Servaas Rossouw

Dr. Servaas Hofmeyr Rossouw was van 1920 tot vroeg in die vyftigerjare agtereenvolgens leraar van die NG gemeentes De Nieuwe Kerk, Senekal, Albertinia, Swellendam en Maitland.

Dr. Servaas Hofmeyr Rossouw (Montagu, Saterdag 11 Januarie 1890 – Kaapstad, Maandag 11 Junie 1956) was ’n predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk en die vader van Suid-Afrika se presidentsvrou Elize Botha.

Sy nasate onthou hom as werklik baie meelewend met sy gemeentelede en baie gelief, en dat hy eintlik sy tyd ver vooruit was. Hy was 'n diep denkende man, wat ook 'n studie – vanuit 'n Christelike perspektief – oor die hemelruim en astronomie gemaak het, buiten sy besondere kennis van die Bybel. Hy kon volgens oorlewering Grieks en Hebreeus vlot praat en word onthou as 'n intellektuele reus.

Herkoms en opleiding

Die kerkgebou van die NG gemeente Albertinia is die oggend van 18 Junie 1904 ingewy en die gemeente in die namiddag van Riversdal afgestig. Hier was dr. Rossouw leraar van 1926 tot 1930.

Rossouw was die seun van Daniel Hendrik Rossouw van die plaas Eikeverbly, Montagu. Hy matrikuleer op sy tuisdorp en gaan na Stellenbosch vir voorbereidende studie waarna hy in 1914 na Princeton in die VSA vertrek. Ná sy proponentseksamen daar het hy na die Universiteit van Chicago gegaan en sy M.A.-graad dar behaal. Op aanbeveling van prof. dr. B.B. Wakefield is hy toe na Louisville, Kentucky, waar hy met die onderskeiding van magna cum laude doktor in die godgeleerdheid gepromoveer het onder die toe wêreldbekende prof. dr. A.T. Robertson met ’n proefskrif getiteld The authorship of the Book of Acts.

Ná sy promosie in Amerika is hy na Amsterdam in Nederland waar hy aan die Vrije Universiteit en die Universiteit van Amsterdam sowat ses maande klas geloop het, onder andere onder dr. Bavinck, dogmatikus. In dié tyd het dr. Rossouw talle beroepe na die buiteland ontvang, maar het verkies na sy vaderland terug te keer en het so op Dingaansdag (16 Desember) 1919 in Kaapstad geland.

Kort ná sy legitimasie het hy twee beroepe ontvang: die een na die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap in Johannesburg en die ander na die De Nieuwe Kerk, Kaapstad. Hy het hom die tweede laat welgeval. Nadat hy dié beroep aangeneem het, is hy op 5 Maart 1920 in die huwelik bevestig met mej. Hester Duvenage, dogter van mnr. en mev. A.P.C. Duvenage, van Middelburg, Kaap.

Tamboerskloof

De Nieuwe Kerk, waarin dr. Rossouw in 1921 die eerste Afrikaanse diens gehou het.

Op 28 Mei 1920 is hy toe in De Nieuwe Kerk bevestig as volger van dr. E.E. van Rooyen, wat later ’n vertaler van die Bybel in Afrikaans sou wees. Nie minder nie as 27 predikante het deelgeneem aan die handeoplegging.

Tot omstreeks dr. Rossouw se dienstyd is nog net Hollands en Nederlands van die NG Kerk se kansels gehoor. Afrikaanse jong mense landwyd het anders begin voel en hulle vir die bevordering van hul moedertaal beywer, ook in die kerk. So het ’n groep van 160 studente aan die Universiteit van Kaapstad dan dr. Rossouw en die kerkraad in 1921 genader met die versoek om by wyse van proefneming ’n aanddiens in Afrikaans te hou. Die kerkraad het daartoe ingestem en volgens die telling deur die diakens het sowat 600 mense die eerste Afrikaanse diens in De Nieuwe Kerk bygewoon. Die studente wat dié versoek gerig het, was onder andere Frans Erasmus, latere minister van verdediging, Johan Conradie, later regter-president en speaker van die volksraad, asook Chris Viviers, hoof van die opleidingskollege op Graaff-Reinet.

Senekal

Verwelkoming

Die NG kerk Senekal waarin dr. Rossouw die Woord van 1921 tot 1926 bedien het.

Ná 'n kort dog seer geseënde bediening in sy eerste gemeente, het dr. Rossouw 'n beroep na Senekal in die Vrystaat aanvaar. Van sy bevestiging hier lees het ’n onbekende Hollandse dagblad onder meer soos volg berig: “Die bevestiging van dr. Rossouw Saterdag en Sondag 10 en 11 Desember 1921 sal gedenkwaardige dae bly in die geskiedenis van die gemeente van die NG. Kerk te Senekal. Met die aanneming van die beroep na Malmesbury deur ds. H. Pienaar het die gemeente vakant geraak, en wie kon droom dat die vakature so spoedig en so gelukkig sou opgevul word. Dr. S.H. Rossouw van die Nuwe Kerk, Kaapstad, het hom die beroep hierheen laat welgeval, en werd verwelkom op Saterdag deur 'n groot en geesdriftige menigte, nieteenstaande die stortreëns wat byna die hele week geval het.

“Op Ventersburgweg (die latere Hennenman) is die nuwe leraar met sy gade en geselskap afgehaal per motor deur die heer Jan Pretorius en Nicholas Oosthuizen, en het toe op Schaapplaats die nag geslaap. 'n Kommando perderuiters, onder leiding van mnr. Carl Triegardt van Gordonia, het die geselskap 'n paar myl buite die dorp ontmoet. Vanaf Ventersburgweg was dit net reën en water en modder, gevolglik was die aankoms te Senekal 'n goeie drie uur ná die bepaalde tyd. By die bepaalde plek buitekant die dorp het 'n vloot van motors gewag, maar weens die reën het die mense langsamerhand teruggekeer dorp toe en daar gewag totdat die kerkklok die aankoms aangekondig het.

“Gelukkig by die aankoms te Senekal het die weer opgeklaar sodat die verrigtings in die opelug voor die pastorie kon plaasvind. Dr. Rossouw en gade is binnegelei deur ouderling John Bell na verwelkoming van die diaken-burgemeester, C.M. van der Merwe, en onder toesing van 'n lied deur die kinders van die Sondagskool. Daar die bevestiging om drie uur moes plaasvind en dit reeds laat was, het dr. Rossouw slegs 'n kort toespraak gehou en veral 'n woord van dank gerig aan die perdekommando, wat hulle so laat moed skep het op die gebeurtenisvolle reis deur water en modder. In die namiddag om drieuur was die NG kerk stampend vol. Daar was teenwoordig di. Steyn (Rosendal), Reyneke (Vrede), H. Pienaar (Malmesbury), Kloppers (Rietfontein), Esterhuizen (De la Rey) en P. de Klerk (Mosselbaai).

“ 'n Ruime aantal telegramme is ontvang van leraars van elders, gelukwensing uitsprekende en ook hul spyt om nie te kan teenwoordig wees nie (weens die reën). Die bevestigingsrede is gehou deur ds. P. de Klerk van Mosselbaai, wat spesiaal oorgekom het vir die geleentheid, daar 'n hegte hand van vriendskap bestaan tussen hom en dr. Rossouw, wat gelê is gedurende hul studiejare in Amerika. Sy weleerw. het tot teks geneem Esegiël 33:7. ‘Gij nu, o mensenkind! Ik heb u tot een wachter gesteld over het huis Israëls; zo zult gij het woord uit Mijn mond horen, en hen van Mijnentwege waarschuwen," en die verdeling was as volg (1) Die betekenis van die benaming ‘wachter’. (2) Die roeping van die evangeliedienaar. (3) Die uitwerking van sy bediening. Die preek was 'n meesterstuk van welsprekendheid, gelewer in deftige Nederlands, ernstig, boeiend en paslik.

“Onmiddellik ná die diens het die resepsie plaasgevind voor die stadshuis, waar die volgende adresse aangebied is: van die kerkraad, die Vrouesendingbond, die Vroue-Helpmekaar, kinders van die Sondagskool, die kinders van die dagskool, die stadsraad en Senekal Free Church. Verskillende toesprake is gelewer en intussen het die Senekal-blaasorkes onder die leiding van ds. H. Pienaar pragtige musiek gemaak. In seer gepaste woorde het die nuwe leraar die groot skaar toegespreek en sy dank en waardering namens homself en sy gade betuig. Deur die dogtertjie van mnr. Danie Kirchner is mev. Rossouw 'n pragtige ruiker aangebied.

“Op Sondagmôre het dr. Rossouw sy intreepreek gelewer. Sy weleerw. het tot teks geneem 1 Kor. 4:1 en 2: ‘Alzo houde ons een ieder mens, als dienaars van Christus, en uitdelers der verborgenheden Gods. En voorts wordt in de uitdelers vereist, dat elk getrouw bevonden worde,’ waarvan die hoofgedagte was (1) die predikant as dienaar van Christus en uitdeler van die verborgenhede Gods, (2) die vereiste van die amp. Die preek het 'n geweldige indruk gemaak.

“Dr. Rossouw is besiel met die erns van sy roeping, en sy prediking word gekenmerk deur vurige ywer. Sy blanke opregtheid straal uit 'n jeugdige gelaat at die indruk gee van innige vroomheid. Ofskoon so jonk is, is hy reeds skitterend as kanselredenaar. Senekal kan sig dubbel en dwars gelukkig ag en ongetwyfeld is die gemeente baie in sy skik met die nuwe Ieraar.

“Sondagmiddag het ds. H. Pienaar 'n woord van vertroosting tot die gemeente gerig. Menig traan werd in die stilte gestort. Die liefderyke band tussen hom en die gemeente is nog ewe warm as voorheen. Na afloop van die diens het ds. Steyn van Rosendal 'n woord van vermaning tot die kinders gespreek. Op Saterdagaand het ds. Esterhuizen, swaer van dr. Rossouw, 'n ernstige boodskap tot die gemeente oorgebring. Die preek het gegaan oor ‘storms op die see van die lewe’. Sondagaand het ds. Kloppers van Rietfontein, as konsulent afskeid geneem van die gemeente en hulle seer gestig deur sy ernstige woord. Ds. Kloppers het hom baie verdienstelik gemaak gedurende die vakature en die gemeente is hom grote dank verskuldig."

Sy bediening op Senekal

Dr. S.H. en mev. Hester Rossouw toe hy leraar was van die NG gemeente Senekal met hul twee oudste kinders. Die dogtertjie is Elize en die seuntjie die later adv. Servaas Rossouw.

Die kerksaal op Senekal waarvan dr. Rossouw die deur op 31 Oktober 1925 oopgesluit het.

Die boukommissie van die NG kerksaal op Senekal. Staande: S. Schutte, L. van den Heever, N. Pretorius, W. van Coller, N. Grobbelaar, G. Schoeman. Suttende: Z. Koekemoer, J. du Preez, dr. Rossouw, G. Joubert, W. Grobbelaar.

Dr. Rossouw se vyfjarige bediening te Senekal was van die begin 'n ryklik geseënde, waarvan beide die stoflike en geestelike bloei en welvaart van die gemeente getuie is. Onder sy voorsitterskap van die Skoolkommissie en Skoolraad is die publieke skool vergroot met nege klaskamers en het die eerwaarde kerkraad die meisieskoshuis twee maal laat vergroot tot die sierlike en doeltreffende gebou wat dit later was. Die kerk self is ook ruimskoots vergroot met addisionele galerye. Tydens sy bediening het die susters van die gemeente die stoele voor en op die preekstoel aangekoop en is die bekleedsel op die kansel vernuut. Die geld daarvoor is versamel deur 'n besonder suksesvolle konsert (oumense) onder leiding van mev. dr. Rossouw. Aan die orrel is 'n belangrike verbetering deur die Kerkraad aangebring en op die kansel en ’n Bybel en gesangboek van historiese betekenis geplaas.

Hiervan maak die volgende berig in die Kerkbode melding: “By die môrediens het dr. Rossouw bekend gemaak dat die Kanselbybel – wat deur wyle mev. Van de Venter gegee is – onder voorwaarde gegee is dat dit ná haar dood aan haar seun sou terugval, en dat die seun dit nou opgeëis het. Reeds by die middagdiens was daar 12 aanbiedings vir 'n Kanselbybel, en aangesien mnr. en mev. Frederik Goosens die eerste was om namens die familie Goosens 'n Bybel en gesangboek te gee is, dit met dank aangeneem."

Wat die tydelike welvaart en uitbreiding van gemeentelike werksaamhede betref het, was die groot werk in daardie tydperk van sy geskiedenis, die aankoop van die grond en die bou van die doeltreffende kerksaal. Hieromtrent lees berig die Kerkbode: “Senekal – Op 31 Oktober is 'n lang verwagte mylpaal bereik in die geskiedenis van hierdie gemeente. Op dié dag is die kerksaal ingewy. Baie wat daar voor geywer het rus in die moederaarde. By die opening is daarvan melding gemaak dat ds. Pienaar nie kon teenwoordig wees nie, en dat hy die eerste fondse versamel het vir die bou van 'n saal. Dit was na sy bevestiging die eerste werk wat dr. Rossouw aangepak het om klaar te maak, en die fondse daarvoor het vinnig aangegroei, sodat die werk klaar is byna sonder skuld. Die here Ferguson en Cook, die kontrakteurs, kom lof toe vir die sierlike, doelmatige gebou. Om 11 uur vm. het die plaaslike leraar die deur oopgesluit in die naam van die Heer, en eerw. De Villiers, die plaaslike sendeling, het die wydingsgebed gedoen. Daarop het dr. Rossouw treffend gepraat oor Hand. 1:13, 14. Verder was evangelis Japie Eksteen teenwoordig, wat hier is om die plaaslike leraar te help, waar nodig, met bidure, en mededelinge omtrent sy werk onder arm mense. Toe is daar 'n beroep gemaak vir delging van die £1 400 tekort. Staande die vergadering is £600 bymekaar gemaak, waarvan £60 deur die susters versamel is onder leiding van ons ywerige predikantsvrou. Die boukommissie kom alle lof toe vir die opoffering wat hulle gemaak het om die werk deur te sien. Die aangename gemoedstemming is bewys van die dank van die gemeente aan leraar, kerkraad, boukommissie en kontrakteurs vir hulle werk. Die koor, onder leiding van prof. De Lange het pragtig gesing. Sondag is Hervormingsdag plegtig herdenk onder 'n treffende rede deur die leraar oor die woorde: ‘Man Gods, die dood is in die pot.’ Iedereen is goedsmoeds en versterk huis toe gekeer."

Na die voltooiing van die saal het die gemeente op sosiaal gebied ook flink gevorder en is daar 'n flukse debatsvereniging gestig deur dr. Rossouw. Gedurende die tydperk 1921-‘26 van sy bediening is daar 484 kinders gedoop, presies 500 aangeneem en voorgestel en het die ledetal van 1 125 gestyg tot 1 812, en is 151 pare in die huwelik bevestig. Voorts is menige dierbare na die graf gedra, onder wie nie minder nie as vyf diensdoende kerkraadslede. Op Sendinggebied het die gemeente ook kragtig opgetree. Die bydrae vir die plaaslike en buitelandse sendingwerk was elke jaar ruim en het steeds hoër geklim. Die Vrouesendingbond was altyd 'n belangrike faktor om die sendingywer en belangstelling aan te wakker en het steeds in getalle toegeneem onder die leiding van mev. Rossouw. Die bussies is in die tyd aangekoop en saam met die basaars het dit uitstekend beantwoord. Die gemeentelike dankoffers het in dié jare 'n merkwaardige hoë peil bereik.

Die vooruitgang van Senekal-gemeente was egter nie net die tydelike belange, want dit het ook gedeel in heerlike geestelike seëninge. Ná elke huisbesoek was daar gewoonlik verskeie bekeerlinge en met Pinkster altyd 'n ryke insameling, soos onder meer blyk uit een van die voorgaande aanhalings uit die Kerkbode. Die opkomste tot die openbare eredienste en veral Nagmaalsgeleenthede was in die reël goed. In een jaar het die gewone kollektes die mooie som van £527 opgebring, wat grootliks toe te skrywe was aan die goeie bywoning van die dienste. Senekal het in al die tyd by die Ringsvergaderings in sy godsdienstige verslag onder meer hierin uitgeblink dat kon gerapporteer word dat die weeklikse bidstonde so heel goed bygewoon is.

In die jaar 1925 is Senekal afgesny van die Sentrale Ring en bygevoeg by die Ring van Bethlehem. Dadelik het 'n ruim aantal lidmate van die gemeente van die £45-skema aandele geneem in die Bethlehem-weeshuis. In dié dae was Senekal reeds baie vrygewig, soos vir die Helpmekaar, Rhodesië, Namakwaland, die Bybelvertaling, ens. Ook is 'n armsorgvereniging gestig.

Afskeid en vertrek

Juis net in dié tyd het een roepstem ná die andere tot die pastorie gekom. Dat die band tussen pastorie en gemeente heg en innig was, is duidelik te sien uit die volgende aanhaling van 'n ongekunstelde bydrae in die Vriend des Volks, deur sy Senekalse medewerker: “19 September sal seker nie maklik deur die gemeente van Senekal vergeet word nie. Drie weke gelede het die gemeente van Albertinia die onvriendelikheid gehad om ons leraar en vriend, dr. Rossouw, daarheen te beroep. Ons het dadelik onrustig gevoel dat hy sal aanneem, maar koester nog die hoop dat hy langer in ons gemeente sal bly. Hy was nog maar vyf jaar hier en die laaste ag maande het hy vier beroepe gehad. Dus was ons altyd in 'n onrus dat hulle sal weggaan, want dis nie aangenaam om jou leraar en vriende te verloor nie. Hulle het deur hul vriendelikheid en gasvryheid die hart van die gemeente gewin. Die pastorie was altyd oop vir enigeen; mens was altyd seker van 'n vriendelike ontvangs. Gistermôre was dr. Rossouw se preek oor ‘Vrede, vrede, en tog is daar geen vrede’. Dit was voorwaar 'n baie ernstige preek en werd om oor na te dink. Hy eindig met te sê daar moet vrede wees met God, vrede met ons medemens en vrede met onsself (ge-wete). Net voor hy die seën uitspreek, sê hy dat hy nou vir die vierde keer weggeroep is en voel dit die keer sy plig om hom los te skeur van die gemeente en weg te gaan."

Die afskeid was besonder hartlik dog innig teer en seer aandoenlik. In die Kerkbode van die 10 November 1926 het die volgende verslag verskyn: “Senekal is weer vakant. Dr. S.H. Rossouw, wat ongeveer vyf jaar hier gearbei het, het op 31 Oktober afskeid van die gemeente geneem. In die afwesigheid van die konsulent, ds. P.H. van Huyssteen, het die predikant van Bethlehem die amptelike pligte vervul. Onder 'n diep besef van die heiligheid van die oomblik het die kerkraad Saterdag aan die vertrekkende leraar eervol ontslag gegee. Die stilte, wat daar geheers het, het die erns van die oomblik vertolk.

“Saterdagaand was die kerksaal stampvol by geleentheid van 'n geselligheid. Sondagmôre het dr. Rossouw sy laaste boodskap afgegee naar aanleiding van Joh. 2 18a: ‘Kinderkens, het is de laatste ure.’ Die laaste uur is 'n uur van herinnering, erns, skeiding, oordeel en ontmoeting. Onder diepe aandoening het die gemeente hierdie ernstige boodskap aangehoor. Na afloop van die diens het die kerkraad en gemeente aan hom 'n baie mooi gefilumineerde adres gegee, asook 'n beurs, terwyl die susters 'n soortgelyke adres aan mev. Rossouw gegee het. Ook die kinders van die Sondagskool het hulle 'n mooi adres gegee. In die namiddag was kinderdiens, en in die aand is 93 jong lidmate aan die gemeente voorgestel deur die leraar, sy laaste stukkie werk in die gemeente. Die stemming in die gemeente was baie ernstig en droefgeestig. Op Maandagmôre het dr. Rossouw vertrek na sy nuwe werkkring, Albertinia. Ouderling G. Joubert vergesel hom daarheen. Mag die Heer sy werk daar ryklik seën en vir Senekal gou weer 'n leraar gee. (Senekal, OVS, 31 Oktober 1926).”

Afskeidsbrief van Senekal se kerkraad

“Hoogeerwaarde Dr. S. H. Rossouw,

“Ons as gemeente staan onwillekeurig weer by 'n belangrike mylpaal, 'n mylpaal nie alleen in die geskiedenis van die gemeente van Senekal nie, maar ook 'n mylpaal in u eie geskiedenis as leraar van hierdie gemeente in besonder en van die NG Kerk van die OVS in die algemeen. As 'n gemeente staan ons op die punt om deur u, ons leraar, verlaat te word en 'n onsekere toekoms tegemoet te gaan. Ons sê onsekere, want ons weet nie of ons weer gou 'n leraar sal kry en of ons miskien vir 'n lang tyd herderloos sal wees nie, iets wat nie waarskynlik maar tog nie onmoontlik is nie. Onseker dus, maar ons laat die toekoms in die hand van God. Kyk ons terug op die verlede dan is daar oorvloedig stof tot dankbaarheid op geestelik gebied, so ook op stoflik gebied. Hier denk ons veral aan die vergroting van die kerk, die bou van die kerksaal, en die uitbreiding van die kerkhostel, wat hier sal bly staan as gedenktekens van u verblyf in hierdie gemeente.

"Maar helaas! Ons het ook rede om ons in sak en as voor God te verootmoedig. Reeds was u die vyfde leraar om die boodskap van die Evangelie in hierdie gemeente te verkondig en ons voel dat ons, ons voorregte nie genoeg gewaardeer het nie. Dis nog geen vyf jaar dat u hier in die gemeente gekom het, die dag is ons nog as die dag van gister, en tog, wat het daar nie in die korte tyd gebeur nie? Hoe dikwels het u nie by die siek- en sterfbed van lede (onder wie ook vyf diensdoende kerkraadslede), gestaan nie? Hoe dikwels het u nie by die ope graf woorde van troos en simpatie, maar ook woorde van waarskuwing en vermaning gespreek nie? Hoe dikwels het u nie die Evangelie van die kansel tot 'n getuienis vir of teen ons verkondig nie? En al was dit ‘die Jood 'n ergernis en die Grieke 'n dwaasheid’, u het die basuin geblaas en wee ons, wat nie aan die stem gehoor gegee het nie. En wat in u binnekamer gebeur het is hy die Allerhoogste alleen bekend en sal die ewigheid openbaar.

"U het hier dae van geluk, vreugde en blydskap geniet aan die soete waters en lieflike skaduwees van Elim, maar ook dae van teleurstelling en droefheid. Ja – u moes ook die bittere water van Mara drink, ‘in trane moes u saai’, God gee, dat u met gejuig mag maai, maar laat ons nou 'n sluier werp oor die verlede en dit kan ons alleen doen as ons die genade ontvang, wat nodig is om God in alles te dank, volgens dieselfde onfeilbare Evangelie wat u ons hier verkondig het. Mag God die Here u nog vele jare spaar en aan u die nodige krag gee om voort te gaan met u uiters moeilik, dog heerlik werk in die uitbreiding van sy Koninkryk. Vertrouende dat u Hoog Eerwaarde hierdie huldeblyk en klein geskenk sal aanneem as 'n nederige bewys van die opregte liefde, groete en hoogagting van die Kerkraad en Gemeente.”

Swellendam

Die kerkgebou van die moedergemeente van die Nederduits Gereformeerde Kerk op Swellendam, ontwerp deur Folkert Wilko Hesse en sy seun, Francois. Dr. Rossouw was leraar hier van 1930 tot 1944.

Die bevestiging van dr. Rossouw op Swellendam het plaasgevind teen die einde van Januarie 1930. Op 10 Februarie 1930 het hy die eerste kerkraadsvergadering gelei. Die dienstyd van dr. Rossouw het groot verwagtinge by die gemeente gewek en groot belangstelling gaande gemaak. 'n Besoeker aan Swellendam tydens die Oktober-Nagmaal van 1931, toe ook 108 lidmate voorgestel is, het. in 'n berig aan Die Kerkbode meegedeel hoe diep hy getref is deur die eensgesindheid van die gemeente en die pragtige opkomste. “Lidmate getuig van hul ingenomenheid met hul beminlike en ywerige leraar."

Kerksale word opgerig

Zuurbraak

Die behoefte aan 'n kerksaal op Zuurbraak is reeds lank gevoel. Met verloop van die jare het blankes al meer ingetrek in die dorp van hierdie ou sending-gemeente. Op die kerkraadsvergadering van 10 Februarie 1930 gee ouderling M.J. Crous kennis dat hy op die volgende vergadering die noodsaaklikheid van 'n kerksaal te Zuurbraak sal voordra. Genoemde vergadering op 19 April besluit toe tot die oprigting van 'n saal op Zuurbraak en benoem as kommissie om 'n geskikte erf vir die doel daar te kry, die broeders M. Crous, G. Linde, P. Badenhorst en P. van Niekerk. Feitlik eers 'n jaar later besluit die kerkraad tot die koop van die erf van mnr. H. de Bruyn en word die tender van mnr. H. Matthee vir £468 10s. vir die bou van die saal aangeneem. Op Donderdag, 22 April 1931, kon dr. Rossouw die hoeksteen lê, toe hy die woord gevoer het oor “Ebenhaeser”. Die inwyding van die saal op 29 Julie 1931 was 'n heuglike geleentheid!

Nuwe Bethelsaal

Die Nuwe Bethelsaal, ingewy op 17 Julie 1935.

Die plan van 'n nuwe saal meer sentraal in die dorp het nie ingang gevind nie. Op 'n vergadering van die kerkraad in Oktober 1929, toe 'n lang bespreking gevoer is in verband met die ou Bethelsaal, het dit sterk geblyk dat die broeders vir 'n nuwe saal voel, maar dan op dieselfde plek. In April 1930 benoem die kerkraad 'n kommissie om planne vir 'n nuwe saal in gereedheid te bring, op voorwaarde dat dit op dieselfde plek gebou word. Die kommissie het bestaan uit die voorsitter, en die broeders C.D. van Zyl, J.W. van Eeden, J.P.H. Vaughan en B.H. van der Westhuizen. Vier jaar het egter verloop voordat finaliteit in hierdie onderneming verkry is. Eers in Oktober 1934 aanvaar die kerkraad die tender van mnr. Karg vir £1 379 10s. wat ook die sloping van die ou saal ingesluit het, hoewel die koste op die ent op £1 400 te staan gekom het, behalwe nog die stoele. Op Woensdag, 6 Maart 1935, kon die hoeksteen van die nuwe Bethelsaal deur dr. Rossouw gelê word. Die inwyding van hierdie mooi en doeltreffende saal – sieraad van die onderdorp – was 'n dubbele geleentheid. Op die aand van Hemelvaartsdag 1935 het dr. Rossouw 'n wydingsrede gehou oor Jes. 54:2 : “Maak die plek van jou tent wyd, en laat hulle die doeke van jou tentwonings oopspan. Verhinder dit nie! Maak jou lyne lank en slaan jou penne styf in." Die feestelike inwyding het plaasgevind op Woensdag, 17 Julie 1935. Toesprake van gelukwensing is gehou deur ds. W.N. van der Merwe (Heidelberg), mnr. L.J. Vosloo (magistraat) en mnr. G.A. Scholtz namens die burgemeester. In sy gelukwense het ds. Van der Merwe onder meer hierdie stelling aangevoer: “As die saal die teken is van die afstigting van 'n nuwe gemeente,. dan is die bou van die saal stellig 'n stap in die regte rigting." Oud-ouderling C.D. van Zyl het namens die onderdorp en ouderling J. Vaughan as Sondagskoolsuperintendent namens die kinders hul dank aan die kerkraad oorgedra. Die basaar met dieselfde geleentheid het £140 byeen-gebring.

Die Sofia-saal

Op 'n kerkraadsvergadering op 18 April 1932 het die broeder J.J. du Toit kennis gegee dat hy by die volgende vergadering oor die wenslikheid van 'n saal vir Kluitjieskraal-wyk sal spreek. Verder as hierdie kennisgewing het dit vereers nie gekom nie. Toe breek die geseënde Pinkstertyd van 1933 aan. Veral ook in die wyk Kluitjieskraal het baie bekeringe, plaasgevind. Met die vernuwing van hierdie seëninge in die Pinkster van 1934 het die begeerte by lede van daardie wyk baie sterk posgevat om 'n saal op te rig. Die groot opkomste na bidure het die behoefte aan so 'n saal diep ingeskerp. 'n Kommissie om leiding te neem in hierdie onderneming is toe in die lewe geroep. Hiervan het die kerkraad met dankbaarheid kennis geneem op sy vergadeting" van 17 Julie 1934. Die morg grond vir die saal is geskenk deur die wed. Sofia van Dyk, na wie die saal vernoem is. Die saal is gebou deur die broeder J.J. Streicher, maar almal het so ver moontlik hand bygesit om die koste so laag as moontlik te hou. Die broeder D.C. van Dyk was aangestel om toesig te hou en die werksaamhede te reël. Die £500-koste van die saal is gevind deur vrywillige bydraes, ook van belangstellende vriende uit buurgemeentes. Op sy vergadering van 15 Julie 1935 het die kerkraad die kaart en transport van hierdie saal oorgeneem met innige dankbaarheid teenoor die biduurkring van Kluitjieskraal.

Malagas-saal

Op sy vergadering van 15 Julie 1935 het die kerkraad opdrag gegee aan die voorsitter en die ouderling en diaken van Malagas-wyk om onder-soek in te stel na die moontlikhede van 'n saal op Malagas vir basaardoeleindes. Op 21 Oktober 1935 het die kerkraad die bou van 'n saal op Malagas finaal bekragtig. Die broeder H. Gildenhuys het die erf langs die kerkgebou vir die doel geskenk en sy seun, broeder C. Gildenhuys, het hom baie beywer om die geld daarvoor te kollekteer. Die saal van sink en hout is gebou deur die broeder A. Lourens.

Buffelsjags-saal

Hierdie saal van sink en hout is oorspronklik opgerig deur die publiek van Buffeljags, maar in April 1940 aan die kerkraad oorgegee op sekere voorwaardes, wat vasgelê is in 'n geskrewe kontrak. Die beheer van die saal berus by 'n kommissie bestaande uit die voorsitter van die kerkraad, die ouderling en diaken van Buffeljags-wyk, en drie lede gekies deur die publiek van Buffeljags elke twee jaar.

Storms oor Stormsvlei

Hoewel die wyk Stormsvlei aanvanklik nie aan Riviersonderend afgestig wou word nie, het 153 lede uit daardie wyk tog in 1927 'n petisie geteken en by die kerkraad van Riviersonderend ingehandig met die versoek om voortaan onder daardie gemeente te sorteer. Weens die beperkte sitplekke in sy kerksaal moes die kerkraad die versoek van die hand wys. In Oktober 1929 verskyn twee broeders, Le Roux en Fourie, van Stormsvlei, voor die kerkraad van Swellendam met 'n petisie onderteken deur 114 lidmate, waarin hulle versoek om aan Riviersonderend afgesny te word saam met 'n skenking van £500 van Swellendam aan Riviersonderend. Op sy vergadering van 10 Februarie 1930 vaardig die kerkraad 'n kommissie af om 'n afvaardiging van Riviersonderend se kerkraad op Stormsvlei oor die versoek te spreek. Riviersonderend vind dit egter onmoontlik om aan die versoek toe te gee, omdat sy kerksaal nie ruimte vir ekstra lidmate kan bied nie. In 1933 ontmoet verteenwoordigers van Swellendam se kerkraad (dr. Rossouw, en die broeders M.J. Streicher, J.P. Joubert en Hans Cilliers) en van Riviersonderend se kerkraad mekaar weer op Stormsvlei. 'n Ooreenkoms vir die aansny van die wyk Stormsvlei aan Riviersonderend word getref, en die hele saak word verwys na die Ringskommissies van die Ringe van Stellenbosch en Swellendam. Op 22 Mei 1934 vergader die twee Ringskommissies op Stormsvlei, toe die broeders M.J. Streicher, J.P. Joubert en Hans Cilliers die kerkraad van Swellendam verteenwoordig het. Die Ringskommissies bekragtig die ooreenkoms wat reeds getref was vir die afsny van Stormsvlei, en hul scriba verwittig beide kerkrade van Swellendam en Riviersonderend dat die grenslyne vasgestel sal word vanaf die poort met die loop van Noukloof oor die plase Kleinfontein, Brakfontein, Leeukop en Hanskraal, met die verstandhouding dat die teenswoordige beswaarde grondbesitters van genoemde plase en hul eggenotes hul kerklike voorregte op Swellendam mag bly behou solank as wat hulle verkies. Alle ander bewoners van die plase sal ressorteer onder Riviersonderend. Die uitvoering van hierdie ooreenkoms het egter skipbreuk gely op 'n vergadering van Swellendam se kerkraad op 17 Julie 1934, toe eenparig besluit is dat die versoek om afstigting van Stormsvlei teruggetrek word. In Julie 1938 kom daar weer 'n petisie van Storms-vlei voor die kerkraad. Riviersonderend se nuwe kerk het toe voltooiing genader: daar sou meer sitplek-ruimte wees. Dit het die Stormsvleiers nog 'n keer laat dink aan die moontlikheid om by Riviersonderend ingelyf te word. Ons kerkraad dra toe hierdie versoek oor aan Riviersonderend se kerkraad, maar in die lig van 1934 se gebeurtenisse – toe die ooreenkoms tot afstigting by Swellendam se kerkraad skipbreuk gely het – het daardie kerkraad nie sy weg oopgesien om aan die versoek te voldoen nie.

Die Human-fonds

Dr. Rossouw en gesin omstreeks 1944 toe hy predikant was van die NG gemeente Swellendam. Elize Botha is op die inlas.

Onder die baie kosbare en histories waardevolle dokumente in besit van die kerkraad is die testament van wyle die heer Johan Zacharias Human, wat in 1867 die testament opgestel en in 1884 oorlede is. Volgens hierdie testament, wat die Eksekuteurskamer, Kaapstad, en die dienende kerkraad, Swellendam, as gesamentlike trustees aanwys, is oorspronklik £1 200 gelaat, wat bekend sal staan as die Human-armefonds en as volg beskikbaar sal wees: die rente op £1 000 moet aangewend word vir die opvoeding van behoeftige kinders en hulpverlening aan behoeftige, gebreklike of kranksinnige volwassenes in die nageslag van genoemde J.Z. Human; die rente op £100 moet die kerkraad ontvang as bydrae tot die salaris van die predikant; en die rente op die ander £100 moet deur die kerkraad gebruik word vir sending werk; alle ongebruikte rente moet by die kapitaal gevoeg word; en wanneer die kapitaal verdubbel het, moet die kerkraad rente ontvang op £400. Op 31 Desember 1902 het die kapitaal die som van £2 200 bereik en is sedertdien aan die kerkraad rente op £400 uitbetaal. In 1922 is die breë kerkraad deur die bemoeiinge van ds. Du Toit weer ingelig met al die inligting aangaande hierdie fonds. In 1932 het die kerkraad wetsadvies ingewin oor die moontlike opheffing van die fonds, omdat die administrasie daarvan vir die kerkraad heelwat moeite en verantwoordelikheid kos. Hierdie fonds mag egter nie opgehef word nie, omdat die doel van die testament nog nie tot niet is nie. Met die jare het die kapitaal van die Human-fonds deur ongebruikte rente so opgeloop dat dit in 1948 op £8,957 staan. Al wat ons gemeente hiervan kry, is tans £20 per jaar – die rente op £400 – verder behoort niks daarvan aan die kerkraad nie. As mense op grond van hierdie fonds te kenne gee dat Swellendam 'n ryk gemeente is, dan ontbreek dit sodanige bewering aan alle grond! In 1948 ontvang 34 nakomelinge van die Human-familie hulp uit die fonds teen 'n gesamentlike bedrag van £376 vir die jaar.

Hulp aan Noodlydendes

Tydens die droogte van 1933, wat sy verwoestende kloue so diep ingeslaan het in groot gedeeltes van Suid-Afrika, het ons kerkraad en gemeente ook sover moontlik die helpende hand gebied. Geld, meel en ander produkte is na geteisterde gebiede gestuur.

Ontvangs van die Afrikaanse Bybel

Op Sondag, 27 Augustus 1933, is die oggenddiens spesiaal ingerig met die oog op die ingebruikneming van die Bybel in ons moedertaal. Terwyl die gemeente reeds die kerk gevul het, het Elize Rossouw (later mev. P. W. Botha), vergesel van Ria Tomlinson (later onderwyseres op Stellenbosch), en nog 'n dogtertjie, almal in wit geklee, die Afrikaanse Bybel op 'n kussing die kerk ingedra. 158 Voor die kansel het dr. Rossouw dit in ontvangs geneem. In die loop van sy boodskap het hy die ver-lange van die kerkraad te kenne gegee, dat nie een huis in die gemeente sonder 'n Afrikaanse Bybel moet wees nie, en 'n oproep gedoen vir skenkinge. Onmiddellik na die diens het mnr. L.L. Tomlinson 40 Bybels geskenk vir verspreiding onder behoeftiges 'n voorbeeld wat deur ander gevolg is. Verbeteringe. In 1932 is die verligting van die kerktoring in die aande aangebring. In 1933 is die kerk voorsien van Psalm- en Gesangbordjies, weerskante van die kansel — 'n geskenk van mev. G. van Dyk. In 1939 het die kerkraad besluit tot die verfraaiing van die kerkgronde. In 1940 is die ou korrespondensie en ander waardevolle stukke mooi netjies en stewig ingebind om as gemeentelike argiefstukke beter bewaar te word. Aan die stigting van 'n fonds vir 'n nuwe orrel het die kerkraad in 1939 sterk gedink, maar in 1940 daarvan afgesien met die oog op die oorlogsomstandighede. In 1940 is egter 'n nuwe elektriese blaser, 'n “tremulo” en ander verbeteringe aan die orrel aangebring teen 'n koste van £125.

Hulpdienste

Ds. P.J.J. Boshoff, afgetrede leraar van die NG gemeente Bloemfontein, was hulpleraar op Swellendam in 1933.

Dit was vir dr. Rossouw 'n onmoontlike taak om die groot gemeente alleen te behartig. Van Desember 1930 tot Mei 1931 het die kerkraad gebruik gemaak van die hulpdienste van prop. C.C. van Dyk, wat daarna georden is as predikant van Marchand, vanwaar hy in 1941 na Krugersdorp is. Van Junie 1931 tot Desember 1933 is hulpdiens in die gemeente verrig deur ds. P.J.J. Boshof, wat in 1931 in Bloemfontein sy emeritaat aanvaar het. Blyke van waardering van sy geseënde dienste is meermale deur die kerkraad aan hom te kenne gegee. Toe hy in die begin van 1933 — dit was in die begin van die jare toe die beskikbare arbeidskragte die arbeidsaanvraag in ons kerk oortref het — wou plek maak vir 'n proponent, het die kerkraad hom versoek om nog tot die einde van daardie jaar met die gemeentelike werksaamhede te help. Ds. Boshof is oorlede op 14 April 1944.

In 1944 het dr. Rossouw 'n beroep aangeneem na sy laaste gemeente, Maitland, in Kaapstad. Daar het hy gebly tot in die vyftigerjare.

Gesinslewe

Van die NG gemeente Maitland was dr. Rossouw leraar van 1944 tot einde 1954, begin 1955.

Dr. Rossouw en sy vrou, Hesther Jacoba Duvenage, se kinders was, in volgorde van oudste tot jongste: Daniel Hendrik, wat as klein seuntjie oorlede is, Elize (die latere mev. P.W. Botha), gebore 6 Mei 1922 en oorlede 6 Junie 1997, adv. Servaas Hofmeyr, en Johanna Catherina Magdalena, ongetroud en oorlede in 2007 in George. Die Rossouw-egpaar se oudste kind is op ongeveer ses maande oorlede nadat sy oppasser hom, volgens oorlewering, voor 'n oop venster gebad en hy longontsteking gekry het. Dr. Rossouw se skoonseun P.W. Botha was besonder na aan hom. Hy het later vertel sy skoonpa het snags diep in die Bybel en Geskrifte gedelf en veral geworstel met die konsep van die Antichris.

Mev. Rossouw is op 26 April 1895 gebore en op 1 Julie 1988 in die ouderdom van 93 jaar ná 'n kort siekbed in Huis Vergenoegd in die Paarl oorlede. Die dag ná haar afsterwe het Die Burger op sy voorblad as volg berig: "Ná voltooiing van haar skoolopleiding is sy na die Universiteit van Stellenbosch, waar sy die hoogste eksamens afgelê het in sang en musiek (klavier en tjello) en haar as onderwyseres bekwaam het. Sy het haar latere eggenoot, dr. Servaas Hofmeyr Rossouw, in haar studentejare ontmoet. Nadat dr. Rossouw vir verdere teologiese studie na die buiteland vertrek het, het sy op Potchefstroom onderwys gegee. Sy is op 5 Maart 1920 met dr. Rossouw getroud. Dr. en mev. Rossouw het as predikantspaar in die NG Kerk gedien in die gemeentes van die Nieuwe Kerk in Kaapstad, Senekal, Albertinia, Swellendam (byna veertien jaar) en Maitland (sowat nege jaar). Dr. Rossouw is in 1956 oorlede. Mev. Rossouw het veertien jaar lank as lid van die destydse Sensorraad gedien. Sy was voorsitster en presidente van verskeie verenigings, komitees, en verskeie takke van die Vrouesendingbond en die Afrikaanse Christelike Vrouevereniging. Sy was ook lid van die Kaaplandse Blommebeoordelaarsunie. Mev. Rossouw het haar ook beywer vir die instelling van die Wêreldbiddag vir Vroue in Kaapland. Mev. Rossouw word oorleef deur twee dogters, mev. Elize Botha en mej. J.C.M. Rossouw van Kaapstad, en 'n seun, adv. Servaas H. Rossouw van Pretoria. Haar oudste seun, Daniël Hendrik Rossouw, is as kind oorlede. Sy word ook deur agt kleinkinders en tien agterkleinkinders oorleef. Sy word Dinsdag uit die NG Kerk op Swellendam begrawe. Die reëlings sal later bekend gemaak word, het die Kantoor van die Staatspresident bekend gemaak."

Dr. Rossouw het sy dogter Elize op 13 Maart 1943 op Swellendam in die huwelik bevestig met P.W. Botha, die latere eerste minister en staatspresident. Sy was 'n jeugdige bruid en nog nie mondig nie. Dr. D.F. Malan het die heildronk ingestel. Elize se suster, Kleins Rossouw, was 'n strooimeisie.

Siekte en afsterwe

Dr. Rossouw het massiewe breinbloeding gekry terwyl hy op 13 Desember 1954 besig was met 'n middernagdiens in die NG kerk Maitland. Sy preek het gehandel oor die verlore seun en sy laaste woorde, terwyl hy sy arms omhoog gehou het, was: “Ek sal opstaan en na my Vader gaan.” Hy was, letterlik en figuurlik, 'n groot man en het hierna die koperpype wat die rooi fluweelgordyntjies om die preekstoel vasgehou het, middeldeur geval. Hy het sy afskeidspreek later self geskryf, al kon hy toe nie meer verstaanbaar praat nie. Hy was wel in die kerk teenwoordig die dag waarop 'n ander predikant die preek namens hom moes lewer, maar dié het nóg sy gekose teks nóg sy preek gebruik. Die teks was uit Hooglied 4:6: “Totdat die aandwind waai en die skaduwees vlug, sal ek gaan na die mirreberg en na die wierookheuwel."

Bronne

• (af) Alheit, ds. W.A. 1948. Een-en-’n-Halwe Eeu van Genade. 1798–1948. Gedenkboek van die Nederduits Gereformeerde Gemeente Swellendam. Swellendam: Die Kerkraad.
• (af) Brink, A.B.J. 1991. Die kerk aan die voet van Leeukop. Geskiedenis van die NG gemeente Tamboerskloof. 1891–1991. Kaapstad: Die Kerkraad.
• (af) Olivier, D.P.M. 1929. Kerk Souvenir van Senekal. Vyftigste bestaansjaar. 1879–1929. Senekal: Die Kerkraad.