Dertigjarige Oorlog

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Dertigjarige Oorlog
Deel van die Europese godsdienstige oorloë
Sack of Magdeburg 1631.jpg
Die inname van Maagdenburg in 1631.
Datum 1618–1648
Ligging Europa (hoofsaaklik die Heilige Romeinse Ryk)
Resultaat Vrede van Wesfale
Strydende partye
Protestantse lande en Geallieerdes

Flag of Sweden.svg Swede
Royal Standard of the King of France.svg Frankryk (vanaf 1635)
Prinsenvlag.svg Verenigde Provinsies
Flag of Denmark.svg Denemarke-Noorweë (1625–1629)
Flag of Bohemia.svg Boheme (1618–1620)
Flag of Electoral Saxony.svg Sakse
Arms of the Palatinate (Bavaria-Palatinate).svg Rynse Palts
DEU Mark Brandenburg COA.svg Brandenburg-Pruise
Coat of Arms of Brunswick-Lüneburg.svg Brunswyk-Lüneburg
Flag of England.svg Engeland (1625–1630)
Flag of Transylvania before 1918.svg Transsilvanië
Hongaarse Anti-Habsburg Rebelle[2]
Flag of the Cossack Hetmanat.svg Zaporozhiese Kossake
Fictitious Ottoman flag 2.svg Ottomaanse Ryk

Rooms-Katolieke lande en Geallieerdes

Banner of the Holy Roman Emperor without haloes (1400-1806).svg Heilige Romeinse Ryk

Flag of Cross of Burgundy.svg Spanje
Flag of the Habsburg Monarchy.svg Koninkryk van Hongarye[3]
Flag of the Kingdom of Croatia (Habsburg).svg Koninkryk van Kroasië
Flag of Denmark.svg Denemarke-Noorweë (1643–1645)

Aanvoerders
Flag of Sweden.svg Gustav II Adolf (†)

Flag of Sweden.svg Axel Oxenstierna
Flag of Sweden.svg Johan Banér
Flag of Sweden.svg Lennart Torstenson
Flag of Sweden.svg Gustav Horn
Flag of Sweden.svg Carl Gustaf Wrangel
Flag of Sweden.svg Carl X Gustav
Flag of Sweden.svg Alexander Leslie
Royal Standard of the King of France.svg Lodewyk XIII
Royal Standard of the King of France.svg Kardinaal de Richelieu
Royal Standard of the King of France.svg Marquis de Feuquieres (†)
Royal Standard of the King of France.svg Lodewik II de Bourbon
Royal Standard of the King of France.svg Henri de la Tour d'Auvergne
Flag of Bohemia.svg Frederik V
Flag of Bohemia.svg Jindrich Matyas Thurn
Flag of Bohemia.svg Christiaan I
Flag of Denmark.svg Christiaan IV
Flag of Electoral Saxony.svg Bernhard van Sakse-Weimar
Flag of Electoral Saxony.svg Johann Georg I
Prinsenvlag.svg Maurice van Nassau
Prinsenvlag.svg Piet Pieterszoon Hein
Prinsenvlag.svg William van Nassau
Prinsenvlag.svg Frederik Hendrik
Prinsenvlag.svg Maarten Tromp
Prinsenvlag.svg Ernst Casimir
Prinsenvlag.svg Hendrik Casimir I
Flag of England.svg George Villiers
Flag of Transylvania before 1918.svg Gabriel Bethlen
Arms of the Palatinate (Bavaria-Palatinate).svg Ernst von Mansfeld
Coat of Arms of Brunswick-Lüneburg.svg Christiaan van Brunswick
Flag of the Cossack Hetmanat.svg Bohdan Khmelnytsky

Flag of Cross of Burgundy.svg Filips IV

Flag of Cross of Burgundy.svg Gaspar de Guzmán
Flag of Cross of Burgundy.svg Gonzalo Fernández de Córdoba
Flag of Cross of Burgundy.svg Ambrogio Spinola
Flag of Cross of Burgundy.svg Kardinaal-Infante Ferdinand
Flag of Cross of Burgundy.svg Gómez Suárez de Figueroa
Flag of Cross of Burgundy.svg Fadrique de Toledo
Flag of Cross of Burgundy.svg Antonio de Oquendo
Flag of Cross of Burgundy.svg Francisco de Melo
Flag of Cross of Burgundy.svg Diego Felipez de Guzmán
Banner of the Holy Roman Emperor without haloes (1400-1806).svg Albrecht von Wallenstein
Banner of the Holy Roman Emperor without haloes (1400-1806).svg Johann Tserclaes (†)
Banner of the Holy Roman Emperor without haloes (1400-1806).svg Keiser Ferdinand II
Banner of the Holy Roman Emperor without haloes (1400-1806).svg Keiser Ferdinand III
Banner of the Holy Roman Emperor without haloes (1400-1806).svg Franz von Mercy (†)
Banner of the Holy Roman Emperor without haloes (1400-1806).svg Johann von Werth
Banner of the Holy Roman Emperor without haloes (1400-1806).svg Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim
Electoral Standard of Bavaria (1623-1806).svg Maksimilian I

Sterkte
Totaal: 661 000
150 000 Swede
50 000 Dene en Noorweërs
75 000 Nederlanders
100-150 000 Duitsers
150 000 Franse
30-40 000 Bohemers
20 000-30 000 Hongaarse Anti-Habsburg Rebelle
6 000 Transsilvaniërs[4]
Totaal: 450 000
300 000 Spanjaarde
100-200 000 Duitsers
± 20 000 Hongaarse en Kroatiese kavallerie[5]
Ongevalle en verliese
8 000 000 met inbegrip van burgerlike slagoffers[6]

Die Dertigjarige Oorlog (1618–1648) was een van die verwoestendste konflikte in Europese geskiedenis. Die oorlog is hoofsaaklik (dog nie uitsluitlik) in Duitsland geveg en het met tye die meeste lande van Europa betrek. Seeoorlogvoering het ook oor die seë gereik en die koloniale vorming van toekomstige nasies beïnvloed.

Die oorsprong van die konflik en die doelwitte van die deelnemers is ingewikkeld en daar kan nie na één spesifieke geval verwys word as die hoofrede vir die oorlog nie. Die oorlog was oorspronklik geveg as 'n godsdienstige konflik tussen Protestante en Katolieke in die Heilige Romeinse Ryk, alhoewel geskille oor die interne politiek en balans van mag binne-in die Ryk ook 'n belangrike rol gespeel het.[7][8] In hierdie fase het die oorlog 'n voortsetting geword van die Bourbon-Habsburg-wedywering vir Europese politieke superioriteit, wat weer gelei het tot verdere oorlogvoering tussen Frankryk en die Habsburg-magte, met minder klem op godsdiens.[9]

Een van die grootste gevolge van die Dertigjarige Oorlog was die uitgebreide verwoesting van algehele streke; tallose gebiede is verweer deur plunderende troepe. Die bevolkings van die Duitse state, die Lae Lande en Italië het aansienlik afgeneem as gevolg van voorvalle van hongersnood en siekte, terwyl vegtende magte bankkrotskap in die gesig gestaar het.

In die 17de eeu was daar van leërs verwag om hul fondse grotendeels te verkry uit buit of huldeblyke (wat afgedwing is in die gebiede waar hulle gestasioneer is). Hierdie metode het 'n soort wetteloosheid aangemoedig, wat 'n swaar las vir inwoners van die beleërde gebiede was. Die Dertigjarige Oorlog is amptelik beëindig met die verdrae van Osnabrück en Münster, as deel van die groter Vrede van Wesfale.[10]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. (en) Helmolt, Hans Ferdinand (1903). The World's History: Western Europe to 1800. W. Heinemann. p. 573. ISBN 0-217-96566-0.
  2. (en) "into line with army of Gabriel Bethlen in 1620." Ágnes Várkonyi: Age of the Reforms, Magyar Könyvklub publisher, 1999. ISBN 963-547-070-3
  3. (en) Ervin Liptai: Military history of Hungary, Zrínyi Military Publisher, 1985. ISBN 9633263379
  4. (en) László Markó: The Great Honors of the Hungarian State (A Magyar Állam Főméltóságai), Magyar Könyvklub 2000. ISBN 963-547-085-1
  5. (en) László Markó: The Great Honors of the Hungarian State (A Magyar Állam Főméltóságai), Magyar Könyvklub 2000. ISBN 963-547-085-1
  6. (en) Norman Davies, Europe, bl. 568
  7. (en) "The Thirty-Years-War". Western New England College. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1999-10-09. Besoek op 2008-05-24.
  8. "::The Thirty Years War 1621 to 1626:" (in Engels). www.historylearningsite.co.uk. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Mei 2015. Besoek op 22 Mei 2008.
  9. "Thirty Years' War" (in Engels). Encyclopædia Britannica. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Oktober 2008. Besoek op 24 Mei 2008.
  10. (en) Richard W. Rahn (2006-12-21). "Avoiding a Thirty Years War". The Washington Post. www.discovery.org. Besoek op 2008-05-25.