Gaan na inhoud

Anglo-Zoeloeoorlog

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
(Aangestuur vanaf Anglo-Zoeloe oorlog)
Anglo-Zoeloeoorlog

'n Versameling belangrike gebeurtenisse tydens die Anglo-Zoeloe-oorlog van 1879. Van links na regs kloksgewys: Die Slag van Isandlwana, Die 17de Lancers by Ulundi, Die Britse verdediging van Rorke's Drift, en die Britse verdediging van Kambula
Datum 11 Januarie – 4 Julie 1879
Ligging Suid-Afrika
Resultaat Oorwinning vir die Britse Ryk
Anneksasie van die Zoeloekoninkryk
Strydende partye
Vlag van Verenigde Koninkryk Verenigde Koninkryk Zoeloe-koninkryk
Aanvoerders
Vlag van Verenigde Koninkryk Sir Henry Frere
Vlag van Verenigde Koninkryk Lord Chelmsford
Vlag van Verenigde Koninkryk Garnet Wolseley 		Cetshwayo kaMpande
Ntshingwayo Khoza
Dabulamanzi kaMpande
Sterkte
1ste inval:
15 000–16 000:[1][2]
  • 6 600 Britse soldate
  • 9 000 Afrikaners

17 kanonne
1 Gatling-kanon
1 vuurpyl battery
2de inval:
25 000:[3][4]

  • 16 000 Britse soldate
  • 7 000 Natalse inboorlinge
  • 2 000–3 000 draers

10 kanonne
2 Gatlink-kanonne

35 000[5]
Ongevalle en verliese
1 727 gesneuweldes
256 gewondes 		6 000+ gesneuweldes[6]

Die Anglo-Zoeloeoorlog is in 1879 tussen die Britse Ryk en die Zoeloe-koninkryk gevoer. Met lord Carnarvon se suksesvolle instelling van 'n federasie in Kanada is die idee gehuldig dat soortgelyke politieke pogings, gekoppel aan militêre veldtogte, moontlik suksesvol kan wees met die Afrikaryke, stamgebiede en die Boererepublieke in Suid-Afrika. In 1877 is Henry Bartle Frere as hoëkommissaris vir die Britse Ryk gestuur om so 'n plan in Suid-Afrika te implementeer. Van die struikelblokke vir sy planne was die twee onafhanklike state van die Boererepublieke en die Zoeloekoninkryk en sy leër.[7]

Frere, wat op sy eie inisiatief, en sonder die goedkeuring van die Britse regering opgetree het,[8] en 'n oorlog met die Zoeloes wou ontlok, gee op 11 Desember 1878 'n ultimatum aan die Zoeloekoning Cetshwayo wat die koning nie kon nakom nie.[9] Bartle Frere stuur toe vir lord Chelmsford na Zoeloeland.[10] Die oorlog is gekenmerk deur verskeie bloedige slagtings, insluitende 'n verrassende oorwinning vir die Zoeloekrygers by die Slag van Isandlwana, asook as 'n baie belangrike tydperk in die tydlyn van imperialisme in die gebied.

Agtergrond

[wysig | wysig bron]

Britse Ryk

[wysig | wysig bron]

Teen die 1870's het die Britse Ryk kolonies in Suider-Afrika gehad wat gegrens het aan die Boerenedersettings, inheemse Afrika-koninkryke, soos die Zoeloes, en ander inheemse stamgebiede. Verskeie interaksies met van hierdie gebiede was deel van 'n beleid van ekspansionisme (uitbreiding). Die Kaapkolonie is gestig met die Anglo-Nederlandse Verdrag van 1814 wat die Nederlandse Kaapkolonie aan die Verenigde Koninkryk oorgedra het. Die Britte se gebiede het in die 1800's aansienlik uitgebrei. Natal is op 4 Mei 1843 geproklameer as 'n Britse kolonie met die Britse regering se anneksasie van die Boere se Natalia Republiek. Die toestande is tot op 'n punt gedryf toe drie seuns en 'n broer van die Zoeloe-hoofman Sirayo invalle in Natal geloods het en twee vroue onder Britse beskerming ontvoer het.

Die ontdekking van diamante in 1867 naby die Vaalrivier, sowat 890 kilometer noordoos van Kaapstad, was die einde van die Boere se isolasie in die binneland, en het die landskap van die Suid-Afrikaanse geskiedenis verander. Die ontdekking het 'n wêreldwye diamantstormloop ontketen wat Kimberley in 'n kwessie van vyf jaar omskep het in 'n dorp van 50 000 inwoners. Die diamante het baie vinnig die Britse imperialiste se aandag getrek. In die 1870's annekseer Brittanje Griekwaland-Wes vir die grond waarop Kimberley se diamantvelde lê.

Lord Carnarvon, Britse sekretaris van buitelandse sake belas met die kolonies, het geglo dat die federasie wat hy in 1876 in Kanada tot stand gebring het, ook in Suid-Afrika sou werk. Sy plan het bestaan uit 'n wit minderheidsregering wat oor 'n onderdrukte swart meerderheid sou heers. Dit het 'n groot arbeidsmag van goedkoop handearbeid vir die Britse suikerplantasies en myne gewaarborg.[11] In 'n poging om die Britse invloed verder uit te brei nader Carnarvon in 1875 die Boererepublieke van Oranje-Vrystaat en die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) en probeer om 'n federasie van die Britse en Boere se grondgebied te stig, maar die Boereleiers het hom weggewys.

In 1877 word Sir Henry Bartle Frere deur Carnarvon as die hoëkommissaris van Suider-Afrika aangestel. Carnarvon het hom met die doel aangestel om sy konfederasie-planne in werking te stel. In ruil hiervoor sou Frere die eerste Britse goewerneur van so 'n federasie van 'n Suider-Afrikaanse dominium aangestel word. Frere se grootste struikelblokke was die twee Boererepublieke en die Zoeloekoninkryk. Frere het nie op hom laat wag nie en beraam toe sy slinkse plan teen die Zoeloes deur 'n paar voorvalle buite verband op te blaas.[12]

Henry Bartle Frere

In 1877 annekseer Sir Theophilus Shepstone, die Britse sekretaris van naturellesake in Natal, die Zuid-Afrikaansche Republiek, ingevolge 'n spesiale lasbrief. Die Transvaalse Boere het beswaar gemaak, maar terwyl die Zoeloebedreiging bestaan het, was hulle tussen twee bedreigings vasgevang. Hulle was bang as hulle die wapens opneem teen die Britse anneksasie, kan Koning Cetshwayo die situasie uitbuit en hulle aanval. Die daaropvolgende anneksasies, en in besonder die anneksasie van Griekwaland-Wes, het 'n klimaat van broeiende ongemaklikheid by die Boererepublieke geskep.

In sy hoedanigheid as Britse goewerneur van Natal, het Shepstone sy kommer uitgespreek oor die Zoeloeleër van Cetshwayo en die potensiële bedreiging wat dit vir Natal inhou - veral in die lig van ou voorlaaiers en ander uitgediende vuurwapens wat in die Zoeloes se hande beland het. In sy nuwe rol as administrateur van Transvaal was Shepstone nou verantwoordelik vir die beskerming van die gebied en het 'n regstreekse belang by die grensgeskil van die Zoeloes met die Boere gehad. Voorvalle van Zoeloeaanvalle aan albei kante van die Transvaal/Natalgrens, het Shepstone laat besluit dat Cetshwayo 'n uitdagende houding inslaan.

Die Natalse biskop John Colenso was 'n kampvegter vir die regte van die boorlinge van Natal en Zoeloeland en het geglo dat die mense onregverdig behandel word deur die koloniale regering van Natal. In 1874 gaan bekla hy die lot van Langalibalele, die Hlubi en Ngwe-stamme by lord Carnarvon. In sy voorlegging sê Colenso dat Langalibalele valslik in 1873 van 'n rebellie beskuldig is en daarna in 'n belaglike hofsaak skuldig bevind en na Robbeneiland gestuur is. Die feit dat Colenso Langalibalele se kant teen die koloniale bewind van Natal gekies het, en sy lot aan die sekretaris van naturellesake, Theophilus Shepstone gaan voorlê het, het hom nog verder van die koloniale gemeenskap in Natal vervreem.

Biskop Colenso was 'n promimente kritikus van Frere se pogings om die Zoeloekoninkryk as 'n bedreiging vir Natal voor te hou. Colenso se veldtog het die donker, rassistiese grondslag van die koloniale bewind in Natal ontbloot en vir hom baie vyande onder die koloniste gemaak.

Die Britse eerste minister Benjamin Disraeli se regering wou nie 'n oorlog met die Zoeloes hê nie. Sir Bartle Frere was toe al sedert 1877 in die Kaapkolonie waar hy as goewerneur en hoëkommissaris reeds ver gevorder het met sy opdrag om 'n federasie in Suid-Afrika te stig. Hy het geglo die Zoeloes staan in die pad van so 'n federasie en Shepstone het sy siening gedeel dat Koning Cetshwayo die vrede in die gebied bedreig.

Die voorbereiding vir 'n Britse inval van die Zoeloekoninkryk was reeds vir maande aan die gang. Ondanks die Britse regering se onwilligheid om in nog 'n konflik betrokke te raak, stuur Frere in Desember 1878 'n ultimatum aan Cetshwayo om sy gevegsmagte te ontbind en hulle aan Britse gesag te onderwerp. Dit was vanselfsprekend onaanvaarbaar vir die Zoeloes, want dit sou beteken dat Cetshwayo sy troon moes prysgee.

Zoeloekoninkryk

[wysig | wysig bron]
Cetshwayo kaMpande in 1875

Shaka, die eerste Zoeloekoning het met oorlog en verowering die klein Zoeloestam tot 'n Zoeloekoninkryk uitgebou wat teen 1825 'n gebied van 30 000 vierkante kilometer beslaan het. Hy is in 1828 deur een van sy indoenas en twee van sy halfbroers by Dukuza vermoor. Een van die halfbroers, Dingaan, het Shaka as koning opgevolg. Hy is op 1 Desember 1838 met die Slag van Bloedrivier deur die Voortrekkers verslaan. Dingaan het gevlug, maar is ook doodgemaak. Mpande kaSenzangakhona het hom as koning opgevolg. Toe hy in 1877 op 'n hoë ouderdom sterf, het Cetshwayo by Mpande oorgeneem.

Cetshwayo wou nie oorlog maak nie en het oorlog met die Britte vermy. Hy het sy troepe opdrag gegee om hul land te verdedig maar nie die oorlog oor die grense te voer nie. Sy opdrag was om slegs hulself te verdedig as hulle aangeval word en om net Britse soldate met hul rooi uniforms dood te maak.

Britse inval en terugslae

[wysig | wysig bron]
Die Slag van Isandlwana – skildery deur Charles Edwin Fripp (1854–1906)

In Januarie 1879 val die Britse mag, onder aanvoering van Lt.genl. lord Chelmsford, Zoeloeland in - sonder enige goedkeuring van die Britse regering.[8][13]

Lord Chelmsford het sy invalsmag van Pietermaritzburg na Helpmekaar naby Greytown verskuif en op 9 Januarie 1879 na Rorke's Drift beweeg. Daarvandaan is die Buffelsrivier oorgesteek en die Zoeloekoninkryk binnegeval.[14] Drie eenhede het uit die Laer-Tugela, Rorke's Drift en Utrecht inbeweeg met die gemeenskaplike teiken, die koninklike setel, Ulundi.

Hoewel Cetshwayo se gevegsmag uit sowat 35 000 man bestaan het was dit hoofsaaklik 'n burgermag wat opgeroep kon word in geval van nasionale gevaar.[15] Sy mag het beperkte logistieke vermoëns gehad en kon net vir 'n paar weke in die veld bly voordat hulle moes terugkeer na hul burgerlike pligte.[16][17][18]

Aanvanklik het die oprukkende Britse magte geen weerstand ondervind nie en op 22 Januarie slaan die middelste flank van Rorke's Drift af, kamp op by Isandlwana. Daardie oggend deel lord Chelmsford sy magte op en beweeg uit om 'n verkenningseenheid te gaan ondersteun en laat die bevel oor aan kol. Pulleine. Die Britte is deur die Zoeloemag van sowat 20 000 krygers uitoorlê en Chelmsford is ooswaarts saam met die meeste van sy middelste flank deur 'n klein Zoeloe-eenheid weggelok terwyl die impi die hoofkamp aangeval het. Die Slag van Isandlwana was die grootste oorwinning van die Zoeloes tydens die oorlog. Die Britse eenheid is verwoes en sy kamp uitgewis. Die Britte het ook al hul voorrade, ammunisie en vervoer verloor. Chelmsford het geen keuse gehad nie en moes inderhaas uit Zoeloeland terugval. In die doodsnikke van die slag het 4 000 Zoeloe-reserwemagte 'n ongemagtigde aanval op 'n Britse grenspos geloods en in die bloedige 10-uur-lange Slag van Rorke's Drift het die Britse magte daarin geslaag om die aanvallers terug te dryf.

Zoeloekrygers in 1879 (Charles Edwin Fripp)

Terwyl die Britse middelste eenheid onder die aanvoering van Chelmsford in gevegte betrokke was, het die regterflank kuslangs, onder die bevel van Kol. Charles Pearson, die Tugelarivier oorgesteek en in gevegte betrokke geraak met 'n Zoeloe-impi wat 'n hinderlaag by die Inyezanerivier wou gaan opstel. Toe Pearson hoor van die Slag by Isandlwana wou hy weer terugval oor die Tugelarivier, maar nog voor hy die besluit kon neem is sy toevoerlyne deur die Zoeloes afgesny, en die Beleg van Eshowe het begin.

Intussen moes die linkerflank by Utrecht onder aanvoering van Kol. Evelyn Wood, die Zoeloestamme van noordwes-Zoeloeland aandurf en verhoed dat hulle die middelste eenheid se opmars na Ulundi kan stuit. Hy het beplan om die Zoeloemag van 4 000 krygers, wat by die Hlobaneberg saamgetrek het, op 24 Januarie aan te val, maar toe hy hoor van Isandlwana het hy teruggetrek. Dus, een maand na die Britse inval, is dit net die linkerflank wat militêr aktief was, maar te swak was om op sy eie met die veldtog voort te gaan. Die eerste inval in Zoeloeland was dus 'n nederlaag vir die Britte.[19]

Die Slag van Intombe-rivier

Cetshwayo wou nooit Natal binneval nie en wou sy gevegte binne die grense van die Zoeloekoninkryk gehou het. In die daaropvolgende twee maande hergroepeer Chelmsford en die Britse regering stuur inderhaas nog sewe regimente en twee artillerie-eenhede na Natal.

Op 12 Maart word 'n gewapende konvooi voorrade op pad Lüneberg toe deur sowat 500 Zoeloes in die Slag van Intombe oorweldig; waartydens 80 Britse soldate sneuwel[20] en al die voorrade gebuit word. Die eerste troepe kom op 7 Maart in Durban aan. Op 29 Maart ruk Chelmsford met 3 400 Britse en 2 300 inheemse soldate op en ontset Eshowe.

Chelmsford beveel Sir Evelyn Wood se troepe om die abaQulusui Zoeloevesting in Hlobane aan te val. Lt.kol. Redvers Henry Buller lei op 28 Maart die aanval. Toe die 20 000 soldate van die Zoeloes se leër opmars om hul beleërde stamlede te help, val die Britse mag terug met 1 000 Zoeloes van die abaQulusui op hul spoor. Sowat 225 Britse soldate sneuwel.

Die volgende dag val 20 000 Zoeloekrygers[21] Wood se 2 068 man in hul goed gefortifiseerde kamp by Kambula aan. Dit was blykbaar sonder Cetshwayo se toestemming. Die Britte veg terug met die Slag van Kambula en na vyf ure se bloedige stryd slaan die Zoeloes op die vlug met 'n Britse berede mag op hul hakke. Terwyl 28 Britte in die slag sneuwel, was die dodetal aan die kant van die Zoeloes meer as 2 000.[22][23] Die slag het die Zoeloes 'n lelike knou gegee en hul moraal was so swak dat baie eenvoudig opgepak en huiswaarts gekeer het.[24]

Ulundi afgebrand

Met Woods aan die veg het Chelmsford se mag Eshowe toe beweeg. Op 2 April word hulle by Gingindlovu aangeval, maar die Zoeloes word teruggedryf. Die volgende dag word Pearson en sy manne ontset en Eshowe ontruim waarna die Zoeloes dit afbrand.

Tweede inval en die oorwinning oor die Zoeloes

[wysig | wysig bron]
Die Laaste Rusplek van die Dapperes – skildery deur Alphonse de Neuville in 1879

Die nuwe begin van die groter, beter toegeruste tweede inval[25][26][27][28] was nie juis 'n verbetering nie. Ondanks die suksesse by Kambula, Gingindlovu en Eshowe, was die Britse mag weer terug waar hulle aan die begin van Januarie afgeskop het. Chelmsford het 'n goeie rede gehad om vinnig te beweeg aangesien Sir Garnet Wolseley op pad was om by hom oor te neem en hy wou baie graag 'n beslissende oorwinning oor Cetshwayo hê voor hy die leisels moet oorgee. Daar was uiteindelik 16 000 Britse en 7 000 inheemse troepe vir die opmars. Dit begin in Junie en hierdie keer bou die Britte gefortifiseerde kampe al die pad soos hulle beweeg om 'n herhaling van Isandlwana te verhoed.

Een van die eerste ongevalle was Napoléon Eugène Louis Bonaparte, die uitgeweke troonopvolger van die Franse kroon wat as vrywilliger by die Britse leër aangesluit het. Hy is op 1 Junie dood terwyl hy met 'n verkenningseenheid in die veld was.

Cetshwayo het geweet hy gaan dié keer teen 'n meer gedugte vyand moet veg en het probeer om vir 'n vredesverdrag te onderhandel. Chelmsford was nie lus vir praat nie en hy wou sy verlore eer herstel voor Wolseley kom oorvat. Die opmars na Cetshwayo se kraal by Ulundi het voortgegaan en op 4 Julie begin die Slag van Ulundi waartydens Cetshwayo se gevegsmag die finale nekslag toegedien is.

Nabetragting

[wysig | wysig bron]

Na die slag van Ulundi is die Zoeloemag uiteen gedryf, die meeste hoofmanne het oorgegee en Cetshwayo het gevlug. Wolseley het ná Ulundi die bevel by Chelmsford oorgeneem en die finale operasies hanteer. Op 28 Augustus is die Zoeloekoning gevange geneem en na Kaapstad gebring. Wolseley het nie op hom laat wag nie en Frere se konfederasieplan opgeskort en 'n nuwe plan opgestel waarvolgens Zoeloeland in 13 stamgebiede verdeel is, sodat die volk nie weer onder 'n enkele koning herenig kon word nie.

Laaste veterane

[wysig | wysig bron]
  • Colour Sergeant (later lt-kolonel) Frank Bourne, DCM (1854–1945). Laaste oorlewene van Rorke's Drift.[29]
  • Manskap Charles Wallace Warden (oorlede op 8 Maart 1953)
  • Henry "Harry" Figg R.N. (oorlede op 23 Mei 1953)[30]

Anglo-Zoeloeoorlog in rolprente

[wysig | wysig bron]

Twee gedramatiseerde rolprente oor die oorlog is:

  • Zulu (1964), gegrond op die Slag van Rorke's Drift, en
  • Zulu Dawn (1979), wat handel oor die Slag van Isandlwana.
  • Monty Python's The Meaning of Life (1983) skets die komediese sy van die oorlog waar mans in tierpakke die been van 'n Britse soldaat steel.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) Colenso, 1880, bl. 263–264.
  2. ↑ (en) Morris,Donald R.; Buthelezi, Mangosuthu The Washing of the Spears, Da Capo Press, 1998, bl. 292.
  3. ↑ (en) Morris,Donald R. (1994) The Washing of the Spears, reissued: Da Capo Press, 1998, bl. 498.
  4. ↑ (en) Colenso, 1880, bl. 396.
  5. ↑ (en) Colenso, 1880, bl. 318
  6. ↑ (en) Knight & Castle, Zulu War, 2004, bl. 115.
  7. ↑ Knight (1992, 2002), bl. 8.
  8. ↑ 8,0 8,1 Spiers 2006, p. 41.
  9. ↑ Colenso 1880, pp. 261–262.
  10. ↑ Morris 1998, pp. 291–292.
  11. ↑ Gump 1996, pp. 73-93.
  12. ↑ Gump 1996, p. 91.
  13. ↑ Knight 2003, p. 9.
  14. ↑ Giliomee & Mbenga 2007.
  15. ↑ Knight 1996, p. 11
  16. ↑ Knight 2005, p. 8.
  17. ↑ Archer et al. 2008, p. 462
  18. ↑ Lock & Quantrill 2002, p. 62.
  19. ↑ Laband 2009, p. 5
  20. ↑ Morris 1998, p. 474
  21. ↑ Colenso 1880, p. 353
  22. ↑ Raugh 2011, p. 5
  23. ↑ Knight 1995, p. 142
  24. ↑ Knight 1995, p. 142.
  25. ↑ Raugh 2011, p. 5
  26. ↑ Thompson 2006, p. 75
  27. ↑ Knight 2003, p. 27
  28. ↑ Morris 1998, pp. 498–511
  29. ↑ "The Rorke's Drift VC Discussion Forum". rorkesdriftvc.com. 15 Desember 2001
  30. ↑ Henry "Harry" Figg at Find a Grave

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • (en) Donald Featherstone: Victorian Colonial Warfare – AFRICA, Cassell, London 1992, ISBN 0-304-34174-6
  • (en) Ian Knight: ZULU WAR, Osprey Publishing, Oxford 2004, ISBN 1-84176-858-8
  • (en) The Illustrated London News, 1879
  • (en) Ian Knight: National Army Museum Book Of The Zulu War, Pan MacMillan, September 2004, ISBN 0-283-07327-6
  • (en) Ron Lock, Peter Quantrill: Zulu Vanquished: The Destruction Of The Zulu Kingdom, Greenhill Books, November 2005, ISBN 1-85367-660-8
  • (en) Leigh Maxwell: The Ashanti ring: Sir Garnet Wolseley’s Campaigns 1870–1882. Leo Cooper, London 1985
  • (en) Saul David: Zulu – The Heroism and Tragedy of the Zulu War of 1879, Penguin, London 2005, ISBN 0-14-101569-1
  • (en) Ian Knight: Zulu: Isandhlwana and Rorke’s Drift, 22–23 January 1879, ISBN 1-872004-88-1
  • (en) Haythornthwaite, Philip J.: The Colonial Wars Source Book. ISBN 978-1-85409-436-0

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Anglo-Zoeloeoorlog&oldid=2685509"