I.W. Schlesinger

I.W. Schlesinger, soos geskilder deur E. Roworth ('n swart-wit afdruk van die olieverfskildery).

Isidore Williem Schlesinger (Bowery, New York, 15 September 1871 – Johannesburg, 11 Maart 1949) was ’n sakemagnaat en baanbreker van die Suid-Afrikaanse vermaakbedryf. Hoewel sy bynaam "Little Man" was (hy was net 1,58 m lank), was hy 'n reus in die Suid-Afrikaanse sakewêreld. Met die uitsondering van die mynbou, het hy belange in byna alle sektore gehad, selfs die landbou.

Herkoms en jeug

Schlesinger was die tweede seun van die 10 kinders van Abraham Schlesinger, ’n Hongaars-Joodse immigrant. Die Europese tak van die gesin het 'n saagmeule besit in die Patraberge (of die Karpatiese Gebergte) op die grens van die latere Tsjeggo-Slowakye. Aangesien die meule nie lewensonderhoud kon bied aan die hele gesin nie, het twee broers, Abraham en Moritz, na Amerika geëmigreer. Daar het hulle as houtkappers begin werk. Daarna het Abraham tot die sigarehandel toegetree en later ’n bank gestig.

Isidore Schlesinger het sy kinderjare deurgebring in die buitewyke van die Bowery, die East Side-distrik van New York, waar hy as seun die gesin se inkomste help aanvul het deur te smous met haarknippies en die verkoop van koerante. Op agttienjarige leeftyd was hy 'n kommissie- en versekeringsagent.

Koms na Suid-Afrika

Nadat Schlesinger van die ontdekking van goud aan die Witwatersrand gelees het, vertrek hy in 1894 per skip na Suid-Afrika teen sy familie se wense. In Johannesburg het hy aanvanklik as handelsreisiger Amerikaanse goedere verkoop, maar aangesluit by die Equitable Insurance Company ('n Amerikaanse onderneming) toe hy besef dit sou meer winsgewend wees en het 'n hoogs suksesvolle versekeringsagent geword. In dié veld het hy alle rekords oortref. Voor twee jaar verloop het, was Schlesinger, wat in volslae armoede verkeer het, ’n ryk man wat maandeliks meer as £1 000 aan kommissie verdien het deur met onvermoeide ywer kruis en dwars oor die land en Duits-Suidwes-Afrika te reis om polisse te verkoop. So het hy 'n uitstekende kennis van die land en sy mense opgedoen. Hy het selfs polisse aan stamhoofde in Swaziland verkoop.

Versekeraar, eiendomsontwikkelaar en finansier

Schlesinger het sir J.B. Robinson se sukkelende Robinson Bank in 1905 oorgeneem. Dié gebou van die bank was by Markstraat 78 en is in 1895 opgerig volgens die plan van die argitekte Arthur Reid en Frederick Green.

Volgens een bron is Schlesinger aan die vooraand van die Tweede Vryheidsoorlog (1899-1902) deur die Equitable aangestel as hul streekbestuurder in Ierland. Volgens 'n ander bron het hy, aangesien hy steeds 'n Amerikaanse burger was, aansienlike vryheid tydens die oorlog geniet, maar weens die ontwrigting daarvan het hy na Amerika teruggekeer. Van daar het hy na Ierland gegaan om versekering te verkoop. Ná die oorlog het hy na Johannesburg teruggekeer om 'n onderneming vir eiendomsontwikkeling, die African Realty Trust, van stapel te stuur. Hierdeur is tot 1904 nuwe voorstedelike gebiede ontwikkel in Port Elizabeth (Mount Pleasant) en Johannesburg (Orange Grove, Houghton en Killarney) deur salaristrekkers die geleentheid te bied om hul eie huise op afbetaling te koop. Dit was die eerste keer in Suid-Afrika dat so 'n skema bekendgestel is.

Einde 1904 het hy sy eie versekeringsmaatskappy, die African Life Assurance Society gestig met die £20 000 wat hy verdien het uit die ontwikkeling van die voorstad Parkhurst. Gedurende die eerste jaar het die maatskappy 2 274 polisse ter waarde van oor die £1 miljoen verkoop het. Dit was 'n rekord vir 'n nuwe genootskap tydens sy eerste jaar. As besturende direkteur het hy self die hele maatskappy van die direksiekamer tot by die skryfbehoeftekas georganiseer en het hy self alle werwers en agente afgerig.

In 1905 het hy die Robinson South African Bank (wat J.B. Robinson gestig het) gekoop toe dit in geldelike moeilikheid verkeer het en omskep dit in die Colonial Banking and Trust Company, wat hom op klein lenings aan sakelui toegelê het. In 1911 het hy die African Guarantee and Indemnity Corporation vir die finansiering van alle soorte versekering gestig.

Vermaakbedryf

Schlesinger het in 1913 vir die eerste keer tot die vermaakbedryf toegetree met die aankoop van die Empire Theatre in Johannesburg vir £60 000 in 'n tyd toe baie vermaakondernmings swaar verliese gely het. Spoedig het hy 'n onderneming wat so te sê insolvent was, in 'n florerende saak omskep, naamlik African Consolidated Theatres, waarmee hy 'n gesentraliseerde organisasie verskaf het vir die verspreiding van rolprente en variêtê-voorstellings op landwye grondslag. Schlesinger het in 1915 Killarney Film Studios in die Johannesburgse voorstad Killarney gestig. Hierdie onderneming word beskou as "die eerste filmateljee in Afrika". 'n Bykomende onderneming later was African Film Productions, met sy weeklikse African Mirror wat beskou word as die oudste nuusrolprent ter wêreld. Dit was die eerste permanente onderneming in Suid-Afrika wat Suid-Afrikaanse rolprente vervaardig het. Hy het moderne teaters in die stede opgerig en sy ketting bioskope het van die Kaap tot aan die Zambezirivier gestrek.

Gedurende die 1920's het Schlesinger die stigting van die land se eerste reeks radiostasies moontlik gemaak toe hy die sukkelende Suid-Afrikaanse uitsaaidiens oorgeneem het wat toe skaars 20 000 lisensiehouers gehad het. Hieruit is die African Broadcasting Company (ABC) in 1930 gestig wat hy so goed georganiseer het dat dit in 1936 deur die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK) as staatsonderneming met 125 000 lisensiehouers oorgeneem kon word.

Boerderybedrywighede

Schlesinger het hom vir kommersiële boerdery-ondernemings beywer en by Langholm naby Grahamstad het hy etlike groot pynappelplantasies gevestig, waarvoor hy in Port Elizabeth 'n inmaakfabriek opgerig het, die African Canning and Packing Corporation. So het hy die pynappelbedryf in die Oostelike Provinsie begin. Op Kendrew, naby Graaff-Reinet, het hy op uitgebreide skaal met die kweek van sitrusvrugte onder intensiewe besproeiing begin, maar dié projek het misluk weens die ontoereikendheid van die opvanggebied. Later, op Zebediela in Noord-Transvaal (Limpopo), het hy die grootste enkele sitruslandgoed ter wêreld ontwikkel, een van sy grootste prestasies. Hier is 650 000 bome aangeplant. In 'n stadium het Schlesinger ook 80 000 merinoskape besit.

Sakemagnaat

Teen die vroeë 1930's het Schlesinger, as uitvloeisel van die fenomenale sukses van die versekeringsmaatskappye wat hy gestig het, in besit gekom van 'n indrukwekkende netwerk bioskope en teaters. Daarby het hy beherende belange gehou in kleinhandelsake, banke, reklamefirmas, 'n kettinggroep hotelle, spysenieringsfirmas, pretparke, die landbou, inmaakfabrieke, diamantslypery en koerante en was hy voorsitter van meer as 80 maatskappye. Sy poging om 'n groot trustmaatskappy op te rig, het egter misluk; so ook sy toetrede tot Johannesburg se koerantmark met die Sunday Express en sy nuusdiens, Africopa. Die gevestigde koerante, The Star en Rand Daily Mail, en die nuusdiens Sapa was te sterk vir hom, maar sy reklameonderneming was van die grootste op dié gebied. Toe Schlesinger sy koerantbelange in 1939 laat vaar, was die Sunday Express deel van die verkoop van sy koerante aan Rand Daily Mails Ltd. (£44 047), die Sunday Times Syndicate Ltd. (£49 286) en die Argus Printing and Publishing Company Ltd. (£206 667). Die Sunday Express het nog tot einde 1939 verskyn, toe daar 'n papierskaarste en nog moeilikhede kop uitgesteek het weens die Tweede Wêreldoorlog. Eers in September 1945 het die koerant weer verskyn. Schlesinger het ook The Daily Express in Johannesburg begin en die Daily Tribune en Sunday Tribune in Durban. Van dié vier nuusblaaie bestaan vandag nog net die Sunday Tribune.

Waardering

Dr. M. Arkin beskryf Schlesinger in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek as "’n kort, stewig geboude man, . . . altyd onberispelik geklee, (wat) leesstof van allerlei aard verslind (het). 'I.W.', soos sy kollegas en personeel hom genoem het, was iemand met geweldige (fisieke) energie wat van lang werkure gehou het, veral waar dit ondernemings gegeld het wat as toetssteen gedien het vir sy verkoopkuns en verbluffende sakevernuf. Hy het dit geniet om nuwe ondernemings van stapel te stuur wat hy tot in die fynste besonderhede beplan het, en het self noulettend beheer oor al sy maatskappye uitgeoefen. Hy het met die uiterste teësin gesag aan ander oorgedra."

Gesinslewe en afsterwe

Schlesinger se vrou, die aktrise Mable May, in 1919 as Queen Nyleptha in 'n oordadige produksie van H. Rider Haggard se Allan Quatermain.

Schlesinger was getroud met Mable May, indertyd 'n bekende aktrise van Johannesburg. Die enigste seun uit die huwelik, John Samuel Schlesinger (gebore in 1923), het sy onderrig aan Michaelhouse, Natal, en aan die Harvard-universiteit, VSA, ontvang. Hy het in 1949 met die dood van sy vader die beheer oor van die ontsaglike Schlesinger-organisasie oorgeneem.

Gedurende sy laaste lewensjare het gewrigsontsteking Schlesinger erg geteister sodat hy aan die einde so te sê 'n invalide was. Nogtans het hy aktief betrokke gebly by sy sakeryk as voorsitter van tientalle maatskappye en steeds soggens vyfuur opgestaan en gesorg dat hy om sesuur op kantoor was. Ondanks sy liefde vir sy tweede vaderland, het hy sy Amerikaanse burgerskap nooit prysgegee nie. Hy is op Zebediela in Noord-Transvaal begrawe.

Bronne

• (af) Arkin, dr. M. in De Kock, W.J. (hoofred. tot 1970) en Krüger, prof. D.W. (hoofred. sedert 1971). 1972. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel II. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (en) Joyce, Peter. 1989. The South African Family Encyclopaedia. Cape Town: Struik Publishers (pty) Ltd.
• (en) Rosenthal, Eric in Potgieter, D.J. (ed.) 1973. Standard Encyclopaedia of Southern Africa, volume 9. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).