Johan de Witt

Johan de Witt
De Witt in 1652
Raadspensioenaris van Holland
Ampstermyn 30 Julie 1653 – 4 Augustus 1672
Voorafgegaan deur	Adriaan Pauw
Opgevolg deur	Gaspar Fagel
Pensioenaris van Dordrecht
Ampstermyn 21 Desember 1650 – 30 Julie 1653
Voorafgegaan deur	Nicolaas Ruys
Opgevolg deur	Govert van Slingelandt
Persoonlike besonderhede
Gebore	(1625-09-24)24 September 1625 Dordrecht, Nederlandse Republiek
Sterf	20 Augustus 1672 (op 46) Den Haag, Nederlandse Republiek
Politieke party	Nederlandse Stateparty
Kind(ers)	Johan de Witt Jr.
Alma mater	Universiteit van Leiden

Johan de Witt (Nederlandse fonetiese uitspraak: ˈjoːɦɑn də ˈʋɪt) (24 September 1625 – 20 Augustus 1672) was 'n Nederlandse staatsman en belangrike politieke figuur in die Nederlandse Republiek in die 1600's, toe die Republiek se bloeiende seehandel dit 'n toonaangewende Europese handels- en seevarende mag gemaak het. Die eeu staan nou algemeen bekend as die Nederlandse Goue Eeu. De Witt het die Nederlandse politieke stelsel vanaf 1650, tot kort voor sy dood deur 'n pro-monargistiese gepeupel in 1672, beheer. Hy het met verskillende faksies uit byna al die groot stede saamgewerk, veral dié uit sy tuisdorp Dordrecht en dié van sy vrou se tuisdorp Amsterdam.

As 'n Republikein het de Witt die Huis van Oranje-Nassau en die Orangiste teëgestaan en 'n magsverskuiwing van die sentrale regering na die Regente probeer bewerk. Sy verwaarlosing van die Nederlandse leër (aangesien die Regente slegs op handelsvaartuie gefokus het en gedink het dat hulle oorlog kon vermy), toe die Nederlandse Republiek talle vroeë nederlae in die Rampjaar van 1672 gely het, was egter rampspoedig. Tydens die histerie wat gevolg het op 'n moeitelose inval bestaande uit 'n koalisie van Engeland, die Koninkryk van Frankryk en sommige Duitse state, is hy en sy broer Cornelis de Witt geblameer en in Den Haag deur onlusmakers vermoor. Die onlusmakers is nooit vervolg nie, en historici het al gespekuleer dat Willem van Oranje hulle dalk aangehits het.

Vroeë lewe en opvoeding

Familiewapen

Johan de Witt was 'n lid van 'n ou Nederlandse patrisiër-familie. Sy vader was Jacob de Witt, 'n invloedryke regent en burgher van die patrisiërklas in die stad Dordrecht, wat in die sewentiende eeu een van die belangrikste stede van die dominante provinsie Holland was. Johan en sy ouer broer Cornelis de Witt het grootgeword in 'n bevoorregte omgewing, en sy vader het belangrike geleerdes en wetenskaplikes soos Isaac Beeckman, Jacob Cats, Gerardus Vossius en Andreas Colvius geken. Johan en Cornelis het die Latynse skool in Dordrecht bygewoon, wat by albei broers die waardes en belang van die Romeinse Republiek tuisgebring het.

Nadat hy die Latynse skool in Dordrecht bygewoon het, het hy aan die Universiteit van Leiden studeer, waar hy uitstekend presteer het in wiskunde en regte. Hy het in 1645 sy doktorsgraad aan die Universiteit van Angers behaal. Hy het in Den Haag as prokureur gepraktiseer as 'n assosiaat van die firma Frans van Schooten. In 1650 (die jaar dat die stadhouer, Willem II oorlede is) is hy aangestel as leier van die deputasie van Dordrecht na die State van Holland en Wes-Friesland. De Witt het in Desember 1650 die Pensioenaris van Dordrecht geword. De Witt het hom in 1652 in Vlissingen bevind voor 'n skare woedende betogers. Sy bedaarde houding het die situasie egter kalmeer.

Huwelik en kinders

Wendela Bicker

Oorsig van die persoonlike familieverhoudinge van die Amsterdamse oligargie tussen die Regente-dinastieë Boelens Loen, De Graeff, Bicker (van Swieten), Witsen en Johan de Witt in die Nederlandse Goue Eeu

De Witt het op 16 Februarie 1655 met Wendela Bicker getrou. Sy was die dogter van Jan Bicker, 'n invloedryke patrisiër van Amsterdam, en Agneta de Graeff van Polsbroek. De Witt het deur hierdie huwelik lid geword van die voorste Amsterdamse regent- oligargie, die Bicker-De Graeffs. Jan Bicker het in 1653 as burgemeester van Amsterdam gedien. De Witt het 'n familielid geword van die republikeinsgesinde broers Cornelis en Andries de Graeff en Andries Bicker. Weens hierdie verhouding kon hy tydens sy ampstermyn staatmaak op die politieke en ekonomiese bystand van Amsterdam.

Johan de Witt en Wendela Bicker het vier kinders gehad, drie dogters en een seun:

1. Anna de Witt (1655–1725), getroud met Herman van den Honert
2. Agnes de Witt (1658–1688), getroud met Simon Teresteyn van Halewijn
3. Maria de Witt (1660–1689), getroud met Willem Hooft
4. Johan de Witt Jr. (1662–1701), sekretaris van die stad Dordrecht; getroud met Wilhelmina de Witt, die dogter van sy oom Cornelis de Witt

Na De Witt se dood het sy swaer Pieter de Graeff die voog van sy kinders geword.

Raadspensioenaris

In 1653 het die State van Holland vir De Witt as raadspensioenaris verkies. Dit het gebeur weens die uitdruklike goedkeuring van Amsterdam onder burgemeester Cornelis de Graeff. Aangesien Holland die magtigste provinsie van die Republiek was, was hy effektiewelik die politieke leier van die Verenigde Provinsies-veral gedurende die tydperke waartydens geen stadhouer deur die State van die meeste provinsies verkies is nie. Holland se Raadpensioenaris is dikwels deur buitelanders die Groot Pensioenaris genoem omrede hy die belangrikste provinsie in die Nederlandse Republiek verteenwoordig het. Hy het die provinsies gelei deur sy ervaring en vertroudheid met belangrike aangeleenthede. Hy was egter geensins gelykstaande aan 'n moderne premier nie.

De Witt, wat die provinsie Holland verteenwoordig het, was geneig om hom te identifiseer met die ekonomiese belange van die skeepsvaart- en handelsklasse in die Verenigde Provinsies. Hierdie belange was grotendeels gekonsentreer in die provinsie Holland en in mindere mate in Zeeland. Tydens die godsdienstige konflik tussen die Calviniste en die meer gematigde lede van die Nederlandse Gereformeerde kerk wat in 1618 ontstaan het, het Holland hom geskaar by die meer gematigde NG faksie. De Witt het ook 'n verdraagsame houding ingeneem.

Akte van Seclusie

Historiese skildery “De Gouden eeuw” oor die De Graeff-familie in die Nederlandse Goue Eeu. Die protagoniste word gewys rondom Cornelis de Graeff (middel) en sy familielede Johan de Witt (regs), Cornelis de Witt (links) en Andries Bicker (tweede van links) asook 'n paar noemenswaardige gebeurtenisse van hierdie tyd. (Skildery deur Matthias Laurenz Gräff, 2007)

De bedreigde Zwaan deur Jan Asselijn is 'n allegorie van die De Witt wat sy land van sy vyande beskerm

De Witt se magsbasis was die welgestelde handelaarsklas waaruit hy gebore is. Hierdie klas het in 'n breë sin polities saamgeval met die "State-faksie" wat godsdienstige gematigdheid en 'n pragmatiese buitelandse beleid voorgestaan het wat kommersiële belange verdedig het. Die "Oranje faksie", bestaande uit die middelklas, het 'n sterk leier uit die Nederlandse Koninklike Huis van Oranje verkies wat as teenwig moes dien teen die ryk hoër klasse wat ekonomiese en godsdienstige aangeleenthede betref. Alhoewel leiers wat uit die Huis van Oranje gekom het selde streng Calviniste was, was hulle geneig om hulle te vereenselwig met die Calvinisme, , wat gewild was onder die middelklasse in die Verenigde Provinsies. Willem II van Oranje is 'n uitstekende voorbeeld van die lede van die Huis van Oranje se bereidheid om Calvinisme te steun. Willem II is in 1647 tot Stadhouer verkies en het tot sy dood in November 1650 in die hoedanigheid gedien. Agt dae na sy dood het Willem II se vrou 'n manlike erfgenaam gebaar -Willem III van Oranje. Baie burgers van die Verenigde Provinsies het aangedring op die verkiesing van die suigeling (Willem III) as stadhouer onder 'n regentskap totdat hy mondig was. Die provinsies, onder die oorheersing van die provinsie Holland , het egter nie die amp van Stadhouer gevul nie.

De Witt het saam met sy oom Cornelis de Graeff tydens die Verdrag van Westminster in Mei 1654 vrede met Engeland bewerkstellig na die Eerste Anglo-Nederlandse Oorlog. Die vredesverdrag het 'n geheime aanhangsel, die Acte van Seclusie, gehad wat die Nederlanders verbied het om Willem II se seun as stadhouer aan te stel. Hierdie aanhangsel is teweeggebring deur die oorreding van Cromwell, wat van mening was dat aangesien Willem III 'n kleinseun was van die tereggestelde Karel I, dit nie in die belang van sy eie republikeinse regering was dat Willem politieke mag verkry nie.

Op 25 September 1660 het die State van Holland onder die invloed van De Witt, Cornelis de Graeff, sy jonger broer Andries de Graeff en Gillis Valckenier beheer geneem oor Willem se opleiding om te verseker dat hy die vaardighede sou verwerf om te dien in 'n toekomstige-hoewel onbepaalde-staatsfunksie. De Witt, wat beïnvloed is deur die waardes van die Romeinse Republiek, het in elk geval sy uiterste bes gedoen om te verhoed dat enige lid van die Huis van Oranje die mag verkry, en verskeie provinsies oortuig om die amp van stadhouer heeltemal af te skaf. Hy het sy beleid versterk deur in die openbaar voorbrand te maak vir die teorie van Republikanisme. Hy was veronderstel om persoonlik by te dra tot die "Belang van Holland", 'n radikale republikeinse handboek wat in 1662 deur sy ondersteuner Pieter de la Court gepubliseer is.

In die tydperk na die Verdrag van Westminster het die Republiek onder De Witt se leiding in rykdom en invloed gegroei. De Witt het 'n sterk vloot geskep en een van sy politieke bondgenote, luitenant-admiraal Jacob van Wassenaer Obdam, as opperbevelvoerder van die konfederale vloot aangestel. Later het De Witt 'n persoonlike vriend van luitenant-admiraal Michiel de Ruyter geword.

Tweede Anglo-Nederlandse Oorlog

Die Tweede Anglo-Nederlandse Oorlog het in 1665 begin en voortgeduur tot 1667, toe dit beëindig is met die Verdrag van Breda in 1667 waarin De Witt gunstige ooreenkomste vir die Republiek beding het na die gedeeltelike vernietiging van die Engelse vloot tydens die Seeslag by Medway, wat geïnisieer is deur De Witt en in 1667 deur De Ruyter uitgevoer is.

By die sluiting van die Verdrag van Breda het De Witt nog 'n poging aangewend om die geskil te beëindig tussen die State Party en Orangiste betreffende die posisie van die Prins van Oranje. Hy het voorgestel dat Willem by die bereiking van 23-jarige ouderdom aangestel word as die kaptein-generaal van die Unie; op voorwaarde dat hierdie amp egter onversoenbaar verklaar word met die van stadhouer. Die stadhouerskap is in Holland self afgeskaf. Hierdie Ewige Edik (Nederlands: Eeuwig Edict) is op 5 Augustus 1667 deur die State van Holland aangeneem, en in Januarie 1668 deur die State Generaal erken met 'n stem van vier tot drie.

Rampjaar van 1672

Die moord van die De Witt-broers

Gedurende 1672, die Nederlanders se Rampjaar, het Frankryk en Engeland die Republiek tydens die Frans-Nederlandse Oorlog aangeval. De Witt is op 21 Junie ernstig gewond deur 'n mesdraende sluipmoordenaar. Hy het op 4 Augustus as Pensioenaris bedank, maar dit het nie sy vyande tevrede gestel nie. Sy broer Cornelis (De Ruyter se adjunk tydens Die Slag by Medway) was veral in die Orangiste se visier en is in hegtenis geneem op aanklagte van verraad. Hy is gemartel (Soos gebruiklik was volgens die destydse Romeins-Hollandse Reg. Dit het 'n bekentenis vereis voordat 'n bevinding van skuldig gemaak kon word), maar het weier om te bely. Nietemin is hy tot ballingskap gevonnis. Toe sy broer na die tronk gegaan (wat slegs 'n paar treë van sy huis af was) het om hom by te staan met sy vertrek is albei deur lede van Den Haag se burgermag aangeval in duidelik georkestreerde sluipmoorde.

Erfenis

Wilhelmina van Nederland onthul De Witt se standbeeld in 1918

Die moord op die De Witt-broers word met dramatiese intensiteit uitgebeeld in die eerste vier hoofstukke van Die Swart Tulp, 'n historiese roman deur Alexandre Dumas uit 1850. In sy tyd het Dumas se boek gehelp om die tragedie bekend te maak onder 'n Franse leserspubliek (en die leserspublieke in ander lande in wie se tale die boek vertaal is) wat andersins onkundig was oor Nederlandse geskiedenis.

De Witt se belangrike rol in die Nederlandse politiek en sy moord was die onderwerp van die 2015-film, Michiel de Ruyter.

'n Nederlandse oorlogskip, die Zr.Ms. Johan de Witt (L801), is vernoem na De Witt.

Bronne

• Blok, P. J. (1898). History of the people of the Netherlands. New York: G. P. Putnam's Sons. OCLC 1721795.
• De la Court, P. (1746). The true interest and political maxims, of the Republic of Holland. Londen: J. Campbell. OCLC 276305764.
• Geyl, P. (1969). Orange and Stuart, 1641–1672. New York: Charles Scribner's Sons. OCLC 27829847.
• Israel, J. I. (1995). The Dutch Republic: its rise, greatness, and fall, 1477–1806. Oxford University Press. ISBN 9780198730729.
• Panhuysen, L. (2005). De ware vrijheid: de levens van Johan en Cornelis de Witt (in Nederlands). Amsterdam: Atlas. ISBN 9789045014227.
• Rowen, H. H. (1977). John de Witt: grand pensionary of Holland, 1625–1672. Princeton University Press. ISBN 9780691052472.
• Rowen, H. H. (1985). John de Witt: statesman of the "True Freedom". Cambridge University Press. ISBN 9780521303910.
• Rowen, H. H. (1988). The princes of Orange: the stadholders in the Dutch Republic. Cambridge University Press. ISBN 9780521345255.
• Troost, W. (2005). Stadhouder-koning Willem III: een politieke biografie (in Nederlands). Hilversum: Verloren. ISBN 9789065506399.

Politieke poste
Voorafgegaan deur Nicolaas Ruys	Pensioenaris van Dordrecht 1650–1653	Opgevolg deur Govert van Slingelandt
Voorafgegaan deur Adriaan Pauw	Raadspensioenaris 1653–1672	Opgevolg deur Gaspar Fagel