NG gemeente Namakwaland

Die gebou van die NG gemeente Namakwaland op Springbok in die Noord-Kaap staan as die Klipkerk bekend en is deur die toedoen van dr. W.P. Steenkamp, later 'n senator, opgerig.

Die NG gemeente Namakwaland is in 1850 as die 42ste gemeente in die Nederduitse Gereformeerde Kerk gestig op die nedersetting Bowesdorp, suid van Springbok, wat met die verskuiwing van Kamieskroon in 1923 aan die genade oorgelaat is en waar al dekades lank net enkele bouvalle oorgebly het. Hoewel die kern van die gemeente op die Noord-Kaapse dorp Springbok is, val die gemeente onder die Sinode van Wes-en-Suid-Kaapland en verleen hy sy naam aan die mees noordwestelike ring van dié Sinode wat ook die diamantmyndorp Oranjemund in Namibië ingesluit het tot dit in 2013 aan die NG Kerk in Namibië oorgedra is.

Die gemeente is die moedergemeente van die NG kerke in Namakwaland. Nadat die lidmaattalle op die myndorpe Nababeep en Aggeneys skerp afgeneem het sodat dié gemeentes nie meer hul eie leraar kon onderhou nie, het hul kerkraad ’n ooreenkomstig met die moedergemeente aangegaan ingevolge waarvan die predikant(e) van Namakwaland oor vir Simon van der Stel (Nababeep) en Aggeneys verantwoordelik is.

Agtergrond

Die eerste veeboere het hulle omstreeks 1750 aan die rand van Klein-Namakwaland (om dit te onderskei van Groot-Namakwaland anderkant die Oranjerivier in die latere Suidwes-Afrika) in die sogenaamde Hardeveld begin vestig. In hierdie dorre streek het die waterryke Kamiesberge die meeste aandag getrek. Van omstreeks 1760 af is die een plaas ná die ander uitgegee en het die nedersetters mettertyd die gebied mak gemaak.

Gemeentestigting

Die eerste kerkgebou van die gemeente was op Bowesdorp, maar die plekkie is later na Kamieskroon verskuif sodat van die dorpie net enkele bouvalle oorgebly het.

Honderd jaar later, in 1850, is die gemeente Namakwaland gestig met Bowesdorp as middelpunt. Die eerste kerkraadsvergadering is gehou op die plaas Kliphoek op 19 Augustus 1854 onder die voorsitterskap van ds. H.L. de Villiers, leraar van die moedergemeente, Clanwilliam, van 1845 tot sy dood op 5 Julie 1857.

Die verafgeleë en uitgestrekte gemeente het jare lank herderloos gebly. Slegs een maal per jaar is die lidmate besoek, óf deur die konsulent óf deur 'n ander NG leraar, onder andere di. C. Murray en W.P. Rousseau.

Eerste leraar

Ds. Johannes Stephanus Hauman was van 1870 tot 1881 Namakwaland se eerste leraar. Dit was ook sy eerste gemeente. Hy het in 1918 afgetree as leraar van die NG gemeente Kaapstad met werkkring Robbeneiland en is oorlede op 24 Julie 1925.

Eers in 1865 besluit die kerkraad om 'n eie leraar te beroep. Die derde beroep het in 1870 geval op ds. J.S Hauman, wat dit aangeneem het. Ds. Hauman het dan ook met toegewydheid en seën in die uitgestrekte gemeente gearbei van 1870 tot 7 Februarie 1881. In sy tyd is die pastorie op Bowesdorp, sowat 8 km noord van die latere Kamieskroon, gebou. Op dieselfde plek is die eerste kerkgebou van die gemeente in 1863 reeds opgerig. Hier het die leraar toe gewoon tot hy later weens gebrek aan water verplig is om elders te gaan woon.

Ds. Hauman het 'n plasie op Matjieskloof naby die teenswoordige Springbok gekoop en die laaste jare voor sy vertrek daar gewoon. Ds. G.A. Maeder het in 1917 van Matjieskloof geskryf: "Ongelukkig ging deze plaats Matjeskloof later over in de handen van de Roomsen, tot grote schade van het werk des Heren in de gemeente."

Tweede leraar

Ds. Willem Conradie het as jong proponent in 1886 na Namakwaland gekom en die uitgestrekte gemeente tot 1895 bearbei.

Ná die vertrek van ds. Hauman het die gemeente weer herderloos gebly, dié keer sowat vyf jaar, tot prop. W.J. Conradie, in latere jare bekend as die skrywer van die eerste Afrikaanse Kinderbybel, hom in 1886 oor dié verwaarloosde deel van die Noordweste ontferm het. Hy is op 1 Mei 1886 bevestig en het van die begin af sy volle krag gewy aan die belange van sy kudde. Hy het dan ook, volgens ds. Maeder, met "merkbare seën" in die gemeente gearbei. Tydens sy bediening is die kerkgebou op Garies opgerig (dit is baie dekades later gesloop en 'n nuwe op dieselfde plek opgerig) asook 'n pastorie op dié dorpie, tot 1904 met die afstigting van die gemeente Garies 'n buitepos van die moedergemeente. Ds. Conradie het op 29 September 1895 Namakwaland verlaat om die herderstaf op Sutherland op te neem. Daar het hy gearbei tot hy in 1904 leraar geword het van die NG gemeente Somerset-Wes, sy laaste standplaas tot hy sy emeritaat in 1912 ontvang het. Hy is op 9 Januarie 1925 oorlede.

Derde leraar

Dié langwerpige gebou is in 1877 opgerig as die eerste NG kerk op Springbok. Dit is in 1899 opgeknap en het ál meer diens gedoen as ’n kerk tot 1921.

Weer eens het die gemeente 'n lang tyd herderloos gebly totdat ds. Willem Siebert Edward Rörich, voorheen hulpprediker namens die Ring van Burgersdorp in Griekwaland-Oos en Temboeland, in April 1898 bevestig is. Ds. Rörich het op Garies gaan woon tot daar in 1904 'n selfstandige gemeente afgestig is en 'n groot deel van die moedergemeente afgesny is. Ná dié tyd het hy op Bowesdorp gaan woon, sowat 60 km van Springbok, die latere middelpunt van die Namakwalandse gemeente. Hier het hy sy werk voortgesit totdat die band tussen leraar en gemeente op 26 Januarie 1908 deur die tussenkoms van die Ring van Clanwilliam losgemaak is. Ongelukkig verstrek die geraadpleegde bronne nie die rede vir dié stap nie, maar die Jaarboek van die NG Kerke vir die jaar 1949 meld wel by naam dat hy in 1908 geskors en oorlede is op 25 Februarie 1929.

Vierde leraar

Ds. J.A.R. du Toit was Namakwaland se vierde leraar en het hier gearbei van 1910 tot 1918.

Tydens die vakature is die gemeente so goed moontlik bearbei deur die destydse predikant van Garies en Namakwaland se konsulent, ds. J.A.V.Z. Viljoen. Die een ná die ander beroep is uitgebring tot ds. J.A.R. du Toit, die hulpprediker van die NG gemeente Paarl, die beroep aanneem. Hy is op 12 Februarie 1910 op Bowesdorp bevestig sodat ook dié vakature, soos telkens in die verlede die geval was, korter as die vorige geduur het.

In Maart 1912 is die tweede buitekerkplek, Pofadder, afgestig en wel as die NG gemeente Namies, waarvan die naam later jare dieselfde as die dorp s'n sou word.

Vanaf die 19de eeu het binne die grense van die gemeente Namakwaland en wel in Boesmanland 'n aantal basters gewoon wat jare lank aan hul eie lot oorgelaat is. Sedert 1914 is hulle deur die leraar van Namakwaland bearbei en is een maal per jaar die sakramente aan hulle bedien op die plaas Kamiebees, wat aan een van hulle, Joseph Coete, behoort het.

Omdat die gemeente ondanks die afstigting van Garies en Namies steeds uitgestrek was, is die sakramente steeds gereeld een of meer male per jaar op sewe verskillende plekke bedien. Destyds is die leraar getrou bygestaan deur Pieter Malan, wat vroeër onderwyser was, maar hom sedert 1909 uitsluitlik daaraan gewy het om geestelike werk onder die toesig van die kerkraad te doen. Hy is jare lank gedeeltelik besoldig deur die plaaslike tak van die Vrouesendingbond van die NG gemeente Kruisvallei op Tulbagh.

Kamieskroon stig af

Ds. (later dr.) W.P. Steenkamp in 1917, twee jaar voor sy koms na Namakwaland toe hy nog die leraar van Nieuwoudtville was.

Kamieskroon is eers in 1938 van die moedergemeente afgestig. Die voorbereidende stappe hiertoe is reeds in die vroeë jare twintig van die 20ste eeu gedoen, veral onder bekwame leiding van ds. (later 'n dokter) W.P. Steenkamp, leraar van Namakwaland van 1919 tot 1926. In Namakwaland het dr. Steenkamp 'n legendariese figuur geword danksy sy kerklike werksaamhede en politieke betrokkenheid. Onder sy leiding kon die gemeente Namakwaland spoedig genoeg geld insamel om die sierlike klipkerk op Springbok te laat oprig.

Nadat hy uit die bediening getree het, het Steenkamp saam met sy seun medies in die VSA en Nederland studeer en hulle het gelyktydig hul studie voltooi. Steenkamp het belanggestel in die evolusieteorie en skryf die ongepubliseerde manuskrip The instinct of animals and evolution. Reeds op vroeë ouderdom raak hy betrokke by die partypolitiek en wen die kiesafdeling Namakwaland in die tussenverkiesing van 1929 as onafhanklike kandidaat met 1 258 stemme teen die Nasionale Party se J.P. Mostert, wat net 502 stemme op hom kon verenig en nog twee onafhanklikes, A.M. Roux (391 stemme) en W.P. Thom (agt stemme).

In die verkiesing van 1933, waarin die Suid-Afrikaanse Party en die Nasionale Party 'n koalisie vorm en 136 van die 150 setels wen, klop Steenkamp, steeds as onafhanklike, dr. A.J.R. van Rhijn, wat later minister van ekonomiese sake was, met 326 stemme. Sy vrou, A.C.S. Steenkamp, in die eerste verkiesing waarin vroue kon stem en as kandidaat staan (1933), was minder gelukkig as onafhanklike in Calvinia teen dr. D.F. Malan van die Nasionale Party, die latere eerste minister, waar sy met 621 stemme verloor.

Steenkamp bly net aan as Namakwaland se LV tot 11 April 1938 en in die daaropvolgende verkiesing op 18 Mei wen hy naelskraaps met 'n meerderheid van 112 stemme in die kiesafdeling Calvinia vir die Verenigde Party teen die kandidaat van die Nasionale Party, A.E. Erlank. In 1939 kan Steenkamp nie vir genl. J.B.M. Hertzog steun in sy mosie om neutraal te bly in die Tweede Wêreldoorlog nie. Dit was die einde van hul jare lange vriendskap. Steenkamp bly tot LV vir Calvinia tot en met die ontbinding van die Volksraad op 31 Mei 1943, kort voor die algemene verkiesing op 7 Julie daardie jaar. Van 1946 tot 1948 dien hy as senator van die Verenigde Party. In dié tyd skryf hy ook sy outobiografie, I conclude: Convictions of a free-thinking doctor and hunter (1947).

Tydens sy tydperk as Namakwaland se predikant het hy aan die hand gegee dat die bouvallige kerk op Bowesdorp deur een op 'n meer geskikte plek vervang word. Hy het sy oog gehad op die plaas Oest (of Oust) aan die voet van die Kamiesberge, sowat 6 km van Bowesdorp af teen die hoofpad tussen Garies en Springbok. Op 24 Augustus 1922 het hy dan ook die kerkraad oorreed om duisend morg van dié plaas van die weduwee Van Wyk aan te koop met die oog op die bou van 'n wykskerk daar. Teen 'n koste van £5 000 is 'n sierlike klipkerk, die derde van sy soort wat ds. Steenkamp in Namakwaland laat oprig het, voltooi en in 1924 ingewy. Dit was die begin van die proses waardeur Bowesdorp letterlik stuk vir stuk afgebreek en na die nuwe kerkdorp versit is. Intussen het die kerkraad van Namakwaland reeds besluit om die nuwe dorp op Oest, Kamieskroon te noem. Kort daarna is die naam verander tot Kamieskroon.

Op 25 September 1937 is 'n gemeentevergadering in die kerkgebou op Kamieskroon gehou waarop die moontlikheid van afstigting bespreek is. Die afstigting het op 26 Januarie 1938 plaasgevind.

Nog afstigtings

Ds. W.L. Steenkamp was twee maal, van 1928 tot '35 en 1944 tot '50, leraar van die gemeente. Sy vrou, Hester (gebore Maree), was 'n onderwyseres. Hy was 'n neef van sy voorganger, dr. Willem Petrus Steenkamp.

Ds. G.S.J. Möller, medeleraar van 1958 tot 1962.

Die NG gemeente Kamieskroon het in 1938 van die moedergemeente afgestig.

Mettertyd is genoeg gemeentes in Namakwaland gestig dat die gebied eindelik 'n afsonderlike ring kon vorm wat bestaan het uit die moedergemeente, Garies (1904), Kamieskroon (1938), Port Nolloth (1947), Simon van der Stel (1953, Nababeep), Oranjemund (1959, maar omstreeks 2012 oorgedra aan die NG Kerk in Namibië), Alexanderbaai (1960), Boesmanland (1975, Springbok se tweede gemeente), Aggeneys (1981), Pofadder (1912) en Grootmist (1993). Okiep het in 1960 afgestig, waarskynlik van Namakwaland, maar is later by Boesmanland ingelyf. Weens veranderings in die demografie van Nababeep en Aggeneys en die agteruitgang van die myne daar, word albei dié gemeentes tans (2013) deur die leraars van Namakwaland bedien. Hulle het in 2013 onderskeidelik 106 en 171 belydende lidmate gehad. Die eens groot gemeente op Alexanderbaai het self gekrimp tot slegs 110 belydende lidmate, terwyl ook Port Nolloth (198) en Grootmist (73, op Kleinsee) se lidmate kwaai gedaal het. Kamieskroon se lidmate het van meer as 500 in 1952 tot net 147 afgeneem. Die hele Ring van Namakwaland se belydende lidmate was 5 626 in 1985, maar net 3 044 in 2013 en 2 446 in 2015 (nadat Oranjemund weggeneem is). Die belydende lidmate van die gemeente Springbok het toegeneem van 900 in 1985 tot 908 in 2013, maar teen 2015 afgeneem tot 779. Ten spyte van Okiep (222 belydende lidmate en 170 dooplidmate in 1985) se inlywing, het die gemeente Boesmanland gekrimp van 670 belydende lidmate en 320 dooplidmate in 1985 tot onderskeidelik 508 en 142 in 2013, en 363 en 87 in 2015.

Enkele leraars

• Johannes Stephanus Hauman, 1870–1881
• Willem Johannes Conradie, 1886–1895
• Willem Siebert Edward Rörich, 1897–1908 (geskors)
• Jacobus Arnoldus Retief du Toit, 12 Februarie 1910–1918
• Willem Petrus Steenkamp, 1919–1926 (uit die amp getree)
• Willem Lucas Steenkamp, 1928–1935, 1944–1950
• Adriaan Hendricks Stander, 1951–1958 (waarna hy sy emeritaat aanvaar)
• Johan Christiaan Lamprecht, 1957–1961
• Gideon Stephanus Jacobus Möller, 1958–1962
• Lodewikus Petrus du Preez, 1963–1977
• Matthys Michielse (Thys) Agenbach, 1965–1975 (waarna eerste leraar van dogtergemeente Boesmanland tot sy aftrede op 21 November 1988)
• Dirk Johannes Venter, 1967–1972
• Steyn McCarthy, 1977 – hede
• Hendrik Jacobus Greeff, 20 Januarie 1984 - ?
• Pieter Steyn, ?
• Nicolas Jacobus Louw (Nicol) Smit, 2009 – hede

Bronne

• (af) Dreyer, eerw. A. (samesteller). 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933. Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Kerke.
• (af) Gaum, Frits (hoofred.) 2008. Christelike Kernensiklopedie. Wellington: Lux Verbi.BM en Bybelkor.
• Haywood, J.J. 1944. Die Afrikaner-Gids 1944. Bloemfontein: Die Afrikaner-Gids (Edms.) Bpk.
• (af) Kotzé, dr. D.A. 1981. Van Roodezand tot Gariep. Die 150-jarige bestaan van die N.G. Gemeente Clanwilliam 1826–1976. Clanwilliam: NG Kerkraad.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller), 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (af) Schoeman, B.M. 1977. Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910–1976. Pretoria: Aktuele Publikasies.
• (af) Smit, ds. A.P.. 1973. Ligglans oor die Berge. Eeufeesgedenkboek Nederduitse Gereformeerde Kerk en Gemeenskap, 1873–1973. Barkly-Oos: NG Kerkraad, met die medewerking van die plaaslike stadsraad.
• (af) Smit, ds. M.T.R. Smit. 1953. Gedenkalbum Nederduitse Gereformeerde Kerk Ugie, 1903–1953. Ugie: Die Kerkraad.

Eksterne skakels

• Plaket in kerkgebou met besonderhede oor die oprigting van die kerkgebou. URL besoek op 12 Januarie 2015.
• (en) 'n Foto van die kerkgebou op Google Maps. URL besoek op 17 Februarie 2015.