Skalie
| Subklas van | klastiese gesteente, sedimentêre skis |
|---|
'n Skalie is 'n sedimetêre gesteente wat maklik in dun lae breek. Dit het deur konsolidasie, soos sementasie of samedrukking van modder en klei ontstaan en bevat 'n redelike hoeveelheid kleiminerale en detritale kwarts.[1][2] Swart skalie bevat organiese materiale en dit kan ontbind tot gas of aardolie. Dit maak swart skalie tot 'n belangrike bron van hierdie fossiele brandstowwe. Ander skalies kan rooi, groen, bruin of grys van kleur wees. Indien hulle gemaal en met water gemeng word, lewer hulle klei waarvan aardewerk vervaardig kan word.[3]
Indien skalie aan hoë druk en temperatuur blootgestel word, kan hieruit metamorfiese skiste ontstaan.
Tekstuur[wysig | wysig bron]
Skalie toon tipies afwisselende grade van splytbaarheid. Nie-splytbare rots van soortgelyke samestelling, maar wat bestaan uit deeltjies kleiner as 0,06 mm, word modderklip (1/3 to 2/3 slikdeeltjies) of kleistene (minder as 1/3 slikdeeltjies) genoem. Gesteentes met deeltjies van soortgelyke grootte maar met minder klei (meer as 2/3 slik) word sliksteen genoem en is meer sanderig.
Samestelling en kleur[wysig | wysig bron]
Skalie is tipies grys van kleur en saamgestel uit minerale van klei en kwartskorrels. Die byvoeging van ongestadigde hoeveelhede van kleinere samestellings wysig die rots se kleur.
Swart skalie onstaan uit koolryke stof wat meer as een persent teenwoordig is en dui 'n inkrimpende omgewing aan.
Die rooi, bruin en groen kleure in Skalie wys heen na ysteroksied (Hematiet- rooi kleure) of ysterhidroksied (Goethiet- bruin en Limoniet- geel kleure). Die kleure toon ook die aanwesigheid van glimmerende delfstowwe aan soos chloriet, biotiet en groenerige illiet aan.
Die hoofbestanddeel van Skalie en ander modderklip is klei. Die minerale van klei verteenwoordig is hoofsaaklik kaolimiet, montmorilliet en illiet. Klei minerale van laat Tersiêre kleirotse is swellende smektiete terwyl illiete in ouer gesteentes van die middel tot vroeë Paleozoïse skalies oorheers.
Die omvorming van smektiete na illiete produseer silika, natrium, kalsium, magnesium, yster en water. Hierdie vrygestelde elemente vorm outentieke kwarts, chert, kalsiet, dolomiet, ankeriet, hematiet en albiet waarvan almal, behalwe kwarts, 'n tikkie of kleinere minerale is wat in skalie en ander kleistowwe gevind word.
Skalie en kleirotse bevat omtrent 95% van die organiese stowwe in alle afsettingsgesteentes. Dit bedra egter minder as een persent by tot die massa van gewone skalie. Swart skalies wat in anoksiese omstandighede ontwikkel bevat verminderde vrye koolstof, yster en swael. Opgeloste suurstof is tipies skaars in anoksiese omstandighede. Piriet en amorfe ystersulfied tesame met koolstof veroorsaak die swart verkleuring in skalie.
Vorming[wysig | wysig bron]
Die proses in die rotssiklus wat skalie vorm, word kompaksie genoem. Die fyn deeltjies wat skalie saamstel, kan in water opgelos bly lank nadat die groter sanddeeltjies neergeslaan het. Skalie word gewoonlik in baie stadig bewegende water neergesit en word dikwels aangetref in mere en strandmeerafsettings, in rivierdelta's en vloedvlaktes. Hulle kan ook in afsettingsbekkens en op die kontinentale plaat neergelê word in relatiewe diep, stil water.
'Swart skalies' is donker as gevolg van die feit dat hulle veral ryk is aan koolstof wat nie besmet is nie . Algemeen voorkomend in sommige palezoïse en mesozoïse, is swart skalies neergesit in anoksiese, verminderde omgewings, soos in stilstaande waterkolomme.
Sommige swart skalies bevat baie swaar metale soos molibdeen, uraan, vanadium en sink. Die verrykte waardes is van kontroversiële oorsprong, alternatiewelik toegeskryf aan insette van hidrotermiese vloeistowwe tydens of na afsakking of aan stadige ophoping uit seewater oor lang periodes van afsakking.
Fossiele, dierespore of gate en selfs reënval-kraters word soms bewaar op skaliebedoppervlaktes. Skalie kan ook konkresies bevat wat bestaan uit piriet, apatiet of verskillende karbonaatminerale.
Skalie wat onderhewig is aan hitte en druk van metamorfose, verander in 'n harde, splitsbare, metamorfe rots, bekend as leiklip. Met 'n voortdurende toename in die metamorfe graad, is die volgorde filities, dan skis en uiteindelik gneis.
Industriële toepassing[wysig | wysig bron]
Skalie is 'n stof wat aardgas kan vrystel en daarmee in aanmerking kom vir gasontginning (skaliegas). Lae skalie in die aardkors word bereik deur horisontaal daarna te boor. Die tegniek van fracking word toegepas om voldoende hoeveelhede gas uit die skalie vry te stel.
Skalie word ook in plaatvorm op kleinere skaal gebruik vir dakbedekking.
Historiese mynbou terminologie[wysig | wysig bron]
Voor die middel van die 19de eeu was daar nie 'n duidelike onderskeid tussen die woorde leiklip, skalie en skist nie. In die agtergrond van steenkoolmynwese het die woord skalie dikwels na leiklip verwys tot in die 20ste eeu.
Bronne[wysig | wysig bron]
- Blatt, Harvey and Robert J. Tracy (1996) Petrology: Igneous, Sedimentary and Metamorphic, 2nd ed., Freeman, bladsye 281–292 ISBN 0-7167-2438
- R. Zangerl and E. S. Richardson (1963) The paleoecologic history of two Pennsylvanian shales, Fieldiana Memoirs v. 4, Veldmuseum van Natuurlike Geskiedenis, Chicago
- R.M. Coveney (2003) "Metalliferous Paleozoic black shales and associated strata" in D.R. Lenz (ed.) Geochemistry of Sediments and Sedimentary Rocks, Geotext 4, Geologiese Vereniging van Kanada bladsye 135–144
- R. W. Raymond (1881) "Slate" in A Glossary of Mining and Metallurigical Terms, Amerikaanse Instituut van Myningeneurs bladsy 78.
- Albert H. Fay (1920) "Slate" in A Glossary of the Mining and Mineral Industry, Verenigde State Buro van Myne bladsy 622.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Soils.org.za.
- ↑ Blatt, Harvey and Robert J. Tracy (1996) Petrology: Igneous, Sedimentary and Metamorphic, 2nd ed., Freeman, pp. 281–292 ISBN 0-7167-2438-3
- ↑ "Geology.com" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020.
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Skalie.
