Kriogenium
| Eon | Era | Periode | Ouderdom mj. | |
|---|---|---|---|---|
| Fanerosoïkum | Paleosoïkum | Kambrium | later | |
| Proterosoïkum | Neo- | Ediacarium | 635 - 541 | |
| Kriogenium | 720 - 635 | |||
| Tonium | 1000 - 720 | |||
| Meso- | Stenium | 1200 - 1000 | ||
| Ektasium | 1400 - 1200 | |||
| Kalimnium | 1600 - 1400 | |||
| Paleo- | Staterium | 1800 - 1600 | ||
| Orosirium | 2050 - 1800 | |||
| Riasium | 2300 - 2050 | |||
| Siderium | 2500 - 2300 | |||
| Argeïkum | Neoargeïkum | vroeër | ||
| Indeling van die Proterosoïkum volgens die ICS.[1] | ||||
Die Kriogenium is 'n periode van die Neoproterosoïese Era van die Aarde se geskiedenis wat van 720 tot 635 miljoen jaar gelede geduur het.
Hierdie periode word deur ekstreme glasiasie gekenmerk. Op amper alle kontinente word reste van twee groot ystydperke aangetref, die Sturtium van ongeveer 720 - 690 mj aan die begin van die periode en die Marinoüm van 659 tot 635 mj gelede wat die periode afsluit.
Die Sneeubal-Aarde
[wysig | wysig bron]Navorsing deur Adam Maloof et al. (2010) het aangetoon dat omtrent 716 mj gelede ysvorming selfs in gebiede wat in hierdie tyd aan die ewenaar geleë was, het opgetree.[2] Die oorsake van hierdie ekstreme ystydperke, wat dalk amper die hele planeet met ys bedek het, is nie goed bekend nie en daar is talle teorieë in talle weergawes. Een van die nuuste teorieë (2017) sê dat daar omstreeks 712 mj gelede 'n periode van reusagtige vulkanisme gewees het in 'n gebied oor die huidige Alaska, Kanada en Groenland wat 3000 km lank was. Hierdie gebiede was toe aan die ekwator geleë en dié vulkanisme het lank genoeg geduur en genoeg stowwe (aërosols) in die atmosfeer gespuit dat dit die sonlig geblokkeer het en die aarde afgekoel het. Daardeur het die ys van die pole uitgebrei tot dit aan die breedte van die huidige Kalifornië gestrek het. Dit het die albedo van die aarde verander en begin om die sonlig te weerkaats. Dit het die afkoeling versterk sodat die ys verder kon uitbrei. Die gevolg was 'n wêreldwye ystyd wat homself in stand gehou het. [3] Navorsing op koolstof se isotope het aangetoon dat die koolstofkringloop in hierdie tyd sterk verskil het van die huidige een. Uitstoot van uiters groot hoeveelhede koolstofdioksied is moontlik die oorsaak van die einde van die glasiasies.[2]
Ystydperke veroorsaak baie erosie en dit verklaar die Groot Diskordansie wat wêreldwyd tussen lae uit die Kambrium en lae wat soms 'n miljard jaar ouer is, waargeneem word.
Organismes
[wysig | wysig bron]Die kriogenium is 'n kritieke tyd vir die ontwikkeling van die lewe op Aarde omdat in hierdie tyd meersellige, makroskopiese organismes soos die Eumetazoa ontstaan het. Op watter plekke hulle kon oorleef onder die ekstreme glasiasie is nie duidelik nie. Dit kan wees dat aan die ekwator klein gebiede bestaan het waar die glasiasie nie volledig was nie of waar warm bronne bestaan het. 'n Ander moontlikheid is dat die diepte van die oseane 'n toevlugsoord gebied het. Daar is nogtans aanwysings dat selfs in die Gaskiers-glasiasie van die Ediakarium die diepsee anoksies gewees het.[4] In die Kriogenium word opnuut gelaagde ysterformasies aangetref. Hulle dui op anoksiese omstandighede wat sedert die begin van die Mesoproterosoïkum nie meer voorgekom het.[5]
Uit die warmer periode tussen die Sturtium en die Minoüm is fossiele van meersellige organismes, wat soos rooialge lyk, bekend.[6] Daar is aanwysings dat sponsdiere van die Demospongiae reeds aan die einde van die Kriogenium (635 mj) teenwoordig was.[7]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Gradstein et al 2012
- ↑ 2,0 2,1 "Princeton" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Maart 2020.
- ↑ Harvard Leah Burrows.
- ↑ Dodging snowballs: Geochronology of the Gaskiers glaciation and the first appearance of the Ediacaran biota Judy P. Pu, Samuel A. Bowring, Jahandar Ramezani, Paul Myrow, Timothy D. Raub, Ed Landing, Andrea Mills, Eben Hodgin, Francis A. Macdonald.
- ↑ Ediacaran Banded Iron Formations: the missing link in the biogeochemical evolution of the oceans Pecoits, E.*; Aubet, N.; Gingras, K.M. and Konhauser, K.O. 2010.
- ↑ Fossils explain how life coped during snowball Earth. 15 Junie, 2015 Adam Hadhazy, Astrobiology Magazine.
- ↑ Live Science: Oldest Fossil Evidence for Animals Found Robin LLoyd Feb 2009.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Kriogenium.
