Eenhoring

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
'n Fresko van 'n eenhoring en meisie deur Domenichino, omstreeks 1604-'05 (Palazzo Farnese, Rome).[1]
17de-eeuse houtsneewerk van 'n eenhoring.

Die eenhoring is 'n legendariese wese wat sedert die Oudheid beskryf word as 'n dier met 'n enkele, groot, gepunte horing met spirale wat uit sy voorkop steek.

In Europese letterkunde en kuns word die eenhoring al sowat duisend jaar uitgebeeld as 'n wit perd- of bokagtige dier met 'n lang, reguit, spiraalagtige horing, gesplete hoewe en soms 'n bokbaard. In die Middeleeue en Renaissance is dit algemeen beskryf as 'n uiters wilde wouddier, 'n simbool van reinheid en grasie, wat net deur 'n maagd gevang kan word. Soms is die lang slagtand van 'n narwal (eenhoringvis) gebruik as die horing.

Sommige kenners meen 'n beestipe eenhoring is op seëls van die Bronstydperkse Indusvalleibeskawing gebruik, hoewel die vertolking omstrede is. 'n Perdtipe eenhoring is deur verskeie antieke Grieke genoem in beskrywings van die natuurgeskiedenis, onder andere Ctesias, Strabo, Plinius die jongere, Aelianus[2] en Indicopleustes.[3] Die eenhoring word vandag steeds as 'n fantasiedier gebruik.[4]

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

'n Seël van die Indusvalleibeskawing en 'n moderne afdruk: 'n eenhoring en wierookbrander of trog, 2600-1900 v.C.

Indusvalleibeskawing[wysig | wysig bron]

'n Dier met 'n enkele horing wat gewoonlik 'n eenhoring genoem word, is die algemeenste voorwerp op die seepsteenseëls van die Bronstydperkse Indusvalleibeskawing (omstreeks 2000 v.C.). Die lyf is eerder dié van 'n bees as 'n perd, en die horing se punt krul vorentoe, eerder as boontoe. Daarby is 'n geheimsinnige voorwerp naby die rug wat 'n tuig of ander bedekking kan wees. Voor die eenhoring is gewoonlik 'n vertikale voorwerp wat uit minstens twee dele bestaan; dit kan 'n soort altaar, wierookbrander of trog wees. Die dier word altyd van die kant gewys op die seëls, maar die teorie dat 'n mens bloot nie die tweede horing kan sien nie, word weerspreek deur 'n paar klein terracotta-eenhorings, moontlik speelgoed, asook die profieluitbeeldings van bulle, waar albei horings duidelik gewys word. Daar word geglo die eenhoring was die simbool van 'n magtige "clan of handelsgemeenskap", maar dit kon ook 'n godsdienstige betrekenis gehad het.

In Suid-Asië was die eenhoring net te sien in die tydperk van die Indusvalleibeskawing – daarna het dit in Suid-Asië verdwyn. Die Amerikaanse argeoloog Jonathan Mark Kenoyer dink nie die Indus-eenhoring het enige regstreekse verbintenis met latere eenhoringmotiewe in die res van die wêreld nie; dit kon egter bygedra het tot latere mites in Wes-Asië.[5]

In die Oudheid[wysig | wysig bron]

Eenhorings kom nie in die Griekse mitologie voor nie, maar wel in beskrywings van die natuurgeskiedenis, want Griekse skrywers van die natuurgeskiedenis was oortuig daarvan dat eenhorings voorkom in Indië, wat vir hulle 'n verafgeleë en fabelagtige ryk was. Die vroegste beskrywing is deur Ctesias, wat hulle in die boek Indika ("Oor Indië") beskryf as vlugtige wildedonkies, wat 'n horing van anderhalf el (700 mm) lank het. Hulle was volgens hom wit, rooi en swart.[6]

'n Eenhoring in Apadana, Susa, Iran.

Ctesias het sy inligting gekry terwyl hy in Persië gewoon het. Eenhorings is op 'n reliëfbeeld in die antieke Persiese hoofstad Persepolis in Iran ontdek.[7] Aristoteles moes aan Ctesias se beskrywing gedink het toe hy gepraat het van twee eenhoringdiere, die gemsbok en die sogenaamde "Indiese donkie" (ἰνδικὸς ὄνος).[8][9]

Volgens Strabo was daar in die Kaukasus eenhoringperde met takbokagtige koppe.[10] Plinius die ouere noem die gemsbok en 'n Indiese os as eenhoringdiere, sowel as 'n "woeste dier wat die kop van 'n takbok, die pote van 'n olifant en die stert van 'n vark het, terwyl die res van die lyf soos dié van 'n perd is; dit maak 'n diep bulkgeluid en het 'n enkele swart horing wat uit die middel van sy voorkop steek, twee el (900 mm) lank".[11]

In Oor die aard van diere (Περὶ Ζῴων Ἰδιότητος, De natura animalium) skryf Aelianus, wat Ctesias aanhaal, ook dat daar in Indië 'n eenhoringperd is (iii. 41; iv. 52),[12][13] en sê (xvi. 20)[14] dat die eenhoring soms cartazonos (Grieks: καρτάζωνος) genoem word; dit kan 'n vorm van die Arabiese karkadann, "renoster", wees.

Cosmas Indicopleustes, 'n handelaar van Alexandrië wat in die 6de eeu gelewe het, het na Indië gereis en daarna werke oor kosmografie geskryf. Hy beskryf 'n eenhoring na aanleiding van vier koperfigure wat in die paleis van die koning van Ethiopië ontdek is. Hy skryf dit is "onmoontlik om die dier lewend vas te trek; en al sy krag lê in sy horing. As hy agtervolg word en die gevaar loop om gevang te word, spring hy van 'n krans af en draai terwyl hy val sodat al die skok in sy horing ingaan, en so ontsnap hy ongedeerd".[15][16]

Middeleeue en Renaissance[wysig | wysig bron]

Wilde vrou met eenhoring, tapisserie, omstreeks 1500-1510 (Historiese Museum van Basel).
Die Deense troon vandag.

Middeleeuse kennis van die fabelagtige dier kom uit Bybelse en antieke bronne, waarin die dier op verskeie maniere beskryf word. In die Afrikaanse Bybel word woorde gebruik soos "wildedonkie" (Job 39:9-12), "buffel" (Deuteronomium 33:17; Numeri 23:22, Jesaja 34:7) of "wilde beeste" (Psalm 22:22).

Die voorloper van die Middeleeuse "wilde dier" is in die laat Oudheid uitgedink en was bekend as Physiologus (Φυσιολόγος). Dit was 'n allegorie waarin 'n eenhoring wat deur 'n maagd gevang word (wat die Maagd Maria verteenwoordig) die Vleeswording voorstel. Sodra die eenhoring haar sien, plaas hy sy kop in haar skoot en raak aan die slaap.[17] Dit het 'n basiese simboliese etiket geword wat ten grondslag gelê het van die Middeleeuse idee van die eenhoring, en dit het die gebruik daarvan in beide sekulêre en godsdienstige kuns geregverdig. Die eenhoring word dikwels uitgebeeld waar hy gejag word, wat parallel is aan beide kwesbare maagde en soms die passie van Christus. Die mites verwys na 'n wilde dier met 'n enkele horing wat net deur 'n maagd getem kan word; daarna het sommige skrywers dit herlei tot 'n allegorie vir Christus se verhouding met die Maagd Maria.

Die eenhoring het ook in hofmakery sy verskyning gemaak: Vir sommige 13de-eeuse Franse skrywers soos Thibaut van Champagne en Richard de Fournival, word die minnaar na die vrou aangelok soos die eenhoring na die maagd. Met die opkoms van die humanisme het die eenhoring ook ortodokser sekulêre betekenisse aangeneem wat simbolies van kuis liefde en getrouheid in die huwelik was. Dit speel dié rol in Francesco Petrarca se Triomf van kuisheid en 'n skildery van Piero della Francesca.[18]

Wanneer die eenhoring egter verskyn in die Middeleeuse legende Barlaam en Josaphat, wat op die lewe van die Buddha geskoei is, verteenwoordig dit die dood, soos die Legenda aurea verduidelik.[19] Eenhorings in godsdienstige werke het grootliks verdwyn nadat dit ná die Konsilie van Trente verbied is.[20]

Die eenhoring en die feit dat net maagde hulle kon tem, was welbekend teen die tyd dat Marco Polo hulle beskryf het as "kleiner as olifante. Hulle het die pels van 'n buffel en pote soos 'n olifant s'n. Hulle het 'n enkele swart horing in die middel van die voorkop ... Hulle het 'n kop soos 'n wildevark s'n ... Hulle rol in modder en slyk. Hulle is baie lelike diere om na te kyk. Hulle is glad nie soos ons hulle beskryf as ons vertel hulle laat net maagde toe om hulle te vang nie." Dit is duidelik dat Marco Polo 'n renoster beskryf het.[21]

Die troonstoel van Denemarke is gedeeltelik van "eenhorings se horings" gemaak – in werklikheid die slagtande van eenhoringvisse. Dieselfde materiaal is vir seremoniële bekers gebruik omdat geglo is eenhorings se horings neutraliseer gif na aanleiding van klassiese skrywers se bewerings.

Die horings[wysig | wysig bron]

Daar is geglo die horing van eenhorings het magiese en medisinale eienskappe. In 1638 het 'n Deense dokter vasgestel die beweerde horings is die slagtande van eenhoringvisse.[22]

Valse horingpoeier wat van die slagtande van eenhoringvisse of die horings van verskeie diere gemaak is, is tot in 1741 nog vir medisinale doeleindes in Europa verkoop.[23] Daar is geglo dit genees baie siektes en het die vermoë om gif te bespeur, en baie dokters het "geneesmiddels" gemaak en verkoop. Bekers is as geskenke vir konings gemaak van "eenhorings se horings"; dit het gewoonlik uit ivoor bestaan. Hele horings was baie waardevol in die Middeleeue en was dikwels die slagtande van eenhoringvisse.[24]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ "Zampieri Domenico, Madonna e unicorno". Fondazione Federico Zeri, University of Bologna.
  2. ↑ "Unicorn". Encyclopædia Britannica (11de) 27. (1911). Cambridge University Press. 581–582. 
  3. ↑ "Cosmas Indicopleustis - Christiana Topographia (MPG 088 0051 0476) [0500-0600] Full Text at Documenta Catholica Omnia". www.documentacatholicaomnia.eu.
  4. ↑ Unicorn, Merriam-Webster Dictionary.
  5. ↑ Kenoyer, J.M., in Aruz, Joan (red.), Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus, ble. 404 en 390, 2003, Metropolitan Museum of Art (New York, N.Y.), google books; Metropolitan Museum, "Stamp seal and modern impression: unicorn and incense burner (?)" ca. 2600–1900 B.C.", for harness. "Iconography of the Indus Unicorn: Origins and Legacy", in Connections and Complexity:New Approaches to the Archaeology of South Asia, 2013, Left Coast Press, ISBN: 9781598746860, Google Books
  6. ↑ Ctesias (390 BC). "45". Indica (Τα Ἰνδικά). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Julie 2012. Besoek op 1 September 2021. (aangehaal deur Fotios)
  7. ↑ Hamilton, John (2010). Unicorns and Other Magical Creatures. ABDO Publishing Company. ISBN 978-1617842818.
  8. ↑ Aristotle (c. 350 v.C.). "Boek 3. Hoofstuk 2.". Oor die dele van diere (Περι ζώων μορίων). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Mei 2008.
  9. ↑ Aristotle (c.343 BC). "Boek 2. Hoofstuk 1.". Geskiedenis van diere (Περί ζώων ιστορίας). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Junie 2007.
  10. ↑ Strabo (voor 24 n.C.). "Boek 15. Hoofstuk 1. Deel 56.". Geografie.
  11. ↑ Pliny (77 n.C.). "Boek 8. Hoofstuk 31". Natuurgeskiedenis. en Boek 8. Hoofstuk 30, en Boek 11. Hoofstuk 106.
  12. ↑ Aelian (220) [circa]. "Boek 3. Hoofstuk 41.". Oor die aard van diere (Περὶ Ζῴων Ἰδιότητος, De natura animalium).
  13. ↑ Aelian (220) [circa]. "Boek 4. Hoofstuk 52.". Oor die aarde van diere (Περὶ Ζῴων Ἰδιότητος, De natura animalium).
  14. ↑ Aelian (220) [circa]. "Boek 16. Hoofstuk 20.". Oor die aard van diere (Περὶ Ζῴων Ἰδιότητος, De natura animalium).
  15. ↑ Cosmas Indicopleustes (6de eeu). "Boek 11. Hoofstuk 7.". Christelike topografie.
  16. ↑ Manas: History and Politics, Indus Valley. Sscnet.ucla.edu. Besoek op 2011-03-20.
  17. ↑ Hall, 160
  18. ↑ Marilyn Aronberg Lavin, 2002. Piero della Francesca, pp. 260-65.
  19. ↑ Hall, 184
  20. ↑ Hall, 305
  21. ↑ Brooks, Noah (1898). The Story of Marco Polo (2015-herdruk uitg.). Palala Press (oorspronklik The Century Co.). p. 221. ISBN 978-1341338465.
  22. ↑ Linda S Godfrey (2009). Mythical creatures. Chelsea House Publishers. p. 28. ISBN 978-0-7910-9394-8.
  23. ↑ Willy Ley (1962). Exotic Zoology. Viking Press. pp. 20–22. OCLC 4049353.
  24. ↑ Shepard, Odell (1930). The Lore of the Unicorn. Londen, Unwin and Allen. ISBN 978-1-4375-0853-6.

Skakels[wysig | wysig bron]

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Eenhoring&oldid=2455300"