Ethiopië
| |||||
Volkslied: የዜግነት ክብር (Amharies vir: "Maart vorentoe, Liewe Moeder Ethiopië") | |||||
Hoofstad | Addis Abeba | ||||
Grootste stad | Addis Abeba | ||||
Amptelike tale | Afar, Amharies, Oromo, Somalies en Tigrinya[1][2][3] | ||||
Regering | Etnofederale parlementêre grondwetlike republiek Taye Atske Selassie Abiy Ahmed Temesgen Tiruneh | ||||
Onafhanklikheid | ca. 980 v.C. ca. 100 n.C. 1137–1974 21 Augustus 1995 | ||||
Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
1 104 300[4] km2 (28ste) 426 372,6 myl2 0,7 | ||||
Bevolking - 2024-skatting - 2007-sensus - Digtheid |
118 550 298[4] (12de) 73 750 932[5] 107,4 / km2 (123ste) 278 / myl2 | ||||
BBP (KKP) - Totaal - Per capita |
2024-skatting | ||||
BBP (nominaal) - Totaal - Per capita |
2024-skatting | ||||
MOI (2022) | 0,492[7] (176ste) – laag | ||||
Gini (2015) | 35,0[8] – medium | ||||
Geldeenheid | Birr (ETB )
| ||||
Tydsone - Somertyd |
OAT (UTC+3) nie toegepas nie (UTC+3) | ||||
Internet-TLD | .et | ||||
Skakelkode | +251 |
Ethiopië of Etiopië (Afar: Itiyoophiyaa; Amharies: ኢትዮጵያ, ʾĪtyōṗṗyā, ; Ge'ez: ኢትዮጵያ; Oromo: Itoophiyaa; Somalies: Itoobiya; Tigrinya: ኢትዮጵያ), amptelik die Federale Demokratiese Republiek Ethiopië, is 'n landingeslote land in Oos-Afrika in die Horing van Afrika. Ethiopië grens in die noorde aan Eritrea, in die ooste aan Djiboeti en Somalië, in die suide aan Kenia en in die weste aan Soedan en Suid-Soedan. Die land beslaan 'n oppervlakte van 1 104 300 km² en het in 2024 'n bevolking van meer as 118 miljoen gehad.[4] Die hoofstad en grootste stad is Addis Abeba, wat sentraal in Ethiopië geleë is.
Die land se volle naam in sy vyf amptelike tale is: ityoppiah federalih demokrasih ummuno (Afar); የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ, yeʾĪtiyoṗṗiya Fēdēralawī Dēmokirasīyawī Rīpebilīk (Amharies),
; Rippabliikii Federaalawaa Dimokraatawaa Itiyoophiyaa (Oromo); Jamhuuriyadda Dimuqraadiga Federaalka Itoobyaa (Somalies); en ናይኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ, nayi'ītiyop'iya fēdēralawī dēmokirasīyawī rīpebilīki (Tigrinya).Ethiopië se nasionale identiteit is gewortel in die historiese en huidige rolle van die Christendom en Islam, asook die onafhanklikheid van die land van buitelandse heerskappy, soos die geval was in verskeie antieke Ethiopiese koninkryke.[9] Van die oudste skelette van mense met moderne anatomie is in Ethiopië ontdek.[10] Dit word algemeen beskou as die gebied van waar moderne mense eerste na die Midde-Ooste en verder plekke migreer het.[11][12] Volgens linguiste het die eerste sprekers van Afro-Asiatiese tale hulle in die Neolitiese Tydperk in die Horing-gebied gevestig.[13] Van die 2de millennium v.C. af was Ethiopië vir die grootste deel van sy geskiedenis ’n monargie. Volgens oorlewering is die monargie gestig deur die Salomoniese Dinastie van die koningin van Skeba, onder sy eerste koning, Menelik I.[14] In die eerste eeue het die Koninkryk Aksoem die beskawing in die streek verenig gehou.[15][16][17]
Gedurende die Wedloop om Afrika in die laat 19de eeu was Ethiopië en Liberië die enigste twee lande wat hulle soewereiniteit te midde van kolonialisme behou het, en baie nasies op die kontinent wat pas onafhanklik geword het, het die Ethiopiese vlagkleure, groen, goud en rooi, aangeneem. In dié tyd het Ethiopië sy moderne grense vasgestel deur middel van groot verowerings van gebiede in sy ooste, weste en suide.[18] Ethiopië was die eerste onafhanklike Afrika-lid van die Volkebond en die Verenigde Nasies.[19] Die land is in 1936 deur Italië beset en het Italiaans-Ethiopië geword as deel van Italiaans-Oos-Afrika, totdat dit vyf jaar later, in 1941 tydens die Tweede Wêreldoorlog, bevry is. Tydens die Italiaanse bewind het die regering die eeue oue praktyk van slawerny afgeskaf,[20] en verstedeliking het stelselmatig toegeneem.[21]
In 1974 is die langdurige Ethiopiese monargie onder Haile Selassie omvergewerp deur die Derg, ’n kommunisties-militêre regering wat deur die Sowjetunie gesteun is.[22] In 1987 het die Derg die Demokratiese Volksrepubliek Ethiopië gestig wat in 1991 deur die Ethiopiese Rewolusionêre Demokratiese Volksfront omvergewerp is. Dit was die heersende politieke koalisie tot in 2019, toe dit deur Abiy Ahmed se Welvaartparty opgevolg is.
Ethiopië is ’n nasie met vele tale; daar is sowat 80 etnolinguistiese groepe – die grootse vier is die Oromo, Amhare, Somaliërs en Tigrinya. Die meeste mense in die land praat Afro-Asiatiese tale tale van die Koesjitiese of Semitiese tak. Verder word Omotiese tale deur etniese minderheidsgroepe in die suidelike streke gepraat. Nilo-Sahariese tale word ook deur Nilotiese minderheidsgroepe gepraat. Oromo het die meeste moedertaalsprekers, terwyl Amharies die meeste totale sprekers het. Ge'ez bly belangrik as ’n liturgiese taal vir beide die Ethiopies-Ortodokse Tewahedo-kerk en die Eritrees-Ortodokse Tewahedo-kerk en vir die Beta Israel. Die meeste bewoners is Christene (veral van die Ethiopies-Ortodokse Tewahedo-kerk en P'ent'ay), en die historiese Koninkryk Aksoem was een van die eerste state wat dié geloof aangeneem het. ’n Derde van die bewoners volg Islam, veral Soenni. Die land het die oudste Moslemnedersetting in Afrika, by Negash. ’n Aansienlike bevolking Jode, bekend as Beta Israel, het ook tot in die 1980's in Ethiopië gewoon.[23][24]
Die land is vol geografiese teenstrydighede, van die uitgestrekte en vrugbare weste met sy woude en talle riviere tot die wêreld se warmste nedersetting, Dallol in die noorde. Die Ethiopiese Hoogland is die grootste aaneenlopende bergreeks in Afrika, en die Sof Omar-grotte het een van die kontinent se langste grotte (15,1 km). Ethiopië het ook die tweede grootste getal Unesco-wêrelderfenisgebiede in Afrika.[25]
In die 1970's en 1980's het Ethiopië burgerlike onrus en die Rooi Terreur-suiwerings beleef, wat sy ekonomie geknou het. Die land het sedertdien herstel en het in 2010 die grootste ekonomie (volgens BBP) in Oos-Afrika gehad,[26][27] maar bly een van die wêreld se armste lande.[28] Armoede, hongersnood, korrupsie, ’n swak infrastrutuur, min respek vir menseregte en beperkte toegang tot gesondheid en opvoeding staar die land in die gesig – net 49% is geletterd.[29]
Etimologie
[wysig | wysig bron]Die Griekse naam Αιθιοπία (Aithiopia, van Αιθίοψ Aithiops, "Ethiopiër") kom van die woorde αἴθω (aitho, "ek brand") + ὤψ (ops, "gesig"). Volgens Liddell-Scott Jones se Greek-English Lexicon beteken dit as selfstandige naamwoord "gebrande gesig" en as byvoeglike naamwoord "rooibruin".[30] Die historikus Herodotos het die term gebruik vir dié dele van Afrika suid van die Sahara wat toe aan die "bewoonde wêreld" bekend was.[31] Die Griekse term kan ook ’n volksetimologie wees vir die Egiptiese term athtiu-abu, wat beteken "rowers van harte".[32] Dié Griekse naam is deur Amharies geleen as ኢትዮጵያ, ʾĪtyōṗṗyā.
In Grieks-Romeinse inskripsies was Aethiopia ’n spesifieke toponiem vir antieke Nubië.[33] Die naam Aethiopia verskyn ook in baie vertalings van die Ou Testament met verwysing na Nubië. Na aanleiding van die Hellenistiese en Bybelse tradisie lui die Monumentum Adulitanum, ’n 3de-eeuse inskripsie uit die Koninkryk Aksoem, dat Aksoem se destydse heerser regeer het oor ’n streek wat in die weste begrens is deur die gebied Ethiopië en Sasu. Koning Ezana van Aksoem het Nubië die volgende eeu geannekseer en die Aksoemiete het die naam "Ethiopiërs" vir hulleself aanvaar.
In die 15de-eeuse Boek van Aksum, in Ge'ez, kom die naam "Ethiopië" van ’n legendariese individu met die naam Itijopp'is. Hy was ’n seun van Kus, die seun van Gam, wat nie in die Bybel genoem word nie. Hy het glo die stad Aksoem gestig.[34]
Buite die land was Ethiopië eens bekend as Abessinië. Dié toponiem is afgelei van die gelatiniseerde vorm van die antieke Ḥabashat, wat gebruik word in die Ge'ez-weergawe van die Ezana-inskripsie en in Arabies Ḥabasha is.[35]
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Voorgeskiedenis
[wysig | wysig bron]Verskeie belangrike vondste het Ethiopië en die omringende gebied laat uitstaan in paleontologie. Die oudste hominiede wat tot dusver in Ethiopië ontdek is, is die 4,2 miljoen jaar oue Ardipithecus ramidus (Ardi), wat in 1994 deur Tim D. White gevind is.[36] Die bekendste hominied wat ontdek is, is Australopithecus afarensis (Lucy). Die spesimen is plaaslik as "Dinkinesh" bekend en is in 1974 in die Awashvallei van Ethiopië se Afarstreek ontdek deur Donald Johanson. Dit is een van die volledigste en bes bewaarde fossiele van Australopithecus wat nog ontdek is. Lucy se wetenskaplike naam verwys na die streek waar die ontdekking gedoen is. Die hominied het na raming 3,2 miljoen jaar gelede gelewe.[37][38][39]
Ethiopië word ook beskou as een van die eerste plekke waar die anatomies moderne mens, Homo sapiens, gewoon het. Die oudste van dié plaaslike fossiele vondste, die Omo-oorblyfsels, is in die suidwestelike Omo Kibish-gebied opgegrawe en dateer uit die Middel-Paleolitikum van sowat 200 000 jaar gelede.[40] Verder is skelette van Homo sapiens idaltu op ’n terrein in die Middel-Awashvallei ontdek. Hulle is sowat 160 000 jaar oud en kan dele wees van ’n uitgestorwe subspesie van Homo sapiens, of die onmiddellike voorouers van die anatomies moderne mens.[41] Fossiele van argaïese mense wat in Marokko opgegrawe is, is sedertdien gedateer as uit ’n vroeëre tydperk, sowat 300 000 jaar gelede,[42] terwyl Omo-Kibish I (Omo I) van Suid-Ethiopië sover bekend die oudste anatomies moderne menslike skelet is (196 000 jaar).[43]
Volgens linguiste het die eerste Afro-Asiatiessprekende bevolkings tydens die Neolitikum in die streek aangekom uit hulle vermeende oorspronklike vaderland in die Nylvallei[13] of die Nabye Ooste.[44] Ander geleerdes glo die Afro-Asiatiese familie het in die Horing van Afrika ontstaan en dat die sprekers later van daar af versprei het.[45]
In 2019 het argeoloë ’n 30 000 jaar oue rotsskuiling uit die Middel-Steentydperk by Fincha Habera in die Baleberge van Ethiopië ontdek – op ’n hoogte van 3 469 meter bo die seevlak. Op hierdie hoogte is mense aan beide hipoksie (’n gebrek aan suurstof) en ekstreme weer blootgestel. Volgens ’n studie wat in die tydskrif Nature gepubliseer is, is dit ’n bewys van die vroegste permanente menslike woonplek op groot hoogtes wat nog ontdek is. Duisende dierebene, honderde stukke steengereedskap en antieke vuurmaakplekke is ontdek, asook bewyse van ’n dieet van reusetandmolle.[46][47][48]
Bewyse van die vroegste bekende projektiele met klippunte (’n tipiese wapen van Homo sapiens) is in 2013 op die Ethiopiese terrein Gademotta ontdek. Dit is sowat 279 000 jaar oud.[49] In 2019 is nog bewyse van komplekse projektielwapens uit die Middel-Steentydperk by Aduma, ook in Ethiopië, ontdek wat sowat 80 000 tot 100 000 jaar oud is. Die punte was waarskynlik deel van pyle wat deur spieswerpers afgevuur is.[50]
Oudheid
[wysig | wysig bron]Omstreeks die 8ste eeu v.C. is ’n koninkryk met die naam Dʿmt in Tigray en Eritrea gestig. Die hoofstad was Jeha in Noord-Ethiopië. Die meeste historici dink dié beskawing was inheems Ethiopies, hoewel vroeër vermoed is dit was onder Sabese invloed vanweë laasgenoemde se heerskappy oor die Rooisee.[16]
Ander geleerdes beskou Dʿmt as die resultaat van ’n vereniging van Afro-Asiatiessprekende kulture van die Koesjitiese en die Semitiese tak; naamlik plaaslike Agau-volke en Sabeërs van Suid-Arabië. Ge'ez, die antieke Semitiese taal van Ethiopië, het egter vermoedelik onafhanklik ontwikkel van Sabees, een van die Suid-Semitiese tale. Reeds omstreeks 2000 v.C. het ander Semitiessprekendes in Ethiopië en Eritrea gewoon waar Ge'ez ontwikkel het.[51][52] Daar word nou vermoed die Sabese invloed was klein en beperk tot ’n paar plekke, en dat dit ná ’n paar dekades of ’n eeu verdwyn het. Dit kon ’n handels- of militêre kolonie gewees het in ’n alliansie met die Ethiopiese beskawing van Dʿmt of ’n ander proto-Aksoemitiese staat.[16]
Ná die val van Dʿmt in die 4de eeu v.C. is die Ethiopiese plato oorheers deur kleiner opvolgerkoninkryke. In die eerste eeu n.C. het die Koninkryk Aksoem ontstaan in wat nou Tigray en Eritrea is. Volgens die Middeleeuse Boek van Aksoem is die koninkryk se eerste hoofstad, Mazaber, gebou deur Itijopp'is, seun van die Bybelse Kus.[34] Aksoem het later sy heerskappy uitgebrei na Jemen aan die ander kant van die Rooisee.[53]
Die Persiese profeet Mani noem Aksoem in die 3de eeu saam met Rome, Persië en China as die vier groot magte van dié tydperk.[54]
Omstreeks 316 n.C. het die twee broers Frumentius en Edesius van Tirus hulle oom op ’n reis na Ethiopië vergesel. Toe die skip aan die Rooiseehawe vasmeer, het die plaaslike mense al die reisigers buiten die broers doodgemaak. Die twee is as slawe na die koninklike hof geneem. Hulle het vertrouensposisies by die monarg gekry en het lede van die hof tot die Christendom bekeer. Frumentius het die eerste biskop van Aksoem geword.[55] ’n Muntstuk uit 324 wys Ethiopië was die eerste land naas Armenië (in 301) wat die Christelike geloof aangeneem het, hoewel dit aanvanklik net tot hofkringe beperk was.
Die verswakkende Koninkryk Aksoem het in die 9de eeu tot ’n einde gekom toe Goedit die dinastie se laaste koning verslaan. Koningin Goedit, wat 40 jaar lank regeer het, wou die Christelike geloof afskaf deur kerke af te brand en Christene van die Ortodokse Tewahedo-kerk te laat kruisig; die kerk is in dié tyd as die staatsgodsdiens beskou. Sy het ook ’n groot deel van die nalatenskap van die Koninkryk Aksoem vernietig. Haar bewind het eindelik in 912 tot ’n einde gekom nadat sy deur die Zagwe-dinastie verslaan is.[56]
Middeleeue
[wysig | wysig bron]Die Zagwe-dinastie het tussen die 12de en 13de eeu oor groot dele van die hedendaagse Ethiopië en Eritrea regeer. Die dinastie se naam kom van die Koesjitiessprekende Agau-volk van Noord-Ethiopië. Die bewind van die Zagwe-dinastie is deur Jekoeno Amlak beëindig.[57] Van 1270 tot met die Zemene Mesafint (Era van Prinse) het die Salomoniese Dinastie oor die Keiserryk Ethiopië regeer.[58]
In die vroeë 15de eeu wou Ethiopië diplomatieke kontak met Europa maak, vir die eerste keer sedert die Koninkryk Aksoem. ’n Brief van Hendrik IV van Engeland aan die keiser van Abessinië het bewaar gebly.[59] In 1428 het Isak I twee gesante na Alfonso V van Aragon gestuur. Dié het self twee gesante gestuur, maar hulle het nie weer na Aragon teruggekeer nie.[60] Die eerste aaneenlopende betrekkinge met ’n Europese land het in 1508 met Portugal begin; dit was tydens die bewind van Dawid II (Lebna Dengel), wat pas die troon van sy pa geërf het.[61] In 1487 het koning Johannes II van Portugal gesante na die ooste gestuur.[62]
Zemene Mesafint
[wysig | wysig bron]Tussen 1769 en 1855 het Ethiopië ’n tydperk van isolasie beleef wat die Zemene Mesafint, of "Era van Prinse", genoem word. Die keisers het skynhoofde geword wat deur streeksadellikes soos Ras Mikael Sehoel van Tigray beheer is. Net voor die Zemene Mesafint het keiser Joas I die taal Oromo aan die hof ingestel in die plek van Amharies.[63][64]
Ethiopië se isolasie het geëindig ná ’n Britse sending om ’n verbondskap met Ethiopië te sluit, maar dit was eers in 1855 dat die Amhara-koninkryke van Noord-Ethiopië (Gondar, Gojam en Shoa) vir ’n kort rukkie verenig is nadat die mag van die keiser onder Tewodros II herstel is. Tewodros het die land gemoderniseer en die mag onder die keiser gesentraliseer. Ethiopië het weer aan wêreldsake deelgeneem.[65] Tewodros het ook ’n proses van konsolidasie en staatsbou begin wat onder sy opvolgers voortgesit is. In dié proses is die mag van streekshoofde verminder, die ryk se administrasie gerestruktureer en ’n professionele weermag op die been gebring. Dié veranderings het die basis gevorm vir die doeltreffende soewereiniteit en territoriale integriteit van Ethiopië.[66]
Daar was egter verskeie rebellies teen Tewodros. Noordelike Oromo-militante, Tigray-rebellies en konstante invalle deur die Ottomaanse Ryk en Egipte naby die Rooisee het Tewodros II se mag verswak en ’n einde aan sy bewind gebring. Hy het in 1868 selfmoord gepleeg tydens sy laaste veldslag, by Magdala, teen die Britse ekspedisie in Abessinië.
Van Menelik II tot Adoea (1889-1913)
[wysig | wysig bron]Ethiopië in rofweg sy huidige vorm het begin tydens die bewind van Menelik II, wat van 1889 tot met sy dood in 1913 keiser was. Uit sy basis in die sentrale provinsie Shewa het Menelik streke in die suide, ooste en weste geannekseer[18] – streke wat deur die Oromo, Sidama, Gurage, Welayta en ander volke bewoon is.[67] Van dié streke was nooit tevore deur Ethiopië beset nie, maar ander wel.[68]
Tydens die verowering van die Oromo het die Ethiopiese weermag groot gruweldade teen die Oromo-bevolking gepleeg, insluitende massaverminkings en -moorde en grootskaalse slawerny.[69][70] Sommige raam dat miljoene mense tydens die verowering dood is.[71][69][72] Grootskaalse misdade is ook teen die Dizi-volk en die mense van die Koninkryk Kaficho gepleeg.[73] Menelik se veldtog teen die Oromo was grootliks uit weerwraak vir eeue van Oromo-ekspansionisme en die Zemene Mesafint, toe ’n reeks feodale Oromo-heersers die hooglanders oorheers het.[74]
Menelik II het tydens sy bewind ook paaie, elektrisiteit en opvoeding verbeter; ’n sentrale belastingstelsel ontwikkel; en die stad Addis Abeba gestig en laat bou. Dit het in 1881 die hoofstad van die Shewa-provinsie geword. Nadat Menelik die troon in 1889 bestyg het, het dit die nuwe hoofstad van Abessinië geword. Menelik II word danksy sy leierskap in baie kringe as ’n held beskou.
Hy het die Verdrag van Wichale met Italië in Mei 1889 onderteken waarkragtens Italië Ethiopië se soewereiniteit sou erken, solank Italië ’n gebied noord van Ethiopië (nou deel van Eritrea) kon beheer. In ruil daarvoor sou Italië Menelik van wapens voorsien en hom as keiser steun. Voordat die verdrag deur die Italiaanse regering bekragtig is, het Italië sy grondgebied probeer uitbrei. Dit het gelei tot die Slag van Adoea op 1 Maart 1896 waarin Italië se koloniale magte deur Ethiopië verslaan is.[67][75]
Haile Selassie (1916-1974) en Italiaans-Ethiopië
[wysig | wysig bron]Die vroeë 20ste eeu is gekenmerk deur die bewind van keiser Haile Selassie (Ras Tafari). Haile Selassie se ouers het etniese bande met drie van Ethiopië se Afro-Asiatiessprekende bevolkings gehad: die Oromo en Amhare, die land se grootste twee etniese groepe, en die Gurage. Hy het aan die bewind gekom nadat Lidj Josua afgesit is en het onderneem om ’n landwye moderniseringsveldtog te onderneem vanaf 1916, toe hy ’n Ras en ’n regent (Inderase) vir die regerende keiserin, Zauditu, en die de facto-heerser van die Keiserryk Ethiopië word. Met Zauditu se dood op 2 November 1930 het hy keiser geword.[76] In 1931 het Haile Selassie aan Ethiopië sy eerste grondwet gegee, in navolging van keiserlike Japan se 1890-grondwet, waardeur die Sentraal-Europese model van ’n unitêre en homogene etnolinguistiese nasiestaat vir die keiserryk aanvaar is.[77]
Ethiopië se onafhanklikheid is onderbreek deur die Tweede Italiaans-Ethiopiese Oorlog, wat begin het toe die land vroeg in Oktober 1935 deur fascistiese Italië binnegeval en van 1936 tot 1941 deur Italië beset is.[78] In 1935 het Haile Selassie ’n beroep op die Volkebond gedoen en ’n toespraak gelewer wat hom ’n wêreldwye figuur gemaak het, asook 1935 se Time-persoon van die jaar.[79] Haile Selassie het na Engeland in ballingskap gevlug. Mussolini het die land tot Italiaans-Ethiopië verklaar en die Italiaanse koning Vittorio Emanuele III het die keiserlike titel opgeëis.[80]
In 1937 het die Italiaanse slagting van Yekatit 12 plaasgevind, waartydens tot 30 000 Ethiopiese burgerlikes vermoor en talle ander in hegtenis geneem is.[81][82][83] Die slagting was uit weerwraak vir die poging tot ’n sluipmoord op Rodolfo Graziani, die onderkoning van Italiaans-Oos-Afrika.[84] Die gebruik van chemiese wapens deur Italië, ’n oorlogsmisdaad, was algemeen tydens die inval en die besetting van Ethiopië.[85]
Die Italianers het tydens hulle besetting die Ethiopiese infrastruktuur verbeter. Hulle het die sogenaamde "Keiserlike Weg" tussen Addis Abeba en Massaua gebou.[86] Spoorlyne van meer as 900 km, damme en hidroëlektriese aanlegte is gebou, en baie openbare en privaat maatskappye is gestig. Die Italiaanse regering het ook die eeue oue praktyk slawerny in die land afgeskaf.[87]
Nadat Italië die Tweede Wêreldoorlog betree het, het die Britse Ryk magte en weerstandsoldate gestuur om Ethiopië se soewereiniteit in 1941 te herstel. ’n Italiaanse guerrillaoorlog het tot in 1943 geduur. Dit is gevolg deur Brittanje se erkenning van Ethiopië se volle soewereiniteit, sonder enige voordele vir Brittanje, toe die Anglo-Ethiopiese Ooreenkoms in Desember 1944 onderteken is.[88] Kragtens die vredesooreenkoms van 1947 het Italië ook die soewereiniteit en onafhanklikheid van Ethiopië erken.
Op 26 Augustus 1942 het Haile Selassie ’n proklamasie uitgevaardig waarkragtens slawerny finaal afgeskaf is.[89] Ethiopië het in die vroeë 20ste eeu tussen 2 miljoen en 4 miljoen slawe gehad, uit ’n totale bevolking van sowat 11 miljoen.[90]
In 1952 het Haile Selassie ’n federasie met Eritrea georkestreer. Hy het dit in 1962 afgeskaf en Eritrea geannekseer, ’n stap wat tot die Eritrese Onafhanklikheidsoorlog gelei het. Haile Selassie het ’n leidende rol gespeel in die stigting van die Organisasie vir Afrika-eenheid (OAE) in 1963.[91]
Haile Selassie het ongewild geraak in Ethiopië ná die wêreldwye oliekrisis van 1973. Dit het ’n skerp styging in brandstofpryse op 13 Februarie 1974 veroorsaak, asook voedseltekorte, onsekerheid oor die opvolging, grensoorloë en ontevredenheid onder die middelklas weens modernisering.[92] Taxidrywers en onderwysers het op 18 Februarie 1974 begin staak oor die hoë brandstofpryse, en studente en werkers in Addis Abeba het op 20 Februarie 1974 teen die regering begin betoog.[93] Die kabinet van Akilou Habte Wolde is omvergewerp en ’n nuwe regering is gevorm met Endelkachew Makonnen as premier.[94]
Die Dergtydperk (1974-1991)
[wysig | wysig bron]Haile Selassie se bewind het op 12 September 1974 geëindig toe hy van die troon gesit is deur die Derg, ’n nie-ideologiese komitee wat bestaan het uit militêre en polisie-offisiere onder leiding van Aman Andom.[95] Ná die teregstelling van 60 voormalige regerings- en militêre amptenare, insluitende Andom, in November 1974[96] het die nuwe Voorlopige Militêre Administratiewe Raad onder generaal Tafari Benti die monargie in Maart 1975 afgeskaf en Ethiopië as ’n Marxisties-Leninistiese eenpartystaat gevestig met die raad as die voorste party in ’n voorlopige regering.[97] Die afskaffing van feodalisme, groter geletterdheid, nasionalisasie en groot grondhervormings, insluitende hervestiging vanaf die Ethiopiese Hoogland, het prioriteite geword.[98] In 1987 het die Derg ontbind en die 1987-grondwet afgekondig wat op die 1977-grondwet van die Sowjetunie gegrond was.[99]
Ná binnelandse konflik, wat gelei het tot die teregstelling van generaal Benti en verskeie van sy ondersteuners in Februarie 1977, en die teregstelling van kolonel Atnafu Abate in November 1977, het Mengistu Haile Mariam die onbetwiste leier van die Derg geword.[100]
Die Derg het met verskeie staatsgrepe, opstande, ’n droogte en ’n groot vlugtelingprobleem te kampe gehad. In 1977 het Somalië, wat voorheen hulp en wapens van die USSR ontvang het, Ethiopië binnegeval in die Ogadenoorlog en ’n deel van die Ogadenstreek verower. Ethiopië het dit teruggewen nadat dit enorme militêre hulp ontvang het van die Sowjetbloklande die USSR, Kuba, Suid-Jemen, Oos-Duitsland[101] en Noord-Korea. Dit het ingesluit sowat 15 000 Kubaanse strydende troepe.[102][103]
In 1976-'78 is tot 500 000 mense dood weens die Rooi Terreur,[104] ’n gewelddadige politieke onderdrukkingsveldtog deur die Derg teen verskeie opposisiegroepe, veral die Ethiopiese Rewolusionêre Volksparty.[105] Die Rooi Terreur was ’n antwoord op wat die Derg die "Wit Terreur" genoem het: ’n reeks gewelddadige voorvalle, sluipmoorde en moorde deur wat hy genoem het "klein bourgeois reaksionêre" wat ’n ommekeer van die 1974-rewolusie wou hê.[106][107]
Die droogte van 1983-'85 het sowat 8 miljoen mense geraak, van wie ’n miljoen dood is. Opstande teen outoritêre heerskappy het voorgekom, veral in die noordelike streke Eritrea en Tigray. Die Volksbevrydingsfront van Tigray het in 1989 met ander etniesgebaseerde opposisiebewegings saamgesmelt en ’n koalisie gevorm bekend as die Ethiopiese Rewolusionêre Demokratiese Volksfront (ERDVF).[108]
In dié tyd het die Sowjetunie onder Michail Gorbatsjof sy beleid van wêreldkommunisme vervang met een van glasnost en perestroika, en daar was ’n groot afname in hulp aan Ethiopië van die Sowjetblok. Dit het gelei tot groter ekonomiese probleme en die val van die militêre mag voor aanvalle deur vasbeslote guerrillas in die noorde. Die val van Marxisme-Leninisme oor die algemeen, en in Oos-Europa tydens die rewolusies van 1989, het saamgeval met die onttrekking van alle Sowjethulp aan Ethiopië in 1990. Om internasionale steun te kry het Mengistu ’n gemengde ekonomie ingestel en ’n einde gebring aan eenpartyregering, maar dit was te laat om sy regering te red.[109][110]
ERDVF-magte het Addis Abeba in Mei 1991 genader en die Sowjetunie het nie ingegryp om die regering te help nie. Mengistu het uit die land gevlug en asiel gekry in Zimbabwe, waar hy steeds woon.[111][112]
In 2006, ná ’n verhoor wat 12 jaar geduur het, het Ethiopië se federale hooggeregshof in Addis Abeba Mengistu in absentia skuldig bevind aan volksmoord.[113] Talle ander topleiers van sy regering is ook in absentia aan oorlogsmisdade skuldig bevind nadat hulle gevlug het. Verskeie voormalige amptenare is ter dood veroordeel en dosyne ander het 20 jaar in die tronk deurgebring voordat hulle vonnisse van lewenslange gevangenisstraf verkort is.[114][115][116]
In Julie 1991 het die ERDVF ’n nasionale konferensie saamgestel om die Oorgangsregering van Ethiopië daar te stel. Dit het bestaan uit ’n raad van verteenwoordigers met 87 lede, wat onderworpe was aan ’n oorgangsgrondwet.[117] In Junie 1992 het die Oromo-bevrydingsfront aan die regering onttrek, en in Maart 1993 lede van die Suid-Ethiopiese Demokratiese Volkskoalisie.[118][119] In 1994 is ’n nuwe grondwet opgestel wat Ethiopië gevestig het as ’n parlementêre republiek met ’n tweekamerwetgewer en ’n regstelsel.[120]
Federale Demokratiese Republiek (1991-hede)
[wysig | wysig bron]Die eerste veelpartyverkiesing in Ethiopië het in Mei 1995 plaasgevind en is deur die ERDVF gewen.[121] Die president van die oorgangsregering, die ERDVF-leier Meles Zenawi, het die eerste premier van die Federale Demokratiese Republiek Ethiopië geword, en Negasso Gidada is tot president verkies.[122]
In Mei 1998 het ’n grensdispuut met Eritrea gelei tot die Eritrees-Ethiopiese Oorlog, wat tot Junie 2000 geduur en albei lande miljoene dollars gekos het.[123] Dit het ’n negatiewe uitwerking op Ethiopië se ekonomie gehad.[124] Middel 2011 het twee agtereenvolgende jare sonder reën die ergste droogte in 60 jaar in Oos-Afrika veroorsaak. Ethiopië het eers in 2012 hiervan herstel, danksy langtermynstrategieë deur die regering in samewerking met ontwikkelingsagentskappe.[125]
Op 5 Augustus 2016 het betogings dwarsoor die land voorgekom en dosyne betogers is deur die polisie doodgeskiet. Die betogers het aangedring op die beëindiging van vergrype teen menseregte, die vrylating van politieke gevangenes, ’n regverdiger verdeling van rykdom wat uit meer as ’n dekade van ekonomiese groei ontstaan het en die teruggee van die Wolqayt-distrik aan die Amhara-streek.[126][127][128] Dit was die gewelddadigste onderdrukking van betogings in Afrika suid van die Sahara sedert die Ethiopiese regering in November en Desember 2015 minstens 75 people mense gedood het tydens proteste in die Oromia-streek.[129][130] Op 6 Oktober 2016 is ’n noodsituasie afgekondig,[131] wat geduur het tot in Augustus 2017.[132]
Op 16 Februarie 2018 het die Ethiopiese regering ’n ses maande lange landwye noodtoestand afgekondig ná die bedanking van premier Hailemariam Desalegn.[133] Hy was die eerste leier in die moderne geskiedenis van Ethiopië wat bedank het; vorige leiers is almal in hulle amp dood of is omvergewerp.[134] Hailemariam het gesê hy wil die geleentheid skep vir hervormings.
Abiy Ahmed en die Welvaartparty (2018-hede)
[wysig | wysig bron]Die nuwe premier was Abiy Ahmed, wat in 2018 ’n historiese besoek aan Eritrea gebring en die 20 jaar lange oorlog tussen die twee lande beëindig het.[135] Hy het daarvoor in 2019 die Nobelprys vir Vrede ontvang.[136] Nadat hy sy amp in April 2018 aanvaar het, het die 48 jaar oue Abiy politieke gevangenes vrygelaat, regverdige verkiesings belowe en groot ekonomiese hervormings aangekondig.[137] Sedert 2019 is al die voorheen gesensorde webtuistes weer toeganklik gemaak, meer as 13 000 politieke gevangenes vrygelaat en honderde administratiewe personeellede afgedank as deel van die hervormings.[138][139][140][141]
Etniese geweld het saam met politieke onrus toegeneem. Daar was botsings tussen die Oromo, die grootste etniese groep in die land, en die etniese Somaliërs, wat daartoe gelei het dat 400 000 mense in 2017 ontwortel is.[142] Botsings tussen die Oromo en die Gedeo in die suide van die land het in 2018 daartoe gelei dat Ethiopië die grootste getal mense in die wêreld gehad het wat uit hulle huis moes vlug: 1,4 miljoen.[143] Van 2019 af was burgermagslede van die Gumuz-volk betrokke in gevegte teen Amhare en Agaus in die Metekel-sone van die Benishangul-Gumuz-streek.[144] In September 2018 is 23 mense gedood in opstande in die spesiale sone van Oromia naby die hoofstad, Addis Abeba.[145]
Op 22 Junie 2019 het faksies van die veiligheidsmagte van die Amhara-streek ’n mislukte staatsgreep op die streek se regering uitgevoer waartydens die streek se president vermoor is.[146] ’n Lyfwag wat aan die kant van die nasionalistiese faksies was, het ’n sluipmoord uitgevoer op generaal Se'are Mekonnen, stafhoof van die Ethiopiese weermag, sowel as sy adjudant, generaal-majoor Gizae Aberra.[146] Die premier se kantoor het brigadier-generaal Asaminew Tsige, hoof van die Amhara-streek se veiligheidsmag, daarvan beskuldig dat hy aan die hoof van die sameswering was,[147] en Tsige is op 24 Junie naby Bahir Dar deur die polisie doodgeskiet.[148]
Fano is ’n Amhaarse jeuggroep wat as óf ’n protesgroep óf ’n gewapende burgermag beskou word.[149] Fano-eenhede word beskuldig van deelname aan etniese slagtings, onder meer op 10-11 Januarie 2019.[150] Betogings het uitgebreek ná die sluipmoord op die Oromo-musikant Hachalu Hundessa[151] op 29 Junie 2020, en dit het gelei tot die dood van minstens 239 mense.[152]
Die dispuut tussen Ethiopië en Egipte oor die Groot Ethiopiese Renaissancedam het in 2020 in felheid toegeneem.[153][154] Egipte is teen die bou van die dam gekant, omdat hy bang is dit verminder die hoeveelheid water wat hy uit die Nylrivier kry.[155] Premier Abiy van Ethiopië het gesê: "Geen mag kan Ethiopië keer om ’n dam te bou nie. As ’n oorlog nodig is, kan ons miljoene gereed kry."[156]
Die federale regering, onder leiding van die Welvaartparty, het die nasionale verkiesingsraad gevra om 2020 se verkiesings uit te stel weens vrese oor die Covid-19-pandemie, totdat ’n entstof ontwikkel is.[157] Die Tigray- Liberale Volksfront, die regerende party in Tigray, het die besluit teengestaan en in elk geval op 9 September 2020 ’n verkiesing gehou. Hulle het saam met streekspartye gewerk en internasionale waarnemers in die verkiesingsproses betrek.[158] Die betrekkinge tussen die federale regering en die Tigray-streeksregering het sedertdien kwaai versleg[159] en op 4 November 2020 het Abiy met ’n militêre aanval op die Tigray-streek begin uit reaksie op aanvalle op weermageenhede wat daar gestasioneer is. Duisende mense het na die naburige Sudan gevlug. Dit was die begin van die Tigray-oorlog.[160][161]
Regering en politiek
[wysig | wysig bron]Ethiopië is ’n federale parlementêre republiek met ’n eerste minister as regeringshoof.
Die president is die staatshoof, maar het hoofsaaklik seremoniële magte. Die regering het die uitvoerende gesag. Federale wetgewende gesag lê by die regering en twee parlementskamers. Kragtens Artikel 78 van die Ethiopiese grondwet van 1994 is die regterlike gesag heeltemal onafhanklik van die uitvoerende en wetgewende gesag.[162]
Volgens die Demokrasie-indeks wat laat in 2010 deur die VK-gebaseerde Economist Intelligence Unit gepubliseer is, was Ethiopië ’n "outoritêre regime" wat op ’n lys van die demokratiesste lande nommer 118 van 167 was.[163] Ethiopië het sedert 2006 ’n hele 12 plekke afgeskuif, en die 2010-verslag skryf dit toe aan die regering se onderdrukking van opposisiebedrywighede, media en die burgerlike gemeenskap voor die Ethiopiese algemene verkiesing van 2010. Dit het Ethiopië ’n de facto-eenpartystaat gemaak.
Regering
[wysig | wysig bron]Die eerste verkiesing van Ethiopië se grondwetgewende vergadering van 547 lede is in Junie 1994 gehou. Dié vergadering het die nuwe Ethiopiese grondwet in Desember 1994 aanvaar. Die verkiesings vir die land se eerste algemeen verkose nasionale parlement en wetgewende streeksmagte is in Mei en Junie 1995 gehou. Die meeste opposisiepartye het die verkiesings geboikot. Die Ethiopiese Rewolusionêre Demokratiese Volksfront (ERDVF) het loshande gewen. Die eerste regering onder die nuwe grondwet is in Augustus 1995 saamgestel met Negasso Gidada as president. Die regering van Meles Zenawi onder die ERDVF het ’n beleid van etniese federalisme gevolg en aansienlike magte aan etniesgebaseerde streeksowerhede gegee. Ethiopië het vandag 10 semi-outonome administratiewe streke wat die mag het om hulle eie inkomste te genereer en bestee.
Ethiopiërs het min toegang tot ander media as die staat se eie netwerke. Die koerante in privaat besit het gesukkel om voort te bestaan en is periodiek deur die regering geteister.[164] Sedert die 2005-verkiesing is minstens 18 joernaliste in hegtenis geneem wat kritiek jeens die regering uitgespreek het en is hulle van onder meer verraad aangekla. Die regering gebruik perswette oor laster om joernaliste te intimideer wat krities jeens sy beleide is.[165]
Meles se regering is in 2000 verkies in Ethiopië se eerste veelpartyverkiesing; internasionale waarnemers het die uitslag egter gekritiseer en die opposisie het gesê daar was bedrog. Die ERDVF het in 2005 weer die verkiesing gewen en Meles teruggeplaas in sy amp. Hoewel die opposisiestemme toegeneem het, het beide die opposisie en waarnemers van die Europese Unie en elders gemeen die stemmery het nie aan internasionale standaarde vir vry en regverdige verkiesings voldoen nie.[164] Volgens berigte het die polisie 193 betogers, die meeste in die hoofstad, Addis Abeba, doodgemaak in die geweld wat op die verkiesing van Mei 2005 gevolg het.[166]
Die vyf belangrikste opposisiepartye in 2008 was die Eenheid vir Demokrasie en Geregtigheid (EDG) onder regter Birtukan Mideksa, die Verenigde Ethiopiese Demokratiese Magte (VEDM) onder dr. Beyene Petros, die Oromo- Federalistiese Demokratiese Beweging (OFDB) onder dr. Bulcha Demeksa, die Oromo-volkskongres (OVK) onder dr. Merera Gudina en die Verenigde Ethiopiese Demokratiese Party – Medhin (VEDP) onder Lidetu Ayalew. Ná die 2015-verkiesing was daar geen parlementslede van opposisiepartye in Ethiopië oor nie.[167][168]
Weermag
[wysig | wysig bron]Die grootte van die Ethiopiese Nasionale Weermag het sedert 2000, ná die oorlog teen Eritrea, aansienlik gewissel. In 2002 was daar sowat 250 000 tot 350 000 sodate.[169] Dit is later verminder, en in 2012 is die getal soldate geraam op 135 000 grondmaglede en 3 000 lugmaglede.[170]
Die weermag bestaan uit twee afdelings, ’n leër en lugmag.[170] Omdat Ethiopië ’n landingeslote staat is, het dit geen vloot nie. Daar is verskeie weermagnywerheidsorganisasies, wat verskillende wapenstelsels vervaardig en opknap.
Diensplig is vrywillig vir mense bo 18 jaar oud, maar daar kan verpligtende oproepe tot militêre diens wees indien nodig.[171]
Menseregte
[wysig | wysig bron]Onlangse skendings van menseregte in Ethiopië sluit in die dood van 100 vreedsame betogers aan die hand van die regering in 2016 in die Oromo- en die Amhara-streek.[172] Die VN het waarnemers in Ethiopië gevra om die voorval te ondersoek,[173] maar die regering het nie gehoor gegee nie.[174] Die betogings was teen grondbeslagleggings, skendings van menseregte en verkiesingsbedrog.[175]
Merera Gudina, leier van die Oromo-volkskongres, het gesê die land is "by ’n kruispad. Mense maak aanspraak op hulle regte. Mense is moeg vir wat die regering ’n kwarteeu lank al doen," het hy in ’n onderhoud met Reuters gesê. "As die regering aanhou onderdruk terwyl miljoene mense hulle regte opeis, is dit (burgeroorlog) een van die moontlike scenario's."[175]
Volgens peilings in 2003 deur die Nasionale Komitee oor Tradisionele Praktyke in Ethiopië lei bruidsontvoerings tot 69% van die land se huwelike – sowat 80% kom in die grootste streek, Oromiya, voor en tot 92% in ’n streek met gemengde etniese groepe in die suide van die land.[176][177] Homoseksuele dade is onwettig in Ethiopië.[178] Joernaliste en aktiviste is al gedreig en gearresteer vir hulle dekking van die Covid-19-pandemie in die land.[179]
Onder die Karo- en Hamer-volk van Suid-Ethiopië word volwassenes en kinders met fisieke abnormaliteite as mingi, "ritueel onrein", beskou. Daar word geglo laasgenoemde het ’n bose uitwerking op ander; kinders met gebreke is tradisioneel vermoor en het geen behoorlike begrafnis gekry nie.[180] Die Karo het die praktyk in Julie 2012 amptelik verbied.[181]
In 2013 het die dinksentrum Oakland-instituut ’n verslag uitgereik waarin hy die Ethiopiese regering beskuldig van die gedwonge verskuiwing van "honderdduisende lede van inheemse volke van hulle grond af" in die Gambela-streek.[182] Volgens verskeie verslae deur die organisasie is mense wat nie wou gehoor gee nie, blootgestel aan ’n verskeidenheid intimidasietegnieke, onder meer fisieke en seksuele aanranding, wat soms tot die dood gelei het.[183][184][185] ’n Soortgelyke verslag deur Human Rights Watch het in 2012 die Ethiopiese regering se hervestigingsprogram in Gambela beskryf, met soortgelyke planne in ander streke.[186] Die Ethiopiese regering het die beskuldigings van grondbeslagleggings ontken en die positiewe groei van die land se ekonomie genoem as bewys van die voordele van die ontwikkelingsplan.[185]
’n Landwye reeks gewelddadige betogings het op 23 Oktober 2019 uitgebreek wat in die Oromia-streeks gekonsentreer was, nadat die aktivis en mediaeienaar Jawar Mohammed beweer het die veiligheidsmagte het hom probeer aanhou. Volgens amptelike verslae is 86 mense dood.[187] Op 29 Mei 2020 het Amnestie Internasionaal ’n verslag uitgereik waarin hy die Ethiopiese weermag beskuldig van massa-aanhoudings en buitegeregtelike teregstellings. Volgens die verslag is minstens 25 mense wat daarvan verdink is dat hulle die Oromo-bevrydingsleër steun, in 2019 in die Oromia-streek deur die weermag gedood. Verder is minstens 10 000 mense onder verdenking tussen Januarie en September 2019 aangehou, van wie die meeste "onderwerp is aan ’n wrede slanery".[188]
Administratiewe verdelings
[wysig | wysig bron]Voor 1996 was Ethiopië verdeel in 13 provinsies, waarvan baie uit historiese streke gevorm is. Die land het nou ’n regeringstelsel met lae wat bestaan uit ’n federale regering, streekstate, sones, distrikte (woreda) en buurte (kebele).
Daar is 10 etniesgebaseerde en politiek outonome streekstate (kililoch, enkelvoud: kilil) en twee charter-stede (astedader akababiwoch, enkelvoud: astedader akababi). Laasgenoemde is Addis Abeba en Dire Dawa. Die kililoch is onderverdeel in 68 sones en dan verder in 550 woreda en verskeie spesiale woreda.
Die streekstate het aansienlike mag kragtens die grondwet. Hulle kan hulle eie regering en demokrasie saamstel solank dit in lyn met die federale regering se grondwet is. Aan die hoof van elke streek is ’n streeksraad met lede wat regstreeks verkies word om die distrikte te verteenwoordig. Die rade het wetgewende en uitvoerende gesag en kan die streke se interne sake bestuur. Die 10 kililoch, met hulle hoofstad tussen hakies, is: Afar (Semera), Amhara (Bahir Dar), Benishangul-Gumuz (Asosa), Gambela (Gambela), Harari (Harar), Oromia (Addis Abeba), Sidama (Awasa), Somali (Jijiga), Suidelike Nasies, Nasionaliteite en Volke (Awasa) en Tigray (Mek'ele).
Geografie
[wysig | wysig bron]Ethiopië het ’n totale oppervlakte van 1 104 300 km²,[189] waarvan 1 119 683 km² land en 7 444 km² water is. Dit is die 28ste grootste land ter wêreld en omtrent so groot soos Bolivia.
Die grootste deel van die land lê in die Horing van Afrika, die oostelikste deel van die kontinent Afrika. Die lande wat aan Ethiopië grens, is Eritrea in die noorde en daarna, kloksgewys, Djiboeti, Somaliland, Somalië, Kenia, Suid-Soedan en Soedan. Ethiopië het ’n uitgespreide hooglandkompleks van berge en plato's wat deur die Groot Skeurvallei geskei word – laasgenoemde loop meestal van suidwes tot noordoos en word omring deur laaglande, steppe of halfwoestyn. Daar is ’n groot verskeidenheid terreine met groot wisselings in klimaat, grond, natuurlike plantegroei en woonpatrone.
Ethiopië is ’n ekologies uiteenlopende land, met woestyne aan die oosgens tot tropiese woude in die suide tot berge in die noorde en suidweste. Die Tanameer in die noorde is die bron van die Blou-Nyl. Dit het ook baie endemiese spesies, soos die gelada, die bergbok Walia ibex en die Ethiopiese wolf, Simien fox. Die groot wisselings in hoogte gee die land verskeie ekologies unieke gebiede, en dit het die evolusie van endemiese spesies in ekologiese isolasie aangehelp.
Klimaat
[wysig | wysig bron]Die oorheersende klimaatsoort is tropiese moeson, met die wisselings wat deur die topografie veroorsaak word. Die Ethiopiese Hoogland strek oor die grootste deel van die land en het ’n klimaat wat gewoonlik beskou word as koeler as ander streke wat net so naby aan die ewenaar is. Die meeste van die stede lê op hoogtes van sowat 2 000 tot 2 500 m bo die seevlak, en dit sluit historiese hoofstede soos Gondar en Aksoem in.
Die hedendaagse hoofstad, Addis Abeba, is aan die voorheuwels van berg Entoto geleë, op ’n hoogte van sowat 2 400 m. Dit het dwarsdeur die jaar ’n matige klimaat. Omdat die temperature deur die jaar redelik gelykmatig is, word die seisoene in Addis Abeba grootliks deur die reënval bepaal: ’n droë seisoen van Oktober tot Februarie, ’n ligte reënseisoen van Maart tot Mei en ’n swaar reënseisoen van Junie tot September. Die gemiddelde jaarlikse reënval is sowat 1 200 mm.
Daglig is gemiddeld sewe uur per dag. Die droë seisoen is die sonnigste deel van die jaar, hoewel daar selfs in die middel van die reënseisoen in Julie en Augustus steeds ’n paar uur helder sonskyn is. Die gemiddelde jaartemperatuur in Addis Abeba is 16 °C, en die daaglike maksimum deur die jaar gemiddeld 20 tot 25 °C. Snags is die minimum sowat 5 tot 10 °C.
Die meeste groot stede en toeristeterreine in Ethiopië lê op dieselfde hoogte as Addis Abeba en het ’n soortgelyke klimaat. In laer streke, veral die gras- en struiklande in die ooste van die land, kan die klimaat aansienlik warmer en droër wees. Dallol, in die middel van die Danakillaagte in die ooste, het die hoogste gemiddelde jaarlikse temperatuur ter wêreld: 34 °C.
Ethiopië is kwesbaar vir ’n groot deel van die uitwerking van klimaatsveranderings. Dit sluit in hoër temperature en veranderings in reënval. Sulke klimaatsveranderings bedreig voedselsekuriteit en die ekonomie, wat op die landbou gebaseer is.[190]
Biodiversiteit
[wysig | wysig bron]Ethiopië het 31 spesies inheemse soogdiere.[191] Die wildehond het prehistories wydverspreid in die gebied voorgekom, maar is vermoedelik plaaslik uitgesterf. Die Ethiopiese wolf is seker die bedreigde spesie wat die beste in Ethiopië nagevors is.
Ethiopië is ’n wêreldwye sentrum van diversiteit in voëls. Meer as 856 voëlspesies is al hier aangeteken, waarvan 20 inheems is.[192] Sestien spesies word bedreig of kritiek bedreig. Baie van dié voëls se vernaamste kos is skoenlappers, soos die Bicyclus anynana.
Nes deur die hele Afrika is natuurlewebevolkings vinnig aan die afneem weens ontbossing, burgeroorloë, besoedeling, wilddiefstal en ander menslike faktore.[193] Baie van die Ethiopiese spesies is bedreig, kritiek bedreig en kwesbaar, volgens IUBN-ramings.[191]
Ontbossing veroorsaak gronderosie, minder voedingstowwe in die grond, ’n verlies aan habitats vir diere en ’n afname in biodiversiteit. Aan die begin van die 20ste eeu was sowat 420 000 km2 (of 35%) van Ethiopië deur bome bedek, maar volgens onlangse navorsing het dit nou afgeneem tot net 11,9%.[194] Die land verloor ’n geraamde 1 410 km2 natuurlike woude per jaar.[195] Huidige regeringsprogramme om ontbossing te beheer bestaan uit opvoeding, reklame vir omkeerprogramme en die verskaffing van rou materiale wat hout kan vervang. Op die platteland verskaf die regering ook ander brandstofbronne as hout en bevordering dit landbou wat nie die woudhabitat vernietig nie.[196]
Demografie
[wysig | wysig bron]Oromo | 34.4% | |||
Amhare | 27% | |||
Somaliërs | 6.2% | |||
Tigrayane | 6.1% | |||
Sidama | 4% | |||
Gurage | 2.5% | |||
Welayta | 2.3% | |||
Afar | 1.7% | |||
Hadiya | 1.7% | |||
Gamo | 1.5% | |||
Ander | 12.6% | |||
Etniese groepe in Ethiopië |
Ethiopië se totale bevolking het gegroei van 38,1 miljoen in 1983 tot 109,5 miljoen in 2018.[197] In die 19de eeu was die bevolking maar sowat 9 miljoen.[198] Volgens die resultate van die Bevolkings- en Behuisingsensus van 2007 het die bevolking van 1994 tot 2007 met ’n gemiddelde tempo van 2,6% per jaar toegeneem, 2,8% minder as van 1983 tot 1994. Die tempo is tans onder die 10 hoogstes ter wêreld. Die bevolking sal na raming in 2060 meer as 210 miljoen wees, wat ’n toename met ’n faktor van 2,5 is van ramings in 2011.[199] Volgens ramings van die VN het die lewensverwagting in onlangse jare aansienlik toegeneem; dit staan nou op 56 jaar vir mans en 60 jaar vir vroue.[200]
Bevolking in Ethiopië[201] | |||
---|---|---|---|
Jaar | Miljoen | Verskil | |
1950 | 18,4 | – | |
1960 | 22,5 | 4,1 | |
1970 | 29,0 | 6,5 | |
1980 | 35,4 | 6,4 | |
1990 | 48,3 | 12,9 | |
2000 | 65,6 | 17,3 | |
2010 | 82,9 | 17,3 | |
2013 | 93,8 | 10,9 | |
2018 | 107,5 | 13,7 |
Die land se bevolking is uiters uiteenlopend, met meer as 80 verskillende etniese groepe. Volgens die nasionale sensus van 2007 is die Oromo op 25,4 miljoen (34,4% van die totaal) die grootste groep, die Amhare is 19,9 miljoen (27% van die bevolking) en Somaliërs en Tigrayane onderskeidelik 4,59 miljoen (6,2%) en 4,49 miljoen (6,1%).[5]
Ander prominente etniese groepe is soos volg: Sidama 2,95 miljoen (4%), Gurage 1,86 miljoen (2,5%), Welayta 1,68 miljoen (2,3%), Afar 1,28 miljoen (1,7%), Hadiya 1,27 miljoen (1,7%) en Gamo 1,1 miljoen (1,5%).
Afro-Asiatiessprekende gemeenskappe maak die meerderheid van die bevolking uit. Die Semitiessprekende deel van die bevolking verwys dikwels na hulleself as die "Habesja-volk". Die Arabiese vorm van die term (al-Ḥabasha) is die etimologiese basis van die naam "Abessinië," ’n ou naam vir Ethiopië.[202]
Daarbenewens bewoon Nilo-Sahariessprekende minderheidsgroepe die suidelike streke van die land, veral gebiede in die Gambela-streek, wat aan Suid-Soedan grens.
Daar was ook meer as 75 000 Italiaanse setlaars tydens die Italiaanse besetting van die land.[203] Nadat Ethiopië onafhanklik geword het, het baie Italianers nog dekades lank in die land gebly nadat hulle deur keiser Haile Selassie begenadig is, want hy het die geleentheid vir verdere modernisering gesien.[204] Ná die Ethiopiese Burgeroorlog van 1974 het byna 22 000 Italianers in Ethiopië egter die land verlaat.[204]
In 2009 was daar sowat 135 000 vlugtelinge en asielsoekers in Ethiopië, veral van Somalië (sowat 64 300), Eritrea (41 700) en Soedan (25 900). Hulle het amper almal in vlugtelingkampe gewoon.[205]
Tale
[wysig | wysig bron]Volgens Ethnologue word 90 individuele tale in Ethiopië gepraat.[206] Die meeste mense praat tale van die Koesjitiese en die Semitiese tak van die Afro-Asiatiese tale. Eersgenoemde sluit in Oromo, wat deur die Oromo-volk gepraat word, en Somalies, wat deur die Somaliërs gepraat word. Laasgenoemde tak sluit in Amharies (Amahare) en Tigrinya (Tigrayane). Saam word dié vier groepe deur sowat driekwart van die bevolking gepraat. Ander Afro-Asiatiese tale met ’n aansienlike aantal sprekers sluit in die Koesjitiese Sidamo, Afar, Hadiyya en Agau, en die Semitiese Gurage, Harari, Silt'e en Argobba.[5] Arabies, wat ook tot die Afro-Asiatiese taalfamilie behoort, word ook in sommige gebiede gepraat.[207]
Verder word Omotiese tale deur Omotiese minderheidsgroepe in die suidelike streke gepraat. Daaronder tel die tale Aari, Bench, Dime, Dizin, Gamo-Gofa-Dawro, Maale, Hamer en Wolaytta.[5] Tale van die Nilo-Sahariese familie word deur minderheidsgroepe gepraat wat in die suidwestelike dele van die land gekonsentreer is. Dit sluit in Nuer, Anuak, Nyangatom, Majang, Suri, Me'en en Mursi.[5]
Engels is die buitelandse taal wat die meeste gepraat word, en is die onderrigmedium in sekondêre skole en alle tersiêre inrigtings. Alle federale wette word ook in Engels in die Federal Negarit Gazeta gepubliseer.[208] Alle tale geniet gelyke status in die grondwet, maar Oromo is die taal wat deur die meeste moedertaalsprekers gepraat word, terwyl Amharies in totaal die meeste sprekers het.[209] Italiaans word nog deur sekere dele van die bevolking gepraat, veral die ouer mense, en word in baie skole geleer. Die verskeie streke van Ethiopië en charter-stede mag self hulle werkstale bepaal.[210]
Skrif
[wysig | wysig bron]Ethiopië se belangrikste skryfstelsel is die Ge'ez-skrif. Dit word as abugida deur verskeie van die land se tale gebruik en word al sedert die 6de of 5de eeu v.C. as abjad gebruik om die Semitiese taal Ge'ez te transkribeer.[211] Ge'ez is nou ’n liturgiese taal van die Ethiopies- en die Eritrees-Ortodokse Kerk. In die 1980's is die Ethiopiese letters vir die rekenaar verwerk; dit is vandag deel van Unicode as "Ethiopic", "Ethiopic Extended", "Ethiopic Supplement" en "Ethiopic Extended-A".
Godsdiens
[wysig | wysig bron]Ethiopië het noue historiese bande met al drie die wêreld se grootste Abrahamitiese gelowe. In die 4de eeu was die Keiserryk Ethiopië een van die eerstes in die wêreld wat die Christendom amptelik as ’n staatsgodsdiens aangeneem het. Vanweë die besluite van die Konsilie van Chalcedon is die miafisiete,[213] wat die oorgrote meerderheid van Christene in Egipte en Ethiopië ingesluit het, in 451 beskuldig van monofisitisme en as ketters aangewys onder die algemene naam Koptiese Christendom (sien Oriëntale Ortodoksie). Hoewel dit nie meer as ’n staatsgodsdiens beskou is nie, het die Ethiopies-Ortodokse Tewahedo-kerk die grootste Christelike denominasie gebly. Daar is ook ’n aansienlike groep wat Islam aanhang – sowat ’n derde van die bevolking. Ethiopië het die bestemming van die "Eerste Hidjra", ’n groot migrasie in die Islamitiese geskiedenis. ’n Dorp in die Tigray-streek, Negash, is die oudste Moslemse nedersetting in Afrika.
Volgens die nasionale sensus van 2007 maak Christene tot 62,8% van die land se bevolking uit (43,5% Ethiopies-Ortodoks en 19,3% ander denominasies), Moslems 33,9%, aanhangers van tradisionele gelowe 2,6% en ander godsdienste 0,6%.[5] Dit stem ooreen met die CIA World Factbook, waarin staan die Christendom is die grootste godsdiens in Ethiopië.[4] Soenniete maak die grootste deel van die Moslems uit, met niedenominasionele Moslems as die tweede grootste groep en Sjiiete en Ahmadiyyas as minderheidsgroepe. Daar is ook baie Soefiste.[214] Die groot Moslembevolking in die noordelike Afar-streek het gelei tot ’n Moslemse seperatistegroep bekend as die "Islamitiese Staat van Afaria" – hulle wil ’n grondwet hê wat aan die sjaria voldoen.[215]
Sommige kritici meen die Haile Selassie-regering het die sensus gekook om Ethiopië as ’n Christenland aan die wêreld voor te hou. Hulle sê Islam het in 1991 altesaam 50% van die totale bevolking uitgemaak, gebaseer op die 1984-sensus deur die Derg-regering.[216] Verskeie Moslem-waarnemers en -bloggers beweer Moslems is in die meerderheid en stem nie met bogenoemde sensussyfers saam nie, hoewel hulle nie feite verskaf om hulle bewerings te staaf nie.[217]
Die Koninkryk Aksoem was een van die eerste state wat die Christelike geloof aangeneem het, in die 4de eeu.[55][218] Volgens die Nuwe Testament het die Christendom Ethiopië nog vroeër bereik, toe ’n amptenaar wat die koningin se geldsake beheer het, deur Filippus die evangelis gedoop is (Handelinge 8:26-39).
Tot in die 1980's het daar ook ’n aansienlike bevolking Beta Israel (Ethiopiese Jode) in die land gewoon.[218][219]
Verstedeliking
[wysig | wysig bron]Die bevolkingsgroei, migrasie en verstedeliking plaas alles spanning op beide die regering en die ekostelsel se vermoë om basiese dienste aan mense te verskaf.[220] Verstedeling neem geleidelik toe, met twee tydperke van vinnige groei. Die eerste was in 1936-1941, tydens die Italiaanse besetting onder Mussolini se fascistiese regering, en die tweede in 1967-1975, toe die bevolking in stedelike gebiede verdriedubbel het.[221]
Ná Italië se besetting van Ethiopië in 1936 het dit ’n infrastruktuur gebou om groot stede met mekaar te verbind, asook ’n dam om krag en water te verskaf.[87] Dit, tesame met die invloei van Italianers en werkers, was die grootste rede vir die vinnige verstedeliking in dié tydperk. Die tweede groeitydperk van 1967 af was toe plattelanders na die stede gestroom het ter wille van beter werk en lewenstoestande.[221]
Dié patroon is verlangsaam deur die regering se grondhervormingsprogram, wat mense aangespoor het om in plattelandse gebiede te bly. Meer kos was vir meer mense in die stede nodig en die grondhervormingswet was bedoel om landbou te verbeter en kosproduksie te verhoog. Die program het gelei tot die stigting van boereverenigings: groot dorpe wat op landbou gebaseer was. Hoewel die kosproduksie verhoog is, word oor die rede gedebatteer: Dit kon danksy weerstoestande gewees het eerder as die hervormings.[222] Stedelike bevolkings het van 1975 tot 2000 steeds met 8,1% gegroei.[223]
Grootste stede en dorpe van Ethiopië CSA, 2016[224] | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ranglys | Stadnaam | Streek | Bevolking | ||||||
Addis Abeba |
1 | Addis Abeba | Addis Abeba | 3 352 000 | Gondar | ||||
2 | Adama | Oromia | 342,940 | ||||||
3 | Gondar | Amhara | 341,991 | ||||||
4 | Mek'ele | Tigray | 340 858 | ||||||
5 | Hawassa | Suidelike Nasies | 318 618 | ||||||
6 | Bahir Dar | Amhara | 297 794 | ||||||
7 | Dire Dawa | Dire Dawa | 285 000 | ||||||
8 | Dessie | Amhara | 198 428 | ||||||
9 | Jimma | Oromia | 186 148 | ||||||
10 | Jijiga | Somali | 164 321 |
Plattelandse en stedelike lewe
[wysig | wysig bron]Migrasie na stedelike gebiede word gewoonlik gemotiveer deur die geleentheid op ’n beter lewe. In Ethiopië se boereverenigings is oorlewing ’n daaglikse stryd. Sowat 16% van die bevolking oorleef op minder as ’n dollar per dag (2008). Net 65% van plattelandse huishoudings kry die Wêreldgesondheidsorganisasie (WGO) se minimum standaard van 9 200 kJ kos per dag in; 42% van kinders onder vyf jaar oud is ondergewig.[225]
Sowat 75% van arm gesinne deel hulle slaapplek met diere en 40% van kinders slaap op die vloer, waar die temperatuur in die koue seisoen snags tot gemiddeld 5 °C daal.[225] Die gemiddelde gesin bestaan uit ses tot sewe lede wat in ’n modderhut van 30 m2 met ’n strooidak woon, met minder as 2 ha grond om te bewerk.[225]
’n Siklus van armoede staar boere in die gesig. Omdat hulle landerye so klein is, kan die boere dit nie braak laat lê nie, wat die vrugbaarheid van die grond laat afneem.[225] Dit verminder die gehalte van veevoer, wat weer lae melkproduksie tot gevolg het.[225] Omdat die diere se mis as brandstof gebruik word en nie as voedingstof in die grond teruggeploeg word nie, neem die gehalte van die gewasse af.[225] Die lae produktiwiteit lei tot ’n onvoldoende inkomste, honger, ondervoeding en siektes. Dié ongesonde boere kry swaar om die landerye te bewerk, en dit lei tot nog laer produktiwiteit.[225]
Hoewel toestande baie beter in stede is, ly alle Ethiopiërs onder armoede en swak sanitasie. Armoede het egter van 2000 tot 2011 met 44% tot 29,6% afgeneem, volgens die Wêreldbank.[226] In die hoofstad, Addis Abeba, het 55% van die inwoners vroeër in krotbuurte gewoon.[87]
’n Opbloei in bouwerk in beide die privaat en openbare sektor het egter gelei tot drastiese verbeterings in die lewenstandaarde in groot stede, veral Addis Abeba. Die regering het ook kondominiumkomplekse dwarsdeur die stad gebou, wat byna 600 000 individue bevoordeel het.[227] Sanitasie is die dringendste behoefte in die stad. ’n Gebrek aan toegang tot behoorlike geriewe lei tot die verspreiding van siektes deur middel van besoedelde water.[87]
Opvoeding is ook veel beter in die stede. Sowat 69% van stedelike kinders woon ’n laerskool by, en van hulle gaan 35% na ’n hoërskool.[87] Addis Abeba het ook ’n universiteit. Sowat 82% van die bevolking is geletterd.[87]
Baie nieregeringsorganisasie werk aan die probleme in verband met opvoeding, maar hulle is min en werk afsonderlik.[223] Daar is tans ’n poging om die werk te konsolideer.[223]
Gesondheid
[wysig | wysig bron]Volgens die WGO se wêreldgesondheidsverslag van 2006 was daar in 2003 altesaam 1 936 dokters in Ethiopië,[228] wat sowat 2,6 per 100 000 van die bevolking is. Baie beroepslui verlaat die land vir beter geleenthede in die Weste.
Ethiopië se grootste gesondheidsprobleme is aansteeklike siektes, wat deur swak sanitasie vererger word, en ondervoeding. Meer as 44 miljoen mense (amper die helfte van die bevolking) het nie toegang tot skoon water nie.[229] Toestande in die stede is beter. Sterftes onder babas is hier laer danksy beter geriewe en medisyne,[87] hoewel sowat 41 babas per 1 000 geboortes in die land sterf.[230] Die lewensverwagting is ook hoër as op die platteland, hoewel daar landwyd ’n toename was. Die gemiddelde lewensverwagting in 2016 was sowat 62,2 jaar, volgens ’n verslag van die VN.[231]
Daar is 119 hospitale in die land (12 in Addis Abeba) asook 412 gesondheidsentrums.[232]
MIV/vigs in Ethiopië was 1,1% in 2014, ’n groot afname teenoor vyf jaar gelede. Veral vroue word geraak weens ’n gebrek aan inligting, bemagtiging en sosiale welsyn. Die regering en baie internasionale organisasies soos die WGO en die VN voer veldtogte en werk aan die verbetering van Ethiopië se gesondheidsprobleme en -opvoeding.[233]
’n Algemene praktyk in Ethiopië, ongeag godsdiens of ekonomiese status, is vroulike genitale verminking (VGV), ’n prosedure waardeur ’n deel van of al die buitenste geslagsdele van ’n vrou verwyder word, of enige ander verminking van die geslagsdele om 'n niemediese rede.[234] Die praktyk is sedert 2004 onwettig in die land.[235] Dit word voor die huwelik uitgevoer. VGV kom by 74% van vroue tussen 15 en 49 jaar voor, volgens ’n Ethiopiese gesondheidsverslag.[236] Dit is feitlik algemeen in die streke Dire Dawa, Somali en Afar. In die streke Oromo en Harari ondergaan meer as 80% van meisies die prosedure, in Tigray 29% en in Gambela 27%.[237]
Besnydenis is ook algemeen onder mans; sowat 76% van Ethiopiese mans is besny.[238]
Volgens die nasionale geestesgesondheidstrategie van 2012 is die regering se beleid om geestesgesondheid by primêre gesondheidsorg te integreer.[239] Die sukses van die strategie is egter beperk; depressie het byvoorbeeld tussen 2007 en 2017 met 34,2% toegeneem.[240]
Ekonomie
[wysig | wysig bron]Deel van wêreld-BBP (KKP)[241] | |
---|---|
Jaar | Deel |
1980 | 0,08% |
1990 | 0,07% |
2000 | 0,07% |
2010 | 0,10% |
2017 | 0,16% |
Volgens die Internasionale Monetêre Fonds (IMF) was Ethiopië een van die vinnigs groeiende ekonomieë in die wêreld, met ’n groeikoers van meer as 10% van 2004 tot einde 2009.[242] Dit was van 2007 tot 2008 die vinnigs groeiende Afrika-ekonomie wat nie van olie afhanklik was nie.[243] In 2015 het die Wêreldbank gesê Ethiopië het ’n vinnige ekonomiese groei ondervind met ’n groei in BBP van gemiddeld 10,9% tussen 2004 en 2014.[244]
In 2008 en 2011 is die land se groei belemmer deur hoë inflasie en ’n moeilike betalingsbalanssituasie. Inflasie het in Augustus 2011 tot 40% opgeskiet weens ’n losse monetêre beleid, ’n groot verhoging in staatsdienssalarisse vroeg in 2011 en hoë kospryse.[245]
Ondanks ’n vinnige groeikoers in onlangse jare is Ethiopië se BBP per kapita een van die laagstes in die wêreld en ’n paar ernstige probleme staar die ekonomie in die gesig. Die land belê egter in openbare infrastruktuur en nywerheidsparke om ’n belangrike sentrum vir vervaardiging in Afrika te word.[246]
Energie en hidroëlektrisiteit
[wysig | wysig bron]Ethiopië het 14 groot riviere wat van die hoogland af vloei, insluitende die Nyl. Dit het die grootste waterreserwes in Afrika. Groot hidroëlektriese aanlegte maak sowat 88,2% van die totale kragopwekking uit. Die res word vervaardig uit fossielbrandstowwe (8,3%) en herwinbare bronne (3,6%). In 2016 het 42% van die land elektrisiteit gehad: 85% van die stedelike gebiede en 26% van die platteland.
Ethiopië verskaf sowat 81% van die watervolume van die Nyl deur die rivierkomme van die Blou-Nyl, Sobat en Atbara. In 1959 het Ethiopië en Soedan ’n verdrag onderteken waarkragtens albei lande eksklusiewe maritieme regte op die Nyl het. Egipte het sedertdien feitlik alle projekte in Ethiopië ontmoedig wat gebruik sou maak van die plaaslike sytakke van die Nyl. Dit het die gevolg dat eksterne finansiering van hidroëlektriese en besproeiingsprojekte in Wes-Ethiopië ontmoedig en watergebaseerde ekonomiese-ontwikkelingsprojekte belemmer word. Ethiopië bou egter ’n groot hidroëlektrisiteitsdam van 6 450 MW in die Blou-Nyl. Die Groot Ethiopiese Renaissancedam sal by voltooiing die grootste hidroëlektriese kragstasie in Afrika wees.[247]
Landbou en uitvoer
[wysig | wysig bron]Landbou verteenwoordig sowat 85% van die arbeidsmag. Die dienssektor verteenwoordig egter die grootste deel van die BBP.[4] Baie ander ekonomiese bedrywighede is van die landbou afhanklik, insluitende die bemarking, prosessering en uitvoer van landbouprodukte. Kleinboere en ondernemings is verantwoordelik vir verreweg die grootste deel van die vervaardiging. Die belangrikste gewasse sluit in koffie, peulvrugte, oliesade, graan, aartappels, suikerriet en groente.
Ethiopië is ook Afrika se tweede grootste vervaardiger van mielies.[248] Tef is ’n gras wat inheems is aan die Horing van Afrika, veral Ethiopië.
Uitvoerprodukte is feitlik geheel en al op landbou aangewese (met die uitsondering van goud), en koffie is die grootste verdiener van buitelandse valuta. Uitvoer in die boekjaar 2009/'10 was $1,4 miljard.[249] Ander uitvoerprodukte is khat, leerprodukte en oliesade. Danksy ontwikkelings in die blomkwekerysektor beplan Ethiopië ook om een van die grootste blom- en plantuitvoerders in die wêreld te word.[250]
Die privaat sektor groei stadigaan en leerprodukte soos handsakke raak ’n gewilde uitvoerproduk, met Taytu wat die land se eerste luukse-ontwerphandelsmerk geword het.[251] Ander goedere wat op klein skaal uitgevoer word, is graan, katoen, suikerriet, aartappels en velle. Met die bou van verskeie nuwe damme en die toename in hidroëlektriese elektrisiteitsaanlegte landwyd beplan Ethiopië om ook elektrisiteit na sy bure uit te voer.[252][253]
Baie mense beskou Ethiopië se groot waterbronne en -potensiaal as sy "wit olie" en sy koffiebronne as sy "swart goud".[254][255] Die land het ook groot mineralebronne en oliepotensiaal in sommige van die yler bewoonde gebiede. Politieke onstabiliteit daar belemmer egter ontwikkeling.
Vervoer
[wysig | wysig bron]Ethiopië het geëlektrifiseerde spoorlyne van 926 km – 656 km tussen Addis Abeba en Djiboeti se hawe[256] en 270 km tussen Addis Abeba en die tweelingstede Dessie/Kombolcha.[257] Teen 2017 was albei spoorlyne nog in aanbou of onder toetsing, maar die verwagting was dat wanneer hulle ten volle operatief is, albei passasiers met ’n spoed van 120 km/h en vrag met ’n spoed van sowat 80 km/h sou vervoer.
Nog twee spoorlyne is in aanbou, maar dit is onseker wanneer hulle in gebruik geneem sal word.[258][259] Al die lyne is deel van ’n beplande netwerk van altesaam 5 000 km.
As die eerste deel van ’n tienjaarplan het Ethiopië tussen 1997 en 2002 die land se infrastruktuur van paaie verbeter. In 2015 was daar paaie van altesaam 100 000 km.[260]
Die land het in 2012 altesaam 58 lughawens gehad[4] en in 2016 altesaam 61.[261] Twee van hulle, een in Addis Abeba en een in Dire Dawa, onderneem internasionale vlugte. Ethiopian Airlines is die land se vlagskiplugdiens en word ten volle deur die Ethiopiese regering besit.[262] Die lugdiens vlieg na 102 internasionale passasiers-, 20 binnelandse passasiers- en 44 vragbestemmings.[263][264]
Kultuur
[wysig | wysig bron]Name
[wysig | wysig bron]Ethiopiërs gebruik ’n ander naamstelsel as die Weste. Kinders gebruik die voornaam van hulle pa en oupa aan vaderskant ná mekaar agter hulle eie voornaam. Vir doeleindes van versoenbaarheid, soos in paspoorte, word die oupa se voornaam as die gesin se van gebruik, terwyl die persoon en sy pa se voorname hulle eie voorname vorm.
Almal word by hulle voorname genoem. In amptelike situasies word die voorvoegsels Ato (አቶ) vir mans gebruik, Weyzero (ወይዘሮ) vir getroude vroue en Weyzerīt (ወይዘሪት) vir ongetroude vroue.
Kalender
[wysig | wysig bron]Ethiopië het verskeie plaaslike kalenders. Die bekendste een is die Ethiopiese kalender, ook bekend as die Ge'ez-kalender. Dit is geskryf in die antieke Ge'ez-skrif, een van die oudste alfabette ter wêreld wat nog gebruik word.[265] Dit is geskoei op die Alexandriese of Koptiese kalender, wat weer op die Egiptiese kalender geskoei is. Nes die Koptiese kalender het die Ethiopiese kalender 12 maande van presies 30 dae elk plus vyf of ses ekstra dae, wat ’n 13de maand vorm.
Nes met die Juliaanse kalender word die sesde ekstra dag, wat eintlik ’n skrikkeldag is, elke vier jaar op 29 Augustus van die Juliaanse kalender bygevoeg, ses maande voor die Juliaanse skrikkeldag. Die kalender is sowat sewe jaar en drie maande agter die Gregoriaanse kalender vanweë ’n alternatiewe berekening om die dag van Jesus se Hemelvaart te bepaal.
’n Ander kalender is omstreeks 300 v.C. deur die Oromo geskep. Dit is ’n maansterkalender. Dit is geskoei op sterrekundige waarnemings van die maan in konjunksie met sewe spesifieke sterre of sterrebeelde.
Oromo-maande (sterre/maanfases) is Bittottessa (Iangulum), Camsa (Plejades), Bufa (Aldebaran), Waxabajjii (Bellatrix), Obora Gudda (Saiph), Obora Dikka (Sirius), Birra (volmaan), Cikawa (bolmaan), Sadasaa (kwartmaan), Abrasa (groot sekelmaan), Ammaji (medium sekelmaan) en Gurrandala (klein sekelmaan).[266]
Tyd
[wysig | wysig bron]Tyd in Ethiopië werk anders as in feitlik alle ander lande. Die Ethiopiërs beskou 06:00, wanneer die son dwarsdeur die jaar opkom omdat die land so naby aan die ewenaar is en die dag en nag feitlik ewe lank is, as die begin van die dag in plaas van 00:00. Hulle werk met ’n twaalfuursiklus;[267] die nag duur van sonsondergang tot sonsopkoms en daarna begin die twaalfuursiklus weer vir die dag. Om die tydsverskil tussen ’n Ethiopiese en Westerse horlosie te bereken, moet ses uur bygetel of afgetrek word. Voorbeeld: 08:00 Westerse tyd in Addis Abeba word "tweeuur die oggend" genoem (letterlik twee uur ná sonsopkoms), terwyl 20:00 "tweeuur die aand" genoem word (twee uur ná sononder).
Ondanks druk om internasionale standaarde te volg, bly dié twaalfuurstelsel algemeen in Ethiopië.[268]
Voedsel
[wysig | wysig bron]Die bekendste Ethiopiese kos is verskeie soorte dik bredies, bekend as wat, en bykosse van groente wat op ’n injera, ’n groot platbrood van tefmeel en suurdeeg, voorgesit word. Dit word nie met ’n mes en vurk geëet nie – die injera word gebruik om die kos mee te skep. Dit is algemeen dat ’n paar mense saam uit een bak in die middel van die tafel eet. Dit is ook algemeen om ander in die groep met jou hande te voer, ’n tradisie wat gursha genoem word.[269] Tradisionele Ethiopiese geregte bevat geen varkvleis of skulpvis van enige aard nie, want die eet van albei word verbied deur Ortodokse Christene, Jode én Moslems.
Chechebsa, Marqa, Chukko, Michirra en Dhanga is die Oromo se gewildste kosse. Kitfo, wat onder die Gurage ontstaan het, is een van die land se gewildste lekkernye. Ook Doro wot en Tsebehi derho uit Noordwes-Ethiopië is gewild. Tihlo het in die Tigray-streek ontstaan en is ’n soort kluitjie; dit word berei van geroosterde gortmeel en raak al hoe gewilder.[270]
Media
[wysig | wysig bron]EBC (die Ethiopiese Uitsaaikorporasie), voorheen bekend as ETV, is die nasionale TV-kanaal in regeringsbesit terwyl Kana TV die gewildste kanaal is.[271] Laasgenoemde is veral bekend vir buitelandse inhoud wat in Amharies oorgeklank is.
Die koerante met die grootste sirkulasie is Addis Fortune, Capital Ethiopia, Ethiopian Reporter, Addis Zemen en Ethiopian Herald. ’n Groot deel van die land besoek die internet op mobiele toestelle. Die enigste diensverskaffer is die nasionale telekommunikasiemaatskappy Ethio telecom.[272] In Julie 2016 was daar sowat 4,29 miljoen mense met toegang tot die internet tuis, in vergelyking met ’n kwartmiljoen in die dekade vooraf.[273] Tydens tydperke van politieke onrus het die regering al toegang tot sekere sosiale media geblokkeer, soos vir twee dae in Augustus 2016 ná protesoptogte in Oromia.[274]
Musiek
[wysig | wysig bron]Ethiopië se musiek is baie uiteenlopend en elk van die 80 etniese groepe word met sy eie klanke verbind. Ethiopiese musiek gebruik ’n unieke modale stelsel wat pentatonies (met vyf tone per oktaaf) is, met kenmerkende lang intervalle tussen sommige note. Net soos ander aspekte van die Ethiopiese kultuur en tradisie, stem smaak in musiek en lirieke baie ooreen met dié in die naburige Eritrea, Somalië, Djiboeti en Soedan.[275][276] Tradisionele sang in Ethiopië verteenwoordig uiteenlopende style van polifonie (heterofonie, boerdon, imitasie en kontrapunt). Lirieke hou tradisioneel verband met patriotisme of nasionale trots, romanse, vriendskap en ’n unieke soort memoires bekend as Tizita.
Sport
[wysig | wysig bron]Die gewildste sportsoorte in Ethiopië is atletiek (veral lang afstande) en sokker. Ethiopiese atlete het al baie goue medaljes op die Olimpiese Spele gewen.[277] Abebe Bikila was die eerste atleet van Afrika suid van die Sahara en die eerste swart atleet uit Afrika wat ’n Olimpiese goue medalje gewen het: in die marathon op die Olimpiese Somerspele 1960 in Rome, met ’n wêreldrekordtyd van 2:15:16.[278][279] Haile Gebrselassie, Kenenisa Bekele en Tirunesh Dibaba is almal wêreldbekende langafstandatlete, elk met verskeie goue Olimpiese en Wêreldkampioenskap-medaljes. Letesenbet Gidey en Almaz Ayana hou die wêreldrekord in onderskeidelik die 5 000 en 10 000 meter vir vroue. Ander noemenswaardige atlete is Mamo Wolde, Miruts Yifter, Derartu Tulu, Meseret Defar, Birhane Adere, Tiki Gelana, Genzebe Dibaba, Tariku Bekele, Gelete Burka en Yomif Kejelcha.
Die nasionale sokkerspan van Ethiopië, met die bynaam "Walayia Antelopes", het in 2012 geskiedenis gemaak deur vir die Afrikanasiesbeker te kwalifiseer. Hulle het ook die laaste 10 Afrika-sokkerspanne gehaal in die laaste kwalifikasiefase vir die Sokkerwêreldbekertoernooi van 2014.
Fotogalery
[wysig | wysig bron]Addis Abeba
[wysig | wysig bron]-
Die aartsbiskop van Addis Abeba se paleis.
-
'n Toneel in Addis Abeba se middestad.
-
Gebrandskilderde glas in die Kerk van die Heilige Drie-Eenheid.
-
'n Mark (merkato) in die hoofstad.
-
Die nuwe katedraal in Addis Abeba.
-
Die Nasionale Museum.
Res van die land
[wysig | wysig bron]-
Spoorwegstasie in Dire Dawa, Ethiopië se naasgrootste stad.
-
Die Abreha Atsbeha-rotskerk.
-
Die ingang na die Abreha-rotskerk in die Tigray-streek.
-
'n Landskap in die Simiengebergte.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (en) "Ethiopia to add 4 more official languages to foster unity". Ventures Africa. 4 Maart 2020. Besoek op 6 September 2021.
- ↑ (en) "Ethiopia is adding four more official languages to Amharic as political instability mounts". Nazret. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Augustus 2021. Besoek op 6 September 2021.
- ↑ (en) Abdurahman Shaban. "One to five: Ethiopia gets four new federal working languages". Africa News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Oktober 2020. Besoek op 29 Oktober 2020.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 (en) "Ethiopia". Central Intelligence Agency. Besoek op 8 Oktober 2024.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 (en) "Country Level". 2007 Population and Housing Census of Ethiopia. Central Statistical Agency (Ethiopia). 13 Julie 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 November 2012. Besoek op 5 Maart 2016.
{{cite web}}
: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 (en) "Ethiopia". Internasionale Monetêre Fonds. April 2024. Besoek op 8 Oktober 2024.
- ↑ (en) "Human Development Report 2023/2024" (PDF). United Nations Development Programme. 13 Maart 2024. Besoek op 8 Oktober 2024.
- ↑ (en) "Gini Index". Wêreldbank. Besoek op 8 Oktober 2024.
- ↑ Kessler, David F. (2012). The Falashas : a Short History of the Ethiopian Jews. Routledge. ISBN 978-1-283-70872-2. OCLC 819506475.
- ↑ Hopkin, Michael (16 Februarie 2005). "Ethiopia is top choice for cradle of Homo sapiens". Nature. doi:10.1038/news050214-10.
- ↑ Li, J.Z.; Absher, D.M.; Tang, H.; Southwick, A.M.; Casto, A.M.; Ramachandran, S.; Cann, H.M.; Barsh, G.S.; Feldman, M.; Cavalli-Sforza, L.L.; Myers, R.M. (2008). "Worldwide Human Relationships Inferred from Genome-Wide Patterns of Variation". Science. 319 (5866): 1100–04. Bibcode:2008Sci...319.1100L. doi:10.1126/science.1153717. PMID 18292342. S2CID 53541133.
- ↑ "Humans Moved From Africa Across Globe, DNA Study Says". Bloomberg News. 21 Februarie 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Junie 2011. Besoek op 16 Maart 2009.
- ↑ 13,0 13,1 Zarins, Juris (1990). "Early Pastoral Nomadism and the Settlement of Lower Mesopotamia". Bulletin of the American Schools of Oriental Research. 280 (280): 31–65. doi:10.2307/1357309. JSTOR 1357309. S2CID 163491760.
- ↑ "In search of the real Queen of Sheba". 3 Desember 2018.
- ↑ Ancient India, A History Textbook for Class XI, Ram Sharan Sharma, National Council of Educational Research and Training, India
- ↑ 16,0 16,1 16,2 Munro-Hay, p. 57
- ↑ Henze, Paul B. (2005) Layers of Time: A History of Ethiopia, ISBN 1-85065-522-7.
- ↑ 18,0 18,1 Young, J. (1998). "Regionalism and democracy in Ethiopia". Third World Quarterly. 19 (2): 191–204. doi:10.1080/01436599814415. JSTOR 3993156.
- ↑ "The Reporter – English Edition" Geargiveer 29 Oktober 2013 op Wayback Machine. thereporterethiopia.com.
- ↑ Goitom, Hanibal (14 Februarie 2012). "Abolition of Slavery in Ethiopia". Library of Congress.
- ↑ Shivley, K. "Addis Ababa, Ethiopia" Macalester.edu Geargiveer 11 Februarie 2017 op Wayback Machine. Besoek op 15 Mei 2008.
- ↑ "Ethiopia". Ethiopia | Communist Crimes (in Engels). Besoek op 23 Oktober 2020.
- ↑ Weil, Shalva (2008) "Jews in Ethiopia", pp. 467–75 in Encyclopaedia of the Jewish Diaspora, Vol. 2. M.A. Erlich (red.). Santa Barbara, VSA: ABC CLIO.
- ↑ Weil, Shalva (2011) "Ethiopian Jews", pp. 165–66 in Cambridge Dictionary of Judaism and Jewish Culture. Judith Baskin (red.). New York: Cambridge University Press.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "UNESCO World Heritage Centre – World Heritage List". UNESCO World Heritage Centre.
- ↑ "Ethiopia surpasses Kenya to become East Africa's Biggest Economy". Nazret.com. 6 Februarie 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Desember 2010. Besoek op 2 Junie 2010.
- ↑ Ethiopia GDP purchasing power 2010: 86 billion. Internasionale Monetêre Fonds (14 September 2006). Besoek op 3 Maart 2012.
- ↑ "Ethiopia Poverty Assessment". World Bank. Besoek op 17 Desember 2018.
- ↑ "Major problems facing Ethiopia today". Africaw.
- ↑ "A Greek-English Lexicon".. Perseus.
- ↑ Vir alle verwysings na Ethiopië in Herodotus, sien: dié lys by die Perseus Project.
- ↑ Partridge, Eric. Origins: A Short Etymological Dictionary of the English Language, 4de uitg. 1966, p. 188.
- ↑ Hatke, George (2013). Aksum and Nubia: Warfare, Commerce, and Political Fictions in Ancient Northeast Africa. NYU Press. pp. 52–53. ISBN 978-0-8147-6066-6.
- ↑ 34,0 34,1 Africa Geoscience Review, Volume 10. Rock View International. 2003. p. 366. Besoek op 9 Augustus 2014.
- ↑ Schoff, Wilfred Harvey (1912). The Periplus of the Erythraean Sea: travel and trade in the Indian Ocean. Longmans, Green, and Co. p. 62. Besoek op 28 September 2016.
- ↑ Ansari, Azadeh (7 Oktober 2009). "Oldest human skeleton offers new clues to evolution". CNN.com/technology. Besoek op 2 Maart 2011.
- ↑ "Mother of man – 3.2 million years ago". Bbc.co.uk. Besoek op 16 Maart 2009.
- ↑ Johanson, Donald C.; Wong, Kate (2010). Lucy's Legacy: The Quest for Human Origins. Crown Publishing Group. pp. 8–9. ISBN 978-0-307-39640-2.
- ↑ "Institute of Human Origins: Lucy's Story". 15 Junie 2016. Besoek op 23 Maart 2017.
- ↑ Mcdougall, I.; Brown, H.; Fleagle, G. (Februarie 2005). "Stratigraphic placement and age of modern humans from Kibish, Ethiopia". Nature. 433 (7027): 733–36. Bibcode:2005Natur.433..733M. doi:10.1038/nature03258. PMID 15716951. S2CID 1454595.
- ↑ White, T.D.; Asfaw, B.; Degusta, D.; Gilbert, H.; Richards, G.D.; Suwa, G.; Clark Howell, F. (2003). "Pleistocene Homo sapiens from Middle Awash, Ethiopia". Nature. 423 (6941): 742–47. Bibcode:2003Natur.423..742W. doi:10.1038/nature01669. PMID 12802332. S2CID 4432091.
- ↑ Callaway, Ewan (7 Junie 2017). "Oldest Homo sapiens fossil claim rewrites our species' history". Nature. doi:10.1038/nature.2017.22114. Besoek op 5 Julie 2017.
- ↑ Hammond, Ashley S.; Royer, Danielle F.; Fleagle, John G. (Julie 2017). "The Omo-Kibish I pelvis". Journal of Human Evolution. 108: 199–219. doi:10.1016/j.jhevol.2017.04.004. ISSN 1095-8606. PMID 28552208.
- ↑ Diamond, J.; Bellwood, P. (2003). "Farmers and Their Languages: The First Expansions" (PDF). Science (Submitted manuscript). 300 (5619): 597–603. Bibcode:2003Sci...300..597D. CiteSeerX 10.1.1.1013.4523. doi:10.1126/science.1078208. JSTOR 3834351. PMID 12714734. S2CID 13350469.
- ↑ Blench, R. (2006). Archaeology, Language, and the African Past. Rowman Altamira. pp. 143–44. ISBN 978-0-7591-0466-2.
- ↑ Zimmer, Carl (8 Augustus 2019). "In the Ethiopian Mountains, Ancient Humans Were Living the High Life". The New York Times (in Engels (VSA)). ISSN 0362-4331. Besoek op 16 Augustus 2019.
- ↑ Katz, Brigit. "Archaeologists Uncover Evidence of an Ancient High-Altitude Human Dwelling". Smithsonian (in Engels). Besoek op 16 Augustus 2019.
- ↑ Smith, Kiona N. (9 Augustus 2019). "The first people to live at high elevations snacked on giant mole rats". Ars Technica (in Engels (VSA)). Besoek op 16 Augustus 2019.
- ↑ Sahle, Y.; Hutchings, W. K.; Braun, D. R.; Sealy, J. C.; Morgan, L. E.; Negash, A.; Atnafu, B. (2013). Petraglia, Michael D (red.). "Earliest Stone-Tipped Projectiles from the Ethiopian Rift Date to >279,000 Years Ago". PLOS ONE. 8 (11): e78092. Bibcode:2013PLoSO...878092S. doi:10.1371/journal.pone.0078092. PMC 3827237. PMID 24236011.
- ↑ Sahle Y, Brooks AS (2018). "Assessment of complex projectiles in the early Late Pleistocene at Aduma, Ethiopia". PLOS ONE. 14 (5): e0216716. doi:10.1371/journal.pone.0216716. PMC 6508696. PMID 31071181.
- ↑ Tamrat, Taddesse (1972) Church and State in Ethiopia: 1270–1527. Londen: Oxford University Press, pp. 5–13.
- ↑ Uhlig, Siegbert (red.) (2005) Encyclopaedia Aethiopica, "Ge'ez". Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, p. 732.
- ↑ Phillipson, David W. (1998). Ancient Ethiopia. Aksum: Its Antecedents and Successors. The British Museum Press. pp. 7, 48–50. ISBN 978-0-7141-2763-7.
- ↑ Munro-Hay, p. 13
- ↑ 55,0 55,1 Adejumobi, Saheed A. (2007). The history of Ethiopia. Westport, CN: Greenwood Press. p. 171. ISBN 978-0-313-32273-0.
- ↑ Haile Mariam, Mengistu (2004). Tegelachen. Ethiopia: corneal Mengistu Haile Mariam. pp. 16–21.
- ↑ Greville Stewart Parker Freeman-Grenville; Stuart Christopher Munro-Hay (2006). Islam: An Illustrated History. Bloomsbury Publishing. pp. 177–78. ISBN 978-1-4411-6533-6.
- ↑ A.K. Irvine, "Review: The Different Collections of Nägś Hymns in Ethiopic Literature and Their Contributions." Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. School of Oriental and African Studies, 1985.
- ↑ Mortimer, Ian (2007) The Fears of Henry IV, p. 111. ISBN 1-84413-529-2
- ↑ Beshah, pp. 13–14.
- ↑ Beshah, p. 25.
- ↑ Newitt, Malyn (5 November 2004). A History of Portuguese Overseas Expansion 1400–1668. ISBN 9781134553044.
- ↑ Pankhurst, Richard (1967). The Ethiopian Royal Chronicles. London: Oxford University Press. pp. 139–143.
- ↑ "Political Program of the Oromo People's Congress (OPC)". Gargaaraoromopc.org. 23 April 1996. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Maart 2009. Besoek op 16 Maart 2009.
- ↑ Tibebu, Teshale (Junie 2018). "Ethiopia in the Nineteenth Century". Oxford Research Encyclopedia of African History. doi:10.1093/acrefore/9780190277734.013.279. ISBN 9780190277734.
- ↑ Keller, Edmond J. (2005). "Making and Remaking State and Nation in Ethiopia". In Laremont, Ricardo René (red.). Borders, Nationalism, and the African State (PDF). Lynne Rienner Publishers. pp. 89–92. ISBN 9781588263407.
- ↑ 67,0 67,1 International Crisis Group, "Ethnic Federalism and its Discontents". Issue 153 of ICG Africa report (4 September 2009) p. 2
- ↑ Keefer, Edward C. (1973). "Great Britain and Ethiopia 1897–1910: Competition for Empire". International Journal of African Studies. 6 (3): 468–74. doi:10.2307/216612. JSTOR 216612.
- ↑ 69,0 69,1 Conquest, Tyranny, and Ethnocide against the Oromo: A Historical Assessment of Human Rights Conditions in Ethiopia, ca. 1880s–2002 by Mohammed Hassen, Northeast African Studies Volume 9, Number 3, 2002 (New Series)
- ↑ Genocidal violence in the making of nation and state in Ethiopia by Mekuria Bulcha, African Sociological Review
- ↑ A.K. Bulatovich Ethiopia Through Russian Eyes: Country in Transition, 1896–1898, vertaal deur Richard Seltzer, 2000
- ↑ Power and Powerlessness in Contemporary Ethiopia by Alemayehu Kumsa, Charles University in Prague
- ↑ Haberland, "Amharic Manuscript", pp. 241f
- ↑ Martial (de Salviac, père.), Ayalew Kanno (2005). An Ancient People in the State of Menelik: The Oromo (said to be of Gallic Origin) Great African Nation. Ayalew Kanno. p. 8. ISBN 978-1-59975-189-4.
- ↑ Negash, Tekeste. Eritrea and Ethiopia : The Federal Experience. Uppsala, Swede: Nordiska Afrikainstitutet (2005) ISBN 1-56000-992-6 pp. 13–14
- ↑ Broich, Tobias (2017). "U.S. and Soviet Foreign Aid during the Cold War – A Case Study of Ethiopia". The United Nations University – Maastricht Economic and Social Research Institute on Innovation and Technology (UNU-MERIT).
- ↑ Asnake Kefale, Tomasz Kamusella en Christopher Van der Beken. 2021. Eurasian Empires as Blueprints for Ethiopia: From Ethnolinguistic Nation-State to Multiethnic Federation. Londen: Routledge, pp 23-34.
- ↑ Clapham, Christopher (2005) "Ḫaylä Śəllase" in Siegbert von Uhlig, red., Encyclopaedia Aethiopica: D-Ha. Wiesbaden:Harrassowitz Verlag. pp. 1062–63.
- ↑ "Man of the Year". TIME. 6 Januarie 1936. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Julie 2009. Besoek op 16 Maart 2009.
- ↑ Leggere la storia, Dai Nazionalismi alla Seconda Guerra Mondiale. Editore: Einaudi Scuola; Autori: Manzoni Occhipinti Cereda Innocenti; pp. 302–03 La politica coloniale : La proclamazione dell'impero.
- ↑ Campbell, Ian (2017). The Addis Ababa Massacre: Italy's National Shame. London. ISBN 978-1-84904-692-3. OCLC 999629248.
{{cite book}}
: AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link) - ↑ Barker, A. J. (1968). The Civilising Mission: The Italo-Ethiopian War 1935–6. London: Cassell. pp. 292–293. ISBN 978-0-304-93201-6.
- ↑ Martel, Gordon (1999). The origins of the Second World War reconsidered : A.J.P. Taylor and the Historians (2nd uitg.). London: Routledge. p. 188. ISBN 0-203-01024-8. OCLC 252806536.
- ↑ David, Forgacs (September 2016). "Italian Massacres in Occupied Ethiopia". Revue Africaine des Livres – Centre de Recherche en Antropologie Sociale et Culturelle. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Desember 2017.
- ↑ Sbacchi A. (2005) Poison Gas and Atrocities in the Italo-Ethiopian War (1935–1936). In: Ben-Ghiat R., Fuller M. (eds) Italian Colonialism. Italian and Italian American Studies. Palgrave Macmillan, New York. https://doi.org/10.1007/978-1-4039-8158-5_5
- ↑ "1940 Article on the special road Addis Ababa-Assab and map (in Italiaans)" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 2 April 2012. Besoek op 14 Oktober 2019.
- ↑ 87,0 87,1 87,2 87,3 87,4 87,5 87,6 Shivley, K. "Addis Ababa, Ethiopia" Macalester.edu Geargiveer 11 Februarie 2017 op Wayback Machine. Besoek op 15 Mei 2008.
- ↑ Clapham, "Ḫaylä Śəllase", Encyclopaedia Aethiopica, p. 1063.
- ↑ Hinks, Peter P.; McKivigan, John R. and Williams, R. Owen (2007). Encyclopedia of Antislavery and Abolition, Greenwood Publishing Group, p. 248. ISBN 0-313-33143-X.
- ↑ Campbell, Miers & Miller 2007, p. 219.
- ↑ "(1963) Haile Selassie, "Towards African Unity"". BlackPast.org. 7 Augustus 2009.
- ↑ The Black Book of Communism, pp. 687–95
- ↑ Valdes Vivo, p. 115.
- ↑ Valdes Vivo, p. 21.
- ↑ Reuters (13 September 1974). "REMOVAL IS QUIET". The New York Times (in Engels (VSA)). ISSN 0362-4331. Besoek op 17 Junie 2021.
{{cite news}}
:|last=
has generic name (hulp) - ↑ Reuters (24 November 1974). "Ethiopia Executes 60 Former Officials, Including 2 Premiers and Military Chief". The New York Times (in Engels (VSA)). ISSN 0362-4331. Besoek op 17 Junie 2021.
{{cite news}}
:|last=
has generic name (hulp) - ↑ "Ethiopia's Military Government Abolishes Monarchy and Titles". The New York Times (in Engels (VSA)). 22 Maart 1975. ISSN 0362-4331. Besoek op 17 Junie 2021.
- ↑ ʼAndārgāčaw Ṭerunah (1993). The Ethiopian revolution, 1974-1987 : a transformation from an aristocratic to a totalitarian autocracy. Thomas Leiper Kane Collection. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43082-8. OCLC 25316141.
- ↑ Asnake Kefale, Tomasz Kamusella en Christopher van der Beken. 2021. Eurasian Empires as Blueprints for Ethiopia: From Ethnolinguistic Nation-State to Multiethnic Federation. London: Routledge, pp 35-43
- ↑ Kaufman, Michael T. (15 November 1977). "Ethiopian Official Is Believed to Have Been Executed". The New York Times (in Engels (VSA)). ISSN 0362-4331. Besoek op 17 Junie 2021.
- ↑ Dagne, Haile Gabriel (2006). The commitment of the German Democratic Republic in Ethiopia: a study based on Ethiopian sources. Londen: Global Lit. ISBN 978-3-8258-9535-8.
- ↑ "The Mengistu Regime and Its Impact". Library of Congress.
- ↑ Oberdorfer, Don (Maart 1978). "The Superpowers and the Ogaden War". The Washington Post.
- ↑ "US admits helping Mengistu escape". BBC. 22 Desember 1999. Besoek op 13 Desember 2017.
- ↑ The Black Book of Communism, pp. 687–95
- ↑ Ottaway, David B. (21 Maart 1979). "Addis Ababa Emerges From a Long, Bloody War". The Washington Post. Besoek op 13 Desember 2017.
- ↑ Katz, Donald R. (21 September 1978). "Ethiopia After the Revolution: Vultures in the Land of Sheba". Rolling Stone. Besoek op 13 Desember 2017.
- ↑ Stapleton, Timothy J. (2017). A History of Genocide in Africa. ABC-CLIO. p. 163. ISBN 978-1-4408-3052-5.
- ↑ "Foreign Policy". Library of Congress – American Memory: Remaining Collections.
- ↑ Crowell Anderson-Jaquest, Tommie (Mei 2002). "Restructuring the Soviet–Ethiopian Relationship: A Csse Study in Asymmetric Exchange" (PDF). London School of Economics and Political Science.
- ↑ Tessema, Seleshi (November 2017). "ADDIS ABABA". Anadolu Agency.
- ↑ "Why a photo of Mengistu has proved so controversial". BBC News. Augustus 2018.
- ↑ "Mengistu found guilty of genocide". BBC. 12 Desember 2006. Besoek op 21 Julie 2007.
- ↑ "Mengistu Haile Mariam". Trial International. Junie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Oktober 2018. Besoek op 22 Oktober 2018.
- ↑ "Eshetu Alemu". Trial International. Januarie 2018. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Oktober 2018. Besoek op 19 Junie 2021.
- ↑ Alemu Aneme, Girmachew (2001). "Apology and trials: The case of the Red Terror trials in Ethiopia". African Human Rights Law Journal.
- ↑ Lyons 1996, pp. 121–23.
- ↑ "Ethiopia (03/08)". U.S. Department of the State.
- ↑ "About Ethiopia". Ethiopian Government Portal. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Oktober 2018.
- ↑ "Article 5" (PDF). Ethiopian Constitution. WIPO. Besoek op 2 Julie 2015.
- ↑ Lyons 1996, p. 142.
- ↑ "President expelled from ruling party". IRIN. 25 Junie 2001. Besoek op 7 November 2017.
- ↑ "Will arms ban slow war?". BBC News. 18 Mei 2000. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Januarie 2017. Besoek op 12 Januarie 2017.
- ↑ "War 'devastated' Ethiopian economy". BBC News. 7 Augustus 2001. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Julie 2016. Besoek op 12 Januarie 2017.
- ↑ "The worst drought in 60 years in Horn Africa". Africa and Europe in Partnership. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 November 2011. Besoek op 2 Augustus 2011.
- ↑ "'Several killed' as Ethiopia police clash with protesters". BBC. 7 Augustus 2016. Besoek op 8 Augustus 2016.
- ↑ "Internet shutdown ends as protests continue in Ethiopia". BBC Monitoring. 8 Augustus 2016. Besoek op 8 Augustus 2016.
- ↑ Maasho, Aaron (8 Augustus 2016). "At least 33 protesters killed in Ethiopia's Oromiya region: opposition". Reuters. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 September 2017. Besoek op 8 Augustus 2016.
- ↑ (in en) At least 75 killed in Ethiopia protests, https://www.youtube.com/watch?v=AYVC7iSR2Qc, besoek op 13 Augustus 2019
- ↑ (in en) Ethiopia Protests | At Least 140 Killed in Over State Land Plan, https://www.youtube.com/watch?v=HhnLs4kLETk, besoek op 13 Augustus 2019
- ↑ AfricaNews. "Ethiopia declares 6 months state of emergency over Oromia protests | Africanews". Africanews. Besoek op 7 November 2017.
- ↑ AfricaNews (26 Oktober 2017). "10 killed as Ethiopia forces clash with protesters in Oromia". Africanews. Besoek op 7 November 2017.
- ↑ "Ethiopia declares state of emergency". BBC News. 16 Februarie 2018.
- ↑ "Ethiopians protesting state of emergency shut down capital, Oromia region". France 24. 6 Maart 2018.
- ↑ "Ethiopia and Eritrea declare end of war". BBC News. 9 Julie 2018.
- ↑ "Ethiopian Prime Minister wins the 2019 Nobel Peace Prize". CNN News. 16 Oktober 2019.
- ↑ Kaps, Alisa. "From agrarian country to industrial hub". D+C, Development and cooperation.
- ↑ "Abiy's Ethiopia pardons 13,000 accused of treason or terrorism". Reuters. 22 Januarie 2019.
- ↑ "OONI – Ethiopia: Verifying the unblocking of websites". ooni.torproject.org. Besoek op 14 Januarie 2019.
- ↑ "Ethiopia prison administration fires 103 individuals – New Business Ethiopia" (in Engels (VSA)). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Januarie 2019. Besoek op 14 Januarie 2019.
- ↑ "Reflections on the Rule of Law and Ethiopia's Transition to Democratic Rule (Part I)". Cyber Ethiopia (in Engels (VSA)). 12 Januarie 2019. Besoek op 14 Januarie 2019.
- ↑ "Ethnic violence displaces hundreds of thousands of Ethiopians". irinnews.com. 8 November 2017.
- ↑ "Ethiopia tops global list of highest internal displacement in 2018". Relief Web. Besoek op 7 April 2019.
- ↑ "12 killed in latest attack in western Ethiopia". News24 (in Engels (VSA)). Besoek op 26 Desember 2020.
- ↑ "At least 23 die in weekend of Ethiopia ethnic violence". 17 September 2018. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Oktober 2018. Besoek op 19 Junie 2021.
- ↑ 146,0 146,1 "President of the Amhara region killed". Ethiopia Observer. 23 Junie 2019. Besoek op 24 Junie 2019.
- ↑ Ingber, Sasha (23 Junie 2019). "Ethiopia Army Chief Killed In Attempted Coup, Government Says". NPR. Besoek op 24 Junie 2019.
- ↑ "Alleged Ethiopian coup mastermind shot dead after 36-hour manhunt". i24 news. 24 Junie 2019. Besoek op 24 Junie 2019.
- ↑ Lefort, René (25 Februarie 2020). "Preaching unity but flying solo, Abiy's ambition may stall Ethiopia's transition". Ethiopian Insight. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Desember 2020. Besoek op 2 Desember 2020.
- ↑ "Beyond law enforcement – Human rights violations by Ethiopian security forces in Amhara and Oromia" (PDF). Amnesty International. 24 Julie 2020. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 30 Oktober 2020. Besoek op 2 Desember 2020.
- ↑ Hundessa, Hachalu (Julie 2020). "Two men arrested for the murder of the singer". The Daily Horn News. Besoek op 26 Augustus 2020.
- ↑ "Ethiopia's week of unrest sees 239 dead, 3,500 arrested". The Washington Post. 8 Julie 2020.
- ↑ Walsh, Decian (9 Februarie 2020). "For Thousands of Years, Egypt Controlled the Nile. A New Dam Threatens That". New York Times. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Februarie 2020.
- ↑ "An Egyptian cyber attack on Ethiopia by hackers is the latest strike over the Grand Dam". Quartz. 27 Junie 2020.
- ↑ "Row over Africa's largest dam in danger of escalating, warn scientists". Nature. 15 Julie 2020.
- ↑ "Are Egypt and Ethiopia heading for a water war?". The Week. 8 Julie 2020.
- ↑ "Ethiopian parliament allows PM Abiy to stay in office beyond term". www.aljazeera.com. Besoek op 10 September 2020.
- ↑ "Ethiopia's Tigray region defies PM Abiy with 'illegal' election". France 24 (in Engels). 9 September 2020. Besoek op 10 September 2020.
- ↑ "Ethiopia Tigray crisis: Rockets hit outskirts of Eritrea capital". BBC News. 15 November 2020.
- ↑ "Ethiopia Tigray crisis: Rights commission to investigate 'mass killings'". BBC News. 14 November 2020.
- ↑ "Ethiopia: Tigray leader confirms bombing Eritrean capital". Al-Jazeera. 15 November 2020.
- ↑ "Constitution of Ethiopia – 8 Desember 1994". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Mei 2008.
- ↑ The Economist Intelligence Unit's Index of Democracy 2010. (PDF). Besoek op 3 Maart 2012.
- ↑ 164,0 164,1 "Map of Freedom 2007". Freedom House. 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 September 2013. Besoek op 25 Desember 2007.
- ↑ "Essential Background: Overview of human rights issues in Ethiopia". Human Rights Watch. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Desember 2007. Besoek op 25 Desember 2007.
- ↑ "Ethiopian probe team criticises judge over report". Reuters. 11 September 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 September 2012. Besoek op 21 Julie 2007.
- ↑ "Ethiopia election: No seat in parliament for opposition". aljazeera.com. 23 Junie 2015. Besoek op 24 Junie 2015.
- ↑ "Obama in Ethiopia for key talks with regional leaders". BBC News. 27 Julie 2015. Besoek op 27 Julie 2015.
- ↑ "Ethiopia Armed Forces". Nations Encyclopedia.
- ↑ 170,0 170,1 IISS Military Balance 2012, 434-5.
- ↑ "The World Factbook". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Maart 2016. Besoek op 27 Oktober 2014.
- ↑ "Ethiopia Grapples with the Aftermath of a Deadly Weekend". Besoek op 2 Mei 2017.
- ↑ "UN calls for probe into Ethiopia protesters killings". www.aljazeera.com. Besoek op 2 Mei 2017.
- ↑ "Ethiopia says UN observers not needed as protests rage". www.aljazeera.com. Besoek op 2 Mei 2017.
- ↑ 175,0 175,1 "Ethiopia's battle for land reforms could lead to civil war: opposition leader". Reuters. 11 Augustus 2016. Besoek op 8 Mei 2017.
- ↑ "Youth in Crisis: Coming of age in the 21st century". Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. 23 Februarie 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Desember 2010. Besoek op 14 Junie 2012.
- ↑ "UNICEF supports fight to end marriage by abduction in Ethiopia". reliefweb.int. 9 November 2004. Besoek op 29 Augustus 2013.
- ↑ "Here are the 10 countries where homosexuality may be punished by death". The Washington Post. 16 Junie 2016.
- ↑ "Ethiopia: Free Speech at Risk Amid Covid-19". Human Rights Watch. 6 Mei 2020.
- ↑ Petros, Gezahegn (2000). The Karo of the lower Omo Valley: subsistence, social organisation and relations with neighbouring groups. Dept. of Sociology, Anthropology and Social Administration, Addis Ababa University. p. 57.
- ↑ "Lale Labuko". nationalgeographic.com. Besoek op 5 Desember 2013.
- ↑ "Unheard Voices: The Human Rights Impact of Land Investments on Indigenous Communities in Gambella" (PDF). The Oakland Institute. 2013.
- ↑ "Country: Ethiopia". The Oakland Institute. Besoek op 14 Maart 2017.
- ↑ Mittal, Anuradha (25 Februarie 2013). "Indian land grabs in Ethiopia show dark side of south-south co-operation". The Guardian. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Maart 2017. Besoek op 14 Maart 2017.
- ↑ 185,0 185,1 Smith, David (14 April 2015). "Ethiopians talk of violent intimidation as their land is earmarked for foreign investors". The Guardian. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 April 2015. Besoek op 14 Maart 2017.
- ↑ Horne, Felix (16 Januarie 2012). "Waiting Here for Death". Human Rights Watch. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Maart 2017. Besoek op 14 Maart 2017.
- ↑ "Ethiopia PM Abiy says death toll from recent protests rises to 86". reuters.com.
- ↑ "New report alleges killings, mass detentions in Ethiopia". Associated Press. Besoek op 29 Mei 2020.
- ↑ "CIA World Factbook – Rank Order – Area". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Februarie 2014. Besoek op 2 Februarie 2008.
- ↑ Gezie, Melese (1 Januarie 2019). Moral, Manuel Tejada (red.). "Farmer's response to climate change and variability in Ethiopia: A review". Cogent Food & Agriculture. 5 (1): 1613770. doi:10.1080/23311932.2019.1613770. S2CID 155380174.
- ↑ 191,0 191,1 Massicot, Paul (2005). Animal Info-Ethiopia.
- ↑ Lepage, Denis. "Bird Checklists of the World". Avibase. Besoek op 6 Oktober 2013.
- ↑ Bakerova, Katarina et al. (1991) Wildlife Parks Animals Africa. Besoek op 24 Mei 2008, van die Afrika-kultuursentrum] "argiefkopie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Februarie 2011. Besoek op 21 Junie 2021.
{{cite web}}
: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link). - ↑ Mongabay.com Ethiopia statistics. (n.d). Besoek op 18 November 2006, van Rainforests.mongabay.com
- ↑ "Ethiopia: Environmental Profile". Mongabay. 4 Februarie 2006. Besoek op 29 November 2020.
- ↑ Chaitanya Iyyer (2009). Land Management: Challenges & Strategies. Global India Publications. p. 16. ISBN 978-93-80228-48-8.
- ↑ "Population, total | Data". data.worldbank.org. Besoek op 23 September 2019.
- ↑ Clarence-Smith, W.G. (1989) The Economics of the Indian Ocean slave trade in the nineteenth century. p. 100. ISBN 0-7146-3359-3
- ↑ "IFs Forecast – Version 7.00 – Google Public Data Explorer". Besoek op 24 Oktober 2015.
- ↑ "National Accounts Estimates of Main Aggregates". The United Nations Statistics Division. Besoek op 12 November 2013.
- ↑ World Population Prospects, the 2010 Revision. UN.org
- ↑ "Time Europe – Abyssinia: Ethiopian Protest". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Februarie 2004. Besoek op 5 Junie 2005.. 9 Augustus 1926
- ↑ Istat (Desember 2010). "I censimenti nell'Italia unita I censimenti nell'Italia unita Le fonti di stato della popolazione tra il XIX e il XXI secolo Istituto Nazionale Di Statistica Società Italiana Di Demografia Storica, Le fonti di stato della popolazione tra il XIX e il XXI secolo" (PDF). Annali di Statistica. XII. 2: 263. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 3 Augustus 2014. Besoek op 24 Desember 2013.
- ↑ 204,0 204,1 "Fratelli d'Etiopia". 29 April 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Februarie 2017.
- ↑ "World Refugee Survey 2008". U.S. Committee for Refugees and Immigrants. 19 Junie 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Mei 2012.
- ↑ "Languages of Ethiopia". Ethnologue. SIL International. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Maart 2017. Besoek op 9 Februarie 2013.
- ↑ Yigezu, Moges (2012). Language Ideologies and Challenges of Multilingual Education in Ethiopia. African Books Collective. p. 143. ISBN 978-99944-55-47-8.
- ↑ FDRE. "Federal Negazit Gazeta Establishment Proclamation" (PDF). Federal Democratic Republic of Ethiopia. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 4 November 2019. Besoek op 21 Junie 2021.
- ↑ "Article 5" (PDF). Ethiopian Constitution. WIPO. Besoek op 2 Julie 2015.
- ↑ Mpoche, Kizitus; Mbuh, Tennu, reds. (2006). Language, literature, and identity. Cuvillier. pp. 163–64. ISBN 978-3-86537-839-2.
- ↑ Fattovich, Rodolfo (2003) "Akkälä Guzay" in von Uhlig, Siegbert, red. Encyclopaedia Aethiopica: A-C. Weissbaden: Otto Harrassowitz KG, p.169.
- ↑ https://www.indexmundi.com/ethiopia/religions.html
- ↑ Davis, Society of Jesus, Leo Donald (1990). The First Seven Ecumenical Councils (325–787): Their History and Theology (Theology and Life Series 21). Collegeville, MN: Michael Glazier/Liturgical Press. p. 342. ISBN 978-0-8146-5616-7.
- ↑ Pew Forum on Religious & Public life. 9 August 2012. Besoek op 29 Oktober 2013
- ↑ Krylov, Alexander (1990). "Islam and nationalism: Two trends of the separatist movement in Ethiopia". Northeast African Studies. 12 (2/3): 171–76. JSTOR 43660322.
- ↑ Levtzion, Nehemia (31 Maart 2000). The History of Islam in Africa. Ohio University Press. pp. 240–241. ISBN 9780821444610.
- ↑ Prunier, Gérard (15 September 2015). Understanding Contemporary Ethiopia: Monarchy, Revolution and the Legacy of Meles Zenawi. Oxford University Press. ISBN 9781849046183.
- ↑ 218,0 218,1 Thomas P. Ofcansky, LaVerle Berry (2004). Ethiopia: A Country Study. Kessinger Publishing. pp. 130–41. ISBN 978-1-4191-1857-9.
- ↑ Weil, Shalva (2008) "Zionism among Ethiopian Jews" in Jewish Communities in the 19th and 20th Centuries. Salamon, Hagar (ed.). Ethiopia, Jerusalem: Ben-Zvi Institute, pp. 187–200. (Hebrew).
- ↑ Racin, L. (4 Maart 2008) "Future Shock: How Environmental Change and Human Impact Are Changing the Global Map". Woodrow Wilson International Center for Scholars.
- ↑ 221,0 221,1 Ofcansky, T and Berry, L. "Ethiopia: A Country Study". Edited by Washington: GPO for the Library of Congress, 1991. Countrystudies.us
- ↑ Belete, A. (1991). "Development of agriculture in Ethiopia since the 1975 land reform" (PDF). Agricultural Economics. 6 (2): 159–75. doi:10.1016/0169-5150(91)90022-D.
- ↑ 223,0 223,1 223,2 Worldbank.org. Besoek op 5 Oktober 2008
- ↑ "Population Projection of Ethiopia for All Regions At Wereda Level from 2014 – 2017". Government of Ethiopia. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Oktober 2015. Besoek op 20 April 2016.
- ↑ 225,0 225,1 225,2 225,3 225,4 225,5 225,6 Crawley, Mike. "Breaking the Cycle of Poverty in Ethiopia" Geargiveer 25 Junie 2012 op Wayback Machine. April 2003. International Development Research Centre. Besoek op 24 Mei 2008
- ↑ "Poverty in Ethiopia Down 33 Percent Since 2000". Besoek op 24 Junie 2016.
- ↑ "Condominium housing in Ethiopia". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Januarie 2017.
- ↑ "Global distribution of health workers in WHO Member States" (PDF). The World Health Report 2006. World Health Organization. Besoek op 2 Februarie 2008.
- ↑ "WaterAid UK – Where we work – Ethiopia". www.wateraid.org. Besoek op 16 Mei 2015.
- ↑ "Mortality rate, infant (per 1,000 live births) | Data". data.worldbank.org. Besoek op 1 Julie 2016.
- ↑ "Ethiopia MDG Report (2014)". UNDP in Ethiopia. Besoek op 1 Julie 2016.
- ↑ "Ethiopia" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 24 Junie 2008. Besoek op 2 Junie 2010.
- ↑ (Dugassa, 2005).
- ↑ Female genital mutilation. who.int.
- ↑ See the 2004 Penal Code: Article 565 – Female Circumcision; Article 566 – Infibulation of the Female Genitalia [1]
- ↑ Ethiopian Demographic and Health Survey (Central Statistics Agency, 2005), p. 1.
- ↑ Female Genital Mutilation in Ethiopia Geargiveer 4 September 2012 op Wayback Machine, Africa Department, gtz.de, 2007.
- ↑ "Male Circumcision and AIDS: The Macroeconomic Impact of a Health Crisis by Eric Werker, Amrita Ahuja, and Brian Wendell :: NEUDC 2007 Papers :: Northeast Universities Development Consortium Conference" (PDF). Center for International Development at Harvard University. Besoek op 30 Desember 2010.
- ↑ "National Mental Health Strategy of Ethiopia". Mental Health Innovation Network. 14 Augustus 2014.
- ↑ "Ethiopia". Institute for Health Metrics and Evaluation. 9 September 2015.
- ↑ "World Economic Outlook Database (customised report)". International Monetary Fund. IMF. Besoek op 17 April 2021.
- ↑ "World Economic Outlook" (PDF). IMF. Besoek op 13 Januarie 2013.
- ↑ "Ethiopia: IMF Positive on Country's Growth Outlook". allAfrica. Besoek op 13 Januarie 2013.
- ↑ "With Continued Rapid Growth, Ethiopia is Poised to Become a Middle Income Country by 2025". Besoek op 24 Junie 2016.
- ↑ "Economic Overview". Wêreldbank. 23 September 2015. Besoek op 1 Februarie 2016.
- ↑ "Ethiopia to launch four more industry parks within two years". Reuters. 9 November 2015. Besoek op 24 Junie 2016.
- ↑ Victoria Eastwood; Nima Elbagir. "Ethiopia powers on with controversial dam project". Besoek op 24 Junie 2016.
- ↑ "Get the gangsters out of the food chain". The Economist. 7 Junie 2007. Besoek op 2 Februarie 2008.
- ↑ The Economist 22 Mei 2010, bl. 49
- ↑ "Ethiopia's flower trade in full bloom". Mail & Guardian. 19 Februarie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 April 2007. Besoek op 21 Junie 2007.
- ↑ Averill, Victoria (31 Mei 2007). "Ethiopia's designs on leather trade". BBC. Besoek op 21 Junie 2007.
- ↑ "Largest hydro electric power plant goes smoothly". English.people.com.cn. 12 April 2006. Besoek op 2 Junie 2010.
- ↑ "Hydroelectric Power Plant built". Addistribune.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Januarie 2010. Besoek op 16 Maart 2009.
- ↑ "The "white oil" of Ethiopia". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 September 2007. Besoek op 2 Februarie 2007.. ethiopianreporter.com
- ↑ Independent Online (18 April 2006). "Ethiopia hopes to power neighbors with dams". Int.iol.co.za. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Junie 2006. Besoek op 16 Maart 2009.
- ↑ "Ethiopia–Djibouti electric railway line opens". railwaygazette.com. 5 Oktober 2016. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Oktober 2016. Besoek op 5 Oktober 2016.
- ↑ "Project Summary". AKH Project owners. Januarie 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Augustus 2017. Besoek op 13 Augustus 2017.
- ↑ "Ceremony in Ethiopia". Yapı Merkezi. 25 Februarie 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Oktober 2016. Besoek op 7 Oktober 2016.
- ↑ "Foundation stone laid for northern Ethiopia line". railwaygazette.com. 25 Februarie 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Oktober 2016. Besoek op 5 Oktober 2016.
- ↑ "Ethiopia's Road Sector Dev't Becoming Proportionate to Rapid Economic Growth: WB". www.ena.gov.et. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Desember 2015. Besoek op 23 Desember 2015.
- ↑ "List of all airports in Ethiopia". airport-authority.com. Besoek op 25 Maart 2016.
- ↑ "Ethiopian Airlines: Company Profile". Ethiopian Airlines. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Oktober 2012. Besoek op 13 Oktober 2012.
- ↑ "Ethiopian-short-Factsheet". Desember 2017.[dooie skakel]
- ↑ "Profile: Ethiopian Airlines". BBC News. 25 Januarie 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2012. Besoek op 26 April 2012.
- ↑ Page, Willie F. (2001). Encyclopedia of African history and culture: African kingdoms (500 to 1500), Volume 2. Facts on File. p. 230. ISBN 978-0-8160-4472-6.
- ↑ Doyle, Lawrence R. "The Borana Calendar Reinterpreted". tusker.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Oktober 2008.
- ↑ "Travel Tips".
- ↑ "If you have a meeting in Ethiopia, you'd better double check the time". The World. 30 Januarie 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Februarie 2015. Besoek op 22 Junie 2021.
- ↑ "The Simpsons Episode Well-Received by Ethiopians On Social Media". Tadias Magazine. 1 Desember 2011.
- ↑ "Culture of the people of Tigrai". Tigrai Online. Besoek op 3 Januarie 2013.
- ↑ http://www.ipsnews.net/2017/12/ethiopias-new-addiction-says-media-freedom/#:~:text=%E2%80%9CKana%E2%80%9D%20translates%20as%20something%20between,of%20the%20prime%20time%20market
- ↑ Gaffey, Conor (1 Junie 2017). "Why has Ethiopia pulled its mobile internet access again?". Newsweek. Besoek op 14 Augustus 2017.
- ↑ "Ethiopia Internet Users". Internet Live Stats. Internet Live Stats. 1 Julie 2016.
- ↑ "What is behind Ethiopia's wave of protests?". BBC News. 22 Augustus 2016. Besoek op 14 Augustus 2017.
- ↑ Abdullahi, Mohamed Diriye (2001). Culture and Customs of Somalia. Greenwood Publishing Group. p. 170. ISBN 978-0-313-31333-2.
- ↑ Tekle, Amare (1994). Eritrea and Ethiopia: from conflict to cooperation. The Red Sea Press. p. 197. ISBN 978-0-932415-97-4.
- ↑ "Ethiopian Olympic Committee". International Olympic Committee. Besoek op 3 Januarie 2013.
- ↑ Bloor, Steven (25 April 2012). "50 stunning Olympic moments: Abebe Bikila's 1960 marathon victory – in pictures". The Guardian (in Engels (VK)). ISSN 0261-3077. Besoek op 14 Oktober 2019.
- ↑ "Athletics – Abebe Bikila (ETH)". International Olympic Committee (in Engels). 13 Oktober 2019. Besoek op 14 Oktober 2019.
Algemene bronne
[wysig | wysig bron]- (en) "Ethiopia". Encyclopædia Britannica. Besoek op 8 Oktober 2024.
- (en) "Ethiopia". Central Intelligence Agency. Besoek op 8 Oktober 2024.
- Abir, Mordechai (1968). Ethiopia: The Era of the Princes; The Challenge of Islam and the Re-unification of the Christian Empire (1769–1855). Londen, Engeland: Longmans.
- Beshah, Girma; Aregay, Merid Wolde (1964). The Question of the Union of the Churches in Luso-Ethiopian Relations (1500–1632). Lissabon: Junta de Investigações do Ultramar and Centro de Estudos Históricos Ultramarinos.
- Lyons, Terrence (1996). "Closing the Transition: the May 1995 Elections in Ethiopia". The Journal of Modern African Studies. 34 (1): 121–42. doi:10.1017/S0022278X00055233.
- Munro-Hay, Stuart (1991). Aksum: An African Civilization of Late Antiquity (PDF). Edinburgh: University Press. ISBN 978-0-7486-0106-6. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 23 Januarie 2013. Besoek op 3 Maart 2012.
- Valdes Vivo, Raul (1977). Ethiopia's Revolution. New York, NY: International Publishers. ISBN 978-0-7178-0556-3.
- Mauri Arnaldo (2009), "The re-establishment of the national monetary and banking system in Ethiopia (1941–1963)", The South African Journal of Economic History, Vol. 24, n. 2, bl. 82-130.
- Mauri Arnaldo (2003), "The early development of banking in Ethiopia", International Review of Economics and Business, Vol. L, N. 4, bl. 521-543.
Nog leesstof
[wysig | wysig bron]- Zewde, Bahru (2001). A History of Modern Ethiopia, 1855–1991 (2nd uitg.). Athene, OH: Ohio University Press. ISBN 978-0-8214-1440-8.
- Selassie I., Haile (1999). My Life and Ethiopia's Progress: The Autobiography of Emperor Haile Selassie I. Translated by Edward Ullendorff. Chicago: Frontline. ISBN 978-0-948390-40-1.
- Deguefé, Taffara (2006). Minutes of an Ethiopian Century, Shama Books, Addis Abeba, ISBN 99944-0-003-7.
- Hugues Fontaine, Un Train en Afrique. African Train, Centre Français des Études Éthiopiennes / Shama Books. Édition bilingue français / anglais. Traduction : Yves-Marie Stranger. Postface : Jean-Christophe Belliard. Avec des photographies de Matthieu Germain Lambert et Pierre Javelot. Addis Abeba, 2012, ISBN 978-99944-867-1-7. Engels en Frans. UN TRAIN EN AFRIQUE
- Henze, Paul B. (2004). Layers of Time: A History of Ethiopia. Shama Books. ISBN 978-1-931253-28-4.
- Marcus, Harold G. (1975). The Life and Times of Menelik II: Ethiopia, 1844–1913. Oxford: Clarendon. Reprint, Trenton, NJ: Red Sea, 1995. ISBN 1-56902-009-4.
- Marcus, Harold G. (2002). A History of Ethiopia (updated uitg.). Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-22479-7.
- Mauri, Arnaldo (2010). Monetary developments and decolonization in Ethiopia, Acta Universitatis Danubius Œconomica, VI, n. 1/2010, pp. 5–16. Monetary Developments and Decolonization in Ethiopia and WP Monetary developments and decolonization in Ethiopia
- Mockler, Anthony (1984). Haile Selassie's War. New York: Random House. Reprint, New York: Olive Branch, 2003. ISBN 0-902669-53-2.
- Murphy, Dervla (1968). In Ethiopia with a Mule. Londen: Century, 1984, cop. 1968. N.B.: An account of the author's travels in Ethiopia. 280 p., ill. ISBN 0-7126-3044-9
- Rubenson, Sven (2003). The Survival of Ethiopian Independence (4de uitg.). Hollywood, CA: Tsehai. ISBN 978-0-9723172-7-6.
- Siegbert Uhlig, et al. (reds.) (2003). Encyclopaedia aethiopica, Vol. 1-5 en addendums: A–C. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- Keller, Edmond (1991). Revolutionary Ethiopia From Empire to People's Republic. Indiana University Press. ISBN 9780253206466.
Skakels
[wysig | wysig bron]- BBC Ethiopia Profile
- World Bank Ethiopia Summary Trade Statistics
- Key Development Forecasts for Ethiopia van International Futures.
- Ethiopia pages – U.S. Department of State
- Toerisme-inligting oor Ethiopië op Wikivoyage
- Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ethiopië.
- Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.