James Joyce

James Joyce
James Joyce om en by 1918
Gebore	James Augustine Aloysius Joyce 2 Februarie 1882 Dublin, Ierland
Sterf	13 Januarie 1941 (op 58) Zürich, Switserland
Nasionaliteit	Ierland
Beroep	Skrywer en digter
Bekend vir	Dubliners, 1914 A Portrait of the Artist as a Young Man, 1916 Ulysses, 1922 Finnegans Wake, 1939
Handtekening

Borsbeeld in St. Stephen's Green, Dublin.

James Augustine Aloysius Joyce (2 Februarie 1882 – 13 Januarie 1941) was 'n Ierse roman- en kortverhaalskrywer en digter. Danksy sy bydrae tot die modernistiese avant-garde-literatuur word hy as een van die invloedrykste en mees vooraanstaande romanskrywers van die 20ste eeu beskou. Hy het veral bekendheid verwerf met Ulysses (1922), 'n baanbrekende werk waarin verskeie episodes uit Homeros se Odussee langs mekaar in 'n verskeidenheid literêre style vertel word.

Ander bekende werke sluit die kortverhaalbundel Dubliners (1914), die romans A Portrait of the Artist as a Young Man (1916) en Finnegans Wake (1939) in; naas drie digbundels, 'n toneelstuk, sy gepubliseerde briewe en enkele artikels as deel van sy joernalistieke werk.

Hy het in Triëst, Parys en Zürich gewoon vir die grootste deel van sy lewe, maar al sy werke in sy geboortestad Dublin laat afspeel.

In sy werk word Simbolisme en Realisme verenig en kom elke denkbare stylfiguur en skryftegniek na vore. Die hoogtepunt in Joyce se ontwikkeling as skrywer is Finnegan's wake, waarin Joyce selfs die grense van taal oorskry.

James Augustine Aloysius Joyce is op 2 Februarie 1882 op Rathgar, digby Dublin gebore. Hy was een van 'n groot gesin wat al hoe dieper in die skuld geraak en uiteindelik in armoede verval het. Nadat Joyce hoofsaaklik in die Jesuïete-kosskool Clongowes Wood was en homself twee jaar lank onderrig het, het hy aan die Universiteitskollege in Dublin gaan studeer.

Daar het hy 'n groot bewondering vir die werk van Henrik Ibsen en Gerhart Hauptmann ontwikkel. In 1904 het hy Dublin vir goed saam met Nora Barnacle verlaat. Hulle is in 1931 getroud. Hy het in Triëst, Pola en Rome as Engelse onderwyser gewerk. Sy seun George en sy dogter Lucia is in die tyd gebore. In 1913 het Joyce met Ezra Pound kontak gemaak, wat een van sy gedigte in sy bloemlesing Des imagistes opgeneem het. Hy het ook vir Harriet Shaw Weaver ontmoet, wat hom finansieel gesteun het.

Gedurende die Eerste Wêreldoorlog het Joyce in Zürich gewoon. Na die oorlog het die gesin na Parys verhuis, waar Joyce Ulysses voltooi het en ook gewerk het aan Work in progress, wat in 1939 as Finnegan's wake verskyn het. Die jong lerse skrywer Samuel Beckett het in die Paryse tydperk as sy sekretaris gewerk omdat Joyce weens 'n ernstige oogkwaal geleidelik blind geword het.

In 1940, nadat die Duitsers beheer oor Frankryk verkry het, is Joyce na Zürich, waar hy op 13 Januarie 1941 oorlede is. In 1959 het Richard Ellmann se biografie van hom verskyn. Onder Joyce se eerste werke was 'n artikel wat hy in 1899 vir die Fortnightly Review oor Ibsen geskryf het en die essay The day of the rabblement (1901), 'n aanval op die lerse letterkundige teater.

In 1907 het die digbundel Chamber music en in 1927 die bundel Pomes Penyeach verskyn. Van 1904 af het hy aan 'n outobiografie gewerk wat in 1916 as A portrait of the artist as a young man gepubliseer is. In dié tyd het hy ook aan die kortverhale wat in 1914 as Dubliners gepubliseer is en aan 'n versameling sogenaamde "epiphanies" gewerk. Laasgenoemde is fragmente waarin die wese van 'n situasie of karakter onthul word.

Dubliners is vyftien verhale wat saam 'n geheel vorm en in verskeie fases (jeug, puberteit, volwassenheid) 'n beeld van Dublin se bekrompenheid en geestelike verlamming gee. "The dead", die laaste verhaal in die bundel, word as een van die beste verhale in die Engelse letterkunde beskou.

In A portrait of the artist as a young man breek Stephen Dedalus, wat deels 'n ironiese portret van die skrywer self is, weg van die verlamming en wy homself in selfopgelegde ballingskap aan sy kunstenaarskap. Hy maak hom geleidelik los van kerk, staat en familie. Die roman is in 1914/15 in aflewerings in die tydskrif The Egoist gepubliseer. Joyce het die roman onder die titel Stephen Hero begin, maar dit gedeeltelik vernietig en die herwonne teks van Stephen Hero is eers in 1944 gepubliseer, nadat A portrait as 'n selfstandige boek reeds lank bekend was.

In 1918 het sy toneelstuk Exiles verskyn. Die stuk, wat duidelik deur Ibsen beïnvloed is, handel oor ʼn skrywer, Richard Rowan, wat uit Parys na Dublin terugkeer.

Van 1918 af het daar in The Egoist en in die Little Review aflewerings van Joyce se belangrikste roman, Ulysses, verskyn. Die roman is in Trieste begin en in Parys voltooi. Die voltooide roman is in 1922 deur Sylvia Beach van die boekhandel en uitgewery Shakespeare & Co in Parys gepubliseer nadat verskeie uitgewers dit geweier het omdat seksualiteit so openlik in die boek beskryf word. Meer as tien jaar later kon dit eers in Amerika en Engeland verkoop word.

In agttien episodes, wat elk 'n parallel in Homerus se Odysseus het en elk sy eie styl en woordgebruik het, word die lotgevalle en gedagtes van die hoofkarakters Stephen Dedalus, Leopold en Molly Bloom op 16 Junie 1904 ("Bloomsday") in die fynste besonderhede weergegee. Hy het die dag gekies omdat dit die dag was waarop hy en Nora verlief geraak het. Die karakterisering word deur middel van die sogenaamde bewussynstroomtegniek gedoen, waardeur 'n karakter deur sy gedagtes uitgebeeld word.

Joyce se laaste roman Finnegan's wake (1939) het van 1929 af in aflewerings as Work in progress verskyn. Die werk, waaraan hy vyftien jaar lank gewerk het, speel geheel en al in die droomwêreld van die hoofkarakter, Earwicker, af. Joyce eksperimenteer hierin op ongekende wyse met woorde, klanke en konstruksies en breek letterlik deur die grense van taal deur elemente uit allerlei tale te vermeng. Joyce se bydra tot die moderne romankuns, saam met onder andere Virginia Woolf en William Faulkner, was buitengewoon groot en die skryf van talle 20ste eeuse romans is ondenkbaar sonder die invloed van sy baanbrekerswerk.

Lewe

1882-1904: Dublin

James Joyce is gebore in 'n Rooms-Katolieke middelklasgesin in 41 Brighton Square, Rathgar, Dublin. Hy was die oudste van tien oorlewende kinders; twee het aan ingewandskoors beswyk. Sy vader se familie kom oorspronklik uit Cork en was welgestelde handelsmanne.

Hoofwerke

Dubliners, 1914

• Dubliners
• A Portrait of the Artist as a Young Man
• Exiles and poetry
• Ulysses
• Finnegans Wake

Bibliografie

• Stephen Hero (geskryf 1904-6: voorganger vir die Portrait, gepubliseer in 1944)
• Chamber Music (1907, gedigte)
• Dubliners (1914)
• Exiles (1915, toneelstuk)
• A Portrait of the Artist as a Young Man (1916)
• Ulysses (1922)
• Pomes Penyeach (1927, gedigte)
• Finnegans Wake (1939)

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409532 band