NG gemeente Sutherland

Die NG kerk Sutherland is ontwerp deur die argitek Charles Freeman. Van sy ander kerkontwerpe is die Metropolitan-Metodistekerk op Groentemarkplein, Kaapstad, opgerig in 1876, die vergroting van die NG kerk Swartland op Malmesbury in 1899 en die ontwerp van die toring van die NG kerk Wellington in 1891, asook die toring van die NG gemeente Worcester.

Die NG gemeente Sutherland is 'n gemeente in die Nederduitse Gereformeerde Kerk se Sinode van Wes-en-Suid-Kaapland, hoewel die dorp waarop dit gesetel is, Sutherland, sedert 1994 in die provinsie Noord-Kaap val. Dit is in 1855 van Worcester afgestig as die 65ste gemeente in die NG Kerk. In dieselfde jaar is ook die gemeentes Jansenville, Ceres, Murraysburg, Aberdeen, Heidelberg, Kaap, en Vishoek gestig. Sutherland se stigting van tussen dié van Murraysburg en Aberdeen. Tot 2015 was Sutherland deel van die Ring van Calvinia, maar nadat dié ring ophou bestaan het, het Sutherland by die Ring van Worcester ingeskakel terwyl die ander vier (Calvinia, Calvinia-Hantam, Nieuwoudtville en Loeriesfontein) deel geword het van die Ring van Clanwilliam.

Voorspel tot afstigting

Vroeë geestelike bearbeiding

Die leraar van die NG gemeente Worcester kon voor die afstigting van die Roggeveldse gemeente hoogstens een maal per jaar in die geselskap van 'n kerkraadslid die groot moeite, ongerief en gevare van 'n besoekreis na die verre streke van die Swartberg, Karoo en Roggeveld 'n eeu en meer gelede trotseer. Reeds uit die Worcesterse doopregister vir 1827 kan ons ds. Henry Sutherland op so 'n reis volg. Die eerste kerkraadsbesluit daaromtrent lui dat die leraar in 1837 vergesel sou word deur diaken Willem van der Merwe – wat vroeër in dieselfde jaar die vader geword het van 'n seuntjie wat byna 40 jaar later as ds. H.W. van der Merwe ook na die Roggeveld sou kom. So 'n besoekreis het om begryplike redes nie besoeke van plaas tot plaas beteken nie, maar “op zekere daartoe vooraf bepaalde en geschikte plaatzen" het die leraar die mense van die omgewing ontmoet, vir hulle dienste gehou en die sakramente bedien. Gewoonlik is hierdie reise in die lente en in oorleg met die plaaslike kerkraadslede van die Roggeveld gereël.

Plaaslike kerkraadslede

Reeds in 1836 het ouderling Willem Myburgh, wat spesiaal met die behartiging van die belange van die Roggeveldse deel van die gemeente Worcester belas was, vanweë afnemende liggaamskragte die Kerkraad versoek om 'n diaken te benoem wat hom “tot assistentie in zynen omtrek" kon wees. Die keuse het toe op Jacob Theron, 'n heelwat ouer broer van die latere diaken Jasper Theron geval. Ouderling Myburgh was weer in alle waarskynlikheid die grootvader van die Mullergeslag van Phisanterivier. Ander Roggeveldse kerkraadslede was Hendrik Pieter Jooste, Nicolaas Johannes Vlok ('n oom van Nicolaas Vlok van Klipfontein), Hendrik Olivier, Willem Adriaan Visser, Jan Abraham du Plessis, Elias Johannes Jacobus Nel (laasgenoemde drie sedert 1850), Nicolaas Vlok en Jasper Theron (albei sedert 1851). In Oktober 1854 is ouderlinge Du Plessis en Visser sowel as diakens Vlok en Theron herkies en die toneel in gereedheid gebring vir die afstigtings.

'n Lank gekoesterde ideaal

Met die gemeente eeufeesviering in 1955 is 'n boog bokant die ingang na die kerkperseel aangebring. Daaraan is in 2005 die syfer "150" gehang.

Die Worcesterse notule lui dat die plaas Kruisrivier van die oudveldkornet J.G. Coetzee reeds in Oktober 1841 deur die ingesetenes aldaar as die geskikste plek vir 'n kerk in die Roggeveld beskou is. 'n Jaar later stel ouderling David Naudé voor “dat het wenschelyk ware, dat er een Kerk gesticht zoude worden in de Roggeveld". Maar ander lede van die kerkraad het besware van die ingesetenes self voorgedra waarop besluit is dat “het dus nog vooreerst niet als noodzakelyk door hen beschouwt wordt in de Roggeveld een Kerk opterichten" en die hele saak dus vir die teenwoordige kon “blyven berusten". In stede van die saak egter lank te laat “berus", beweeg oudl. Naudé die kerkraad in Januarie 1845 om die Roggeveldse kerkraadslede skriftelik aan te raai om “niet nalatig te blyven om de noodige maatregelen te nemen" om 'n nuwe gemeente gestig te kry nie, “daar zulk verzuim anders grootelyks tot nadeel der Ingezetenen van de Roggeveld zoude kunnen strekken by aldien er geene geschikte plaats voor een Kerk aldaar gekozen wordt".

In die brief wat hierop aan diaken N.J. Vlok geskryf is, staan dat sy pogings om die plaas Rietfontein van die baster Hans Botes te koop, misluk het. Verder was Vlok van meing dat die plaas van Gerrit Visser – moontlik Driefontein – meer geskik was, “terwyl dezelve meer in de Algemeene Weg is gelegen". Twee jaar later was oudl. Naudé weer op die been om die kerkraad te wys op “de dringende noodzaakelykheid der Gemeente van Roggeveld, om een Leeraar aldaar te doen plaatsen; terwyl die Menschen en vooral de Jonge opkomende Ledematen van die Gemeente ontstooken zyn, niet alleen van de toegang tot eene geregelde openbaare Godsdienst op den dag des Heeren; maar ook van 't gebruikmaken van het Heilige Nagtmaal onzes Heeren, en veeler hunner den Middelbaarigen Ouderdom bereiken, zonder in die geleegenheid gesteld te zyn, van die Heilige Sacramenten te kunnen profiteeren".

Die ernstige beraad kon egter nou ook nog nie die struikelblok van “een geschikte plaats ter daarstelling van een Kerk Gebouw uit te vinden" uit die weg ruim nie. Op die volgende Ringsvergadering sou egter aanbeveel word dat 'n leraar op die Roggeveld geplaas word “die geduurende de Zomer Maanden op de Roggeveld Godsdienst zal houden, en des verkiezende in die Winter Maanden, wanneer de Menschen van Roggeveld in de Caro aftrekken, hen als dan te vergezellen, ten einde zyn Herderlyke Pligt onder hen te volbrengen". Nog meer as ses jaar later sou daar eindelik op 3 Oktober 1853 in die Worcesterse kerkraad “een Memorie van de Ingezeetenen van de Groote en Klein Roggeveld" ter tafel kom “behelsende verzoek aan Kerkenraad, om by de Ringsvergadering hun verzoek te ondersteunen, om een Kerk op Roggeveld te willen helpen stigten".

Die Kerkraad se besluit was “om de Voormelde Memorie by de Ringsvergadering hartelyk te zullen ondersteunen". Dit was juis 'n tyd waarin die Ring van Tulbagh hom oor die stigting van nuwe gemeentes verheug het en die Roggeveldse memorie word dus in die vergadering op Malmesbury in Oktober 1853 gunstig ontvang. 'n Kommissie sou afgevaardig word “tot het oprigten eener nieuwe Parochie in die gewesten". Indien hierdie kommissie dadelik gestuur is, sou Sutherland dus sy eeufees 'n jaar vroeër kon gevier het, maar eers by die volgende Ringsvergadering, “in de Stad Worcester", op 19 Oktober 1854 is die kommissie benoem. Dit was net nadat aan die inwoners van die Koue en Warm Bokkeveld 'n nuwe gemeente toegestaan is, sodat Ceres en Sutherland dus byna tweelingsusters is. Die kommissie sou bestaan uit ds. N.J. Hofmeyr en oudl. Joachim E.P. Nel (albei van Calvinia) en oudl. Philippus P. du Plessis (Tulbagh). Toe oudl. Du Plessis geen doekies om sy ”zwarigheid . . . om alleen door de Karroo te reizen" gedraai het nie, het diaken Vos van Malmesbury aangebied om hom te vergesel. Hy word toe by die kommissie gevoeg “onder voorwaarde dat de reiskosten der Commissie daardoor niet zullen worden verhoogd".

Die kinderjare van die gemeente

Redes vir stigting

Die regstreekse aanleiding tot die versoekskrif om afstigting waarmee 'n groot aantal Roggevelders hul kerkraad op Worcester in 1853 genader het, was die heimlike vrees dat hulle onder die nuutgestigte gemeente Fraserburg (1851) gesny sou word. Selfs nog ’n eeu later het die Roggevelders altyd aansluiting by Worcester en Ceres gesoek en nie by die diepere Karoo nie. In die versoekskrif kon hulle nou ook as middelpunt vir die gemeente van 400 persone uit die veldkornetskappe Komsberg, Vischrivier, Karikarivier en Rietrivier die plaas De List aanbied. Ruim die helfte van hierdie mense was lidmate. Die redes vir hul verlange na 'n eie gemeente kan kortliks soos volg saamgevat word:

1. Die meeste van hulle woon van 30 tot 40 en selfs 50 uur te perd van die kerk op Worcester en hulle kan dus die eredienste nie meer as een of twee keer per jaar bywoon nie.
2. Ten spyte van die pogings van die leraar en die kerkraad om hulle deur besoekreise die seëninge van die openbare godsdiens te laat toekom en die Bondseëls binne hul bereik te stel, het daar nog groot behoefte aan godsdienstige onderwys onder hulle bestaan. 'n Eie gemeente sou ook “het nodig Onderwys aan het aankomend geslacht laten toekomen, die het den Ondergeteekenden leed doet te zeggen daarvan met weinige uitzondering thans geheel verstoken is".
3. Vroeër het hul planne altyd op die moeilikheid gestuit dat hulle nie oor 'n kerkplaas ooreen kon kom nie, maar nou het hulle uit vrees dat hulle by Fraserburg ingeskakel kon word, dadelik De List aangekoop wat vir 'n kerk en magistraatsetel geskik was.

Konsulent benoem

Jacob Francois Cloete (1835–1894), in 'n stadium voorsitter van die munisipale raad. Hy en sy vrou, Johanna Susanna Maria Vlok, die eerste paartjie wat in 1855 in die gemeente in die huwelik bevestig is. Hy was ook lid van die boukommissie van die eerste kerk.

Ds. N.J. Hofemyr van die NG gemeente Calvinia was Sutherland se eerste konsulent.

Dit was vir die nuwe gemeente 'n gelukkige dag toe ds. N.J. Hofmeyr van Calvinia met haar stigting tot konsulent benoem is. Om so 'n persoon as grondlegger te hê kan as 'n groot voorreg beskou word, aldus ds. H.C. Hopkins in Sutherland se eeufeesgedenkboek. Hy het met sy werk in die gemeente begin op 10 Februarie 1855 deur op Kransvallei die kinders te doop wie se name die eerste in die Sutherlandse register is. 1. Neeltje Kruger (gebore 15 Januarie 1854), dogter van J.H. Hough en Neeltje Vermeulen. 2. Elizabeth Jannetta (3 Mei 1854), dogter van O.C. Vermeulen en M.J.H. Stadler. 3. Christina (20 November 1852) en 4. Sara Jacoba (20 September 1854), dogters van J.G. Coetzee en C.G. Kruger. 5. Ockert Johannes (17 Januarie 1855), seun van W.S. Nel en H.C. Coetzee. 6. Anna Arnolda Christina (20 Junie 1854), dogter van G.P. Louw en C.E.M. Theron. 7. Ockert Cornelis (geboortedatum onbekend), seun van G.J. en G.R. Vermeulen.

Twee dae later is op Koornlandskloof die huwelik bevestig van Alexander John Elder, 'n wewenaar-onderwyser van 42 jaar, met Geertruida Hester Margaretha Kruger, 28 jaar. Op 15 Februarie 1855 is agt kinders op De List gedoop en die huwelik bevestig van Jacob Francois Cloete met Johanna Susanna Maria Vlok. Die bruidegom van dié dag sou later 'n vername rol in Sutherland speel.

Eerste kerkraadsvergadering

Die eerste vergadering van die “Kerkeraad der Middel en Kleinroggeveldsche Gemeente" is op 28 April 1855 gehou. Die konsulent en al die lede van die raad was teenwoordig en ná die openingsgebed en 'n kort toesprakie deur die konsulent kon die broeders uit die verslag van die kassier-diaken verneem dat daar 'n saldo van £13 8s. 61d. in die kas was. Die blye tyding dat die voorstel ten gunste van die sogenaamde vrywillige beginsel deur die Kaapse Wetgewende Vergadering verwerp is, het dit vir die gemeente moontlik gemaak om uit die staatskas geldelike hulp vir die onderhoud van 'n leraar te vra.

Grense

In September 1855 het die scriba van die Tulbaghse Ring die goewerneur se toestemming gevra vir die stigting van die gemeente “Midden-Roggeveld" met die volgende grense: Aan die Suidekant: Die Smidswinkel. Aan die Westekant: Die Koedoesberge, Ongeluksrivier, Klipfontein, Wagendrift en die Langekloofsberge. Aan die Noordekant: 'n Denkbeeldige lyn van Kruisrivier na Bonenkraal, insluitende Muldersfontein. Aan die Oostekant: 'n Denkbeeldige lyn van Bonenkraal suidwaarts oor die Renosterrivierberge tussen Palmietfontein en Brandwacht; daarvandaan na Kraaifontein op die Kraaifonteinsberge en dan aan die westekant van die Kuilenburgsberg in 'n suidoostelike rigting na Spitskop tussen Vinkfontein en Klipkraal op die rand van die Koupsberge.

Kerkplaas

Intussen het die vraag na die beste kerkplaas nog altyd 'n ope en brandende kwessie gebly. Die stigtingskommissie van die Ring wou met De List geen genoeë neem nie en 'n kommissie uit die kerkraad, bestaande uit Willem Visser, Jasper Theron en Klaas Vlok, het drie moontlikhede aan die oordeel van die gemeentelede voorgelê:

1. De List moes die kerkplaas word.
2. Daar moes 'n ander plek gekies word.
3. Die gemeente was “onbestaanbaar" en daar moes dus maar van alle planne in dié verband afgesien word.

Laasgenoemde moontlikheid het in sommige kringe steun gevind, maar vir die tweede het daar geen stem opgegaan nie. Die eerste het die groot meerderheid geniet ook van die Klein-Roggevelders en daar is voortgegaan om op De List die nodige geriewe aan te bring wat daarvan die middelpunt van die nuwe gemeente moes maak. Die aandeelhouers wat hulle vir die aankoop van die plaas verantwoordelik gestel het, het aan die kerkraad die mag gegee “om naar goedvinden op de plaats de List een dorp aan te leggen". Op 18 Maart 1857 het 'n breë vergadering “op de Kerkplaats De List" aan die bekende landmeter R.N. Aling (oudste broer van die latere ds. F.J. Aling), wat juis teenwoordig was, opdrag gegee om 50 erwe uit te meet waarvan dertig op 8 November 1858 per openbare veiling te koop aangebied is.

Kerkbou

Ds. J.H. Neethling het die eerste kerkie se hoeksteen in 1858 gelê en was ook betrokke by die huidige kerk se hoeksteenlegging op 8 Mei 1899. Hier word die ou kerk gesloop terwyl die nuwe voltooiing nader.

“Op de vruchtbare plaats, bestemd voor het dorp Sutherland, staat de Kerk reede voltooid", lui dit in die advertensie van die erwe. Die boukommissie wat met onvermoeide ywer die werk aan hierdie eerste kerk behartig het, was Nicolaas Vlok (voorsitter), W. A. Visser, Jasper Theron, D.C. Esterhuyse, J.F. Cloete, P.F. Theron, D.P. Maritz, A.J. Vlok en P.A.H. Schierhout (sekretaris). By 'n kerkboukollekte het geblyk dat daar op “de eendragtige zamenwerking van byna allen" gereken kon word en by die Ring het die kerkraad in 1858 die vertroue uitgespreek “dat eerlang de laatste zweem van oneenigheid zal wegvallen en Sutherland moge bloeyen tot eene eer van onzen Heiland".

Die eerste naweek van Februarie 1858 het die gemeente in blye feesstemming op Gunstfontein, die plaas van oudl. Jasper Theron, byeen gesien. “Vrienden en magen mogten elkaar begroeten, naar den welstand vragen, de gewone klagten der vriendschap voortbrengen, en veel nieuws mededeelen . . . Maar gelyk altyd en overal het geval is, was men in het Zuiden door den oogst, in het Noorden door geruchten omtrent de longziekte, en in het ronde door omstandigheden, veel beteekenend woord, terug gehouden". Di. Hofmeyr en J.H. Neethling het hul hande vol gehad met die doop van 'n twintigtal kinders, aanneming, 'n huwelik, kerkraads- en boukommisslevergaderings, Nagmaal en nie die minste nie “preeken, en de raad- en hulpzoekenden spreken". Gretig is daar bygedra om 'n silwer-inkkoker as 'n blyk van toegeneëntheid en waardering “voor zyne trouwe Evangeliebediening" aan die aftredende konsulent te skenk. Hierdie mooi geskenk is later aan ds. Hofmeyr gegee en omstreeks die gemeente se eeufees (1955) het 'n familielid van die hooggeagte professor dit deur bemiddeling van mnr. H.S.J.R. Jooste aan die gemeente terug gegee om dit as 'n kosbare kleinood uit die vroeë dae van die gemeente se bestaan in die kerkkantoor te bewaar.

Van Gunstfontein af het 'n hele optog die uur na die kerkplaas afgelê. “Wat eene ry van wagens, wat leven!" Daar aangekom, het die konsulente aan die hoof van die gemeente na die gebou gegaan wat reeds balkhoogte gestaan het, terwyl 'n paar psalmverse aangehef is. Met plegtige aanroep van die Naam van die Here is die steen toe deur ds. Hofmeyr gelê, bygestaan deur ds. Neethling en die lede van die boukommissie. Ds. Hofmeyr se rede het oor Josua 24:26, 27 gegaan, “woorden die ons onvergetelyk blyven zullen". 'n “Historiesch Document" wat onder die steen geplaas is, is met die sloping van die ou kerkie verwyder en hang tans in die kerkkantoor.

Die naam Sutherland

“By desire of the Consistory of the Dutch Reformed Church of Middel- and Klein Roggeveld", het ds. Hofmeyr op 6 April 1857 die goewerneur versoek om die nuwe dorp, “now being erected", Sutherland te noem ter ere van die geagte ou leraar van Worcester. Net ná die hoeksteenlegging van die kerk het die kerkraad hul vergadering wat op Gunstfontein begin het, “te Sutherland" voortgesit – die eerste keer dat hierdie naam in die Kerkraadsnotule voorkom.

Onder 'n ander Ring

Ds. J.H. Neethling van die NG gemeente Prins Albert was Sutherland se tweede konsulent (1857–1858).

Heeltemal teen die sin van die gemeente het die Sinode van 1857 hulle onder die Ring van Beaufort geplaas. Die nuwe konsulent was ds. J.H. Neethling van Prins Albert, wat spoedig baie gewild was in Sutherland. Ds. Hofmeyr het in 1858 na Stellenbosch vertrek as een van die twee eerste professore aan die Teologiese Kweekskool en later in dieselfde jaar het ds. Neethling hom daarheen gevolg vir 46 jaar die hooggeagte leraar van die NG gemeente Stellenbosch te word. Op 'n wonderlike wyse was die lotgevalle van hierdie twee uitstaande figure van hul vroeë jeugjare in Kaapstad vir 'n lang leeftyd saamgesnoer. Sutherland se konsulent totdat hulle hul eie leraar gekry het, was nou ds. C.A. Bamberger van die gemeente Fraserburg.

Predikantefonds

Op die kerkraadsvergadering van 8 November 1858 is daar tot die stigting van so 'n fonds van £3 000 oorgegaan waarvan daar in 1860 reeds byna £2 000 gevind was. Inskrywings moes soms met 'n mate van moeite deur die kerkraad ingevorder word en in 1869 is 'n aantal lede wat as waarborge vir die fonds geteken het, aangeskryf om elk £26 10s. te stort. Oudoudl. D.C. Esterhuyse het toe aangebied om sy intekening van £75 op die fonds te vereffen met sy aandeel op die koopskat van De List. Ook is daar nuwe intekenaars gewerf sodat die las van die ou waarborge verlig kon word. In 1872 is die bestuur van die fonds aan agt gemeentelede opgedra wat aan die kerkraad verantwoordelik was. Net voor ds. Reyneke se vertrek uit die gemeente is die kerkkas en die ou Predikantefonds “in een gesmolten". Die “Direksie" wat laasgenoemde beheer het, het egter voortbestaan en in September 1884 is besluit dat die kerkkas jaarliks £150 tot die Predikantefonds sou bydra.

Kerkmeubels

Ds. C.A. Bamberger, leraar van die NG gemeente Fraserburg en konsulent van Sutherland van 1858 tot 1868, toe die eerste leraar hier bevestig is.

Vir die kerk is daar in 1859 15 en die volgende jaar nog 60 stoele bestel. In Februarie 1860 is die plekke toegeken. Die diensdoende kerkraadslede het aan weerskante van die preekstoel voor gesit met die rustende broeders agter hulle. Met meerderheid van stemme is besluit dat laasgenoemdes vir hul plekke moes betaal. Die eerste drie stoele in die rye vir mans en vir vroue is oopgelaat vir die magistraat, die vrederegter en 'n vreemdeling met elkeen se gade. Die vroue van dienende en rustende kerkraadslede sou die eerste ry stoele uitloot tot dat almal bespreek was en dan sou “Ouden en doven" verder voorkeur geniet. Sitplekke teen ses ryksdaalders (9 sjielings) in die eerste ses rye en vir die volgende rye drie ryksdaalders en vier skellings (5 sjielings en 3 pennies: 4 skellings = ryksdaalder = nege pennies) was vooruitbetaalbaar. Sedert 1867 het kerosene-lampe die lig by aandbyeenkomste verskaf en mnr. Commaille wat vir 'n “Muzyk Intrument" gekollekteer het, is op 1 Mei 1871 deur die kerkraad beveel om die instrument voor of op 1 Oktober in die kerk aanwesig te hê. Enige tekort op die intekening kon uit die basaargeld aangevul word. In Oktober 1872 is “Miss Commaill" versoek om die harmonium te bespeel. In 1877 moes een van die kerkgewels vervang word en vanaf 1884 was daar sprake van 'n nuwe kerk.

Gemeentelike lewe

Op 'n wenk van ds. Neethling besluit die Kerkraad in Mei 1858 tot die hou van maandelikse bidure waarvoor die ouderlinge in die kerk op Sutherland sowel as in die Karoo verantwoordelik was. Die kwartaallikse dienste wat deur die konsulent waargeneem is, is deurgaans goed bygewoon. Tot in 1860 het 'n ouderling slegs gedurende die sewe somermaande in die dorpskerk 'n preek voorgelees, maar daarna sou die dienste gereeld gehou word. Op die voorstel van Nicolaas Vlok besluit die kerkraad in Mei 1861 “dat in Winter Kerk zal worden gehouden in de Karoo". Toe ds. Andrew Murray van Worcester egter in 1862 “op eene ongeregelde wyze, dat is zonder kennisgeving van Kerkeraad" te Klein-Roggeveld diens hou, moes oudl. Vlok wat juis op reis gestaan het na Worcester, ds. Murray gaan aanspreek oor die oortreding. Op 31 Julie 1871 is die kerkraadsvergadering in die Karoo gehou “omdat de gelegenheid aldaar beter was dan op het dorp, voor de Kerkeraadsleden in dien tyd des jaars".

'n Leraar beroep

Vanaf 1860 is die voorgenome beroep van 'n leraar meermale uitgestel. Die volgende jaar het Nicolaas Vlok egter voorgestel dat die kerkraad die gemeente moes deurgaan “en hun het gewigt bekend make om een Leraar te beroepen en te collecteren hetzy Schapen, Bokken, Paarden, Ossen, etc., etc." Eindelik het die gekombineerde kerkraad op 24 Februarie 1862 op Elandsberg by Gerrit Visser sr. saamgekom “ten einde een Leeraar te kiezen". Die konsulent en nege rustende en dienende lede was teenwoordig. Op die groslys het die name verskyn van di. C.A. Bamberger, Pieter Roux, Charles Murray en J.A. Stegmann. Toe die stemme tussen die twee studievriende en swaers, di. Bamberger en Roux staak, “viel het lot op den WelEw. Heer P. Roux van Smithfield". Hy het daarvoor “beleefdelyk bedankt" en eers die twaalfde beroep was op “de broeder Aling" wat hom die keuse ná 'n lang tyd laat wel geval het.

By die sesde beroep is op die volgende “Conditien" besluit: die leraar se traktement sou £250 wees, “met woonhuis boven in den tuin en een jaar vry van eeten, dat is 50 Schapen, 10 Mud Meel, 1 Zak Suiker, 1 Zak Koffy, 1 Kastje Thee, 1 Zak Ryst". Toe prop. Aling egter beroep is, is die salaris op £300 gestel. Van die 36 skape en 12 mud meel per jaar wat in 1869 by sy salaris gevoeg is, het ds. Aling drie jaar later afgesien.

Kerklike amptenare

In die vroegste jare is talle aansoeke vir die betrekking van voorleser eenvoudig van die hand gewys. Eers is daar net iemand aangestel “om de Kerk schoon te houden", maar later is ene Meeuwsen tot “Veldwachter en Kerkschoonmaker" benoem, tot dat daar in 1869 tenders vir die kosterskap gevra is. A. Strobos het in 1873 koster geword en ook as scriba opgetree. Sy salaris as koster was £10 en “het oude gebouw by de fontein en de tuin met een dag water in de week in het jaar". Voor die einde van die jaar is die arme man se salaris darem met £10 vermeerder, oftewel verdubbel. Ná hom kom F.J. Ochse, wat teen £50 per jaar en die vrye gebruik van die huis waarin hy reeds gewoon het, al die kosterwerk moes doen, “als ook het doen van bestellingen hem door den Kerkeraad opgedragen. Tevens zal hy des Zondaags voormiddaags in de Kerk voorgaan, en indien hy door den Kerkeraad er toe opgeroepen wordt, zal hy de Zondagschool houden". Vanaf 1 Julie 1881 was Ochse koster, orrelis en Godsdiensoefenaar en moes hy ook soveel skryfwerk doen “als de Kerkeraad nodig oordeelt". In April 1883 is mej. J.L. Jooste (1866–1952), later mev. P.U. Stegmann, teen £20 per jaar as orreliste aangestel. In 1871 is br. F.D. Conradie “plaatselyke" diaken-kassier vir Klein-Roggeveld, terwyl daar ook 'n aparte stoelmeester was wat vir die stoelgeld moes sorg. In 1877 is 'n diaken-kassier “voor elk departement", dit wil sê vir die predikantsalarisfonds, die Sondagskoolkollekte, die erfbelasting, die kerkbasaar en die skoolbasaar, aangestel.

Die eerste kerkraadslede

Jan Abraham du Plessis (1799–1875) het tot die vyfde geslag van hierdie Hugenote-familie in Suid-Afrika behoort. Sy ouers was Jan Abraham du Plessis en Helena Elisabeth van der Merwe. Hy is op 26 Oktober 1799 gebore en was dus nog nie 19 jaar oud toe hy op 7 Mei 1818 met Anna van Wyk getroud is nie. Sy was elf jaar ouer as hy, 'n tante van diakens Jasper Theron en Nicolaas Vlok se vroue en vroeër getroud met C.P. van der Merwe. Nadat sy hom in 1845 ontval het, is hy in 1847 hertroud met Elisabeth Susanna Johanna Immelman. Vir 'n tyd lank moes die bekende ou Van Wyk-plaas Uitkyk (Boplaas) deur hom bewoon gewees het en hier is sy eerste vrou oorlede. Later het hy na die Koue Bokkeveld verhuis waarvandaan hy ook vroeër na die Roggeveld gekom het. Hier is sy tweede vrou in 1871 oorlede, terwyl hy self op 7 Mei 1875 aan sy woning op Ceres die tydelike met die ewige verwissel het. Uit sy twee huwelike is minstens 15 kinders gebore van wie die oudste seun en naamgenoot van sy vader in 1886 op Uitkyk oorlede is. Hy het vir vyf termyne in die Sutherlandse kerkraad gedien. J.A. du Plessis sr. se handtekening kom nooit in die Kerkraadsnotule voor nie. By die tweede vergadering was hy afwesig en by die eerste wisseling van lede het hy en diaken E.J.J. Nel verklaar “dat zy er bezwaar in vinden mede te stemmen voor nieuwe Kerkeraadsleden daar zy het tot stand brengen van eene gemeente alhier, eene hoopelooze zaak achten". Hierdie beswaar is werklik deur die vergadering “gebillykt". In 1857 het dié twee oudkerkraadslede versoek om “van alle medewerking verschoond te blyven".

W.A. Visser, een van Sutherland se eerste kerkraadslede.

Willem Adriaan Visser (1800–1875) is as jongste seun van Gerrit Visser en Maria Maritz op 16 April 1800 op Driefontein gebore. Tydens Burchell se besoek woon die ouers met hul 13 kinders, van wie sommige besonder groot was, op Vinkekuil en in Junie 1842 sterf die vader op die Karooplaas Kliprivier. Willem Visser was twee keer getroud, eers met Christina Elisabeth Theron ('n suster van diaken Jasper Theron) en toe weer op 5 November 1839 met Maria Magdalena Catharina Vlok ('n suster van diaken Nicolaas Vlok). Uit hierdie huwelike is nege kinders gebore. Die oudste seun, Petrus Jacobus Johannes (1827–1882), het lank in die kerkraad gedien. Die jongste was Gert Nicolaas, wat met sy neef Abraham Vlok se dogter getrou het en hulle was die ouers van mnr. W.A. (Boy) Visser wat in 1954 afgetree het nadat hy die Sutherlandse Skoolraad 36 jaar met eer as sekretaris gedien het. Die ou vader is op 22 Maart 1875 aan sy woning op Jakkalsfontein oorlede.

Jasper Theron (1809–1869) is in die Middel-Roggeveld gebore as seun van Petrus Jacobus Theron en sy tweede vrou, Anna Maria Cloete. Sy grootvader van moederskant, Jacob Cloete, was een van die heel vroeë intrekkers in die Roggeveld waar hy in 1760 die plaas Klaarefontein in lening gekry het en twee jaar later Gunstfontein van sy skoonvader, Jacob Kruger. Jasper Theron is saam met W.A. Visser en Nicolaas Vlok op 5 November 1839 op Worcester getroud. Visser se eerste vrou was 'n suster van Jasper Theron en nou trou hy as wewenaar met 'n suster van Nicolaas Vlok; terselfdertyd trou Jasper Theron en Nicolaas Vlok met twee susters. Jasper se huwelik het nie lank geduur nie, want reeds op 28 April 1841 is Hilletjie Maria van Wyk oorlede. Twee jaar later is hy hertroud met Johanna Maria Jordaan, 'n kleindogter van kmdt. Jacobus Nel. Sy is in Julie 1879 op hul plaas Gunstfontein oorlede, nadat haar man haar reeds op 14 September 1869 op hul Karooplaas Kranskraal vooruitgegaan het. Die enigste kind uit Jasper se eerste huwelik was Hilletjie Maria wat met haar neef Arnoldus Christiaan Vlok getrou en die moeder geword het van eerw. Jasper Vlok. Sy is op 21 Mei 1867 op Klipfontein oorlede. 'n Seun van Jasper, Petrus Jacobus (1846–1914) van Tonteldoosfontein (Theronsrus), het in die kerkraad gedien en was weer met sy niggie Maria J.C. Vlok getroud.

D.C. Esterhuyse, een van die eerste kerkraadslede en van die interessantste figure uit die Roggeveld.

Daniël Christiaan Esterhuyse (1815–1897) was een van die interessantste figure wat die Roggeveld gelewer het. Die ouer geslag het hom as die “slim ou man" geken en die jongeres het van hom gehoor as “ou oom Daiël Estruis" wat gedigte gemaak het. Hy is op 1 Augustus 1815 in die Middel-Roggeveld gebore as seun van Johannes Hermanus Esterhuyse en Anna Hendrina Engela du Plessis. In September 1843 het hy op Worcester in die huwelik getree met Christina Johanna Jordaan. Uit hierdie huwelik het vyf seuns en twee dogters opgegroei. Volgens sy eie getuienis het hy nie meer as nege weke skool gehad nie, maar hy was met 'n natuurlike verstand begaafd. Die tragiese dood van sy oudste seuntjie, Hermanus, was die aanleiding tot sy digtersarbeid. Onbekend met die giftige eienskappe van 'n sekere soort uintjie wat hy volgens die oorlewering op Orangefontein gegrawe het, het hy dit aan sy byna tweejarige seuntjie gegee om te eet met die gevolg dat die kind enkele ure daarna gesterf het. Hierdie treurspel het in 1846 op Swanepoelshoek in die Karoo plaasgevind waar 'n ruwe grafklip wat later op Vyffontein bewaar is, Hermanus se rusplekkie aangedui het. Die eerste gedig in die bundeltjie van sy werke wat meer as een uitgawe beleef het, is ’n kransie op die graf van sy ongelukkige “Manis" en getuig skreinend van die smartlike selfverwyt wat die vader verteer het: “Ach! wat is aan my gebeuren? Ben ik dan uw moordenaar?" Berustend klink egter die slotakkoorde: “En ik zal hier nog wat zwerven In dit droevig tranendal, Tot ik ook den dood zal sterven, Die toch zeker komen zal. Met myn dood kom ik by u, Brakke tranen, eindigt nu". Van die eerste kerkraadslede het D.C. Esterhuyse die langste geleef. Hy het eers in die Klein-Roggeveld gewoon, daarna lank op Vyffontein, in sy latere lewe op Kleinbank en eindelik op Baviaansdrift waar hy op 2 September 1897 as een van die mees gesiene en vermoënde bewoners van die wyk sy ewige rus ingegaan het. Sy waardige eggenote was byna 80 jaar oud toe sy in Mei 1904 op Vyffontein oorlede is. Een van sy mooiste gediggies, volgens ds. H.C. Hopkins in Sutherland se eeufeesgedenkboek, is seker “De Avond des Levens" wat begin “'t Wordt nu avond van myn leven, 'k Zie myn zon moet ondergaan, 'k Voel de krachten my begeven, Geen weerhouden is er aan, Want myn leeftyd is verdwenen, En gelyk een kaars verteerd, Ras zal 't nakroost my beweenen Als 'k tot stof ben weergekeerd".

Nicolaas Vlok van die plaas Klipfontein, een van die eerste kerkraadslede.

Nicolaas Vlok (1818–1872) van Klipfontein is met sy dood beskryf as “de voornaamste man in zyne buurt van de afdeeling (Fraserburg) . . . aan wie voornamelyk de eer toekomt van het oprigten der Nederduitsche Gereformeerde Kerk (te Sutherland)". Nicolaas is op 10 September 1818 in die Onder-Roggeveld gebore as oudste seun van Arnoldus Christiaan Vlok en Maria Catharina Louw. Saam met twee van sy susters tree hy op 5 November 1839 op Worcester in die huwelik, en wel met Maria Johanna van Wyk, 'n dogter van Abraham van Wyk en Hilletje Maria van der Westhuysen. Sy vader sterf op Oujaarsdag 1841 op Klipfontein en in 1843 trou die weduwee met Jacobus W.A. Nel. Nadat ds. Henry Sutherland sy eerste vrou verloor het, het sy gedagtes in die rigting van die Roggeveld gegaan waar hy miskien die deugde van die eertydse mev. Vlok tydens huisbesoek geleer waardeer het en hulle twee is toe getroud. Sy is in Januarie 1872 op Worcester oorlede waar sy saam met sy eerste vrou aan die sy van die vroeëre leraar teen die ringmuur van die ou moederkerk rus. Uit Nicolaas Vlok se huwelik is elf kinders gebore van wie twee klein oorlede is. 'n Seun wat sy vader se naam gedra het, het in 1861 in die dorp onder 'n wa verongeluk toe hy 17 jaar oud was. Terwyl hy met besoek na sy kinders in die Karoo gegaan het, het Nicolaas ernstig siek geword aan longvliesontsteking. Hy is na Klipfontein terug gebring waar hy op 21 Junie 1872 beswyk het. Reisigers en toggangers wat met hul waens onder die verskriklike Vloksberg te staan gekom het, het gewoonlik 'n boodskap na Klaas “Berg" gestuur wat dan 'n voorspan spesiaal geoefende Afrikanerosse gestuur het om die waens die steilte uit te sleep. Nicolaas se twee broers Adriaan en Jan het ook in die kerkraad gedien, terwyl sy seun Abraham vyf termyne as diaken en sewe as ouderling uitgedien het. Sy vrou se twee broers was Nicolaas Petrus van Wyk van Modderfontein en Gert van Wyk wat die voorvader is van die Van Wyk-familie wat later op Gunstfontein gewoon het en van wie die digterbroers N.P. van Wyk Louw en W.E.G. Louw afgestam het. Onder Sutherland het hy slegs een termyn as diaken gedien en toe onafgebroke vir vyf termyne as ouderling. Ook was hy 'n nuttige lid van die Afdelingsraad van Fraserburg sedert die stigting daarvan in 1862.

Elias Johannes Jacobus Nel (1819–1863) was 'n jongere seun van een van die agtenswaardigste manne wat in die eerste helfte van die 19de eeu in die Roggeveld gewoon het, die beroemde kmdt. Jacobus Nel (1767–1840) van die Noord-Roggeveld. Hierdie merkwaardige en onverskrokke man het op die plaas Bloemfontein gewoon en saam met sy vader en sy broer onder die mees intelligente en aktiewe veeboere van die land getel. Dit is egter veral as aanvoerder van verskeie Boerekommando's teen die stropende Boesmans dat die naam van Jacobus Nel byna legendaries geword en vroeër op die lippe van alle Afrikaners geleef het soos dit trouens nog meer as ’n eeu in hierdie streke voortleef. Op 13 September 1840 is die held van baie veldslae as 'n slagoffer van die masels wat destyds in die Onder-Roggeveld gewoed het, op sy woonplaas oorlede. Sy eerste vrou was Anna Jacomina van Wyk, terwyl sy seun in Oktober 1839 met Johanna Christina van Wyk getrou het. Vyf kinders het die vader oorleef toe hy op 29 Augustus 1863 op Kikvorschfontein oorlede is. Sy weduwee het hom in Februarie 1878 op De Kuilen gevolg.

Die Dienstyd van ds. F.J. Aling (1868–1873)

Ds. F.J. Aling, Sutherland se eerste leraar.

Afkoms en vroeë lewe

Die hele werkdag van Sutherland se eerste leraar was die korte vier jaar wat hy hier gestaan het. Toe hy op 31 Januarie 1896 oorlede is, was hy in sy 53ste lewensjaar, maar die uitnemendste hiervan was moeite en verdriet. Frederik Johannes Aling is op 8 Mei 1843 uit 'n gesiene Paarlse familie gebore. Sy vader was die enigste seun van ds. R.N. Aling wat van 1784 tot 1800 (sy sterfjaar) leraar van Drakenstein was en wie se vrou weer 'n dogter van ds. J.F. Bode, leraar van die Kaapse moedergemeente van 1758 tot 1784 was. Geen wonder is dit dus dat die enigste pastorieseun, Robert Frederik Nicolaas, vir 'n teologiese opleiding bestem en na Nederland gestuur is nie. Hy het daar egter geen trek voor gehad nie en landmeter geword. Met sy eggenote, Hester Anna Meiring, het hy op Bethel in die Paarl gewoon waar hul jongste seun, die latere leraar van Sutherland, sy eerste jare deurgebring het. Van die eerste ds. Aling het die geniale lady Anne Barnard gepraat as "the largest man in height and breadth I ever saw in my life", maar sy predikant-kleinseun het van sy jeugjare af met liggaamswakheid te kampe gehad. Reeds in sy vroeë skooldae in die Paarl het F.J. Aling hom deur 'n helder hoof en karakteradel onderskei. In September 1862 het hy die admissie-eksamen afgelê en by die aanvang van die volgende kursus student geword aan die Teologiese Seminarie op Stellenbosch, wat pas twee jaar later sy eerste alumni in die arbeidsveld sou uitstoot. Gedurende sy derde studiejaar het hy 'n senutoeval gekry en af en toe aan swakheid in die hoof gely, maar dit het hom nie verhinder om in Maart 1867 die proponentseksamen met lof af te 1ê nie. Kort hierna vertrek hy, soos die gebruik destyds was, op reis na Europa waar hy in Utrecht sowel as in Edinburgh vir enige maande teologiese klasse bywoon. Omdat hy nog in Skotland was toe hy die beroep na Sutherland ontvang het, het 'n volle jaar verloop voor die gemeente 'n besliste antwoord kon kry. Eers kort nadat hy op 11 Mei 1868 met die stoomboot Roman in sy vaderland teruggekeer het, het prop. Aling die beroep aangeneem om op 13 September van daardie jaar bevestig te word.

Ontvangs en bevestiging

Soos begryplik is, was dit vir die Roggeveldse gemeente “een plegtige en heugelyke dag" toe hulle uiteindelik hul eie, ywerige, jong herder kon verwelkom. Op die dag voor die inseëning was di. William Murray (Worcester), C.A. Bamberger (Fraserburg), W.P. de Villiers (Beaufort) en prop. J. Roos (skoolmaat en studie- en reisgenoot van prop. Aling) reeds in die dorp. Die buitemense het in groot getalle opgekom en nie minder as 60 waens en karre was in die nabyheid van die netjiese kerkgebou uitgespan waar daar ook veertig tente gepryk het nie. Die dienste van die naweek het Vrydagaand 'n aanvang geneem en is om die beurt deur die besoekende leraars waargeneem. Saterdagoggend is die bevestigingsrede deur ds. Murray oor 2 Kor. 3:4-6 gehou en nadat ds. Bamberger die formulier gelees het, het die plegtige handoplegging gevolg. In die namiddag kon die gemeente met aandag luister na hul jeugdige leraar se intreepreek wat beskryf is as “een weldoordachte rede" oor Rom. 1:16. Aan die leuse van hierdie teks getrou, het ds. Aling vir so lank sy liggaamskragte dit toegelaat het, dié Heiland verkondig aan 'n gemeente wat aan hom geheg was. Sondagoggend is die Nagmaalstafels deur drie verskillende leraars bedien en by die namiddagdiens het ds. Bamberger 'n indrukwekkende afskeidsboodskap oor Mat. 13:3-9 gelewer. Hierna het ds. Aling 21 kindertjies gedoop van wie minstens een dogtertjie nog teen die gemeente se eeufees op Sutherland gewoon het. Terwyl die aanddiens aan die gang was, is daar vir die Kleurlinge ten huise van ds. Aling 'n diens gehou. Ons voorouers het daaraan geglo om die beste gebruik van so 'n “groot" naweek te maak en asof die dienste nog nie genoeg was nie, het die gemeente Maandagoggend weereens in die kerk saamgekom vir 'n konferensie waar verskeie sprekers veral oor Opvoeding die woord gevoer het. Daarna het hulle “met aandacht en belangstelling" geluister na 'n praatjie deur prop. Roos oor sy onlangse reis in die Heilige Land.

Aan die werk

Die enigste Godsdiensverslag wat ons uit die tyd van ds. Aling het, getuig in gloeiende woorde van die groot vreugde van die gemeente oor die aankoms van hul jeugdige en vrome leraar. Met blydskap en dankbaarheid word Gods goedheid geroem dat Hy hul smekinge verhoor en voorsiening gemaak het in hul dringende behoefte aan 'n vaste leraar waaruit ook so baie ander behoeftes voortgevloei het dat die gemeente nooit op die gewenste trap van vooruitgang kon kom nie. Die huis van W. A. Visser wat as pastorie gedien het, staan vandag nog op die hoek van Northumberland- en Jubileestraat, reg oorkant die eertydse woning van mnr. en mev. B. von M. Louw. Hier het ds. Aling se weduwee-moeder ook soms by hom ingewoon.

’n Hulpprediker

'n Voorval wat eintlik eienaardig voorkom, is die diens wat prop. J.C. de Vries in die gemeente gelewer het. Miskien het ds. Aling se gesondheidstoestand toe reeds sodanig te wense oorgelaat dat hy hulp nodig gehad het, maar in Oktober 1870 word daar in 'n kerkraadsvergadering gespreek “over het aannemen van den proponent de Vries als hulpprediker die als zoodanig door Brr. Maritz en Muller aan den Leraar was voorgedragen". Ofskoon die meeste lede hier niks van af geweet het nie, het hulle tog die leraar versoek om die kwessie onder omstandighede in liefde af te maak. Prop. De Vries sou dan toe ook “voor een jaar worde ingenomen om, indien noodig, den Leeraar in zyn werk behulpsaam te zyn". Die hulpleraar het in 'n huis van Nicolaas Vlok gewoon wat deur die Kerkraad gehuur is. Die jaar wat hy in Sutherland gestaan het, was waarskynlik 1871. Nadat hy verskeie ander gemeentes bedien het, het ds. de Vries in 1884 die eerste leraar van Sutherland se nuwe buurgemeente, Laingsburg, geword.

Ds. Aling se vertrek

Die vreugde van die gemeente oor die aankoms van 'n eie leraar het, helaas, binne enkele jare op 'n groot teleurstelling uitgeloop. In die begin van sy bediening kon ds. Aling sy werk met nougesetheid verrig nieteenstaande die feit dat hy soms swaar te ly gehad het aan 'n kwaal wat veral sy hoof aangetas het. Vanaf 1871 kom daar egter tekens van verslapping aan die lig toe hy “door ziekelyke omstandigheden" die kerklike vergaderings nie meer gereeld kon bywoon nie en in Oktober 1872 verwittig hy die kerkraad van sy voorneme om teen die einde van die volgende Januarie die herderstaf neer te lê. Hulle sou hom binne 'n jaar £500 kontant uitbetaal. Ds. Aling se afskeidspreek was op 9 Februarie 1873 en die volgende dag het die kerkraad hom op hartlike wyse vaarwel toegeroep.

Latere lewe en heengaan

In stille onderwerping aan die wil van God, het ds. Aling nou by sy moeder op Stellenbosch gewoon en ná haar heengaan by sy suster, die weduwee van sir Christoffel Brand, wat hom tot aan die einde toe tederlik versorg het. Eers het hy die hoop gekoester om later weer sy Heiland in die evangelie te dien, maar gedurende die grootste gedeelte van sy 23-jarige emeritaat was sy liggaamlike toestand van so 'n aard dat hy stil en afgetrokke van die wêreld sy dae moes slyt. Tog het hy ál die tyd nog in die stilte sy Meester gedien. 'n Liefhebber van die studie, het sy hoof hom later nie meer toegelaat om die eenvoudigste boek met aandag te lees nie, maar sy Sakbybeltjie het vir hom dierbaar gebly en daaruit het hy genadige vertroosting geput op sy lang pad van lyding en beproewing. By die begrafnis het prof. N.J. Hofmeyr gewag gemaak van die godsvrug van die oorledene, terwyl ds. Jan Roos in 'n hartlike woord hulde gebring het aan die goeie hoedanighede van sy boesemvriend. Van seën onder die bediening van ds. Aling het meer as een getuig en vir baie jare nog het Sutherland met groot liefde van sy getroue evangelieprediking en sy minsame omgang getuig. Een van die weiniges onder die gemeente in die eeufeesjaar wat hom nog geken het, die 94-jarige Gert van Wyk, het die volgende woorde aangaande ds. Aling gebruik het: "'n Allerdierbaarste man, die liefde self!"

Die Dienstyd van ds. H.W. van der Merwe (1876-1880)

Ds. H.W. van der Merwe, van 1876 tot 1880 die gemeente se tweede predikant.

'n Skadelike vakature

Ná die vertrek van ds. Aling moes die gemeente, wat nog maar pas die kinderskoene ontgroei het, 'n verlammende vakature deurmaak. Dit was 'n tyd van ernstige skaarste aan predikante en Sutherland se omstandighede het ook teen hulle getel. Die godsdiensverslag vir 1874 adem die gees van diepe neerslagtigheid wat oor hulle toegesak het toe hulle vir so 'n lang tyd herderloos was pas nadat hulle vir enige jare “onder de bezoekende hand des Allerhoogsten" verkeer het. Byna pateties klink hul noodroep aan die ring om hulp, aldus ds. H.C. Hopkins in die eeufeesgedenkboek. Eers by die agtste beroep het die keuse op 27 September 1875 op ds. H. W. van der Merwe van Kroonstad geval wat die volgende leraar van Sutherland sou word. Nadat die heer John Fuller aangebied het om so lank hy sy handelsaak in Sutherland het, £25 per jaar by te dra sodat die leraar se salaris £325 per jaar met vrye woning kon wees, is die beroepene se traktement op dié som gestel. Vir die vervoer van die leraar uit die verre Kroonstad is die tender van Stephanus du Toit van Prince Alfred's Hamlet vir £200 aangeneem.

Kort lewenskets

Hendrik Willem van der Merwe was 'n seun uit die tweede huwelik van Willem van der Merwe. Sy moeder was Christina Elisabeth Hugo. Hy is op 12 Februarie 1837 gebore op 'n plaas onder in die vrugbare vallei van die Hexrivier. Later het sy ouers na Goudini verhuis waar die familie sowat ’n eeu later nog goed bekend was. In die jaar 1860 was Worcester een van die brandpunte van die magtige opwekking waarmee Gods Gees Suid-Afrika besoek het en een van die vrugte van hierdie geestelike beweging was die feit dat nie minder dan sewe seuns van die gemeente die roeping tot die evangeliebediening gevoel het nie. Een van hulle was Hendrik van der Merwe wat eers met sy 29ste jaar na die Kweekskool gegaan het en in Maart 1869 gelegitimeer is. Hy wou hom eers aan sendingwerk onder die heidene wy, maar presies 'n jaar na sy legitimasie gaan hy na Kroonstad in die Oranje-Vrystaat. Hier het hy die waardige Voortrekker-ouderling Sarel Cilliers in sy gemeente gehad en daar word vertel dat hy die begrafnis van hierdie uitnemende man gehou het. Uit 'n stuk van vader J.D. Kestell is dit bekend dat Sarel Cilliers 'n hoë dunk van sy leraar gehad het. Ds. Van der Merwe was getroud met mej. C.M. Wium van Stellenbosch. Uit dié huwelik is 'n paar kindertjies gebore, maar slegs die dogter tydens Sutherland se eeufees nog geleef het, het opgegroei. Toe hy uit Sutherland weg is, het ds. Van der Merwe in Seepunt gaan woon. Hy was nog beroepbaar, maar voor dat hy 'n ander gemeente gevind het, is hy op 25 Mei 1881 ná 'n siekbed van slegs een dag aan maagvliesontsteking oorlede. Die weduwee het haar in haar geboortedorp gevestig, waar sy in 1904 heengegaan het.

Die werk kry koers

Om die een of ander rede het daar ruim 11 maande verloop vandat ds. Van der Merwe beroep is en tot hy en sy vrou op 31 Augustus 1876 in Sutherland verwelkom kon word. Die bevestiging het dieselfde dag plaasgevind deur die konsulent, ds. J.A. Stegmann van Ceres. Die nuwe leraar het egter nie op hom laat wag om die leisels dadelik bymekaar te vat en hulle styf te hou nie. Reeds op 2 September 1876 neem die kerkraad 'n hele reeks besluite waardeur daar groter orde op die gemeentelike werksaamhede gestel is.

Moellikheid

Ds. Van der Merwe was 'n man met 'n kragtige persoonlikheid en 'n onversetlike wil en dit was dan ook nie baie lank voor die poppe begin dans het nie. Hy het sy eie kenmerkende manier gehad om die notule van kerkraadsvergaderings te skryf en baie duidelik kom sy eie standpunt en die opinies wat hy aangaande mense gehuldig het, daarin uit. Soms moes hy iets deurhaal wat te skerp gestel is, maar dan het hy dit op so 'n wyse gedoen dat dit vandag nog goed leesbaar is. Een van sy griewe was die gebrek aan water by die pastorie. Tipies is die volgende uit die notule van 8 April 1878, hier verkort weergegee: Die predikant vra of dit billik is van die kerkraad om hom 'n woning te gee, “zonder een drup water?" Br. Vlok antwoord dat daar 'n put gegrawe is waarvoor die kerkraad betaal het. Predikant: “Niet alzoo – de put heb ik laten graven en kost myn geld.” Hy roep die kassier as getuie en die kerkraad besluit: “Er moet water wezen!" Dan gaan die notule van dieselfde vergadering voort: “Nog een vraag. Die vraag zal vanwege de moeyelykheden en onaangenaamheden van dezen morgen in zachte bewoording gesteld worden: Is de predikant verpligt in den winter te Tuinplaats te prediken? Het eenparige antwoord was dat het eene liefde dienst is.” Drie maande later word daar by die kerkraad dringend aanbeveel en ook besluit om die leraar “van de beslommering van het zorgen voor vleesch te ontslaan". Hierop versoek die leraar die broeders wat die voorstel gedoen het om liewer die mening van die volle kerkraad in te win voor dat hulle hom iets beloof wat hulle nie kan nakom nie. “Het is voor de Leeraar eene ongekende teleurstelling zoo hem iets beloofd wordt – en niet geleverd. – En daar zulke teleurstelling hem niet vreemd is, wil hy de zaak uitstellen tot de volgende Vergadering".

Ook het Sutherland se leraar moeilikheid gekry met sy buurpredikante van Ceres en Calvinia wat dan sonder sy toestemming of dié van sy kerkraad kinders uit sy gemeente sou gedoop het. By 'n dergelike klag teen ds. Stegmann in 1878 wou die kerkraad hom nie heeltemal sy sin gee nie waarop die volgende onverkwiklike toneel volg: “De Voorzitter zeide dat hy niet zoo zeer gevoelt wanneer men hem perzoonlyk aanraakt als wanneer men de Kerke wet wil verkrachten. Hy kan niet anders dan zich tegen zulke besluiten sterk te verzetten en verlaat zyne zitplaats nadat hy zag en het duidelyk gebleken was, dat de Geest des Kerkeraads tegen de Kerkelyk wet was, zooals meermalen tegen hunne eigene besluiten. Er vond verwyt plaats !!! Enz." Hierna gaan die Kerkraad met sy gewone werksaamhede aan, maar kort daarna is daar weer moeilikheid: “De vergadering valt in onaangenaamheden en werd geadjourneerd tot 2den December 1878.”

Die “Races”

By 'n spesiale byeenkoms van die kerkraad wat een aand in 1878 gehou is om oor “de Races" te besluit, is eenparig gevoel dat as daar enige versoek tot staking van of klagte teen die resies ingebring word, dan sou die baan op die kerkeiendom belet en desnoods belemmer word. Oortreders sou hulle dan aan vervolging blootstel, beide “kerkelyk . . . als afgodendienaars" en „statelyk . . . als inbreuk makende op de regten der Kerkegronden en eigendommen". Indien deelnemers aan dié sport geen gehoor aan die verbod van die kerkraad wou gee nie, sou “het uiterste beneficium des regts" teen hulle ingeroep word.

Pastorie

Jasper J.E. Cloete en sy eerste vrou, Christina Geertruida Cloete. Hy was lid van die boukommissie van die eerste pastorie.

Toe berig ontvang word dat ds. van der Merwe na die gemeente kom, is daar aan die bou van 'n pastorie gedink. Die huis van die weduwee Jasper Theron wat intussen teen £27 per jaar vir 'n pastorie gehuur is, is waarskynlik dié van die Ko-operatiewe Vleismaatskappy in Jubileestraat. Kort ná die aankoms van die nuwe dominee het die Kerkraad besluit om dadelik met die werk te begin onder leiding van 'n Boukommissie wat uit die leraar as erelid en die Broeders D.P. Maritz, J.J.E. Cloete en J.W.W. Vlok bestaan het. Einde 1876 is J. Fuller se tender vir die gebou aangeneem, maar met die werk het dit nie na die sin van die Kerkraad gevlot nie en seker glad nie na die sin van die haastige dominee nie. Onder datum 3 September 1877 notuleer hy: “Er wordt verder veel gesproken over de Pastorie tot de Vergadering over half tien uiteenging en er nog niets besloten is.” Verbeterings wat die boumeester voor 20 Oktober moes aanbring om die werk “letterlyk volgens contract" af te lewer, is onder nie minder as 26 punte saam gevat nie, waaruit ons onder andere leer dat daar 'n glasdeur aan die voorkant was en ook 'n “achterste voordeur", dat die kombuis 'n plankvloer gehad het en dat die skilderwerk van binne “zuiver-wit" was en “vernist van buiten Spaansch Groen". In Desember 1877 was die gebou nog nie voltooid nie en Fuller verbeur £100. Lewer hy dit nie binne 'n maand af nie, sou hy nog £50 moes prysgee. In Februarie 1878 was die pastorie nog nie bewoonbaar nie, maar die buitengewone kerkraadsvergadering van 8 Julie is darem “ter Pastorie Sutherland" gehou. Hierdie pastorie het die gemeente 73 jaar en gedurende die dienstyd van nege leraars gedien. Dit is in 1951 gesloop om plek te maak vir die nuwe.

Gemeentelike lewe

Soos te verstane sou 'n sterk man soos ds. Van der Merwe die gemeentelike lewe en organisasie, wat grootliks verslap het ten tyde van die langdurige vakature en die swakheid van die vorige leraar, doelbewus opknap en aanwakker. In sy eerste godsdiensverslag (1877) wys hy daarop dat daar baie tekortkominge in die gemeentelike lewe was. Die uitgawes het elke jaar die inkomste oortref en terselfdertyd het die oprig van noodsaaklike geboue 'n sware skuldelas meegebring. Wat die geestelike lewe betref, het hy aan die eenkant skuldgevoel, sondaarsbehoefte en belangstelling opgemerk, maar aan die anderkant ook die uitwasse van onmatigheid, onverskilligheid en wêreldgesindheid. Die uitgestrektheid van die gemeente en die swak paaie het baie mense van die kerk af weg gehou. Maar ten spyte van ontmoedigende faktore en verskynsels, het ds. Van der Merwe steeds in hoop gearbei en sy toekomsverwagtings klink altyd optimisties. In 1879 lui dit onder andere: “Moeten wy spreken van onbezonnenheid, zoo hebben wy te melden dat het ydel gedans nog niet geheel is verdwenen, echter moeten wy getuigen: Het zuurdeeg des Heeren wint veld.” Die bidure het verblydend aangegroei en die samewerking is deur 'n basaar en ander middels aangemoedig.

Dag- en Sondagskole

Die vroeë treë op die onderwyspad op Sutherland kan grootliks as die vrug op ds. Van der Merwe se ywer vir dié saak gesien word. Hy het die sleutel vir die ontwikkeling van sy gemeente in die opvoeding van die jeug gesien. “Wy verwachten dat de bloei der gemeente noodzakelyk moet toenemen wanneer er meer aan de opvoeding der jeugd gedaan wordt", skryf hy in 1877. Ongelukkig is daar geen definitiewe vermelding van die stigting van 'n Sondagskool nie, maar ook dit is 'n deel van die gemeentelike werksaamhede waarmee in alle waarskynlikheid tydens die bediening van ds. Van der Merwe begin is. Die eerste vermelding hiervan vind ons in die godsdiensverslag vir 1879 waar dit baie hoopvol klink: “Onze zondag-scholen bloeyen.”

Ds. Van der Merwe vertrek

Teen 1880 het die spanning in die gemeente breekpunt bereik. Toe die leraar 'n klagbrief teen die kerkraad rig en ongunstige gerugte aangaande hom die ronde begin doen, het die kerkraad dit van hul plig geag om die saak onder die aandag van die Ringskommissle te bring. Op 24 en 25 Mei is die hele kwessie ter plaatse ondersoek. Gelukkig is daar sonder die onsmaaklikhede van 'n uitgerekte verhoor tot 'n skikking geraak: ds. Van der Merwe sou dadelik bedank en demissie ontvang. Sy salaris moes tot aan die einde van die jaar uitbetaal word, saam met £50 vir huishuur en alles wat die kerkraad nog aan hom verskuldig was, onder meer vir 'n muur om 'n deel van De List. Die dienstyd van ds. Van der Merwe was 'n periode van storm en drang, maar ook 'n tydperk waarin daar belangrike opbouwerk in die gemeente verrig en stewige fondamente gelê is waarop, onder rustiger omstandighede, voortgebou kon word.

Die dienstyd van di. J.C. Reyneke (1882-1884)

Ds. J.C. Reyneke was van 1882 tot 1884 die gemeente se derde leraar.

Die dienstyd van ds. Van der Merwe wat onder ongelukkige omstandighede beëindig is, is gelukkig gevolg deur 'n periode van gestadige groei en ontwikkeling onder die leiding van bekwame en ywerige drie jong leraars wat agtereenvolgens ná hom hier gestaan het en aan wie die gemeente besonder geheg geraak het. Vir al drie van hulle was Sutherland eintlik hul eerste liefde; twee is as proponent hierheen beroep, terwyl ds. Truter net vir 'n kort tydjie as hulpprediker in sy moedergemeente diens gedoen het.

Ná die vertrek van ds. Van der Merwe is drie tevergeefse beroepe uitgebring en toe is prop. J.C. Reyneke met algemene stemme beroep. 'n Salaris van £400 is aangebied. Die nuwe leraar is op Matjiesfontein afgehaal en het op 19 Mei 1882 in Sutherland aangekom. Kerkraadslede het waens en esels aangebied om sy goed van die stasie af dorp toe te bring, en br. Casper Steenkamp het onderneem om "voor een dinner te zorgen voor de Predikant". Besoekende leraars sou kosteloos tussen die stasie en die dorp vervoer word. Die jong proponent is op 20 Mei "ingezegend en voorgesteld" en twee dae later het hy volgens die destydse gebruik sy plek in die Kerkraadsvergadering ingeneem.

Lewenskets

Mev. ds. J.C. Reyneke is op 25 September 1883 oorlede, die eerste leraarsvrou wat op Sutherland gesterf het.

Mev. ds. Reyneke se grafsteen in die plaaslike kerkhof.

Jacobus Cornelis Reyneke was 'n seun van die Suid-Vrystaat waar hy op 15 Oktober 1854 gebore is. Hy en Sutherland was dus byna ewe oud. Sy lang dienstyd het hy in Kaapland deurgebring en eindelik is hy in die skaduwee van die sierlike kerk op Cradock ter ruste gelê waar hy 38 jaar die evangelie getrou verkondig het. Sy teologiese opleiding het hy op Stellenbosch geniet om in 1881 gelegitimeer te word. 'n Korte twee en 'n half jaar het Sutherland sy dienste geniet, maar tog het hy spore nagelaat wat nie maklik uitgewis kon word nie. 'n Sware slag het hom hier getref toe sy jeugdige en beminlike vroutjie hom op 25 September 1883 deur die dood ontval het. Sy was Catharina Maria Bosman van Stellenbosch en nog nie 27 jaar oud nie toe sy 'n dag ná die geboorte van 'n fris dogtertjie heengegaan het. Digby die ou kerk het haar graf tot op 20 Mei 1899 gelê toe die stoflike oorskot vanweë die bouwerk aan die nuwe kerk deur ds. Conradie en drie broeders opgegrawe en na die destydse kerkhof oorgebring en daar op plegtige wyse weer ter aarde bestel is. In 'n gekombineerde kerkraadsvergadering op 29 September 1883 onder voorsitterskap van ds. William Murray van Worcester gehou, is die volgende mooi besluit genotuleer: "Zy bid hem toe de ruimste ondersteuning des Heeren, en verzekert hem van de toenemende gehechtheid van de gansche gemeente. Ook wenscht zy by dezen getuigenis af te leggen van de groote achting en liefde welke zyne geliefde Echtgenoote werde toegedragen, en dat haar heengaan een zwaar verlies is voor onze geheele gemeente."

’n Jaar ná hierdie droewige ondervinding en nadat hy talle beroepe van die hand gewys het, het ds. Reyneke na die NG gemeente Cradock vertrek. Op 20 Maart 1885 is hy aan die pastorie van die gemeente Noorder-Paarl deur die vader van die bruid, ds. A.A. Louw sr., in die huwelik bevestig met die weduwee van ds. P.F. Hugo (leraar van die NG gemeente Pearston van 1877 tot sy dood op 14 Mei 1883; sy enigste gemeente). Sy het aan ds. Reyneke drie kinders geskenk, van wie die oudste ds. Johannes Reyneke van die moedergemeente Pretoria (1941–'56) was. Hy was getroud met Elizabeth Murray, 12de kind van ds. George Murray, ten tyde van haar geboorte leraar van die NG gemeente De Hoop.

Nadat ds. Reyneke in 1922 sy emeritaat aanvaar het, het hy op Cradock bly woon, waar hy op 20 November 1943 in die geseënde ouderdom van 89 jaar sag en kalm heengegaan het. "Hy was 'n man wat sy Kerk en sy volk wonderlik lief gehad het, skryf ds. H.C. Hopkins in Sutherland se eeufeesgedenkboek, "en daarby was hy 'n vriend en sterk ondersteuner van die Sending. Ook het hy hom besonder beywer in belang van die onderwys, terwyl hy as groot kindervriend 'n besonder sagte plekkie vir die Sondagskool gehad het." Ds. Reyneke het ook as amateur-sterrekundige bekendheid verwerf en was hy die enigste leraar van die NG Kerk wat die titel FRAS (Fellow of the Royal Astronomical Society) agter sy naam kon skryf. Ure lank het hy die hemelruim met sy teleskoop bestryk om dan telkens te sê: "Die hemele vertel die eer van God en die uitspansel verkondig die werk van sy hande!"

Droogte

Weens 'n swaar droogte en ander omstandighede kon ds. Reyneke min aan gereelde huisbesoek in die distrik doen. Op die dorp is daar egter in 1884 – 'n jaar wat in ander dele van Suid-Afrika getuie van 'n kragtige geestelike herlewing was – gedurende sowat twee weke met merkbare seën elke dag bidure gehou vir mans, vroue, seuns en dogters afsonderlik. In Junie 1884 is daar een Sondagoggend 'n biduur om reën gehou; die volgende twee dae het dit op die Roggeveld hewig gesneeu en in die Karoo het daar pragtige reëns geval, wat die boere "die geen uitkomst wisten met hun vee en velen nog op het Roggeveld waren, dadelyk verhuizen deed naar de Karoo".

Kerkgebou

Hoewel almal nie betyds uitgevoer kon word nie, is daar tydens die bediening van ds. Reyneke op talle verbeterings aan die ou kerk besluit. Vir die eerste keer sou die gebou van 'n plankvloer voorsien word, terwyl die stoele deur banke vervang en die preekstoel na die konsistorie-gewel verplaas sou word. Vanaf 1884 was daar selfs sprake van 'n nuwe kerk waarvoor ds. Reyneke 'n insameling begin hou het. Met die heer Charles Freeman sou "op de beste wyze" 'n ooreenkoms aangegaan word omtrent planne en die uitvoer daarvan.

Kerkhof

Nadat daar nege jaar lank gewik en geweeg is, het die kerkraad in September 1884 besluit om op die goedkoopste manier 'n klipmuur om die kerkhof te laat stapel. Dit het eindelik £89 13s. 9d. gekos.

Afskeid

Dit het die gemeente baie swaar geval om hul gewaardeerde leraar na Cradock te sien vertrek. Met algemene teleurstelling is sy besluit verneem op die eerste Sondag nadat hy van 'n maande lange besoek aan die Vrystaat tuis gekom het en met groot blydskap by die Nagmaal op Tuinplaats en op die dorp terug verwelkom is. "Het is onnoodig te zeggen dat de Gemeente bedrukt en ter neder geslagen is door het besluit van haren geliefden Leeraar. Zoovele jaren was zy reeds onder beproeving gesteld. En nu er eindelyk vrede gekomen was, nu komt de Gemeente van Cradock, als het ware ongenoodigd en berooft deze Gemeente van haren Leeraar. Maar een ding is zeker, ds. Reyneke zal zulk een Gemeente als die van Sutherland, die zoo met hart en ziel met hem in alles eens was, nooit weer terugkrygen. Wy willen hem niets wyten. Maar wy gelooven nooit dat het de tyd was dat hy deze Gemeente moest verlaten, daar er nog zooveel te werken was. Wy zullen evenwel op den Heer blyven hopen. Hy zal voor ons zorgen".

Die dienstyd van ds. J.C. Truter (1885-1889)

Ds. en mev. J.C. Truter as jong getroudes.

Gedurende die vakature wat op die vertrek van ds. Reyneke gevolg het, was daar "een merkbaren achteruitgang" in die gemeentelike lewe te bespeur, maar gelukkig het dit nie lank geduur voor die gemeente met groot blydskap 'n nuwe jong pastoriepaar kon verwelkom wat die werk met jeugdige geesdrif aangepak en voortgesit het nie. By die derde beroep, op 2 Februarie 1885, het die lot ds. J.C. Truter aangewys wat pas die vorige jaar sy teologiese studie op Stellenbosch voltooi en daarna vir enkele maande as geordende hulpprediker in sy moedergemeente, George, diens gedoen het.

Lewensbeskrywing

Johannes Christoffel Truter is op 4 Januarie 1861 gebore. Ná sy skoolopleiding op George, het hy die voordeel gesmaak van sowel aan die Suid-Afrikaanse Kollege in Kaapstad as aan die Victoria-kollege op Stellenbosch verder te studeer. Vyftien dae nadat hy na Sutherland beroep is, het hy in die huwelik getree met Charlotte Louise, die tweede jongste van die sewe dogters van die heer A.J. Louw van die Paarl wat almal met ’n predikant getrou het. (Die oudste van die susters was die eggenote van ds. (later prof.) Hofmeyr, Sutherland se eerste konsulent.) In ds. Truter het Sutherland een van die knapste jong leraars van sy dag gekry. Hy het oor buitengewone gawes van hoof en hart beskik en aan die kerklike sowel as die algemene publiek uitstaande dienste bewys. Van sy prediking het dr. W.P. Steenkamp, wat as seun onder ds. Truter in Calvinia opgegroei het, getuig: "Sy silwer stem, sy pragtige voordrag, sy mooi beelde, sy vryheid van vervelende preektoon, sy weldeurdagte redes, sy diep gevoel wat sig dikwels openbaar het deur strome van trane oor sy wange wat sy gehoor soms in diepe bewoënheid as laat wegsmelt het, hoe kan ek dit vergeet!" Ook as leier en organiseerder het hy uitgeblink. Vir die saak van die Onderwys het hy 'n "weergalose ywer" aan die dag gelê wat erkenning gevind het daarin dat die Provinsiale Administrasie hom meermale in belangrike opvoedingskommissies aangestel het. Maar selfs van boerdery-aangeleenthede het hy 'n goeie kennis gedra en dié wat wou leer, kon hy van goeie raad bedien.

Moeilike tye

Ds. Truter het Sutherland in 'n moeilike tyd van langdurige droogte bedien. Die oudste inwoners kon hulle geen droër laaste twee maande van 'n jaar herinner dan dié van 1886 nie. In die dorp moes mense vir 'n paar emmer water by mekaar aanklop, terwyl dit in die distrik nog hagliker gesteld was. In sommige streke het daar toe reeds ruim 15 maande geen reën geval nie en die weinige bome wat daar was, het doodgegaan. Vroeg in 1887 het dit na winter gelyk en op die 6de Januarie was dit wit geryp. By die Nagmaal is min buite-mense verwag omdat daar op die dorp geen water vir die vee was nie. Verder was daar baie siekte, veral onder die kinders. Eers in Maart het daar 'n mooi reën begin val, juis toe daar op die Sondagnamiddag om reën gebid is. Pryse van wol en volstruisvere het gedaal en meer as een was nie in staat om vir kerk en skool te gee nie. Gevolglik kon die salaris van die predikant moeilik gevind word. 'n Gemeentevergadering het besluit dat elke lidmaat voortaan jaarliks 12/- moes gee en hierin het die gemeente hartlik saamgewerk. Van sy kant af het ds. Truter in 1887 £80 op sy salaris laat val en so lank tye nie verander nie, sou hy jaarliks £50 prysgee. Terselfdertyd het D.C. Esterhuyse £50 aan die kerkkas geskenk.

Beter dae

Op stoflike gebied was daar later weer groot vooruitgang; in 1888 was die kerkskuld byna afbetaal en die boekjaar 1889 kon met 'n batige saldo van oor die £500 afgesluit word. Die neerslag hiervan is te vinde in groter belangstelling in die sending en goeie vordering op onderwysgebied. Gedurende 1888 kon daar ook van groot seën op 'n reeks spesiale dienste deur di. Andrew Murray (Wellington) en P.D. Rossouw (Fraserburg) getuig word. Oor die bywoning van die gewone eredienste is nog gekla, maar met buitedienste en bidure het dit beter gegaan. Met sy maandelikse vergaderings was die Christelike Jongeliedevereniging (CJV) 'n middel om die jeug van die gemeente "verstandelyk, zedelyk en geestelyk vooruit te helpen".

Euwels

Twee dinge het die leraar teen die bors gestuit: die "slechte gewoonte die gestadig aan het toenemen zyn" van buitemense om na die oggenddiens huis toe te ry sonder om vir die namiddagdiens te bly en die euwel van ná die diens op die straathoeke te staan en praat "over staatkundige en wereldlyke onderwerpen" wat juis bereken is "om het kostbaar zaad des Evangelies te doen verstikken". Reeds sedert 1882 word daar ook oor die toenemende drankmisbruik gekla waartoe rondgaande handelaars baie bygedra het.

In September 1885 het die ouderlinge opdrag gekry om die gemeente in ses wyke te verdeel, met 'n ouderling en 'n diaken vir elkeen.

Engelse dienste

'n Skriftelike versoek van Magistraat Stapleton het daartoe gelei dat die Kerkraad in 1887 besluit het dat die kerk geredelik afgestaan sou word vir Engelse dienste in belang van Engels-sprekendes, indien ds. Truter dit so wou reël. Ds. Truter het die goeie werk van sy voorganger met vrug voortgesit en dit is begryplik dat die gemeente hierdie wakkere jong leraar en sy eggenote met groot teleurstelling na Calvinia gesien vertrek het.

Die dienstyd van ds. G.J. Hugo (1890–1895)

Ds. en mev. G.J. Hugo, Sutherland se leraarspaar van 1890 tot 1895.

Weer het die gemeente nie lank op die aankoms van 'n nuwe leraar gewag nie. Die tweede beroep, op 11 November 1889 uitgebring, was raak en twee maande later het prop. Hugo in Sutherland aangekom. Weer was die gemeente bevoorreg om iemand te kry wat dit in die kerklike lewe nog ver sou bring. Toe ds. Hugo vyf jaar later sy demissie kry om na Riebeek-Wes te vertrek, was dit uit die hand van ds. Truter wat sy voorganger was en wat by die beroep op daardie dag ook weer die meeste stemme gekry het.

Lewensbesonderhede

Drie en veertig jaar lank het Gideon Josua Hugo die NG Kerk met groot getrouheid en onverdeelde toewyding gedien. Gebore in Daljosafat op 18 November 1864, het hy die matrikulasie-eksamen aan die Jongenskool op Wellington afgelê waar hy sterk onder die invloed van ds. Andrew Murray gekom het. Op sy 25ste verjaardag is hy gelegitimeer, nadat hy reeds die vorige week na Sutherland beroep is.

Bevestiging

Vroeg Saterdagoggend, 18 Januarie 1890, is prop. Hugo in die geselskap van di. William Murray (Worcester) en G.F. Marais (Ceres) deur die kerkraad en 'n groot aantal gemeentelede onder aanvoering van die konsulent, ds. I.F.A. de Villiers van Goudini, die dorp binnegehaal en by die pastorie verwelkom. Om tienuur het die bevestiging met oplegging van hande plaasgevind. Met Kol. 1:28, 29 as teks, het ds. Murray die apostel Paulus as voorbeeld vir die evangeliedienaar en Christenwerker voorgehou. Die intreepreek in die namiddag het oor Joh. 11:39, 43 gegaan.

Net soos in die geval van ds. Truter se bediening, het die notule van twee jaar se kerkraadsvergaderings uit die tyd van ds. Hugo ongelukkig deur verwaarlosing uit die notuleboek soek geraak. Luidens die godsdiensverslae het die gemeentelike lewe ook nou sy gewone gang gegaan. Die eerste kerkie vir die bruin mense op Sutherland is in die tyd van ds. Hugo opgerig.

Gemeentelike Lewe

Op die dorp is 'n weeklikse Sustersbiduur deur die leraar gelei asook 'n maandelikse sendingbiduur. Die Sondagskoolpersoneel het die leraar Woensdagaande ontmoet om die lesse te bespreek en saam te bid. Huisgodsdiens is taamlik gereëld gehou en daar was 'n verblydende toename in die belangstelling vir die Almanakkie van die Bybel- en Bidvereniging (die voorloper van Uit die Beek) waarvolgens die Bybel stelselmatig deurgelees kon word. Die buitebidure het gely weens 'n gebrek aan “de noodige leidslieden". In 1893 moes die kerkraad dit betreur dat nie meer as een uit elke ses gemeentelede Gods Huis besoek nie, Nagmaalsgeleenthede ingesluit. “Het is niet zoo zeer de openlyke ongodsdienstigheid als wel 't lage, slordige geestelyke leven der geloovigen, dat zoo zeer te betreuren is", lui dit in dieselfde rapport.

Kerkboufonds

By die April-Nagmaal van 1893 moes dit 'n hele doenigheid op die andersins stille dorpie gewees het. Die tyd van die jaar was besonder gunstig en bowendien sou die gemeente haar vorige leraar, ds. Truter, as konsulent in haar midde hê. Ook is daar basaar, of liewer dankfees, gehou, “de eerste stap tot 't byeenbrengen van een bouwfonds voor een nieuwe kerk". Die behoefte aan 'n ruimer plek van aanbidding het juis by hierdie geleentheid duidelik geblyk, want hoewel daar Sondag ook van die openbare kantoor gebruik gemaak is, kon daar geen sitplek vir almal gevind word nie. Die belangstelling vir hierdie noodsaaklike en gewenste onderneming was dan ook verkwikkend, die samewerking hartlik en die uitkoms geseënd, aldus ds. Hopkins in die eeufeesgedenkboek. Die opbrengs van die dankfees was ruim £1 250, waarvan die susters deur verversings, naaldwerk, ens., £100 gelewer het.

Latere lewe en heengaan

Ná Sutherland het ds. Hugo gestaan in Riebeek-Wes (1895–1903), Vredenburg (1903–1909), Colesberg (1909–1915), Tulbagh (1915–1921), Porterville (1921–1929) en Vandermerwe (1929–1932). Ds. Hopkins skryf van hom: “Deur sy ernstige evangelieprediking, waardige wandel en getroue arbeid, het ds. Hugo algaande, sonder dat hy dit gesoek het, 'n invloed verwerf wat hom by die Sinode van 1928 in die Moderatorstoel gebring het. Dat hy in 1932 as sodanig herkies is, bewys dat die vertroue in hom gestel, nie misplaas was nie. In een van die donkerste tye in die bestaan van ons Kerk in Kaapland, het die Here in ds. Hugo aan die Kerk 'n man gegee wat aan buitengewone talente van gesonde verstand en deursig innige godsvrug en 'n mensliewende karakter gepaar het en aan wie se duidelike leiding en kalme dog besliste optrede as moderator ons dit seker, langs die Koning van die Kerk, in 'n groot mate te danke het dat 'n skeuring in die Kaapse Kerk tydens die ongelukkige Du Plessis-saak afgeweer is.”

In al sy werksaamhede is hy waardig en getrou bygestaan deur sy eggenote, vroeër mej. Esther Laura Neethling, 'n dogter van 'n Stellenboschse lid van die ou Kaapse Parlement. Sy het hom na 'n gelukkige egverbindtenis van meer as 40 jaar op 30 Januarie 1932 ontval. Twee van hul kinders is in Sutherland gebore. 'n Week nadat ds. Hugo in Bonnievale sy emeritaat aanvaar het, is hy op 29 Julie 1933 op Ceres hertroud met mev. Cecilia Steyn van Riversdal. Dog sy troudag was ook sy sterfdag, want dieselfde aand is hy plotseling in Gordonsbaai aan hartverlamming ontslape. 'n Broer van die dominee het op Sutherland skoolgehou en 'n suster in die distrik, terwyl nog 'n suster die eggenote geword het van Nicolaas Vlok, vroeër van Blesfontein.

Die dienstyd van ds. W.J. Conradie (1895–1904)

Ds. W.J. Conradie.

Mev. ds. Conradie.

Nadat ds. Truter die vergadering versoek het om hom by die beroep nie in aanmerking te neem nie, is ds. I.F.A. de Villers beroep en later nog drie ander wat almal bedank het. Op 29 Julie 1895 was ds. G. J. Hugo weer in die voorsitterstoel en toe val die keuse op ds. W.J. Conradie van Namakwaland, wat die volgende leraar van Sutherland sou word en wie se bediening deur opbouwerk van betekenis gekenmerk is.

Lewenskets

Willem Johannes Conradie was 'n Karooseun uit Murraysburg waar hy op 19 Mei 1857 gebore is. Tot sy sewentiende jaar het hy die uitstekende skool op sy geboortedorpie bygewoon. Letterkunde was van jongs af sy lieflingsvak en toe hy vir ’n jaar na mnr. M.J. Stucki se beroemde skool in Blaauwvallei by Wellington gaan, het hy aanmerklike vordering in die Nederlandse taal en lettere gemaak. Daarna het hy eers die Matrikulasie- en toe die admissie-eksamen op Stellenbosch afgelê. Toe is hy na Murraysburg terug waar hy as assistent vir sy ou leermeester, prof. Kyd, aangestel is. In 1881 is hy na die Teologiese Kweekskool op Stellenbosch en ná volbragte studie vertrek hy in 1886 na die uitgestrekte gemeente Namakwaland, waar hy byna nege en ’n half jaar met inspanning en opoffering maar ook met groot seën gewerk het. In Sutherland het hy gestaan tot in 1904 toe hy na Somerset-Wes gegaan het waar sy werkkring Die Strand was. In Julie 1912 moes hy vanweë verswakte gesondheid die tuig neerlê. Hy het hom in Die Strand gevestig en op 9 Januarie 1925 is hy in die hospitaal op Stellenbosch aan hart- en senuweeverswakking tot hoër diens opgeroep. Volgens ds. Hopkins was ds. Conradie 'n man met besondere talente en 'n waardige lewenswandel. “Deur woord en pen het hy sy Kerk en volk gedien. Sy letterkundige produkte, waaronder die beroemde Conradie-Kinderbybel wat onlangs (omstreeks 1950) weer in 'n nuwe gedaante verskyn het, lewer die bewys dat hy een van die beste predikant-skrywers van ons Kerk was.” “Moede en toch volhardende" was die getuienis wat ds. D.S. Botha van wyle sy vriend gegee het. Mev. Conradie was 'n dogter van dr. Pronk van die Paarl. Hul huwelik was kinderloos.

Aankoms en bevestiging

Toe die berig ontvang word dat ds. Conradie die beroep aangeneem het, het die kerkraad dadelik vir die ontvangs en vervoer van die leraar en sy eggenote met hul goed, asook van moontlike besoekende predikante gereël. Die geselskap sou by Matjiesfontein afgehaal word op Donderdag, 24 Oktober 1895, onmiddellik ná die aankoms van die oggendtrein uit Kaapstad. Vir die predikantsvrou het die kar van P.L. Conradie gegaan. Die bevestiging het op 26 Oktober plaasgevind.

Huisbesoek, die gemeentelike finansies, die sending en die bearbeiding van die kinders het dadelik die nuwe leraar se aandag geniet. Met Kersfees 1897 is 'n kinderfees gehou en in 1898 is die Sondagskool na die namiddag en die gewone diens na die aand verskuif.

Kerkbou

Die gedenkplaat bo die hoeksteen is "aangebring om die woorde van die oorspronklike hoeksteen bewaar te laat bly".

Die hoeksteenlegging van die nuwe kerkgebou op 8 Mei 1899.

Die groot saak wat vir altyd met die dienstyd van ds. Conradie verbind sal bly, is die bou van die kerk wat die gemeente vandag nog dien. Net 'n jaar ná sy aankoms, is die saak in die kerkraad geopper en die lede moes hul invloed gebruik om die gemeente tot hierdie voorwaartse stap te beweeg. Die argitek was die ervare Charles Freeman, terwyl die bouwerk aan John Delbridge toevertrou is. Reeds op 8 Mei 1899 kon die hoeksteen te midde van die grootste belangstelling gelê word. 'n Buitengewone voorreg was dit vir die gemeente om ds. J.H. Neethling, eertydse konsulent van die gemeente en die man wat in 1858 by die hoeksteenlegging van die eerste kerkie saam met ds. N.J. Hofmeyr opgetree het, nou weer in hul midde te hê. Van die begin af het die gemeente hul hart daarop gesit om die twee ou veterane ná 41 jaar weer saam teenwoordig te hê, maar ongelukkig kon prof. Hofmeyr nie aan hierdie verlange voldoen nie.

Ds. Conradie, wat gedurende die vorige drie maande by sowat 'n duisend mense om gifte vir die kerk aangeklop het, kon die eerste deel van die naweek se verrigtinge nie bywoon nie, aangesien hy siek gelê het aan 'n ligte aanval van longontsteking. Hy het die leiding aan die wakkere konsulent, ds. W.J. de Wet van Laingsburg, opgedra. Op die Saterdagoggend is daar basaar gehou en onder 'n stortreën wat die strate weldra in riviere verander en die aangesigte van vreugde laat straal het, was die susters binne en afslaer Marais buite besig om koek en koffie koring en hamels vir klinkende munt te verwissel. Alles het goed afgeloop en sowat £1 150 is byeengebring. Die dienste is deur di. Neethling en De Wet waargeneem tot groot stigting van 'n dankbare gemeente wat die ou kerk sowel as die skool gevul het. Maandagmôre het aangebreek. “De koningin des daags vertoonde haar liefelyk aangezicht door de wolkenfloers, en drukte een warmen kus op de reingewaschene aarde. Schooner dag kon men niet begeeren". Ook ds. Conradie kon nou aan die verrigtinge deelneem. Ds. De Wet het op 'n skimmelperd die skare van wit sowel as bruin in 'n ordelike optog gerangskik wat in afdelings, elk onder bevel van 'n “offisier", in rye van ses na die steen gemarsjeer het. Daar aangekom, is die silwertroffel aan ds. Neethling oorhandig en die gebruiklike artikels onder die 1 800 pond sware steen geplaas. Ná 'n paar hartlike toesprake is daar gawes aan geld ten bedrae van £176 op die steen gelê wat op 'n wenk van die leraar dadelik tot £200 opgestoot is. Die silwertroffel wat by die geleentheid deur ds. Neethling gebruik is, is in 1954 deur ds. Hopkins by mej. Katie Neethling, dogter van ds. Neethling, op Stellenbosch gevind en word saam met prof. Hofmeyr se inkkoker in die kerkkantoor op Sutherland bewaar.

Bouwerk vorder aan die kerkgebou.

Daar het groot eensgesindheid in verband met die kerkbou geheers en die verwagting was dat die gebou van £12 000 feitlik sonder skuld ingewy sou word. Die 10 lede van die boukommissie het saam vir £1 000 geteken. Hulle was: ds. Conradie (voorsitter), die broeders A. Vlok, J.A. du Plessis, S.W.P. van der Merwe, S. Esterhuyse, J.C. Goosen, A. van Wyk, J.F. Cloete, S.W.P. Burger en eers mnr. P.U. Stegmann en later mnr. B. von M. Louw as sekretaris. Die ou kerkgebou is teen £100, “ten behoeve van de nieuwe", aan die leraar verkoop wat die materiaal gebruik het om Die Ark met sy tuiskamers op te rig. Milde skenkers het nou ook na vore getree. Die orrel van £700, ’n Duitse instrument van die firma Schlag en Seuns van Schweidnitz, is 'n geskenk van die weduwee van die ou heer D.C. Esterhuyse. S.W.P. van der Merwe en eggenote het die klok gegee wat deur Gillett en Johnston in Croydon gegiet is en £175 gekos het. Broers J.A. du Plessis en J.J. Cloete het die toringhorlosie van meer as £300 geskenk, br. S. Esterhuyse die Nagmaalservies, eerw. T.C.B. Vlok die horlosie in die kerk en diaken C.J. Brink 'n Nagmaalstafel. 'n Basaar wat vroeg in 1900 gehou is, was die grootste wat die gemeente ooit gehou het (£3 500) en tot op 9 Mei is daar meer as £7 000 op die gebou afbetaal.

Ook die werk het so voorspoedig gevorder dat die inwyding vir 27 Oktober 1900 bepaal is. Maar nou het die een teleurstelling op die ander gevolg. Eers is dit weens 'n epidemie van witseerkeel uitgestel tot 26 Januarie 1901. En toe word Sutherland deur die Engelse bendes ingeneem en Krygswet afgekondig. Die openbare skool waarin die godsdiensoefeninge tydelik gehou is, is deur die militêre in beslag geneem sodat kerk sowel as skool in die nuwe gebou aan die gang gehou moes word.

Engelse soldate voor die pas voltooide kerkgebou. Hulle het die gebou so verniel en van alle hout gestroop, honderde ponde was nodig om dit ná die Tweede Vryheidsoorlog te herstel.

Van die graffiti wat Engelse soldate op die houtwerk in die kerk aangebring het, kan vandag (2015) nog op die orrelgalery gesien word.

Op 3 September 1901 is die leraar verplig om al die sleutels van die sierlike gebou aan die militêre besetters te oorhandig wat die kerk toe as fort en kaserne ingerig en met doringdraad omhein het. Wel is die gemeente toegelaat om op Sondae daarin te vergader, maar dit was onder omstandighede wat dikwels alles behalwe aangenaam was. Met die uitsondering van twee Sondae waarop ds. Conradie geweier het om te preek, het hy egter gereëld godsdiens gehou totdat sy naam op 13 Januarie 1902 op die lys van “Undesirables" verskyn het en hy na “het beklagenswaardige Matjiesfontein" verban is. Ná “drie maanden zuchtens" in die kamp, is hy deur bemiddeling van ds. De Wet toegelaat om “den overigen tyd zyns omzwervens" op Laingsburg gasvryheid te geniet. Tydens die afwesigheid van die leraar is die dienste deur P.D. Muller waargeneem en toe ook hy gevange geneem is, het koster J. Vlok in die bresse gespring.

Die gebou en meublement wat reeds vir die inwyding gereed was, moes ná die oorlog ten bedrae van honderde ponde herstel en vernuwe word. Die kosbare tapyte was so vuil dat hulle verwyder moes word; meer as die helfte van die lampe het verdwyn en al die “ventilators" rondom die gebou is verniel. Nog iets wat ds. Conradie nie kon vergeet nie, was die name van die soldate wat die rooskleurige mure binne ontsier het. (Sommige van die name is vandag nog in die toringkamertjies te lees.) Die trappe was so uitgetrap “alsof zy 100 jaren in gebruik waren". Ook die Karookerk is ontbloot van byna alles wat vir brandstof gebruik kon word. Vensters, banke, stoele en preekstoel het spoorloos verdwyn. Uit die pastorie is baie meubels verwyder en die tuine het perdekampe geword. Begryplik is dit dat ds. Conradie wat hart en siel in die werk van kerkbou was, geweldig teleurgesteld was en dat sy vaardige pen nou venynig geword het. In sy godsdiensverslag en in 'n berig in De Kerkbode het hy die skenders van die Godsgebou nie gespaar nie.

Die orrelgalery in die NG kerk Sutherland.

Die pyporrels op die orrelgalery.

Die gemeente het baie gely, maar tog wou dit voorkom of die lyding, teleurstellings en baie sterfgevalle onder die vreeslike Krygswet die gemoedere verteer en meer begerig vir Gods Woord gemaak het. Gedurende hierdie donker tyd is die gemeentelike werk vrywel tot stilstand gedwing. Eers ná 17 maande kon die Nagmaal weer gevier en nuwe kerkraadslede gekies word. Tussen 17 Desember 1900 en 29 September 1902 is daar geen kerkraadsvergaderings gehou nie en die notule van die boukommissievergadering van 15 Desember 1900 is eers op 8 November 1902 geteken. Intussen het daar ook iets met die toring skeefgeloop. Delbridge se vermoede was dat weerlig die skade veroorsaak het. Die toring moes toe weer opgehaal en ander messelwerk gedoen word. Delbridge self sou £50 hiertoe bydra en Freeman het 'n toringspits geskenk. Die firma R. Müller het die orrel die hele tyd in Kaapstad gehou tot dit in 1903 teen 'n koste van £63 11s. 2d. na Sutherland vervoer kon word.

Onder biddend opsien tot God is die hande aan die ploeg geslaan om die skade te herstel. “Steekdraad en zandzakken werden weggescheurd en weggeworpen, vloeren geschrobt, deuxen met grendels en sloten voorzien" en 'n jaar nadat die kerkgebou teruggegee is, kon die leraar van Montagu genooi word om sy belofte na te kom deur op 25 April 1903 die inwydingsrede van die kerk van sy eerste gemeente te kom hou. Saterdagoggend het die gemeente weer in 'n plegtige optog van die bokant van die dorp na die nuwe gebou gegaan. Vooraan het twee ouderlinge met die Bybel en Gesangboek gestap, gevolg deur die boukommissie, die kerkraad, die siviele amptenare, mans, vroue, meisies en seuns – elke “column" onder 'n “kaptein". “Het was een fraai gezicht die flinke Roggevelders, en die blosende en van gezondheid blakende jongelieden en kinderen in ryen van acht het huis te zien naderen". By die kerk het die vroue en dogters aan die een en die mans en seuns aan die ander kant van die boukommissie hul plek ingeneem. Mnr. John Martin, een van Delbridge se werknemers, het die sleutel met 'n gepaste woord aan ds. Conradie oorhandig wat die voorreg om die gebou in die Naam van die Drie-enige God te ontsluit, aan sy eggenote afgestaan het. Terwyl die gemeente “Gaat tot Zyn poorten in met lof" aangehef het, het die koor onder leiding van Albert Marais na binne gegaan en ds. J.A. Malherbe van Goudini het sy plek voor die orrel ingeneem. Die gemeente het doodstil gebly staan, “totdat de orgeltonen de ruime gewelven van den tempel doorruisten, en gingen toen met harten trillende van de diepste dankbaarheid ons dierbaar kerkge bouw binnen". Onder 'n doodse stilte het ds. D.J. Pienaar (Wynberg) 'n ernstige wydingsgebed gedoen en daarna het ds. J.C. Truter aan die woord gekom met 'n treffende rede oor 1 Pet. 2:5 waarin hy gewys het op: 1. Geestelike huis wat gebou moet word. 2. Die nederige boustof waaruit dit vervaardig moet word. 3. Die verhewe doel waartoe dit voltooi moet word. Die kollekte het £150 bedra. Volgens die verslag wat die plaaslike leraar die namiddag gegee het, het die kerk £14 000 gekos, waarvan nog £4 000 verskuldig was. Nadat ds. Truter met sy bekende kollekteertalent die gemeente opgewek het om die skuld te verminder, het ds. Conradie die £100-ers versoek om op te staan. Ses het gehoorsaam, onder wie ook die weduwee Esterhuyse wat reeds die orrel geskenk het. Hierna het die £50-ers gevolg en so voort tot op £5. So is vir £3 000 ingeteken waarvan £1 000 dadelik inbetaal is. Met ds. Conradie se afskeid van die gemeente was die skuld feitlik uitgedelg.

By die voorbereidingsdiens vir die Nagmaal kon 52 nuwe Iidmate belydenis doen. Sondagaand het ds. Conradie met kwistige hand bedankings uitgedeel. “Wy hebben ons aan geen politiek verschil gestoord", skryf hy. “Mannen die tegen elkanderen gestreden hadden, werkten voor hunne kerk als byen, en hebben elkander daardoor weer lief gekregen". Die gebou is in doe vorm van 'n kruis uit gekapte klip opgetrek. Die mure is 31 voet hoog en die “zeer fraaie" toring 131 voet. Die gebou wat 1 200 mense kan bevat, was by die inwyding geheel gevul.

Na vaste bane terug

Ná die Tweede Vryheidsoorlog kon die stroom van die gemeentelike werksaamhede weer mettertyd rustig in sy bedding terugvloei. Daar was struikelblokke in die weg, maar die leraar het die taak met moed aangepak totdat hy op 9 April 1904 sy demissie gekry het om na Somerset-Wes te vertrek.

Die dienstyd van ds. B.R. Hattingh (1905-'10)

Ds. B.R. Hattingh.

Lewenskets

Met die aankoms van ds. Hattingh, het die gemeente 'n vinnige leier met groot werkkrag en deursettingsvermoë gekry. Heel tipies word van hom gesê dat hy ook as perderuiter vir niemand in sy gemeente agteruit hoef te gestaan het nie. Selfs in die staatkundige lewe sou hy dit ook ver bring, om eindelik tragies aan sy einde te kom.

Bernhardus Rudolph Hattingh is op 12 Augustus 1880 in die distrik Molteno gebore. Nadat hy die matrikulasie-eksamen op Maraisburg (Hofmeyr) afgelê het, is hy vir sy verdere opleiding na Stellenbosch. Nadat hy in Desember 1903 tot die bediening toegelaat is, was hy tydelik op Fraserburg en Langlaagte werksaam totdat hy na Sutherland gekom het. Hierna het hy nog net die gemeente Greylingstad bedien. Omdat hy graag met die opbou van die Helpmekaar-organisasie behulpsaam wou wees en sy kerkraad hom daartoe nie verlof wou gee nie, het hy in 1916 as predikant bedank. Nog in dieselfde jaar is hy, sonder sy medewete, as kandidaat vir die Provinsiale Verkiesing benoem en sedertdien het hy aktief in die politiek gestaan. Vanaf 1922 totdat hy in 1924 as Volksraadslid verkies is, was hy Voorsitter van die Transvaalse Provinsiale Raad en in 1929 word hy adjunk-speaker en voorsitter van komitees in die Volksraad. In die namiddag van 4 Januarie 1934 is hy net buitekant Johannesburg in sy motor doodgeskiet deur 'n uitlandse spekulant wat daarna selfmoord gepleeg het. Daar word beweer dat ds. Hattingh die heel eerste predikant was wat hom gereeld en van alle kansels van Afrikaans bedien het. In die Transvaalse Sinode het hy die mosie ingedien wat eindelik tot die erkenning van Afrikaans as kerktaal gelei het en in 1924 het hy ook in die Volksraad die mosie ingelei waardeur die Grondwet so gewysig is dat aan Afrikaans amptelike erkenning in die staat verleen is. By die vierde beroep na die vertrek van ds. Conradie het die keuse op 31 Oktober 1904 met 'n groot meerderheid op ds. Hattingh geval en op 6 Februarie 1905 neem hy sy plek in die kerkraadsvergadering in.

Sy bediening

Die saal waarvan ds. Hattingh die hoeksteen op 12 Mei 1906 gelê het.

Die hoeksteen van die kerksaal.

Kort nadat ds. Hattingh die herderstaf in Sutherland opgeneem het, het die gemeente 'n geseënde werking van Gods Gees ondervind, skryf ds. Hopkins in die eeufeesgedenkboek, toe meer as 'n honderd siele 'n bewuste oorgawe aan die Here bely het. In Mei 1908 word vermeld dat dit in Sutherland op tydelike gebied goed gaan en op geestelike gebied miskien nog beter. "Het is duidelyk dat de Heer in het midden dezer gemeente door Zynen Geest arbeidt".

Van 17 tot 19 November 1905 was die gemeente in feesstemming vir die viering van haar 50-jarige bestaan. Drie oudleraars, di. Reyneke, Truter en Hugo, kon saam met die gemeente kom fees vier. Twee dae voor die fees is die jaarlikse dankfees gehou en die aansienlike som van £1 250 het die dankbaarheid van die gemeente tasbaar getoon. 'n Deel van die feesverrigtinge was ook die inwyding van die gasligte in die kerk.

Op 18 September 1905 stel die kerkraad twee erwe naby die pastorie tot beskikking van die CJV vir die bou van 'n saal, maar drie maande later besluit hulle om "onafhankelyk van eenig lichaam" 'n saal te bou wat vir vergaderings, basaars en so meer gebruik kon word. Op 5 Februarie word die broeders A. Vlok, C.G. du Plessis, N. van Wyk, A. Visser, J. Muller en N. Esterhuyse saam met die leraar as boukommissie benoem. Hulle kon die erf wat vir 'n saal uitgehou is, vir 'n plek op die pastoriegronde verruil. Reeds op 12 Mei 1906 kon ds. Hattingh die hoeksteen van die stewige gebou wat jare later nog die kerk en die gemeenskap as saal dien en wat pas voor die gemeentelike eeufees verruim en opgeknap is. Na verwagting sou die gebou teen die einde van Februarie 1907 afgelewer en met die April-Nagmaal ingewy kon word. Die prys is op £1 250 beraam en daar het nagenoeg geen skuld op gebly nie. Die gawes wat op die hoeksteen geplaas is, is vir die aankoop van 'n klavier gebruik.

Ds. Hattingh was 'n baie goeie vriend van die sending en met dankbaarheid kon daar in 1907 getuig word "dat de gemeente aan 't ontwaken is op zending gebled". Eerw. Viviers se werk is met seën voortgesit. "Over het algemeen is het leven der gekleurden in de gemeente zeer verbeterd, en de heerschende zonden zyn veelal verminderd."

Die ou kerkhof wat die gemeente gedurende die eerste halfeeu van haar bestaan gedien het, het nou vol geword en teen die einde van 1905 was die huidige dodeakker reeds in gebruik.

Twee keer tydens ds. Hattingh se bediening het die saak van Engelse dienste ter sprake gekom. Die eerste keer "weigerden" die Engelssprekendes om sulke dienste te hê, maar die tweede keer was daar "enkelen" ten gunste daarvan en ook enkele "Engelschen". Algemeen is toe besluit om een keer per maand so 'n diens te hou.

Teen die einde van 1905 is aan die Munisipale Raad verlof gegee om nuwe erwe aan die reservoirkant van die dorp uit te meet, asook 'n enkele ry erwe in die Vlei. Drie maande later is die reg uitgebrei na die strook langs die Calvinia-pad. In 1906 rapporteer die voorsitter dat daar met die Munisipale Raad 'n reëling getref is waarvolgens laasgenoemde £50 per jaar vir alle regte volgens kontrak sou betaal en in die toekoms 5/- vir elke nuwe erf wat verkoop word. Die kerkraad sou egter al hul ou waterregte behou.

In 1906 is daar op Elandsvlei 'n vergadering gehou om die moontlikheid vir die stigting van 'n gemeente in die Karoo te bespreek, maar daar het vermoedelik niks van gekom nie.

By meer as een geleentheid is mense geprikkel deur die gedagte dat daar op die dorpsmeent waardevolle minerale kon wees. Teen die einde van 1906 besluit die kerkraad om in oorleg met die munisipale raad prospekteerdery toe te laat, maar onder strenge voorwaardes, sodat deeglike werk gedoen kon word.

'n Saak wat in die dienstyd van ds. Hattingh sowel as dié van sy opvolger gemoedere in beroering gebring het, was die saamleef van blankes met gekleurdes. Pogings is aangewend om die betrokke blankes na die Sendingkerk oor te plaas en in 1908 is daar 'n afvaardiging na die "Generaal Procureur" gestuur om te kyk wat in verband met die kwessie gedoen kon word.

In September 1910 het die kerkraad besluit om vergrote portrette van die vorige leraars vir die konsistorie te laat maak en daarvandaan dateer die mooi versameling. Die portret van Onse Jan (J.H. Hofmeyr) in die CJV-Saal is deur die Afrikanerbond in 1909 daar gehang.

Sedert 1907 sou die leraar £35 per jaar ontvang vir voer vir perde wat hy ten geriewe van die gemeente aanhou.

Op 10 Oktober 1910 het ds. Hattingh sy demissie uit die hand van ds. D. P. Cillié ontvang en vir die gemeente het daar 'n slepende vakature met verslapping op meer as een gebied aangebreek. Eers die negende beroep sou dr. Greyvenstein na Sutherland laat kom.

Die dienstyd van dr. J.H.J.A. Greyvenstein (1912–'14)

Dr. J.H.J.A. Greyvenstein.

Toe dr. Greyvensteln na Sutherland gekom het, was dit bepaald nie sy eerste ondervinding van winterkoue land nie, want hy was 'n seun van Barkly-Oos, hoog in die Drakensberge. Jan Hendrik Jacobus Antonie Greyvenstein het die eerste lewenslig op 17 Maart 1878 aanskou. Nadat hy op Barkly-Oos skoolgegaan het, is hy na die ou Victoria-kollege waar hy die B.A.-graad verwerf het. Hierop volg die teologiese kursus aan die Kweekskool en in 1905 word hy gelegitimeer. Vervolgens is hy na Utrecht in Nederland, waar hy 'n doktorsgraad in die teologie behaal. In sy vaderland terug, het hy sowat twee jaar onder die moedergemeente Kaapstad in Maitland gearbei, om in 1912 na Sutherland te kom waarvandaan hy weer twee jaar later 'n beroep aangeneem het as leraar van die Hervormde Kerk in Pretoria. Vanaf die stigting van 'n Teologiese Fakulteit aan die Universiteit van Pretoria in 1917 het dr. Greyvenstein byna dertig jaar as hoogleraar kostelike dienste aan die Hervormde Kerk gelewer in die opleiding van haar leraars. Die genoemde universiteit het hom dan ook met nog 'n doktorstitel vereer ter erkenning van sy jare lange diens. In 1946 het hy afgetree en van toe af het hy in Pretoria gewoon. In Sutherland was hy nog ongetroud, maar later het hy in die huwelik getree en die vader geword van twee seuns van wie een in 'n vliegramp naby Pretoria die lewe gelaat het. Ds.. Hopkins skryf: "Dr. Greyvenstein het sy eerste liefde, die NG Kerk, nooit vergeet nie. Waar hy in die diens gestaan het, was hy vanweë sy aangename persoonlikheid, ongedwonge vriendelikheid, diepe erns en salwende prediking besonder geliefd."

Ontvangs en bevestiging

Aangesien daar meer as 'n jaar verloop het sedert ds. Hattingh weg is en een beroep ná die ander misluk het, is daar diegene gevind wat twyfelmoedig begin word het en des te groter was dan ook die feesvreugde toe die nuwe leraar op Saterdag, 23 Maart 1912, ongeveer 'n halfuur buitekant die dorp deur 'n stoet van 87 rytuie ingewag kon word. Op die kerkplein het die Sondagskoolkinders hom toegesing en adresse is onder 'n ereboog aangebied. By die ordeningsdiens die aand het die konsulent, ds. D.P. Cillié (leraar van Laingsburg van 1907 tot 1913), 'n "degelyke en ernstige rede" oor 2 Kron. 20:15 gehou en met die handoplegging het die koor "Hoe liefelyk zyn op de Bergen" gesing. Sondagoggend het die gemeente met gespanne aandag en groot ingenomenheid na die weldeurdagte intreepreek oor Rom. 1:16 geluister. "Als vreemdeling treed ik voor u vandaag op", het die prediker gesê, "doch er zyn aanknopingspunten die my aan u dadelyk verbinden. Ik behoor met u tot hetzelfde volk, spreek dezelfde taal, behoor aan dezelfde Kerk, belyd hetzelfde geloof, en brengt u een goede boodschap." Binne 'n jaar is daar toe ook van 'n merkbare band van liefde en eenheid tussen herder en kudde getuig.

Hoogtepunte in sy bediening

Pas ná die aankoms van dr. Greyvenstein is daar, met 'n geskenk van br. W. Immelman as neseier, gordyne vir die kerk aangekoop en die kerkplein is toegekamp en met bome beplant.

'n Lykswa wat kerkeiendom sou bly, is teen £85 aangekoop.

Toe die voorsitter die kerkraad daarop attent maak dat die gasmasjien en -pype in 'n slegte toestand was, is besluit om 'n masjien wat met petrol werk te probeer aanskaf.

By die Oktober-Nagmaal in 1912 het 'n gemeentevergadering besluit om die lidmaatsgelde tot ses pennies per lidmaat per maand te verminder. Kort tevore is die ou gebruik van die kollekte by die Nagmaalstafel afgeskaf.

In 1912 is die wenslikheid bespreek van alle slaghuise op Sondae gesluit te hou, maar br. P. Muller het die vergadering ingelig "dat de moeilykheid met de Joodsche Sabbath is".

Die nuwe sendingkerk waarmee in ds. Hattingh se tyd 'n begin gemaak is, is tydens die bediening van dr. Greyvenstein voltooi (1913). Daar was 'n tekort van slegs £49 op die werk en dié is geredelik deur die moederkerkraad oorgeneem.

Vertrek

Toe daar op 13 April 1914 demissie aan dr. Greyvenstein gegee is, was die konsulent ds. Jac A. van der Merwe wat die gemeente later nog meermale as sodanig sou dien en wat later as spesiale evangelieprediker dwarsdeur Kaapland bekend was.

Die dienstyd van ds. J.A.R. Volsteedt (1914–'24)

Ds. en mev. J.A.R. Volsteedt.

Die vertrek van dr. Greyvenstein het die gemeente slegs sowat drie maande vakant gelaat, want met die Julie-Nagmaal van 1914 kon die nuwe leraar in die persoon van ds. Volsteedt uit Kenhardt verwelkom word. Omdat die meeste boere met hul vee in die Karoo was, was daar nie baie buitemense teenwoordig nie. Vrydagaand, 24 Julie, was daar 'n aangename geselligheid in die saal en die volgende oggend het ds. J.G. Weber (McGregor) 'n toepaslike en leersame bevestigingsrede oor 2 Kor. 4:7 gehou. Die namiddag het die bevestigde leraar se intreepreek oor Hand. 10:29 gegaan.

Toe ds. Volsteedt na Sutherland kom, kon hy reeds op 'n vrugbare loopbaan van diens veral aan die minderbevoorregte deel van die NG Kerk terugkyk. Johannes Albertus Roux Volsteedt is op 26 Junie 1874 op die historiese plaas Libertas digby Stellenbosch gebore. Hy het hom eers vir die onderwys bekwaam en as jongman agt jaar lank 'n groot werk onder die trekboere van Boesmanland en in die distrik Kenhardt gedoen deur hulle met sy skooltent van vlei tot vlei te volg. Aan die begin van 1901 is hy na die Teologiese Seminarie en aan die einde van 1904 is hy tot die evangeliebediening toegelaat. Van die begin van 1905 aswas hy ds. Abraham Kriel as hulpprediker te Langlaagte tot groot hulp in die veeleisende taak van die gemeente en die weeshuis. In September 1906 is hy in die gemeente Kenhardt bevestig waarvandaan hy in 1914 na Sutherland gekom het. Hier het hy 10 jaar lank gewerk tot hy na Moorreesburg gegaan het waar hy in 1940 sy emeritaat aanvaar het. Hierna was hy nog in talle gemeentes behulpsaam tot hy op die aand van 3 September 1946 aan sy woning in Die Strand heengegaan het. Ds. Hopkins skryf: "Sy stille en nederige maar tog opgeruimde en vriendelike geaardheid is in die blymoedige glimlag op sy gelaat weerspieël. In sy gemeentes was hy bemind en in die breër kerklike vergaderings het hy ondanks sy beskeidenheid respek afgedwing. In die vervulling van sy bediening was hy konsensiëus, getrou en deeglik. Om die evangelie te verkondig was vir hom 'n lus en sy gemeentes het graag na hom geluister. Sy waardige gade wat hom enige jare vooruitgegaan het, was voor hul huwelik mej. Catharina Henriëtta Roux."

Enkele momente in sy bediening

Kort nadat ds. Volsteedt in die gemeente aangekom het, het 'n lekkasie in die kerktoring aandag geniet, maar in 1923 was dit in so 'n gevaarlike toestand dat Delbridge (waarskynlik die boumeester van 24 jaar gelede) se hulp ingeroep en reparasiewerk aan die toring en ander dele van die gebou teen 'n koste van £982 gedoen moes word, waarvan £250 by die inwyding van die herstelde toring op die aand van 1 Desember 1923 ingesamel is.

In 1915 versoek oudl. Abraham Vlok die kerkraad om ernstig te bid in sake die toenemende onsedelikheid en dronkenskap onder blank sowel as gekleurd. Ook die groot aantal tugsake verraai die donker stroom wat miskien as een van die naweë van die ontwrigtende Wêreldoorlog deur die gemeente begin vloei het.

'n Interessante besluit van 13 Desember 1915 lui dat "een banktje" in die kansel aangebring moes word waarop die prediker kon staan "zoo dat allen hem kan zien".

In Mei 1916 het die kassier gerapporteer dat daar by sy oorname van die boeke in 1912 'n oortrokke rekening van meer as £1 100 was wat gestyg het tot oor die £1 800 tot daar van 1913 af 'n kering gekom en dit beter gegaan het sodat die kerkrekening nou met slegs £300 oortrek was. Op aandrang van die leraar is daar in 1916 van die ou stelsel van dankfees-insamelings afgesien. Voortaan sou daar met kaartjies gekollekteer en klein basaars in die verskillende wyke gereël word. Met die £1 586 wat in 1917 ingekom het, kon die kerkskuld van £1 433 uitgewis word en by die Ringsvergadering van dieselfde jaar het dit geblyk dat Sutherland die meeste aan plaaslike armeversorging (alimentasie) gedoen het.

“Predikant's Motor”

Ds. Volsteedt was die eerste leraar van Sutherland wat in die bearbeiding van die gemeente van 'n motor gebruik gemaak het. In November 1916 is algemeen besluit om hom ses pennies per myl te betaal wanneer hy sy motor vir kerklike doeleindes gebruik – huisbesoek uitgesluit! Presies 'n jaar later besluit die kerkraad egter om 'n "Gemeentelyk Motor" aan te koop. Die voorsitter en broeders D. Immelman en P. Muller sou ondersoek instel, maar eers in 1919 is daar besluit om op sekere voorwaardes saam met die leraar "een Hupp. Motor Car" aan te koop wat die gesamentlike eiendom van die predikant en die kerkraad sou bly. Vir die gemeentelike werk is toe agt pennies per myl aan die leraar toegeken. Die Hupmobile het sowat £496 gekos en is by die vertrek van ds. Volsteedt in 1924 vir £300 van die hand gesit.

Die swarte tyd van die Groot Griep van 1918 moes ds. Volsteedt met die gemeente meemaak. Veral die bruin gemeenskap is swaar getref. Die munisipale raad het die bewoners van die lokasie aangeraai om uit mekaar te gaan en onder die kranse in die kliprante skuiling te soek, maar die siekte het hulle gou weer terug gedryf. Sowat 150 is aangetas en 16 is dood. Slegs sowat agt bejaardes en 'n aantal kinders het vry gekom. Vier jaar later het 'n tweede griepepidemie kort op die hake van 'n maselepideinie gevolg wat in die kerkkoshuis alleen 32 uit die 44 kosgangers getref en die lewe van Ella Steenkamp geëis het.

Vertrek

Ds. Volsteedt se werk in die gemeente was ryklik geseënd. "Die gewensgenade in die gemeente is groot", het iemand in 1924 geskryf. In 'n namiddag-Kinderdiens was die preek in Afrikaans en ongetwyfeld het die verhaal van David as veewagter, held en koning ingang in baie kinderharte gevind. Reeds in 1922 het eerw. Viviers ook in die kerkraadsnotule na die Moedertaal oorgeskakel. Spesiale dienste deur ds. A.G. du Toit van Kaapstad het pragtige vrugte afgewerp. Sondagaand by die laaste diens het 260 vir hulp agtergebly. Maar juis in hierdie tyd is ds. Volsteedt na Moorreesburg beroep en op 24 Mei 1924 het die gemeente in groot getalle opgekom om die band met 'n geliefde leraar te sien losmaak. Die konsulent was nog ds. J.A. van der Merwe. Die aand het ook die inwyding plaasgevind van 'n Tremulant-register in die kerkorrel waarvoor mev. G.J. Viviers haar besonder beywer het.

Ds. Volsteedt se afskeidsboodskap het gehandel oor die woorde: "Ziet, Ik ben met ulieden al de dagen tot de voleinding der wereld" (Mat. 28:20). Maandag was daar 'n gesellige afskeid in die saal en Dinsdag het 'n groot aantal motors en karre die pastoriepaar geleide gedoen tot by Rooikloof waar hulle opnuut verseker is van die agting wat hulle in die kerklike lewe, in verband met die opvoeding, asook in die breë samelewing geniet het.

Die dienstyd van ds. M.B. Brink (1925–'50)

Ds. M.B. Brink in die tyd toe hy die eerste leraar was van die NG gemeente Daniëlskuil, ook die eerste van die twee gemeentes wat hy tussen 1915 en '50 bedien het.

Ds. en mev. M.B. Brink.

Op 2 Februarie 1925 het die keuse by die sesde beroep wat na, die vertrek van ds. Volsteedt uitgebring is, op ds. Brink van Daniëlskuil geval. Hy het dit aangeneem en Saterdagoggend, 6 Junie, kon hy en sy gesin by Rooikloof se hek ontvang word. In die optog dorp toe het 30 motors vooraan gery, gevolg deur perdekarre en die predikant heelagter. Voor die pastorie is adresse aangebied, nadat die kinders: "Heer, Uw diensknecht staat gereed" gesing het. 'n Smaaklike middagete is deur 'n gesellige onthaal in die CJV-saal gevolg. Die bevestiging het die aand plaasgevind met 'n rede deur ds. A.A. van Schalkwyk van De Aar oor Markus 6:37: "Geeft gy hun te eten." Ds. Brink se intreepreek Sondagoggend het oor 1 Kor. 1:24 gegaan. Die aankoms van die nuwe leraar is voorafgegaan deur een van die periodieke droogtes waardeur baie huisgesinne in die stilte groot gebrek moes ly. Plek-plek is selfs meel en aartappels aan die behoeftigste gevalle uitgedeel. Op geestelike gebied het die gemeente nie groot skade deur die vakature gely nie, aangesien hulle getrou versorg is deur die plaaslike sendeling, die konsulent en prop. S.J. Latsky wat vir 'n paar maande 'n geseënde en gewaardeerde werk in die gemeente gedoen het. Met die koms van ds. Brink was die harte egter dubbel verblyd want die verrigtinge het gepaardgegaan met deurdringende reëns en 'n swaar sneeuval.

In 1927 moes die gemeente weer 'n swaar droogte deurmaak wat gevolg is deur die knellende depressiejare met hul nasleep van finansiële insinking en diepe armoede, maar tog kon van vooruitgang in die eerste twee jaar van ds. Brink se bediening getuig word. Die ou pastorie is in 'n groter en geriefliker woning verander en in 1927 is die tender van Gebrs. Muller aangeneem om die uitgediende gasligte in die kerk en pastorie teen £492 deur elektriese ligte te laat vervang.

Nog 'n nuwigheid was die groot kinderfees in die naweek van 19 tot 21 Februarie 1926 toe die prediking deur ds. Brink en prop. W.S. Conradie (destyds van die CSV) spesiaal op die belange van die kind gemik was en sowat 260 kinders die Saterdag op die pragtige oop terrein van Ouplaas onder die reuse peerbome piekniek gehou het.

Droogte en depressie

Saam met 'n groot gedeelte van die land is die distrik in 1927 en 1928 weer deur 'n ernstige droogte geteister wat tot in 1929 voortgeduur het. Van sowat honderd huisgesinne in die Tankwa-Karoo het 75 elders uitkoms gaan soek. In hierdie tyd is onder leiding van sy ywerige en vindingryke sekretaris ds. A.D. Lückhoff deur die Algemene Armesorgkommissie van die Kaapse Kerk sowat 'n 1 200 aanteelskape aan die behoeftigste boere in Sutherland uitgedeel. Plaaslik het hierdie skape as "Lückhoff-skape" bekend geraak. Ook maak die notule met dank melding van 27 sakke mielies wat uit Wepener in die Vrystaat ontvang is vir die armes in die Karoo. Ds. en mev. Brink het in hierdie moeilike tye ten nouste met hul mense verenig geleef en allerweë liefde afgedwing. In 1933 was die droogte skrikwekkend, maar in die winter het pragtige reëns geval.

Afrikaanse Bybel in gebruik geneem

Op 10 September 1933 is die Bybel in Afrikaans feestelik deur die gemeente in gebruik geneem. Geseënde spesiale dienste is in April 1935 deur wyle ds. D.S.B. Joubert in Sutherland gehou. Op die laaste Sondagaand het sowat 500 agtergebly. Ds. Brink kon na hierdie tyd van 'n "lieflike stemming" in die gemeente getuig. Ook 1937 was 'n jaar van ryke seën. Van 21 tot 25 Oktober was die lede van die Ring van Tulbagh ná 15 jaar weer in Sutherland byeen en op die 21ste het die Vrouesendingbond-tak haar 25ste verjaardag gevier. By daardie geleentheid is die hoeksteen gelê van 'n geboutjie by die Sendingkerk wat die VSB aan die Here gewy het vir werk onder die bruin mense as offer van dankbaarheid. Die feesredenaar by dié geleentheid was ds. James Murray van Worcester.

Tweede Wêreldoorlog

Dit sou egter nie baie jare duur voor dat die skrik van 'n tweede wêreldoorlog sy swart skaduwee ook oor die afgeleë Roggeveldse gemeente laat val het nie. Enkele dae nadat die Unie-Parlement tot deelname aan die oorlog besluit het, het ds. Brink die kerkraadslede versoek om verdraagsaamheid te beoefen en alles te doen om die eensgesindheid en samewerking in die gemeente te bevorder. In Desember 1940 het daar egter duidelike tekens van onmin aan die lig gekom en gevoelens het mettertyd so hoog geloop dat verskeie kerkraadslede bedank het. 1943 het die storm verby gesien trek en die skeuring waarvoor in 1942 gevrees is, is genadiglik afgeweer.

Onderwys

By 'n terugblik oor sy lang bediening, so skryf ds. Hopkins in die gemeente se eeufeesgedenkboek van 1955, meen ds. Brink self dat die bevordering van die opvoeding sy vernaamste werk was. Een van die vernaamste dinge waardeur sowel ds. as mev. Brink dan ook in Sutherland onthou sal word, is die reuse-aandeel wat hulle gehad het in die verskaffing van doeltreffende losiesgeriewe vir skoolkinders en dan veral vir die kinders van minder gegoede ouers.

Mev. Brink se afsterwe

'n Droewige ondervinding was dit vir die gemeente toe hulle om die geopende graf moes staan van hul pastoriemoeder wat op 5 Mei 1950 aan hartverlamming beswyk het. Hendrina Susanna Brink was 'n dogter van kmdt. Abraham Hugo Malan en 'n kleindogter van die groot kmdt.genl. Piet Joubert van die Transvaalse Vryheidsoorloë. Sy is op 23 Julie 1888 gebore. Gedurende byna 25 jaar het sy die menigvuldige pligte van moeder, leraarsvrou en leidster van verskillende vroueorganisasies in die gemeente waargeneem. Ds. Hopkins skryf: "Met haar sterk persoonlikheid en bekwaamheid het sy alles doeltreffend georganiseer en sukses in haar ondernemings behaal. Heelhartig het sy haar kragte gewy aan die belange van die armes en hul kinders in en buite die gemeente, aan die ondersteuning van die Sending plaaslik en in die algemeen, aan die oprigting en instandhouding van die koshuise en hospitaal. In al hierdie sake was sy die dryf krag en die besieling. Haar onverwagte heengaan het 'n leë plek gelaat wat nie maklik weer gevul kon word nie."

Die begrafnisrede is, onder blyke van groot belangstelling, deur ds. A.A. van Schalkwyk gehou. Die kis is in die kerkgebou voor die kansel geplaas waar verteenwoordigers van verskeie liggame kranse daarop gelê het. Die uitnemende dienste wat sy in breë kringe bewys het, is dankbaar vermeld. By die graf het Iede van die Sendinggemeente 'n lied gesing en eerw. Von Solms het gewag gemaak van die troue hulp en ondersteuning wat hulle altyd van die "Moeder van die Sendinggemeente" geniet het.

Ds. Brink se aftrede

Ds. Brink se gesondheid was teen dié tyd ook reeds baie verswak en die eensame pad sou vir hom allengs te veel word. Op 9 September 1950 het die Kerkraad met leedwese kennis geneem van sy voorneme om met die aanstaande Januarie-Nag-maal uit die bediening te tree, dog presies drie maande later moes hy reeds sy demissie neem. Die kerkraad het 'n paar erwe in die nuwe dorpsuitbreiding teen 'n nominale som aan hom verkoop waarop hy vir hom 'n mooi huisie laat bou en sy tulpkwekery voortgesit het. In Januarie 1953 moes hy egter die hoogland heeltemal vaarwel sê om hom nader aan die kus te gaan vestig.

Lewenskets

Twee van ds. en mev. M.B. Brink se seuns het predikant geword, onder wie ds. P.A.M. Brink, van sy bevestiging in 1949 tot sy aftrede op 29 Mei 1983 agtereenvolgens leraar van Grootdrink, Gansbaai, Bethanie, Lüderitz, Meru en Die Strand.

Ds. Brink in die ou pastorie by van die tulpe wat hy op Sutherland gekweek het.

Marthinus Beyers Brink is op 13 Februarie 1888 uit 'n bekende Bolandse familie op die ou plaas Nooiensfontein by Kuilsrivier gebore. Nadat hy op Kuilsrivier skool gegaan het, is hy in 1903 na die hoërskool op Stellenbosch waar hy ook sy verdere opleiding aan die Victoria-kollege en die Teologiese Kweekskool geniet het. Aan die einde van 1913 het hy die proponenteksamen afgelê en in die huwelik getree. Die jong egpaar is toe saam na Amsterdam waar hy aan die Vrye Universiteit studeer het met die oog op die doktorale eksamen in die dogmatiek. In November 1914 moes hulle egter noodgedwonge na Suid-Afrika terugkeer nadat die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog hulle op 'n vakansie- en studiereis in Bern vasgetrap het. Nadat hy 'n tydjie op Ventersdorp gewerk het, het prop. Brink 'n beroep aangeneem na Danielskuil, waar hy baanbrekerswerk verrig het onder die uitgewekenes tot so ver daar wit mense in die Kalahari gewoon het. Ook moes hy daar 'n kerk, pastorie en skool oprig. Die drie pastoriedogters is almal getroud. Twee seuns, Philippus Albertus Myburgh en Marthinus Beyers, het predikante geword; een is 'n gegradueerde boer en die jongste word argitek.

Pragtige tulpe uit ds. Brink se tuin op die groentafel was 'n instelling waaraan Kaapse Sinodegangers gewoond geraak het. Oor hierdie stokperdjie waarmee hy ook baanbrekerswerk gedoen het, skryf ds. Brink op 26 Oktober 1954 uit Lüderitz: "Toe ek in 1925 met 'n sneeustorm in Sutherland aangekom en die Europese weer aanskou het, het ek dadelik aan my vrou gesê: 'Nou gaan ek tulpe plant.' Ons het dikwels die bollevelde by Helligom besoek tydens ons verblyf in Holland in 1914. Ek het toe 'n vriend op die bolvelde genader en hy het aan my 75 tulpbolle gestuur wat natuurlik almal ongeakklimatiseerd was. In 1926 het ek hulle geplant en 'n studie daarvan gemaak. In 1929 het ek my eerste blom gepluk. Van toe af het hulle verbasend vermenigvuldig en in die 25 jaar het ek oor die 100 000 van die geel soort gekweek en die land ingestuur. Van 1935 af het die tulp, soos deur my op Sutherland geakklimatiseerd, sy plek in ons land ingeneem. Met reg kan dus gesê word dat ek die Hollandse tulp ook 'n Suid-Afrikaanse blom gemaak het. Toe ek Sutherland moes verlaat, het ek oor 43 000 bolle in 23 verskillende kleure beskik."

Eeufeeswoordjie

As boodskap aan sy ou gemeente stuur ds. Brink die volgende in 1955: "Gemeente van Sutherland! Vir 25 jaar, 'n kwarteeu, het die Here, die Koning van sy Kerk, my sy nietige dienskneg vergun om u as herder en leraar te bedien. Vir 25 jaar het ons lief en leed gedeel. Dit was my vergun om saam diep met my gemeente te voel en saam met hulle te lewe. Dit het baie daartoe bygedra dat ons soveel agting en liefde vir mekaar gehad het. Soms het ons verskil, maar alles is in liefde opgelos. En nou, met hierdie eeufeesviering, is my boodskap aan u, Geliefde Gemeente, wees getrou aan u liefde vir u Kerk en vir u leraar. En wees nie net getrou nie, maar toon dit ook deur u Kerk te besoek en u leraar te respekteer. Laat die goeie naam van Sutherland as 'n kerklike gemeenskap tog nooit van u wyk nie. Laat die hartelikste samewerking voortbestaan. Hom al die eer!"

Predikante

• Frederik Johannes Aling, 1868 – 1873
• Hendrik Willem van der Merwe, 1876 – 1880
• Jacobus Cornelis Reyneke, 1882 – 1884
• Johannes Christoffel Truter, 1885 – 1889
• Gideon Josua Hugo, 1890 – 1895
• Willem Johannes Conradie, 1895 – 1904
• Bernhardus Rudolph Hattingh, 1905 – 1910
• Dr. Jan Hendrik Jacobus Antonie Greyvenstein, 1912 – 1914
• Johannes Albertus Roux Volsteedt, 1914 – 1924
• M.B. Brink, 1925 – 1950
• Antonie Michael Botha, 1951 – 1960
• Ruan Nieuwenhuizen, 14 Feb 2021 – hede

Bronne

• (af) Hopkins, ds. H.C. 1955. Eeufees-Gedenkboek van die Ned. Geref. Kerk Sutherland 1855–1955. Sutherland: NG Kerkraad.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Nienaber, P.J. 1963. Suid-Afrikaanse pleknaamwoordeboek, deel 1. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller), 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.

Eksterne skakels

• (af) Die gemeente se webtuiste. URL besoek op 10 November 2015.