Marteragtiges

Marteragtiges; Tydperk: 15–0 m. jaar gelede PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Mustela frenata
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:	Eukaryota
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Mammalia
Orde:	Carnivora
Superfamilie:	Musteloidea
Familie:	Mustelidae; G. Fischer de Waldheim. 1817.
Tipegenus
	Mustela; Linnaeus, 1758
Subfamilies
	Sien teks.

Die roofdierfamilie marteragtiges (Mustelidae) sluit 'n groot aantal diere soos marters, wesels, hermelyne, stinkdiere, Amerikaanse muishonde, otters, ratels en Europese dasse in. Oor die algemeen het hierdie diere lang liggame, kort pote en spits snoete.

Hoewel hulle op grond van hul gebit as roofdiere beskou word, vreet baie marteragtiges naas vleis ook aas en plantaardige kos. 'n Aantal marteragtiges word op relatief groot skaal vir hul pels gejag en spesies soos byvoorbeeld die nerts is reeds oor die grootste deel van sy oorspronklike verspreidingsgebied uitgeroei.

Algemeen

Marteragtiges (familie Mustelidae) is primitiewe roofdiere (orde Carnivora). Dit blyk onder meer uit die groot aantal tande, waaronder groot oogtande, skerp snytande en gepunte maaltande. Die liggaam van 'n marteragtige is meestal lank en slank en die pote is kort. Die skedel is gewoonlik plat en breed en die snoet spits. By baie marteragtiges van die gematigde en koue streke kom ’n verlengde dratyd voor.

Na bevrugting verdeel die eiersel slegs enkele kere tot 'n klein selklompie (blastula) wat eers 'n paar maande later, gewoonlik vroeg in die lente, aan die baarmoederwand bly vassit. Danksy hierdie vertraging word die kleintjies in die warmer tyd van die jaar gebore. Die familie marteragtiges bestaan uit sowat 70 verskillende spesies. Die Suid-Afrikaanse verteenwoordigers, naamlik sekere muishonde asook ratels en otters, word onder afsonderlike kenwoorde behandel.

Wesels, hermelyne, stinkdiere en frette

Die gewone wesel (Mustela nivalis) is met 'n lengte van 25 cm die kleinste van die genus Mustela. Hy is nogtans 'n gedugte roofdier wat naas voëls, muise en spitsmuise ook soms konyne aanval. In die gematigde streke is hy altyd bruin, maar in kouer gebiede kry hy in die winter 'n spierwit pels.

'n Soortgelyke kleurverandering kom ook in sommige streke by die hermelyn (Mustela erminea) voor. Talle hermelyne ondergaan in die winter nie 'n volledige kleurverandering nie, maar het steeds bruin kolle op die wit winterpels. Oor die algemeen vang die hermelyn groter prooidiere as die wesel. In teenstelling met die wesel en die hermelyn jag die stinkdier (Mustela putorius) slegs snags. Sy pels is donkerbruin en glansend en die hare is lank. Hy verkleur ook nie in die winter nie.

Die fret (Mustela putorius furo) is 'n halfmak albino-subspesie van die stinkdier. Hy word in verskeie lande vir konynjag gebruik: 'n baie mak fret word in een van die konyngate se gange geplaas en die vlugtende konyne word by die uitgange gevang. Die gewone hermelyn kom in Noord-Eurasië en in die noordelike dele van die Verenigde State voor. Suid van die dele word die langsterthermelyn (Mustela frenata) aangetref. Die Amerikaanse verwante van die stinkdier, die swartpootstinkdier (Mustela nigripes), loop gevaar om uit te sterf.

Die tropiese verwante van die wesel, Mustela africana, kom nie in Afrika voor soos sy Latynse naam te kenne gee nie, maar in die Amasonegebied. 'n Ander bekende verteenwoordiger van die genus Mustela is die nerts (Mustela lutreola), wat vroeër oral in Europa voorgekom het maar tans hoofsaaklik tot Noord-Asië beperk is. Diere soortgelyk aan stinkdiere kom ook in Asië en Latyns-Amerika voor, maar word in onderskeidelik die genus Vormela en Galictis ingedeel.

Marters, tayra en veelvraat

Marters (genus Martes) verskil duidelik van wesels deurdat hulle groter is, groter ore en dikker sterte het. Twee spesies kom in Europa voor, naamlik die boommarter (Martes martes), wat feitlik uitsluitend in woude leef, en die steenmarter (Martes foina), wat ook soms in stede aangetref word.

Die donkerbruin pelse van hierdie diere is baie gewild, maar nie so gewild soos die van die sabelmarter (Martes zibellina) nie. Laasgenoemde is in Skandinawië reeds heeltemal uitgeroei en het in Noord-Asië ook feitlik verdwyn, maar danksy teelprogramme is sy voortbestaan voorlopig verseker. Die tayra (Eira barbata) is ’n marteragtige van Suid-Amerika.

Hy is 'n boombewoner en word onderskei weens sy besonder lang pote. Die grootste verteenwoordiger van die marteragtiges is die veelvraat (Gulo gulo), wat in die Noordpoolgebied voorkom. Hy kan tot 90 cm lank word. Sy pels is bruin met 'n breë geelwit streep oor die flanke. Die veelvraat het vroeër ook in Suid-Kanada en Pole voorgekom. Hy vreet aas en vang ook self prooidiere.

Dasse

Verskeie spesies marteragtiges word dasse genoem. Die diere moet egter nie met die Suider-Afrikaanse dassies en klipdassies (familie Procaviidae) verwar word nie. Die dasse van die familie Mustelidae is swaar, plomp diere met besonder breë skedels en is nou verwant aan die Suider-Afrikaanse ratels.

Die Europese das (Meles meles) lyk effens so as die ratel (Mellivora capensis) en woon ook in gate. In China en Voor- en Agter-Indië kom die varkdas (Arctonyx collaris) voor, wat 'n besonder lang, spits snoet het. In hierdie gebied kom ook sondasse (genus Melogale) voor wat uiterlik baie na gewone marters lyk. Die Maleise stinkdas (Mydaus javanensis) en die Filippynse stinkdas (Suillotaxus marchei) skei 'n onwelriekende vloeistof deur anale kliere uit; vandaar die naam stinkdas.

Die enigste das van die Nuwe Wêreld is die silwerdas (Taxidea taxus), wat soos 'n klein Europese das lyk. Sy pels is egter van 'n baie beter gehalte. Benewens klein soogdiere eet dasse ook baie bessies, ander plantaardige kos, wurms en slakke. Amerikaanse muishonde Hierdie diere ("skunks") kom uitsluitend in Noord- en Suid-Amerika voor. Die nege verskillende spesies verskil uiterlik min. Hulle is plomp diere met klein koppe en hulle vreet ook baie plantaardige kos. Ondanks die stinkkliere wat 'n baie onwelriekende stof afskei wanneer gevaar dreig, was die pels van Amerikaanse muishonde vroeër baie gewild.

Bron

Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-59-1, volume 18, bl. 68

Eksterne skakels

Wikispecies het meer inligting verwant aan Marteragtiges
(en) "Mustelid". Encyclopædia Britannica. Besoek op 20 Augustus 2019.