Metaalnywerheid

Die metaalnywerheid is een van die belangrikste nywerhede ter wêreld. Hierdie nywerheid produseer nie net die grondstowwe vir verdere verwerking en metaalproduksie nie, maar lewer masjinerie, gereedskap en apparaat vir ander nywerhede. Nuwe uitvindings in die metaalnywerheid kan 'n belangrike invloed uitoefen op ander bedryfstakke.

Die vinnige ontwikkeling van die chemiese nywerheid sou byvoorbeeld nie moontlik gewees het sonder die ontwikkeling van nuwe masjinerie deur die metaalnywerheid nie. Die metaalnywerheid, wat reeds duisende jare voor die Christelike jaartelling ontstaan het, kan ruweg in drie sektore ingedeel word: die metaalvervaardigingsektor, wat rumetaal uit die erts smelt; die vormingsektor, wat halffabrikate soos plate, draad, pype en slawe vervaardig; en die verwerkingsektor, wat die eindprodukte vervaardig.

Geskiedenis

Dit is nie bekend waar en wanneer die mens vir die eerste keer metaal gebruik het nie en ook nie watter metaal dit was nie. By sommige volke was dit waarskynlik goud (wat in klein hoeveelhede, waarskynlik in die vorm van klonte in rivierbeddings gevind is), en by ander volke moontlik yster uit meteoriete of moontlik ook koper.

Argeologiese gegewens dui daarop dat die eerste koper in omstreeks 4000 v.C. in die Midde-Ooste gegiet is. Dit is egter onbekend waar of by wie die eerste kopergieters hulle metallurgiese kennis opgedoen het. Verder is dit ook nie bekend waar en wanneer koper en tin vir die eerste keer tot brons saamgesmelt is nie.

Dit het heel waarskynlik toevallig gebeur toe koper uit tindraende erts gesmelt is. Met die aanbreek van die Bronstyd in omstreeks 3700 v.C. in die Midde-Ooste, het Noordwes-Europa nog in die Steentyd geleef. Eers teen 1700 v.C. het reisende bronsgieters en -handelaars na die Lae Lande gekom.

Hulle het die mense van die Steentyd van bronsgereedskap, wapens en sierade voorsien. Die oorblyfsels van bronsvoorwerpe wat opgegrawe is, het waarskynlik aan die volke van die sogenaamde klokbekerkultuur behoort, wat tussen 2200 en 1600 v.C. uit die suide oor Sentraal en Wes-Europa versprei het. Na 1400 v.C. het daar byvoorbeeld reeds 'n inheemse nywerheid vir die vervaardiging van bronsbyle ontstaan.

Die myne van koning Salomo

Koning Salomo (ongeveer 1000 v.C.) was die rykste en grootste koperprodusent van sy tyd. Hy het in Timna, ongeveer 20 km van die huidige Israeliese hawe Eilat, op groot skaal koper ontgin. Oonde en gieterye uit hierdie tyd is deur argeoloë daar opgegrawe.

In die Negev-woestyn moet daar vandag nog 'n koperreserwe van ongeveer 100 000 ton wees. Goud en silwer het met verloop van die geskiedenis 'n belangrike rol in die internasionale handel- en muntwese begin speel, en veral goud is vandag nog van groot belang as betaalmiddel. Groot keiserryke en selfs kleiner stadstate wat goud en silwer uit plaaslike bronne of bronne binne hulle invloedsfeer kon kry, het eeue lank die sterkste geldstelsel gehad.

Yster en staal

Die eerste yster wat in die prehistoriese en antieke tyd gebruik is, is waarskynlik gesmelt uit meteoriete wat op die aarde neergestort het. Sommige meteoorklippe bestaan soms uit tot 90 % yster. Die Egiptenare het die yster wat hulle gebruik het, "klip uit die lug" genoem. Volgens geskrifte het die bewoners van die huidige Indië reeds in 3000 v.C. yster gebruik. In die Bybel word daar in Genesis genoem dat Tubal-Kain reeds in die sesde geslag na Kain yster gesmelt het.

Aanvanklik is daar gemeen dat staal in die Oudheid 'n onbekende metaal was, maar intensiewe studie deur argeoloë het die teendeel bewys. Sonder staal sou die Ou Egiptenare nie in staat gewees het om die graveerwerk op die graniet en basaltblokke waarmee hulle hul tempels gebou het, te doen nie. Die Grieke het naas yster en brons ook staal geken, wat deur die digter Homerus as bloupers yster beskryf word. Die Romeine, wat hul wapens en landbougereedskap van staal gemaak het, het aanvanklik gemeen dat die bewoners van die Iberiese Skiereiland (die huidige Spanje) die uitvinders van staal was.

Daar is vasgestel dat die Hetiete, 'n volk in die Midde-Ooste, tussen 1400 en 1300 v.C. reeds ontdek het dat yster en staal op nywerheidsgrondslag ekonomies vervaardig kon word deur die oondtemperatuur van 1 000 °C tot 2 000 0 C te verhoog. Hulle het van hul nuwe werkwyse ʼn nywerheid gemaak en dit op groot skaal toegepas. Op die manier het hulle oor beter wapens as die ander volke rondom hulle beskik. Die Assiriërs, wat daarin geslaag het om op groot skaal pylpunte van brons te vervaardig, het gedurende die 8e eeu v.C. reeds oorgeskakel na staalwapens.

In Meroë, 160 km noord van Khartoem in Oos-Afrika, het die Ethiopiese vorste 'n groot ryk opgebou met 'n bloeiende ekonomie wat op die ontginning van yster gegrond was. Die oorblyfsels van die myne en oonde wat tussen 1908 en 1910 opgegrawe is, was so indrukwekkend dat die Britse argeoloog Archibald H. Sayce (1845-1933) dit bestempel het as ʼn "eertydse Birmingham", wat natuurlik na die moderne metaalnywerheidsentrum in Engeland verwys.

Gedurende die Ystertyd in Sentraal- en Wes-Europa was die Keltiese smede van die Hallstatt-kultuur (ongeveer 800 jaar v.C.) en later die van die La Tène-kultuur (450-50 jaar v.C.) bekwame metaalwerkers. Yster en staal, wat toe nog bale seldsaam en kosbaar was, is hoofsaaklik gebruik vir die vervaardiging van wapens en gereedskap van hoogstaande gehalte. Die Hallstatt-swaarde was toe net so beroemd soos die Damaskus-swaarde of sabels wat ongeveer 2000 jaar later in die Midde-Ooste vervaardig is. Die staal wat by Hallstatt (geleë in die huidige Oostenryk) vervaardig is, is verkoop in die lande rondom die Middellandse See en het sodoende die grondslag gele vir die opbloei van die Griekse en Romeinse beskawings.

In die Verre Ooste het die Chinese die tegniek van ystergietery teen ongeveer 400 v.C. bemeester. In die tyd is daar oral waar ystererts ontdek en as sodanig herken is, begin met die verwerking daarvan tot yster en staal. Teen die begin van die Christelike jaartelling was die Romeinse provinsie Norikum (Karintië) nie net bekend vanweë sy goudvondste nie, maar ook van wee die vervaardiging van staal. Uit argeologiese ondersoeke (onder meer op die Magdaleneberg by Klagenfurt in Oostenryk) het dit duidelik geblyk dat die Keltiese bewoners van Norikum waarskynlik staal op die sogenaamde direkte metode kon vervaardig.

Die Norikum-staal was bekend vanweë die hoë koolstofinhoud. Dit is onlangs bevestig toe ru-yster in ʼn gerekonstrueerde oond uit die plaaslike erts gereduseer is. Reeds gedurende die eerste eeu v.C. is staal op 'n nywerheidsgrondslag in Norikum getemper vir wapens en gereedskap. In Gallië het die Kelte toe ook reeds ver gevorder op die gebied van metaalbewerking. Die hoofstad van die Aeduers, Bibracte (naby Le Creusot). het in die Romeinse tyd reeds 'n volledige nywerheidsgemeenskap van metaalgieters en -bewerkers gehad.

Die nodige erts is in Berry, Périgord en Aquitanië ontgin. Die bewoners van Aeduers was ervare oondbouers en meesters in die kuns van metaalbewerking. Hulle het ook die warm vertinning en versilwering van koper beoefen, en die slak van die ysteroonde van die Kelte is vir die verharding van paaie gebruik. In België en Engeland is die slakke gedurende hierdie eeu weer opgegrawe en in moderne hoogoonde tot yster van hoe gehalte verwerk.

Gedurende die Laat-Middeleeue het die hoogoonde geleidelik hoër en beter geword. Die verbeterde oonde het gelei tot 'n hoër ysteropbrengs uit die erts. Dit het die winste verhoog en die bestaande ysterertsbronne meer ekonomies ontginbaar gemaak. Die prys van yster het aansienlik gedaal en dit kon nou so goedkoop geproduseer word dat dit selfs vir algemene gebruik beskikbaar was. Omdat die erts natuurlik nie oral gevind is nie en die metaal of metaalprodukte ook nie oral vervaardig kon word nie, het die handel in metaal en metaalprodukte toenemend belangrik geword.

In 1266 het 'n handelsvereniging genaamd Hanze in Londen ʼn uitstallokaal geopen vir die permanente tentoonstelling van yster- en staalprodukte uit Duitsland, Oostenryk en Stiermarke. Gedurende die Laat-Middeleeue het die vraag na metaal en metaalprodukte eenvoudig bly styg, deels deur die toenemende behoefte aan gereedskap vir die ambagslui, en deels deur die ontwikkeling van die oorlogsbedryf. Nadat Berthold Schwartz in omstreeks 1313 buskruit uitgevind het, het die behoefte aan metale (veral brons) vir die maak van kanonne en ander vuurwapens vinnig toegeneem.

Die destydse Europese metaalmagnate soos die Fuggers en die Welsers kan beskou word as die voorlopers van die huidige internasionale ondernemings. Hulle bedrywighede het die ontginning, verwerking, die groothandel in, die vervoer en die verspreiding van metale soos koper, lood, tin, yster, goud en silwer ingesluit. Namate die vraag gestyg het, is die produksie verhoog. Dit het gelei tot die meganisering van die proses, wat hoë investeringskoste meegebring het. Reeds in die 16e eeu het 'n smeltery ongeveer 1300 goue gulde as beginkapitaal nodig gehad.

Daar was toe reeds verskeie smelterye met 'n jaarlikse produksie van 15 ton. In die 17e eeu is daar begin am die hoogoonde met kooks te stookvoorheen is houtskool gebruik. Die Engelsman Abraham Darby was die eerste persoon wat daarin geslaag het om yster te vervaardig uit erts wat met kooks gestook is. 'n Verdere belangrike stap was die ontwikkeling van die walsproses. Staalplate is tot in daardie stadium gesmee, maar na geslaagde eksperimente deur die Sweed Christopher Pollem (1661-1751) kon die plaat gewals word.

Die koms van die stoomenjin (1784) het weer eens groot hoeveelhede staal en ander metale vereis. Gevolglik het die industrialisering van die staalnywerheid sedert 1790 'n ongekende opbloei beleef. Fabrieke waarin masjinerie vervaardig is, is een na die ander opgerig, onder meer Mandsley in Landen, Fischer in Schaffhausen, Krupp in Essen, Demag in Duisburg en Stephenson in Newcastle. Die bou van brûe, spoorlyne en skepe, asook die groeiende nywerheidswese, het 'n steeds hoër produksie van verskillende basiese metale en legerings vereis.

Die metaalnywerheid het sedertdien nog verder uitgebrei en gegroei. Vanweë nuwe ontwikkelinge op die gebied van die hoogoondtegniek het die produksie van veral ru-staal en ru-yster gedurende die 20e eeu vinnig gestyg. In 1900 het die rustaalproduksie van die hele wêreld slegs 30 miljoen metrieke ton bedra, en in 1914 is die kerf van 80 miljoen ton reeds bereik. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is 'n produksie van 200 miljoen ton oorskry. In 1973 het die produksie van rustaal 666 miljoen metrieke ton beloop en die van ru-yster 477 miljoen metrieke ton.

Sedert 1974 het die ru-staal- en ru-yster-produksie 'n klein insinking beleef, maar van 1978 af het die bedryf in sommige lande, onder meer in Suid-Afrika, weer begin opbloei en is daar in 1979 meer as 747 miljoen ton ru-staal en 520 miljoen ton ru-yster wêreldwyd geproduseer. Die wêreldwye ekonomiese resessie gedurende die vroeë tagtigerjare het die produksiesyfers in baie lande na 1980 weer laat begin daal. Die grootste produsente is in volgorde van belangrikheid: die Sowjetunie, die VSA, Japan en Wes-Duitsland.

Aanvanklik is hoogoonde aangelê op die plekke waar ystererts gevind is. Later het dit meer ekonomies geblyk te wees om die yster- en staalnywerhede op meer sentrale plekke op te rig waar daar goeie vervoerverbindings is. In die VSA is hulle langs die Groot Mere opgerig, half pad tussen die yster- en steenkoolmyne. In Nederland, België en Frankryk is 'n hele aantal hoogoondaanlegte in die laaste paar jaar aan die kus opgerig. In Wes-Australië, waar daar moontlik van die wêreld se grootste ertsafsettings voorkom, bestaan die neiging eerder om die nuwe bedrywe by die bronne self op te rig.

In Suid-Afrika is die bedrywe en die ontginning meestal geskei, of vind verwerking soms gedeeltelik naby die ontginningsplek plaas. 'n Verdere ontwikkeling was die vestiging van staal- en ysterbedrywe in ontwikkelende lande. In China is daar aanvanklik baie ruyster in talle klein hoogoondjies vervaardig. Vandag beskik hierdie land reeds oor talle groot en moderne fabriekskomplekse (onder meer in Ansjan en Sjanghai). Reeds in 1975 was hierdie ontwikkelende land die wêreld se vyfde grootste produsent van ru-yster en ru-staal. In die vroeë sewentigerjare het die Sowjetunie in Iran 'n groot staalkompleks by Aryamehr opgerig; die Wes-Duitse onderneming Krupp was verantwoordelik vir die tegniese kundigheid, die British Steel Corporation het die koudbandwalsery opgerig.

Indië het erts gelewer en Iran se eie ertsvoorrade is deur die Sweedse onderneming Gränges ontgin. In 1975 het hierdie land net meer as 'n halfmiljoen metrieke ton ru -staal geproduseer. Twee jaar later, in 1977, is die produksie reeds tot byna 2 miljoen ton verhoog. Sedert 1978 het die produksie egter gedaal weens die oorlog met Irak en die ekonomiese wêreldresessie, wat van 1980 af voortduur.

Suid-Afrika

Die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse metaalnywerheid het begin met Swart stamme wat uit die noorde en Sentraal-Afrika suidwaarts getrek het. Hierdie mense kon koper smelt en hulle belangrikste ertsbronne was by Musina en Phalaborwa in die Limpopoprovinsie.

Suid-Afrika se eerste metaalbewerkers het van oopmyntegnieke gebruik gemaak en selfs enkele skagte gesink. Volgens argeologiese opgrawings dateer die smelterye terug tot die laat 8e eeu v.C. Ander persele wat in die omgewing van Swaziland ondersoek is, dateer uit die 4e en 5e eeu v.C. Argeoloë het bewyse gevind dat die Swart metaalbewerkers hul bedrywighede tot in die 19e eeu in die genoemde gebiede voortgesit het.

Metaal het eers werklik 'n nywerheid in Suid-Afrika geword toe die Blanke kolonie aan die Kaap begin uitbrei het. Simon van der Stel was die eerste goewerneur wat ontginbare metaal (koper) in die Noord-Kaap ontdek het. Vandag is Suid-Afrika die wêreld se grootste produsent van goud, chromiet en platinummetale en die tweede grootste produsent van mangaan. Baie van die metale wat in Suid-Afrika ontgin word, word plaaslik gedeeltelik of volledig tot produkte bewerk. 'n Groot deel word ook in ertsvorm of in gedeeltelik bewerkte vorm uitgevoer.

Suid-Afrika se metaalbronne en produksie

Koper

Koper is nie Suid-Afrika se belangrikste metaal nie, maar wei die eerste metaal wat deur die Blanke nedersetters "herontdek" is. Na drie onsuksesvolle ekspedisies noordwaarts die binneland in, het die vierde ekspedisie, in 1685, gelei deur goewerneur Simon van der Stel self, 600 km van die Kaap af 'n koperbron in Namakwaland ontdek.

Drie skagte is gesink en uit elke skag is daar uitstekende koper gesmelt. Die onbereikbaarheid van hierdie koperveld het veroorsaak dat die metaal eers in 1852 op behoorlike skaal ontgin is, eers by Springbok en later by Okiep en Nababeep. In 1904 is die koperafsettings van Musina ook "herontdek", en daar is met verloop van tyd met die ontginning en produksie van koper begin. Voor 1968 moes Suid-Afrika nog byna al die koper wat hy nodig gehad het, invoer. Die koperafsettings van Okiep en Musina was nuttig, maar nie naastenby genoeg nie.

In 1966 is daar begin met die ontginning van koper by Phalaborwa. Die erts by Phalaborwa bevat tussen 0,4 en 0,5% koper en is waarskynlik van die laagste graad kopererts ter wêreld wat ontgin word. Die besonder doeltreffende oopmyntegniek wat toegepas word, hou die ontginningskoste egter laag. In 1968 is daar met die produksie van elektrolitiese koper in 'n elektrolitiese affineerdery naby Phalaborwa begin en hierdie affineerdery voorsien tans in Suid-Afrika se eie behoeftes aan geaffineerde koper.

Verder word koper ook nog in konsentraatvorm as rukoper in Suid-Afrika geproduseer. In 1980 is 200 683 metrieke ton koper geproduseer, waarvan ongeveer die helfte teen 'n waarde van R150 miljoen na die buiteland uitgevoer is.

Goud

Suid-Afrika is die wêreld se belangrikste produsent van hierdie edelmetaal. Alle erts wat in Suid-Afrika se goudmyne ontgin word (aan die einde van 1980 was daar 86 goudmyne in produksie, waarvan 43 as groot myne geklassifiseer is), word ter plaatse in goudstawe verwerk. In 1970 het Suid-Afrika se goudproduksie 'n hoogtepunt van 1 000 417 kg goud bereik, wat in daardie jaar 'n verkoopwaarde van R831 223 000 gehad het. In 1979 het Suid-Afrika altesaam 703 473 kg goud geproduseer, met 'n verkoopwaarde van R5 842 003 000.

Gedurende 1980 was Suid-Afrika se goudproduksie effens kleiner met 672 784 kg, maar met 'n verkoopwaarde van R10 369 611 000. Die goudprys het sedertdien skerp gedaal en het veral in die tweede helfte van 1982 tussen R400 en R500 per fyn ons gefluktueer. Goud word op verskillende maniere uit die erts geproduseer, maar die sogenaamde sianiedproses is die algemeenste. Goudstawe weeg net meer as 31,1 kg elk en bevat minstens 88% goud, 9% silwer en 3% onsuiwerhede. Hierdie goudstawe word nog verder geraffineer by die Randse Raffineerdery in Germiston.

Hier word onder meer die silwer afgeskei. Vir monetêre doeleindes aanvaar goudhandelaars goudstawe wat uit 99,5% goud en 0,5% silwer bestaan. Baie klein spore van ander stowwe is egter ook in 'n goudstaaf toelaatbaar. Suid-Afrika produseer ongeveer 48% van die wêreld se goud.

Platinumgroepmetale

Suid-Afrika lewer ongeveer 51 % van die totale wêreldproduksie van platinumgroepmetale. AI ses die metale waaruit die groep bestaan, naamlik platinum, iridium, palladium, osmium, rodium en rutenium, word tegelyk in Suid-Afrika gevind. Voor 1920 het 90 % van hierdie groep metale uit die Sowjetunie gekom. In 'n stadium toe die prys van hierdie metale vyf keer hoër was as die van goud, het Hans Merensky belangrike platinaontdekkings naby Lydenburg, Rustenburg en Potgietersrus gedoen.

Dit het ʼn geweldige stormloop veroorsaak - 50 maatskappye is gestig om die metaal te ontgin, en in 1926 is daar met produksie begin. In 1930 het die wêreld se platinumprys egter so gedaal dat net twee maatskappye die depressie oorleef het. Vandag lewer Suid-Afrika 92 % van die Weste se totale produksie van platinumgroepmetale, en daarom word dit ook as een van Suid-Afrika se strategiese metale beskou. Om die platinummetale uit die erts te haal, word die erts in 'n slyk verwerk en deur middel van flotasie gekonsentreer en gesmelt.

Die koper en die nikkel, wat gewoonlik ook deel is van die erts, word heel eerste afgeskei en daarna word ʼn ingewikkelde proses toegepas waardeur die metale van die platinumgroep een vir een van mekaar geskei word. Die produksie van die platinummetale word hoofsaaklik by drie affineerderye gedoen. In 1975 is die produksie deur middel van twee nuwe affineerprosesse versnel en ook goedkoper gemaak. ʼn Gesuiwerde konsentraat van platinummetale bevat gewoonlik ongeveer 60 % platinum, 27 % palladium, 5% rutenium, 2,7% rodium, 0,7 % iridium, 0,06% osmium en nog 4 % goud.

Benewens die vraag na platinum as beleggingsmetaal en platina as grondstof vir juweliersware, is die metaal ook belangrik as katalisator in die vervaardiging van petrol uit ru-olie, die produksie van stikstofbemestingstowwe en die uitskakeling van giftige gasse in die uitlaatdampe van motorvoertuie. Ook in die elektronika speel die metaal ʼn rol. Rodium is die skaarsste van die ses metale en in die afgelope vyf jaar is daar begin om rodium met die kataliseerallooi van platinum en palladium te verbind sodat 'n meer doeltreffende agens voortgebring kan word.

Die stygende vraag na veral rodium het die prys van hierdie metaal skerp laat styg. In 1979 en die begin van 1980 het pryse van alle platinumgroepmetale ʼn hoogtepunt bereik, maar dit het later in die tweede helfte van die jaar weer begin daal. In Junie 1982 het die prys 'n laagtepunt van 243 dollar per ons bereik, maar in September het dit weer die hoogte ingeskiet teen meer as 400 dollar per ons. In die meeste ander belangrike produsentlande van die platinumgroepmetale, soos Kanada en die Sowjetunie, is die metale neweprodukte van koper- en nikkel ontginning.

In Suid -Afrika is koper en nikkel egter die neweprodukte van die platinamynbou. Dit stel die land in 'n gunstige posisie om sy aandeel in die wêreldproduksie steeds verder uit te brei.

Chroom

Met 'n produksie van byna 3 700 000 metrieke ton chromiet was Suid-Afrika in die vroeë tagtigerjare reeds die wêreld se belangrikste chroomprodusent. Dit was meer as 'n derde van die wêreldproduksie en meer as die helfte van die Westerse wêreld se produksie (56%). Chromiet is die eerste keer in 1865 langs die Hexrivier naby Rustenburg ontdek. Die wêreld se grootste chroomertsreserwes (80 % van die wêreld se bekende reserwes) lê in die sogenaamde Bosveld-stollingskompleks van die ou Transvaal.

Uit chroomerts word chroommetaal geproduseer en hierdie chroommetaal is 'n onvervangbare bestanddeel in die produksie van vlekvrye staal van hoë gehalte. In 1964 is daar vir die eerste keer uit erts wat in die omgewing van Middelburg, Mpumalanga, ontgin is, ferrochroom vervaardig. Die produksie van ferrochroom sal waarskynlik gedurende die tagtigerjare een van Suid-Afrika se grootste metaalnywerhede word. Reeds in 1979 het die ferrochroombedryf in Suid-Afrika 'n allooiproduksie ter waarde van R250 miljoen gelewer, waarvan die meeste uitgevoer is.

Die Suid-Afrikaanse chroom word veral aangewend vir die vervaardiging van vuurvaste stowwe, soos vuurvaste stene waarmee hoogoonde gebou word. In die metallurgiese bedryf speel dit 'n onvervangbare rol. In die chemiese bedryf word dit onder meer gebruik om groot hoeveelhede natriumdichromaat te produseer. Die produksie vind in Durban plaas uit Transvaalse erts en die vervaardigde natriumdichromaat is ʼn belangrike, noodsaaklike nywerheidschemikalie wat in die looibedryf, die vervaardiging van verf, die houtpreserveerbedryf en veral in elektroplateerwerk gebruik word. Suid-Afrika brei tans ook sy eie vlekvryestaalbedryf uit en groot hoeveelhede chroom sal waarskynlik in die tagtigerjare in die vorm van vlekvrye staal uitgevoer word.

Nikkel

Suid-Afrika se nikkelbedryf is daarop ingestel om 6 % van die wêreld se nikkelproduksie te lewer. Die metaal word egter nie in myne ontgin nie, maar word as neweproduk by platinamyne geproduseer. In 1910 is daar egter wel ʼn sogenaamde nikkelpyp in die Pilanesberg ontdek. Die hoogoonde van die platinamyne produseer ʼn sogenaamde swaelproduk van onsuiwer metale, wat onder meer koper en nikkel bevat.

Hierdie produk word plaaslik ('n deel van die swaelproduk word in ruvorm na Engeland uitgevoer) geaffineer en gereduseer tot elektrolitiese koper en nikkel. Die nikkel word in Suid-Afrika verder verwerk, maar ook gedeeltelik uitgevoer. Plaaslik word ongeveer 20% van die nikkelproduksie deur die chemiese nywerheid vir elektroplatering gebruik.

'n Groot deel van die nikkelproduksie word ook in Suid-Afrika se uitbreidende vlekvryestaalbedryf aangewend. Daar bestaan byvoorbeeld 'n gewilde soort vlekvrye staal wat 8 % nikkel en 18 % chroom bevat. Nikkel is 'n belangrike bestanddeel in die Suid-Afrikaanse muntstukke en dit word ook op groot skaal in die motorbedryf gebruik.

Antimoon

AI Suid-Afrika se antimoon word uit die Murchisonmyn by Gravelotte in Limpopo ontgin. Hierdie enkele myn lewer egter 13 % van die wêreld se antimoonproduksie. Daar is in 1936 vir die eerste keer met die produksie van antimoon begin, en tydens die Tweede Wêreldoorlog het die produksie skerp gestyg om te voldoen aan die strategiese behoeftes. Daar is vasgestel dat die reserwes van die huidige antimoonmyn teen die huidige jaarlikse produksiesyfer nog genoeg erts vir die komende agt jaar sal kan lewer.

Intussen is daar nuwe antimoonertsafsettings ontdek wat oor 'n gebied van 30 km uitgestrek is. Gedurende 1980 is daar 22 378 metrieke ton antimoonkonsentrate geproduseer, waarvan 12 000 ton gebruik is in die vervaardiging van antimoonsulfied vir die uitvoermark. Sedert 1974 word 50% van die myn se antimoonopbrengs in antimoontrioksied verwerk voordat dit uitgevoer word. Antimoon is 'n belangrike legeringsmetaal in die verharding van lood. Hierdie verharde lood word weer gebruik vir die vervaardiging van pype, omhulsels vir kabels, batterye en die vervaardiging van ammunisie. Antimoon is 'n strategiese metaal van wee sekere eienskappe van hierdie metaal, wat dit in die nywerheid onontbeerlik maak.

Lood

In 1979 was daar nog net een myn in Suid-Afrika, die Swartbergmyn, waar lood ontgin en geproduseer is. Na verwagting sou hierdie myn in die vroeë tagtigerjare loodkonsentrate lewer wat 100 000 metrieke ton lood ter waarde van meer as R100 miljoen sou bevat. Die konsentrate word deur die hawe van Saldanhabaai uitgevoer.

Daar word verwag dat produksie gedurende die huidige dekade sal toeneem, omdat daar nuwe myne in die omgewing van die Swartbergmyn en in Noordwes-Kaap oopgestel sal word. Suid-Afrika se huidige loodafsettings (geraam op ongeveer 6,2 miljoen metrieke ton) verteenwoordig ongeveer 4 % van die wêreld se loodreserwes.

Titaan

Meer as 90 % van die wêreld se titaanproduksie word gebruik om titaanoksied, 'n belangrike grondstof van verf, te vervaardig. Suid-Afrika is die wêreld se derde grootste produsent van titaan en verskaf 15% van die wêreldproduksie. Titaanmetaal is van strategiese belang omdat dit veral gebruik word in die vervaardiging van vliegtuie en duikbote, asook in die wapenbedryf.

'n Gemiddelde kernduikboot bevat minstens 3 500 ton titaanmetaal. Die duine noord van die nuwe hawe by Richardsbaai is die grootste bron van titaanminerale. Die aanleg by Richardsbaai produseer jaarliks ongeveer 56 000 metrieke ton rutiel (titaanoksied), 115 000 metrieke ton sirkoon, 'n verdere 399 000 metrieke ton titaanslak en 217 000 metrieke ton yster met 'n lae mangaaninhoud. Die titaanslak en titaanyster word geproduseer deur die delfstofilmeniet in twee vlamboogoonde van 105 MVA te smelt. 'n Groot deel van die produksie in Richardsbaai word direk uitgevoer en verdien aansienlike bedrae aan buitelandse valuta.

Sirkonium

Baddeleyiet, 'n buitengewone delfstof wat ook sirkoniumoksied genoem word, word in die Phalaborwa-kompleks ontgin. In die staalbedryf word sirkoniumoksied gebruik as 'n ontswaeler en as legeringselement in die verharding van aluminiumkabels. Dit is ook geskik vir die vervaardiging van sirkoniummetaal en sirkoniumlegerings vir gebruik in kernreaktors.

Die delfstof sirkoon (sirkoniumsilikaat) kom ook in die duine noord van Richardsbaai voor, waar dit saam met verskeie ander minerale en metale ontgin word. Sirkoniumsilikaat is veral geskik vir die vervaardiging van vuurvaste materiaal en word ook in die staalbedryf, die glasvervaardigingsbedryf en die keramiekbedryf gebruik. Suid-Afrika is die derde grootste produsent van sirkoniumkonsentraat in die Westerse wêreld en voorsien in 9 % van die totale sirkoniumproduksie. Die wêreldproduksiesyfers is egter nie bekend nie.

Tin

Suid-Afrika se tinafsettings hou almal verband met die Bosveldstollingskompleks. Vroeër is tin in Wes-Kaap ontgin, maar vandag word hierdie metaal net in Gauteng ontgin. Gedurende 1980 is 2913 ton tin in konsentraatvorm en as metaal geproduseer.

Die metaal word hoofsaaklik by die Rooiberg-smeltery geproduseer. Die kapasiteit van hierdie smeltery is van so 'n aard dat dit in die toekoms meer as genoeg tin sal kan produseer vir die instandhouding van die plaaslike bedryf. Die tinkonsentraat word deur swaartetegnieke gekonsentreer en deur flotteringsinstallasies veredel, wat ook die uitskot en slyk behandel. Sowat 60 % van die tinmetaal wat op die manier vervaardig word, word gebruik om blikplaat te vervaardig. Die res word as soldeersel in brons en as witmetaal gebruik.

Sink

Suid-Afrika is tot dusver nie ʼn werklik belangrike sinkprodusent nie, hoewel die affineerdery naby Springs in Transvaal 'n kapasiteit het wat voldoen aan die sinkbehoeftes van Suid-Afrika en sy buurlande. Sink word in twee myne in Noord- Kaap ontgin: die Prieska-kopermyn, wat reeds in 1972 met die produksie van sink begin het en vandag nog die grootste produsent is, en die Swartberg-myn, waar sink reeds van 1979 af as 'n neweproduk van lood geproduseer word.

Gedurende 1980 is 158137 metrieke ton sinkkonsentraat ter waarde van R17,2 miljoen in Suid-Afrika geproduseer, waarvan een derde uitgevoer is. Vanweë die ontdekking van nuwe sinkafsettings in Noodwes-Kaap behoort Suid-Afrika in die volgende dekades 'n belangrike sinkprodusent te word.

Mangaan

Naas die Sowjetunie, wat jaarliks ongeveer 8,6 miljoen metrieke ton mangaan produseer, is Suid-Afrika met net meer as 5 miljoen ton die wêreld se tweede belangrikste mangaanprodusent. Suid-Afrika beskik oor die wêreld se grootste bekende reserwes van mangaan.

Hierdie metaal is onontbeerlik vir byna enige nywerheidsland en ongeveer 95 % van al die mangaan wat wêreldwyd geproduseer word, word deur die yster- en staalnywerheid gebruik. Ongeveer twee derdes van Suid-Afrika se mangaanerts word in onverwerkte vorm uitgevoer na lande waar die erts tot ferromangaan gesmelt word. 'n Steeds toenemende hoeveelheid word egter plaaslik vir die uitvoermark tot ferromangaan gesmelt, maar ook vir plaaslike verbruik in Suid-Afrika se eie metaalnywerhede. Suid-Afrika is egter die wêreld se grootste produsent van elektrolitiese mangaan.

Mangaan word ook plaaslik gebruik vir die vervaardiging van mangaandioksied, wat in droëselbatterye gebruik word. Die chemiese nywerheid in Suid-Afrika gebruik ook hoeveelhede mangaan, hoofsaaklik as oksideermiddel in die herwinning van uraan. Suid-Afrika se mangaanreserwes word op 12 140 miljoen metrieke ton beraam, wat waarskynlik 78 % van die wêreld se mangaanreserwes uitmaak. Gedurende die vroeë tagtigerjare is die kerf van 5,5 miljoen in die jaarlikse produksie waarskynlik oorskry.

Vanadium

Suid-Afrika is die wêreld se grootste produsent van vanadium en voorsien in ongeveer 40 % van die wêreldmark se behoeftes. Die land se vanadiumreserwes verteenwoordig waarskynlik 49 % van die wêreldreserwes. In Suid-Afrika word vanadium uit titaanhoudende magnetiet, wat in die Bosveldstollings kompleks in Gauteng aangetref word, gewin. In twee verskillende aanlegte word vanadium deur middel van 'n brand- en loogproses gewin om vanadiumpentoksied van besonder hoë gehalte te produseer.

Die meeste vanadium wat in Suid-Afrika gewin word, word uitgevoer in die vorm van 'n slak of as pentoksied. Jaarliks word 'n groter hoeveelheid egter uitgevoer in die vorm van metaallegerings, wat onmiddellik by staal gevoeg kan word. Omdat die vraag na vanadium in alle nywerheidslande ter wêreld steeds toeneem, lyk die toekoms vir die vanadiumnywerheid in Suid-Afrika baie rooskleurig. 'n Steeds toenemende hoeveelheid vanadium word ook in die land se yster- en staalnywerheid verbruik.

Aluminium

Hoewel bauxiet, die grondstof waaruit aluminium geproduseer word, nie in Suid-Afrika ontgin word nie, is daar wei ʼn aluminiumaffineerdery in die nywerheidsgebied van Richardsbaai opgerig. Die produksie van aluminium het in Junie 1971 begin, en bauxiet word deur die hawe van Richardsbaai ingevoer.

Die jaarlikse produksie van aluminium beloop reeds 85 000 metrieke ton per jaar. 'n Uitbreidingsprogram van meer as R200 miljoen is intussen aangepak, veral met die oog op die vervaardiging van koolstofanodes, 'n belangrike grondstof in die produksie van aluminiummetaal. Dit sal die jaarlikse produksie van aluminium aansienlik verhoog en in Suid-Afrika se primêre aluminiumbehoeftes voorsien. Verskeie fabrieke vervaardig aluminiumprodukte, wat hoofsaaklik uit boumateriaal, oorhoofse elektriese geleiers en verpakkingsmateriaal bestaan.

Yster- en staalnywerheid

Die nywerheidsgeskiedenis van yster in Suid-Afrika het in 1911 begin met die stigting van twee staalmaatskappye, naamlik Union Iron and Steel Works, wat later Dunswart geword het, en Suid-Afrikaanse Yster en Staal, wat later bekend was as Uniestaal. In 1918 is potyster vir die eerste keer in ʼn hoogoond in Pretoria vervaardig. In 1928 is Yskor deur wetgewing gestig en die eerste staalstaaf is in 1934 gegiet.

Sedertdien loop die geskiedenis van die yster- en staalnywerheid nou saam met die ontwikkeling van hierdie korporasie en ander soortgelyke maar kleiner korporasies naas hom. In 1979 het Suid-Afrika 8 880 000 metrieke ton ru-staal en 7020 000 metrieke ton ru-yster geproduseer. Op die wêreldranglys beklee Suid-Afrika die 18e plek net na Australië, wat egter sedert 1980 'n sterk daling in produksie begin toon het. Suid-Afrika was een van die min yster- en staalprodusente ter wêreld wat na 1978, en selfs na die wêreldresessie wat in 1980 begin het, 'n stygende produksiesyfer van byna 4 % gehandhaaf het.

Die wêreldinsinking in die staalbedryf beïnvloed egter hierdie program. Die Republiek se staalproduksie verteenwoordig 90 % van die totale staalproduksie van Afrika. 'n Groot deel van Suid-Afrika se ystererts word ook uitgevoer. Die Sishen-Saldanha-projek se uitvoerdoelwit is 15 miljoen ton erts per jaar, hoewel die hawe twee keer soveel ton sal kan hanteer. Aanvanklik het instansies soos Yskor, behalwe yster en staal, net primêre produkte vervaardig, so os spoorstawe, draad en balkplaat.

Die Tweede Wêreldoorlog het egter die druk op die yster- en staalnywerheid verhoog en ondernemings soos Yskor het 'n verskeidenheid van produkte begin produseer, waaronder boustaal, staalvensters en draadprodukte. 'n Verskeidenheid van neweprodukte is terselfdertyd ook in die kooksoonde geproduseer. Vandag vervaardig die Suid-Afrikaanse yster- en staalbedryf ʼn verskeidenheid van staalsoorte wat vir verskeie doeleindes aangewend kan word. 'n Aantal elemente wat 'n belangrike rol speel in die metaalnywerheid en veral in die produksie van staal, is wolfram, kobalt, molibdeen, vanadium, niobium en tantaal.

Suid-Afrika besit die meeste van hierdie elemente in oorvloed en is selfs in staat om daarvan uit te voer. Wolfram, kobalt en molibdeen word in die Suid-Afrikaanse staalbedryf gebruik om staal meer duursaam te maak. Vanadium word bygevoeg om staal sterker en taaier te maak, en Vanadiumstaal word veral gebruik in die vervaardiging van dryfasse, vere, suiers en ander onderdele wat bestand moet wees teen skok, spanning en vervorming.

Niobium en tantaal word gebruik om staal 'n beter weerstand teen hoë temperature te gee en sweiswerk te vergemaklik. Ander grondstowwe wat deur die Suid-Afrikaanse yster- en staalnywerheid gelewer word, sluit in knuppelstaal, bladmetaal, staafstaal, dikplaatwalse, ysterlegerings, ru-yster en afvalstaal. Ander staal fabrieke vervaardig weer ferrometale en nie-ysterhoudende metale, terwyl sommige fabrieke in vlekvrye staal spesialiseer. Die belangrikste produk van die staalnywerheid is waarskynlik boustaal.

Ongeveer 350 Suid-Afrikaanse staalfabrieke is byna uitsluitlik net hierin bedrywig. Die vervaardiging van metaalplaatprodukte is ook 'n belangrike vertakking en meer as 150 fabrieke spesialiseer hierin. Net meer as honderd plaaslike staalfabrieke lê hulle toe op die produksie van kabels, omheiningsdraad en ander draadprodukte. Die fabrieke wat bogenoemde metaalprodukte vervaardig, verskaf werkgeleenthede aan minstens 42 000 Suid-Afrikaanse metaalwerkers.

Toerusting vir die vervoerbedryf

Die vervaardiging van toerusting vir die vervoerbedryf is waarskynlik een van die belangrikste vertakkings van die metaalnywerheid. Slegs militêre vliegtuie word in Suid-Afrika vervaardig, en wei deur die Atlas vliegtuigkorporasie. Inligting oor watter metale en in watter hoeveelhede hulle aangewend word om straaljagters en ander opleidingsvliegtuie te vervaardig, is geklassifiseer. Dit is egter voor die hand liggend dat die Atlas-vliegtuigkorporasie 'n belangrike verbruiker van 'n groot verskeidenheid van metale is.

Een van die grootste metaalverbruikers in die vervoerbedryf in Suid-Afrika is die vervaardigers van spoorwegtoerusting. Hierdie fabrieke maak nie net lokomotiewe (stoom, elektries en diesel) nie, maar ook passasierswaens en goederetrokke. Die mynbou, die staalbedryf, gieterye en suikermeulens maak ook gebruik van die lokomotiewe wat deur hierdie sektor vervaardig word. Ook die skeepsboubedryf is nou verwant aan die metaalnywerheid.

Skeepswerwe in Durban en Kaapstad bou skepe van aansienlike grootte en ook in die skeepsherstelbedryf word groot hoeveelhede staal en ander metale gebruik. Die inskakeling van behouering in die vervoerbedryf in Suid-Afrika het meegebring dat tienduisende standaardhouers, metaalkiste met groottes van 6,4 of 11,9 m x 2,7 m x 2,7 m gemaak moes word. Die vervaardigers van hierdie houers is belangrike metaalverbruikers en vorm 'n belangrike vertakking van die metaalnywerheid.

Die motorvervaardigingsbedryf, wat die montering en vervaardiging van passasiers- en handelsvoertuie insluit, is ook 'n belangrike metaalverbruiker. Met verloop van tyd het die Regering stappe gedoen waardeur verseker is dat die plaaslike inhoud van passasiersvoertuie in Suid-Afrika steeds groter word. Tussen April 1969 en April 1976 moes die plaaslike inhoud van vervaardigde modelle volgens massa, na minstens 66 % opgestoot word. Die metaalverbruik deur hierdie vervaardigingsektor het daardeur ook gestyg.

Sedert April 1977 is nuwe maatreëls toegepas wat veral betrekking gehad het op die invoerregte op motors en motoronderdele. Dit het die vervaardigers groter vryheid gegee, maar ook daartoe gelei dat die plaaslike inhoud van kleiner passasiersmotors nog hoër geword het. Sedert 1979 is die maatreëls ook op handelsvoertuie van toepassing gemaak. Sedert 1978 word daar gewerk aan 'n program om groter dieselmasjiene plaaslik te vervaardig. Meer as R260 miljoen is in hierdie aanleg (Atlantis naby Kaapstad) belê, en daar word verwag dat hierdie onderafdeling van die vervoertoerustingsbedryf teen 1983 byna alle groot masjiene wat nodig sal wees, plaaslik sal kan vervaardig.

Masjinerie

Die masjinerievervaardigingsbedryf is in twee subsektore verdeel. Die een sektor is toegespits op die vervaardiging van landboumasjinerie, wat egter trekkers uitsluit. Die ander groep is betas met die vervaardiging van enjins, turbines, metaal- en houtwerkmasjinerie, spesiale nywerheidsmasjinerie en -toerusting en boekhoumasjiene en rekenaars vir kantoorgebruik.

Produkte soos koelkaste en lugreëlingstoerusting word ook in hierdie sektor ingesluit, sowel as masjinerie wat deur ingeboude elektriese motore aangedryf word, met die uitsondering van elektriese verbruiktoestelle. Hoewel die omvang van hierdie sektor groot is – ongeveer 525 fabrieke met werkgeleenthede vir 43 500 werkers en 'n jaarlikse lewering van masjinerie ter waarde van sowat R1 025 miljoen – voorsien in voere steeds in meer as 60 % van Suid-Afrika se totale vraag na masjinerie.

Hoë tegnologiese vereistes, onvermoë om op ekonomiese vlak met die invoermasjinerie te kan meeding (veral in die geval van gevorderde duur masjinerie), die gebrek aan standaardisasie en buitelandse lenings wat aan die aankope van buitelandse masjinerie gekoppel is, is almal probleme wat daartoe lei dat die masjineriesektor nie mededingend met die buitelandse ingevoerde produk kan wees nie. Die Suid-Afrikaanse masjineriebedryf vervaardig tans stootskrapers en padboutoerusting, vurkhysers, masjiengereedskap, hyskrane, lugperspompe en meer eenvoudige landboumasjinerie.

ʼn Padskraper en sommige plaasimplemente wat spesiaal vir plaaslike toestande vervaardig is, word ook na ander Afrikalande en selfs Suid-Amerika, waar soortgelyke toestande heers, uitgevoer. Suid-Afrikaans ontwerpte mielie en grondboontjie-oesmasjiene het selfs die Midde-Ooste, die Verre Ooste en Europa bereik.

Hierdie relatief klein uitvoermark vergoed egter nie naastenby vir die groot hoeveelhede gesofistikeerde masjinerie wat steeds ingevoer moet word nie. Vir die metaalnywerheid is die masjineriesektor egter 'n belangrike metaalverbruiker. Daar word verwag dat hierdie sektor in die komende dekade sterk sal uitbrei, en gevolglik ook die vraag na metale.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409591, volume 18, bl. 159