Gebruiker:Suidpunt/Strategieë ter bevordering van Afrikaans

Die doel van hierdie artikel (IN WORDING) is om alle moontlike voorstelle, gevolge en kritiek uit die verlede onder mekaar te lys.

Laaste bywerking: 19 Julie 2020.

Demografie

"Solank Afrikaans maar net gepraat word, sal dit nie verdwyn nie"

Teorie: Uit die oog, uit die hart. Solank die taal gepraat word, sal dit as kommunikasiemiddel dien en van nageslag tot nageslag oorgedra word.

Kritiek: Omtrent elke twee weke sterf 'n taal uit. Dit is tog net logies dat 'n uitgestorwe taal êrens in die verlede gepraat is. In Suid-Afrika was die Boesmantale nie daarvan gevrywaar nie, en in Brittanje was Kornies ook nie van uitsterwing gevrywaar nie, so ook nie Goties in die Krimgebied, of Dalmaties aan die Ooskus van die Adriatiese See nie. Sodra 'n taal onaantreklik lyk, nie meer (geldelik) lonend genoeg is nie, nie meer tred hou met die hedendaagse wêreldontwikkeling nie, nie meer identiteitdraend is nie, sy mistiek verloor het, en/of die sprekers daarvan uitgewis is (voor die taaloordrag kon plaasvind), verloor 'n taal sy waarde.

Immigrasie

Teorie: Tydens Apartheid (in die jaar 1967) is bereken dat Suid-Afrika 10 000 nuwe ekonomies-aktiewe blankes jaarliks nodig het, met ander woorde, 30 000 blanke mans, vroue en kinders moes jaarliks na Suid-Afrika trek. In 1965 was die bovermelde syfer 38 326. (Nienaber) Teoreties sou hierdie nuwe bloed (met hul deskundigheid) ook beteken dat meer siele vir Afrikaans gewen kon word om handjie by te sit.

Kritiek:

• Die groeiende immigrante-aanvulling van die blanke gemeenskap het in die praktyk eerder die Engelse taalgemeenskap op die lange duur in al die lewensgebiede, asook die Engelse lewens- en wêreldbeskouing, versterk. (serfontein-43) Tussen 1951 en 1960 is meer as tweederdes van die immigrante vir die Engelse gemeenskap gewen (nienaber-96). Maar op pad na die 1970’s skakel negentig present van alle immigrante hulle by die Engelse deel van die Suid-Afrikaanse bevolking in. (serfontein-111) Daar is bereken die Engelse deel van die blanke bevolking sou teen 1991 die getalleoorwig behaal, en die Afrikaanse taal en kultuur verder in ‘n blik druk. (serfontein-112)

Tydens die Republiekwording het baie Afrikaners onder die wanindruk verkeer dat die kultuurstryd gewen is en dat ook die taalstryd verby is (serfontein-116). In 1965 was daar altesaam 10 251 immigrantekinders in Transvaalse skole (ongeveer 3 000 op hoërskool; 7 200 op laerskool), waarvan slegs 15% van alle immigrantekinders in Transvaalse skole by Afrikaansmediumskole ingeskryf was. Dus, onder hoërskoolleerlinge was 716 by Afrikaanse hoërskole ingeskryf, 1 863 by Engelse skole, 354 by parallelmediumskole en 46 by skole wat tot Standerd 8 skoolgee. 896 laerskoolleerlinge was by Afrikaanse skole ingeskryf, 5 604 in Engelse skole, 726 in parallelmediumskole en 46 in spesiale skole. In die 17de en 18de eeu het die Nederlandse bewindhebber ander volksgroepe soos die Franse Hugenote en die Duitsers geassimileer, waarmee hul taal op die lange duur Afrikaans geword het. Die nuwe aankomelinge in die 1960’s is byna uitsluitlik deur die Engelse bevolkingsgroep opgeneem. In die hoofsaaklik Engelse stede (soos Kaapstad, Durban, Johannesburg) het die immigrante verengels, op die platteland verafrikaans. Diegene wat in die 1960’s om burgerskap aansoek gedoen het, was slegs verplig om een van die twee amptelike tale te ken. Die meeste immigrante het Engels gekies, omdat dié taal internasionaal bekend is, maar ook omdat hulle meestal vooraf daarvan kennis gedra het.

Volgens ‘n opname in Mei 1967 was daar nagenoeg maar 500 immigrante (uit die bovermelde gros immigrante) wat Afrikaanse klasse aan tegniese kolleges en private onderrigsentra aan die Rand bygewoon het. Onder dié immigrante het die Duitsers die grootste belangstelling in Afrikaans getoon (wat die taal ook die maklikste onder die knie gekry het). Die Britse immigrante was die traagste om Afrikaans aan te leer. Nietemin was sowat die helfte van die immigrante wat as potensiële toevoeging tot die Engelse gemeenskap beskou kon word, nie Britte nie.(Nienaber-97)

Afrikaans het vir die immigrante geen kommersiële waarde nie. Engelssprekende Suid-Afrikaners voer aan Afrikaners is oor die algemeen “baie beleef” en slaan onmiddellik oor na Engels wanneer hulle agterkom dat hul met ‘n immigrant praat; daardeur sê die Afrikaners eintlik dat Afrikaans oorbodig is in Suid-Afrika. (Nienaber-97)

Die Afrikaner is dus aangeraai om vriendelik teenoor immigrante te wees, na hul huise uit te nooi, te sorg dat die buitelandse kinders ingeskakel word by die Afrikanerkultuurlewe en –hoërskole, maar bowenal, om hulle die taal te leer. Vyandigheid teenoor buitelanders sal geen potensiële sprekers wen nie. “Dit is en bly die Afrikaner se plig om van die immigrante Afrikaners te maak, en nie die Staat s’n nie”, sê P.J. Nienaber. (Nienaber-98)

Die konserwatiefste Afrikaners (wat later ondersteuners van die Herstigte Nasionale Party sou word) het na hierdie immigrante, wat geweier het om Afrikaans te leer, as “skuim” verwys. (Serfontein-112). Immigrante is ook “witmense met swart harte” (deur Albert Hertzog) genoem en ander ondersteuners van die H.N.P het die Portugese onomwonde “seekaffers” genoem (Serfontein-113). Teen 1969 het hulle aangevoer die Engelse immigrasie het ‘n rekord bereik, die Italiaanse en Portugese immigrante is besnoei, maar dat die vermeerdering van Duitsers nie veel gehelp het nie, aangesien die meeste verengels het (serfontein-113).

Die Hollanders en Duitse immigrante het ook nie altyd outomaties by die Afrikaanse gemeenskap ingeskakel nie. Soos bewys onder Kruger se Hollanders, was daar reeds diegene wat heeltemal verengels het, net soos onder van die Duitsers in Natal, spesifiek van die Natalse middelande.

Aan die ander kant vind van die Hollanders dit vreemd wanneer Afrikaners hulle in Engels aanspreek, soos ene W.D. Kranenburg dit stel:

Ek is nou amper vyf maande in Suid-Afrika. Toe ek op die lughawe aankom, praat al die mense Engels met my. Ek begryp nie waarom hulle dit doen nie, want alle “Kasies” verstaan tog Afrikaans.

Die Nasionale Party se taalbeleid het prakties beteken dat die Afrikaner (hoofsaaklik ‘n tweetalige wese) deurgaans Engels moes praat, soos aangehaal word uit Die Transvaler (18 Augustus 1967):

“Op die heel eerste dag [van die Natalse Kongres van die Nasionale Party] is heelwat meer Engels as Afrikaans in die kongres gepraat. Miskien nie heeltemal nodig gewees nie, want die getal Engelssprekende afgevaardigdes is ver in die minderheid. Maar dit is blykbaar daaraan toe te skryf dat Nasionaliste met Duits as huistaal en immigrante wat Engels beter kan gebruik as Afrikaans, hulle van Engels bedien. En dan natuurlik ons Afrikaners se natuurlike gewilligheid om ons verstaanbaar te wil maak deur liewer Engels te wil praat.” (Nienaber-105)

• Maar ook heers daar, in dieselfde gees as by die Nieu-Amsterdamse goewerneur Willem Kieft van ouds, waar daar in sy stadjie van byna vyfhonderd mense (in die jaar 1643), wat later New York sou word, agttien verskillende tale gepraat is (volgens ‘n verslag van die Franse, Jesuïetiese sendeling, Isaac Jogues ), eerder die toegeeflikheid of selfs die wénslikheid dat die immigrante hul stamtale sou behou en nie verleer nie. Dit was eerder die aanwins van die verskeidenheid tale, eerder as die éénheid van taal, wat rede tot trots is. Ongelukkig sou die tyd leer dat die veeltalige stadjie in die toekoms heeltemal sou verengels onder die nuwe heerskappy. Ook Nederlands sou in die slag bly. (Frijhoff, W. 2010. Meertaligheid in de Gouden Eeuw: Een verkenning. Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen)

Taalskole

Taallesse oor die radio

Teorie: Met ingang November 1965 het Radio Suid-Afrika op Donderdae 'n rubriek, spesifiek toegespits op Duitse en Italiaanse immigrante, uitgesaai. Dit het alledaagse sinne en woorde ingesluit wat deel van 'n tweegesprek gevorm het: eers in die immigrantetaal, dan in Afrikaans, byvoorbeeld: Ha quacosa da leggere in treno? (Het jy iets om op die trein te lees?) No, preferisco lavorare a maglia. (Nee, ek sal eerder brei). Hoewel die program in die eerste plek vir immigrante bedoel was, kon Afrikaanssprekendes ook hierby baat vind om Italiaans en Duits aan te leer.

'n Onbekende aantal Russe uit die Sowjetunie het Afrikaans deur hierdie radiodiens ("Afrikaans by Radio") in die laat-1970's aangeleer. Mev. Karin Bloem, studieleidster van taalprogramme by Radio R.S.A. in Johannesburg, het briewe in Afrikaans van 'n student agter die Ystergordyn ontvang. Die student, mnr. Tony Gress, het uit Kiëf vir haar geskryf (eers in Engels) en gesê hy stel belang in 'n kursus in Afrikaans. Sy het die kursus aan hom gestuur en daarna twee briewe in Afrikaans van hom terugontvang.

'n Soortgelyke program is op Dinsdae in Engels uitgesaai, wat weer spesifiek op Portugese en Griekse luisteraars toegespits was. Radio Bremen Zwei bied teen middernag van die maandoorskakeling iets soortgelyk met Latyn aan (Nuntii Latini), maar gaan anders te werk: maandterugblikke word slegs in die Latyn voorgelees. Die Latynse transkripsie, die potgooi asook die Duitse vertaling is beskikbaar op hul webblad. Aanvanklik het die Latynse radioprogram ná 16 jaar in Desember 2017 doodgeloop, maar het weens sy gewildheid net so weer uit die as herrys in November 2018. Daar is later ook 'n tienerafdeling, Nuntii Liberorum, toegevoeg wat deur minderjariges voorgelees word.

Kritiek:

• Die meeste van hierdie rubrieke is baie laat saans uitgesaai om die minste inbreuk te maak. Soos met Radio Bremen Zwei wat die Latynse berig kort na middernag uitsaai, was die Afrikaanse rubriek vir Italianers op Donderdagaande vanaf 22:20 tot 22:40 uitgesaai, gevolg deur die Duits/Afrikaans vanaf 22:40 tot 23:00. Dieselfde geld vir die Engelse radioklas op Dinsdagaande: vir Portugese vanaf 22:20 tot 22:40 uitgesaai, gevolg deur die Grieks/Engels vanaf 22:40 tot 23:00.
• Die SAUK het die teks in die radioweekblad (SAUK-SABC Bulletin) vooraf gepubliseer (wat 5 sent in 1965 en 1966 gedurende die rubriek gekos het); iemand wat egter nie toegang tot die internet het nie, het ook nie toegang tot die teks, die potgooi of die vertaling nie.
• Die radiosender besluit watter tekste en inhoud vir watter teikengroep geskik is om uitgesaai te word. In Duitsland is Latyn dwarsoor die land 'n gewilde skoolvak (skooljaar 2017/2018 in die derde plek, naas Engels en Frans), terwyl dit wil voorkom of die SAUK destyds teikengroepe vasgestel het wat waarskynlik in 'n Afrikaanse werksomgewing sou verkeer, of gemaklik Afrikaans sou kon aanleer - dit kon dus nie altyd in die individu se unieke behoeftes noodwendig voorsien nie (hoewel daar reeds in 1964 byvoorbeeld 'n Afrikaanse grammatikaboek vir Griekssprekendes deur Dr. P.L. Nicolaides onder beskerming van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns in Grieks uitgegee is).
• Terwyl Suid-Afrika tans 11 amptelike tale het, en dit vir 'n nasionale staatsradio moeilik kan wees om elke weeksaand twee tale te behartig, kan streeksradio's meer fokus op tale binne die munisipale streek. Vir die bewoording op skrif kan (gratis) streeks- of advertensieblaaie ingespan word.

Media

Vertalings

Teorie: (haal aan van volksdiens en wat-wat-wat- alles)

Kritiek:

Selde word 'n duidelike antwoord verskaf waarom Afrikaanssprekendes so min vreemdetaalvertalings jaarliks uitgee.

Enkele aspekte wat wel tot hierdie "bevrore" tendens kan bydra is:

• Heel gereeld is die boek van 'n vreemde taal reeds in Engels vryelik op die mark beskikbaar. Dit word ook as onsinnig beskou om uit Engels te vertaal indien die persoon wel by magte is om Engels te kan lees, veral by ontspanningsliteratuur. 'n Uitsondering is akademiese handboeke en ander leermateriaal. 'n Skandinawiese konsulaat het in 1984 teenoor Die Vaderland opgemerk: "Die probleem is dat Suid-Afrika 'n té tweetalige land is. Afrikaners kan almal Engels lees". (Du Toit, A. 1984. Shakespeare, Wilbur Smith kan Afrikaans lewend hou. Die Vaderland, 11 Julie:11).

Jaco [Jacobs] verduidelik die keuse van [jongmens]-boeke om te vertaal as volg: "Die meeste Afrikaanse jong volwassenes is gemaklik daarmee en gewoond daaraan om ook in Engels te lees, daarom maak dit nie veel sin om topverkopertitels soos The Hunger Games of The Fault in Our Stars te vertaal nie – teen die tyd dat ons dit op die rakke kan hê, het lesers waarskynlik reeds die boeke in Engels gekoop en gelees. Ons het eenvoudig (nog) nie 'n vertaalkultuur soos byvoorbeeld in Nederland nie"

—Torr, Donnay. 2015. Die lees van lugkastele. Taalgenoot. Someruitgawe, p.54

• Die tekort aan dééglike tweetalige woordeboeke in Afrikaans. Soms gebeur dit, soos by die Afrikaans-Franse woordeboek van 1950, dat die ontvangs nie so gunstig is nie, die belangstelling te min en die drukkoste te duur is. Pleks daarvan om op die ou weergawes te verbeter en uit te bou, loop die eksperimentele woordeboekmakery eenvoudig net dood. Goeie tweetalige woordeboeke kan juis die vertalerslus aanwakker.

• Dikwels is die resensente van die vertalings eenvoudig nie opgewasse of geskool genoeg of eintlik by magte om 'n resensie oor 'n vertaling te lewer nie. 'n Resensie se hoofdoel kan wees om die gehalte vertalings te verbeter. Die Hollandse kritikus van die Afrikaanse en Nederlandse lettere, Rob Antonissen, skryf in sy resensie oor Uys Krige se Vir die luit en die kitaar (1950), die volgende:

Die eerste wat 'n mens geneig is om te doen wanneer jy die waarde van 'n vertaling probeer toets, is om dit met die origineel te vergelyk. Toe dus dié neiging ook vir my beetkry, het ek onmiddellik baie teleurgestel gevoel oor my onmag: die anderhalwe woord Spaans wat ek ken, gun my nie 'n skyn van kans om Spaanse poësie in die oorspronklike behoorlik te begryp, laat staan na waarde te skat nie. Wat die Arabiese poësie betref, het Krige self die vergelykingstoets onmoontlik gemaak, want hier het hy uit Engelse en Franse vertalings oorgesit. As my enigste toevlug het dus die Frans poësie oorgebly. - Ons eie boek: driemaandelikse tydskrif en boekegids, Jaargang XVII (2): 11

Nietemin stop hierdie waarskuwing nie akademici en die media om resensies te skryf sonder om op die brontaal te let nie.

Een voorbeeld is resensies oor Fragmente uit die Ilias (2014). Die resensies van Taalgenoot, Beeld, Joan Hambidge, Marlies Taljard en selfs Johan Thom in 'n vaktydskrif lewer slegs opsommings van die inhoud of die struktuur in Afrikaans. Die leser kan met geen sekerheid sê of die resensent enigsins Oudgrieks werklik magtig is nie, want daar is geen oortuigende aanhaling uit die oorspronklike teks nie. Die Burgervoer slegs 'n onderhoud met die vertaler.

Selfs al sou die vertaling Fragmente uit die Ilias "hoogaangeskrewe" en akkuraat ook wees, maak die resensente geen objektiewe of kundige uitlating oor die nuanse, idee-getrouheid, konteks, of kultuuroordrag van die Oudgriekse wêreld nie. Daar word nie 'n enkele sinsnede uit die oerteks aangehaal [hetsy in die oorspronklike of getranslitereerde Grieks] om hul redes mee te staaf nie.

Wat betref die resensie van die Afrikaanse Bokveld binnekort (uit Engels Apocalypse now-now deur Charlie Human), lyk sake skielik anders: Die vertaling uit Engels het beslis ook die storie beïnvloed: Dit is soms opvallend waar 'n idee of toneel bloot net beter in die oorspronklike taal sou gewerk het.

• Die tekort aan internasionale taalvakkeuses op sekondêre skool. Die deursnit plattelandse hoërskool regoor Suid-Afrika bied hoofsaaklik net Engels en 'n ander inheemse taal aan, wat Afrikaans moontlik insluit. Die Afrikatale beskik nie almal oor 'n wye en groot verskeidenheid literatuur nie. Die internasionale tale is slegs by 'n uitgesoekte groepie skole beperk tot Frans, Duits, Portugees, Italiaans, Spaans en Mandaryns. Tale soos Hebreeus, Latyn, Oerdoe, Arabies, Hindi, Tamil, Goedjarati en Telegoe word ook net by enkele skole aangebied. Ander tale van belang, soos Koreaans, Japannees, Grieks, Russies, Indonesies, Maleisies, Persies, ens. moet dus buite die leerplan aangeleer word. Die gebrek aan veeltaligheid lei tot die eerste probleem wat uitgelig is: dat die oorheersende boekeaanbod in Engels op die Suid-Afrikaanse mark die Afrikaanssprekendes skugter maak om uit Engels te vertaal.

• Die sluiting van tersiêre instellings se taaldepartemente weens 'n gebrek aan openbare belangstelling. In 2015 sluit die Universiteit van Suid-Afrika sy Spaanse, Italiaanse en Russiese Departemente wat in die 1960's geopen is. Belangstellendes moet dus nou kommersiële aanleerpakette aankoop en outodidakties te werk gaan, alternatiewe plaaslike universiteite opsoek of by oorsese instellings gaan studeer.

• Afrikaanse vryskutvertalers word grotendeels swak betaal vir die moeitevolle arbeid wat in die vertaalproses gesit word. Daarteenoor vergoed groter boekemarkte aansienlik beter in ontwikkelde lande, soos te sien in Duitsland, Frankryk en Nederland en die Nordiese lande. Die gevolg is dat die Afrikaanse vryskutvertalers op eie bodem dikwels die vertaalwerk soos 'n liefhebbery sal aanpak en nie getalgewys soveel boeke as moontlik probeer vertaal nie.

• Daar is 'n duidelike versuiling op te merk tussen die akademiese wêreld en die hoofstroomuitgewery. Laasgenoemde is kommersieel ingesteld en keur boeke hoofsaaklik goed wat 'n hoë publikasie-, verkoop- en winssyfer sal meebring. Die Afrikaanse akademiese wêreld spits hul egter weer hoofsaaklik toe op die gehalte boeke, wat dikwels 'n beperkte lesertal het – hetsy die digkuns, hetsy dik boekdele rondom die wysbegeerte. In die verlede is hierdie akademiese of niefiksieboeke meermaal slegs eenmalig op duur drukkoste uitgegee, sonder 'n heruitgawe waar moontlike foute van vorige weergawes reggestel is, met die uitsondering indien die boek wel vir die voorskryfboekemark goedgekeur is. Jare kon verbygaan voordat die spesifieke boek op groot aanvraag weer herdruk word. Die uitgewers is egter heel skugter om verliese te ly, wat die vertaling van akademiese werke inperk. Die koms van die e-boek kan wel hierdie probleem oorbrug. Internasionale boekwinkels soos Amazon.com en Google Play maak ook 'n internasionale mark oop vir Afrikaanse boeke wat wêreldwyd in sy oorspronklike vorm aanlyn gekoop en gelees kan word.

• Dikwels is die motief duister presies waarom sekere werke vertaal word. Daar ontstaan die vraag of daar enigsins 'n behoefte is na die betrokke werk, of daar vir 'n "spookmark" vertaal word, of daar enigsins 'n mark kunsmatig geskep word, en veral wie die besluitnemer is: die voorgenome vertaler of die uitgewer?

• Dikwels is die Afrikaanse vertalers sku om vorige "hinderlike" vertalings te korrigeer en weer uit te gee.

• Party tekste vertaal swak wat oorspronklik swak geskryf is.

• Vertalings van klassieke werke word dikwels in Afrikaans eenmalig vertaal, maar bly nie lank in sirkulasie nie.

• Party skrywers weier summier om hul werke vertaal te kry. Deels om mense juis rede te gee om bv. Afrikaans of Bretons te leer. As 'n leser 'n vertaalde werk lees, is dit glad nie te sê hy sal die oorspronklike werk in die oorspronklike taal wil lees nie. Die Afrikaanse / Bretonse skrywer sou dan bloot bv. die Engelse of Franse taal verryk; andersyds word 'n minderwaardiger vertaalde werk aan die anderstalige leser oorgedra, want party werke is bykans onvertaalbaar uit die oerteks.

• Dit help werklik nie veel as die Afrikaanse vertalings bestaan, maar nooit gebruik word nie. Of, geen poging wat aangewend word om uit die oorspronklike bron ten minste te probéér in Afrikaans te vertaal nie. Waarskynlik om die teikenmark te behaag wat hoofsaaklik net toegang tot Engelse bronne het (en nie ander tale magtig is nie), of, omrede die skrywer self nie veel taalkennis buiten Engels dra nie, word tekste en korrespondensie net so uit Engelse vertalings aangehaal. 'n Voorbeeld is die briefwisseling tussen die Oostenrykse Sigmund Freud en die Switserse Carl Gustav Jung (albei se moedertaal Duits), wat in Cas Jansen van Rensburg se Jou drome: die onbewuste het al die antwoorde (2000) gesellig in Engels verkeer. In die bronnelys van die boek wat Jungiaanse sielkunde bespreek is daar slegs een boek van die 73 bronne gelys wat nie Engels(e vertalings) is nie: Die sprokie van Diana, Sneeuwitjie en al die stories wat ons leef (1998) deur homself geskryf.

In die winteruitgawe van die Taalgenoot (2016), die mondstuk van die ATKV, het twee ysige, dog ernstige vermanings in die briewekolom verskyn. Die Taalgenoot is geroskam omdat 'n Engelse vertaling van Le petit prince geplaas is in 'n artikel, en nie die Afrikaanse vertaling van André P. Brink se Die klein prinsie nie.

Marietjie Luyt skryf onder die opskrif "In Afrikaans, asseblief!":

Wil net so bietjie kla, en dit oor die hoofartikel: "Lewensirkel". 'n Mooi artikel, met 'n onnodige Engelse aanhaling en term daarin. In Afrikaans sê mens liewer "lewenskring". Dit was nie nodig om die aanhaling uit Saint-Exupèry in Engels aan te haal nie. Die klein prinsie is in die jaar toet reeds deur André P. Brink in Afrikaans vertaal. En selfs al kon jy nie die vertaling opspoor nie, kon jy die aanhaling self uit die Engels vertaal het - of iemand gevra het om dit vir jou uit die Frans te vertaal. Kan tog nie so moeiik wees nie!

Die Nederlandssprekende professor Erik Van der Straeten lees die redaksie die leviete voor onder die opskrif "Waanzin":

Ik ontving op het Woordfees het zomernummer van Taalgenoot (waarvoor dank). ATKV spant zich in voor het behoud van Afrikaans. Waarschijnlijk een zinvol initiatief. Het is voor mij als buitenlander onmogelik om daarover te oordelen. Ik denk wel dat Afrikaans op termijn (2-3 generaties) zal verdwijnen. [...] Op blz 7 is er het artikel van de redacteur ("Levensirkel"). Bovenaan staat een zin uit Le petit prince maar wel, o gruwel, in het Engels. Weet wel dat Antoine de Saint-Exupéry nooit in Engels schreef. Deze zin is de Engelse vertaling van een Franse zin. Waarom deze zin niet vertalen in het Afrikaans? Het gebruik van Engels voor citaten is algemeen in het Afrikaans. Volgens aanhalingen in Afrikaanse boeken schreven: Proust, Camus, Marx, Freud, .... in het Engels. Zelfs tijdens het romeinse rijk sprak men Engels. Waanzin!!! Als men een auteur waar dan ook citeert zijn er slechts twee mogelijkheden: 1. Citeren in de taal waarin het geschreven werd (Engels, Frans, Duits, Latijn, oud-Grieks....) 2. Het citaat vertalen in de taal van de tekst waarin het geciteerd wordt. Met de aanhaling uit Le petit prince waren er twee mogelijkheden: Frans en Afrikaans. Engels is geen mogelijkheid.

Of, 'n laaste opsie, getabelleerd:

Frans	Afrikaans
Écrivez en deux langues différentes!	Skryf in twee verskillende tale!

Die Afrikaanse Wikipedia

Teorie: Die Afrikaanse Wikipedia bied aansienlik baie voordele:

• Die Afrikaanse Wikipedia begin op voetsoolvlak; dit is 'n produk van die gesamentlike Afrikaanssprekende gemeenskap, waar elke gebruiker individueel op sy eie kapitaal, tyd en vernuf aangewese is.
• Wikipedia kan die leser baie tyd spaar as alle moontlike inligting daarbuite gesorteer en in die artikel geïntegreer is. Hierdie (huiswerk)tyd kan die leser dan inruim vir ontspanning, om 'n nuwe vaardigheid aan te leer, om loswerkies te doen vir 'n sakgeldjie, of om self by Wikipedia in te spring.
• Vertalings uit ander Wikipedias (hetsy Engels, Duits, Frans, ens.) spaar ook die Afrikaanse leser ontsaglik baie tyd en arbeid. Een persoon se eenmalige vertaling spaar die werk, wat tot 300 mense per dag afsonderlik sou moes verrig het (as die artikel nie daar was nie).
• Wikipedia kan die tyd stol: nuusflitse verdwyn binne minute (uit die oog, uit die hart), terwyl Wikipedia-artikels gegewens uit die hede en verlede naas mekaar plaas om 'n patroon te vorm. Dit raak 'n spilpunt waar bronne, oud of nuut, byeengebring en saamgetrek word. Waar orde uit die chaos van die internet geskep word. Wikipedia speld die standpunte vas saam met ander. Ook hierdie navorsing wat maar deur één mens gedoen is, spaar soektyd vir honderde lesers.
• Anders as by herhalende koerantartikels is daar geen rede om 'n standpunt by Wikipedia oor en oor te herhaal nie - eenmaal geskrewe is goed genoeg.
• Sodra alle moontlike inligting van 'n onderwerp vermeld word, kan dit die publiek aanspoor om met 'n vernuwende kritiese blik die saak te benader; wat nog 'n vernuwende standpunt of insig tog gevolg het. Op hierdie wyse stagneer die wetenskap nie. Indien die gebruiker genoeg gehad het van die gekoeksel en getokkel op dieselfde eensnaarkitaar, is daar altyd onontdekte onderwerpe in die buiteland of geskiedenis wat nog nooit voldoende aandag gekry het nie. Op daardie wyse kring die Afrikaanse gemeenskap ook sy belangstellings na buite uit.
• Wikipedia kan as tussenganger dien wat ingewikkelde tegniese konsepte of agtergrond van volksvreemde gebruike verstaanbaarder vir die leek of oningewyde maak. Terselfdertyd kan vakterminologie tot sy volle reg kom in die Afrikaanse artikels.
• Opsommings van Afrikaanse fiksieboeke, rolprente, radiodramas of hoorspele, en véral die resensies of agtergrondinligting, kan die leser se belangstelling in die Afrikaanse genres prikkel, met 'n nuwe blik die werk interpreteer, of self aanspoor om 'n boek te skryf.
• Handboeke is duur (erken Oesjaar in onderhoud met MM), veral ingevoerdes, maar deur die hoofpunte uit hierdie boeke te haal vir die Wikipedia-artikels, word tyd en geld gespaar.
• Baie (niefiksie)boeke en (vak)tydskrifte is slegs by 'n handjievol biblioteke nog beskikbaar (vernaamlik in die stad, waar die meeste universiteitsbiblioteke geleë is) en is yl oor die platteland verspreid. Dikwels is slegs 'n paar honderd of minder kopieë gedruk, waarvan baie net stof op 'n boekrak vergader. Aan die ander kant is daar weer boeke op die platteland verborge wat 'n stedeling dringend nodig het. Afstande binne Suider-Afrika, maar ook tussen ander wêrelddele is 'n kopseer. Die meeste Afrikaanse boeke verskyn eenmalig, enkeles beleef miskien een herdruk en daarna nooit weer nie. Nuwe handboeke of woordeboeke is nie altyd 'n verbetering op hul voorganger(s) nie. Baie skoolbiblioteke is ook dolleeg gemaak om plek in te ruim vir rekenaarlokale met hoë instandhoudingskoste - wat ironies genoeg van die Afrikaanse Wikipedia moet gebruik maak, wat juis op sulke boeke moet steun! Deur die belangrikste inligting by die regte artikels te integreer spaar die leser nie alleen soektyd en leestyd nie, maar ook geld. Die kloof tussen ryk en arm word sodoende nouer gemaak.
• Wat die kommentaar van Jan-Alleman-die-inbeller-op-radiopotgooi en Jan-Akademikus-wat-in-sy-ivoortoring-wegkruip aanbetref, maak Wikipedia die speelveld gelyk. Solank die argumente rede inhou, en 'n deeglike bron verskaf word, tel elke mening. Ook ongeag die politieke spektrum.
• Omrede die Afrikaanse Wikipedia baie nou skakel met Wikipedias in ander tale, kan ook inligting uit die buiteland vir die Afrikaanse leser toeganklik gemaak word, met bronne wat nêrens op eie bodem te vinde is nie. Daar bestaan nie iets soos patriotiese wetenskap nie; kennis kan uit ander tale saamgesnoer word. Foute wat in ander lande begaan is, hoef dus nie herhaal te word nie. Terselfdertyd dien die Afrikaanse Wikipedia dikwels as die eerste venster op Afrikaans wat buitelandse bydraers (van ander Wikipedias) te siene kry.
• Terwyl selfs universiteitshandboeke slegs een of twee karige skoolvoorbeelde kan gee, kan die Afrikaanse Wikipedia uitvoerige gevallestudies en tientalle voorbeelde bied wat nié deur tyd of bladspasie of kurrikulum beperk word nie.
• (Selfgemaakte) prente van hoë gehalte, wat in die openbare besit (dus kopieregvry) op Wikipedia gelaai word, kan kinders, munisipaliteite en sakebedrywe 'n fortuin op kopieregonkostes spaar.
• Opgelaaide foto's van slimfone kan GPS-koördinate bevat, sodat die ligging van 'n foto baie maklik deur geomerking op 'n digitale wêreldkaart aangedui en vasgestel kan word.
• Baie argumente in die wetenskap is vandag nog geldig, al dateer die gedagte ook uit die 1600's of vroeër. Wanneer die menslike kultuur egter van so 'n aard verander het dat die argument heeltemal nie meer by die moderne tyd pas nie, kan Wikipedia ook as tydlyn dien wat die geskiedkundige konteks aan die leser beter uiteensit. Soos veranderinge en aanpassings gemaak is (of foute in teorieë ontdek is) kan die veranderinge datumgewys aangetoon word.
• Baie Afrikaanse webwerwe gaan tot niet omdat die bedryfskoste te duur en die belangstelling te min raak (bv. selfonderhoud d.m.v. advertensiegeld). Ook moet die vraag gevra word of dit werklik nodig is dat nóg méér geld weereens uit die Afrikaanssprekendes se sak betaal moet word bloot om 'n eie platform aan die gang te hou, nog voordat 'n brokkie inligting gedeel word. Aangesien die veeltalige Wikipedia se infrastruktuur ruim gedra word deur donasies van dwarsoor die wêreld, is die Afrikaanssprekende gebruikers slegs vir hul eie internetdata aanspreeklik. Party selfoonnetwerke het die Wikipedia-webwerf selfs heeltemal gratis toeganklik gemaak ( https://businesstech.co.za/news/mobile/53129/mtn-offers-free-wikipedia/ ).
• Die hele Afrikaanse Wikipedia kan met prente (1,23 gigagreep vir Junie 2019) of sonder prente (243 megagreep vir Junie 2019) vooraf afgelaai word vir die Kiwix-program. Dit kan ook na hartelus na ander hardeskywe gekopieer word en is veral nuttig op plekke waar daar geen internet beskikbaar is nie.
• Waar daar 'n algehele gebrek aan vryelik beskikbare lyste of inventarisse is, hetsy woordeboeke, hetsy vertalings, kan Wikipedia as beginpunt dien.
• Nie om dowe neute nie, stel die Nederlandse Taalunie spesifiek voor dat die Nederlandse Wikipedia-artikels verryk moet word (naas Nederlandse musiek wat in 'n bepaalde deel van die taalgebied stimuleer moet word, asook Nederlandstalige terminologie moet ontwikkel word wat ook goed genoeg vir populêre wetenskapstydskrifte is), ter uitbouing van die Nederlands taal. Om dus mildelik tot die Afrikaanse Wikipedia by te dra is geen fout nie.

Kritiek:

• Baie skole verbied die gebruik van die Afrikaanse Wikipedia, ongeag die akkuraatheid, ongeag die beskikbaarstelling van kennis wat andersins yl verspreid is, en ongeag die feit dat tussen 60 000 en 160 000 bladtrekke (page views) per dag tog maar plaasvind. Onderwysers beskik ook nie oor die tyd of die telepatiese vermoëns om vas te stel of 'n aanhaling uit 'n Afrikaanse bron wat in 'n skooltaak vermeld word wél stam uit 'n boek in die leerling se privaatboekery (of, die dorpsbiblioteek) en/of die woorde verbatim uit 'n aanhaling op Wikipedia aangehaal is nie.
• Die tegnologiese artikels moet rasendsnel bygewerk word soos nuwe weergawes beskikbaar gestel word en/of in onbruik raak. Die veranderinge in die geesteswetenskappe beweeg teen 'n stadiger tempo, kennis rakende taal en grammatika (veral van dooie tale) verander drupsgewys, terwyl vasgestelde Wiskundige formules soos marmergesteente gestol is.
• Omrede die inhoud van Wikipedia-artikels binne sekondes verander kan word, help dit nie veel om voorlesings of stemopnames te maak nie.
• Die Afrikaanse Wikipedia het tans, sedert 2001, 175 084 geregistreerde gebruikers, waarvan 201 aktief is. Die meeste geregistreerde gebruikers weet nie wat presies om ná die registrasie verder te doen nie of gooi tou op. Of baie is besoekers uit ander Wikipedias wat miskien iets regmaak en weer verkas. Die werklik aktiewe gebruikers is iets onder die 20-kerf, wat meer as 100 wysigings per maand aangebring het.
• Die moderne samelewing gaan gepaard met beweeglikheid en gerief. Die voordeel daarvan is inligting wat in situ (op die plek) aangebring kan word, soos besoekers aan 'n staatsargief waar boeke nie uit die lokaal verwyder mag word nie (maar die gebruiker liefs op fotostaatgeld wil bespaar), of deurreisigers wat slegs 'n paar minute op 'n plek kan bene rek. Wêreldwyd oorskadu die toegang deur tradisionele rekenaars in Oktober 2019 nog verreweg die gebruik van die draagbare toestelle op die Afrikaanse Wikipedia, volgens Wikimedia Statistics, hoewel die gebruik van mobiele toestelle sterk in die opmars is. Topviews Analysis toon reeds dat die mees besoekte artikels dikwels heeltemal deur selfone of tablette besoek is. Die koppelvlak en veral die gebrek aan 'n ordentlike draadlose toetsbord vir selfone vir bladsye tikwerk maak dit vir die gebruikers moeilik om enige veranderinge met groot hoeveelheid inligting aan te bring. Hierdie siening is reeds in 2014 ondervind by die Duitse Wikipedia; die Duitse gemeenskap het die nuwe 'visuele redigeerder' (met 'n woordverwerkeruitleg, dus, sonder die html-agtige Wiki-teks) op die hoofwebwerf geweier (die Afrikaanse Wikipedia-gemeenskap het weer nie), wat een van die redes is hoekom die getal bydraers konstant begin daal het. Tog beskik die mobiele-weergawe (m.wikipedia.org) wel oor die visuele redigeerder, hoewel die gebruiker die nodige verstellings vooraf moet maak. By die Duitse Wikipedia is die gebruik van mobiele en tradisionele rekenaars so te sê kop aan kop, volgens Wikimedia Statistics
• Omrede Wikipedia hoofsaaklik 'n samevatting van ou tweedehandse inligting is, lewer dit geen nuwe kritiek of insigte nie. Wikipedia kan slegs 'n opsomming van 'n boek se standpunte maak, maar self geen nuwe kritiek toevoeg of kantaantekeninge maak wat daar nie reeds bestaan nie. Onderhoude met 'n skrywer of deskundige moet eers by 'n derdepartyblad (verkieslik een met 'n ISSN-nommer) of deur 'n band/video-opname by Wikimedia Commons of YouTube opgelaai word om as bron te dien.
• Die bydraers is nie spesialiste op elke gebied nie en skryf dikwels artikels binne hul eie vakgebied of oor hul (eksotiese) belangstellings of stokperdjies. Voorgraadse studente en leerlinge se behoeftes word egter bepaal deur die kurrikulum, wat ‘n nuwe probleem skep: moet die bydraers noodwendig na die pype van die Departement van Onderwys dans om meer lesers te trek, of moet hulle eerder werk maak van hul eie gawes en belangstellings (‘skoenmaker, hou jou by jou lees’)? (PRAAG-artikel)
• Wikipedia kan nie 'n gedetailleerde handboek omtrent 'n onderwerp vervang nie. Wikipedia is slegs die beginpunt, ‘n aptytwekker, niks meer nie. Handboeke kan wel by Wikibooks geskryf word. (PRAAG-artikel)
• Dikwels is soekenjins outomaties ingestel op streeksvriendelikheid. Dit wil sê iemand wat byvoorbeeld ‘n Duitstalige websnuffelaar gebruik, wat boonop op Duitse Duits (de-de) ingestel is, sal tydens elke soekopdrag Duitse of Engelse antwoorde kry. Dikwels ook by soekwoorde wat in Afrikaans ingevoer word. Is die webleser in Afrikaans, sal die gebruiker hoofsaaklik Afrikaanse en Engelse soekantwoorde kry wat uit Suid-Afrika of Namibië kom; of, wanneer ‘n webwerf nie in Afrikaans is nie, word outomaties die Engelse weergawe gekies, al is ander tale ook beskikbaar. By staatsbiblioteke is die websnuffelaars wat gebruik word meestal by verstek Google Chrome en op Engels, met die gevolglike soekresultate van die Engelse Wikipedia of ander webwerf wat dikwels eerste verskyn – ongeag in watter taal ingetik word. Dieselfde geld ook vir selfone en tablette wat op Engels ingestel is (besoek https://www.whatsmybrowser.org/ om die taal te wete te kom). (PRAAG-artikel)
• Dit maak nie saak of die artikel van oorspronklike materiaal gebruik maak of nie, ‘n vertaling is, of ‘n kort artikels is wat brandaktuele sake aanroer nie – elkeen skep sy eie probleme (PRAAG-artikel):

Dit is heel lonend as die bydraers uit die staanspoor van hul eie Afrikaanse en anderstalige bronne gebruik maak om ‘n unieke artikel te skryf, maar soms is die bronne moeilik bekombaar. Die navorsing is tydrowende en stadige werk met die digitale oorgang (van papier na internet); verskeie wetenskaplike bronne is op die internet versteek agter betaalmure (wat akademiese organisasies soos Sabinet insluit); of party bronne is slegs in die stad of op die platteland te vinde. Afstand, tyd en burokrasie is ‘n probleem, veral as tientalle tekste oor ‘n betrokke aangeleentheid (bv. resensies, verhandelings, proefskrifte en referate oor ‘n boek, bv. Sewe dae by die Silbersteins) dwarsoor ‘n land versprei lê. Dikwels handel hierdie artikels ook oor sake wat lankal nie meer aktueel is nie.

Vertalings vind weer hoofsaaklik uit Engels in Afrikaans plaas, volgens ContentTranslationStats, wat ook sy eie voordele en nadele bied.

Die voordele: dit is gerieflik, die bronne is klaar uitgesoek, die lesers kry die inligting wat op die Engelse Wikipedia staan kant en klaar in Afrikaans vertaal (voorlopig).

Die nadele: Die gegewens op die Engelse Wikipedia verander byna oornag, nie altyd ten goede nie. Die Franse en Duitse Wikipedia verander hierteenoor weer redelik stadig. Vertalings in Afrikaans is dikwels power, deels omdat ‘n woord-vir-woord-vertaling gevolg word, met beddings vol Anglisismes wat opduik, asook lang, omslagtige sinne. Slonsige, vae tekste met herhalende frases word ewe vaag en slonsig vertaal. Die doel van vertaling is egter om die “gedagte” vas te vang en in oorspronklike Afrikaanse bewoording om te sit, sonder dat ‘n vertaling enigsins merkbaar is. Growwe letterlike vertalings, soos “groen dakke” (green roofs) pleks van daktuine, kom soms voor, asook pleonasmes soos mediese ‘dokter’ (‘n arts, wat duidelik te onderskei is van ‘n akademiese doktor). Verder maak ‘n vertaling uit Engels die Afrikaanssprekende selfs méér afhanklik van eersgenoemde brontaal, veral as die bronne (wat dikwels in die Engelse Wikipedia so gekies was om die Engelssprekende lesers te pas) hoofsaaklik in Engels is. Dit negeer die bronne geskryf in Afrikaans, Frans, Duits, Nederlands, Italiaans (e.a.) asook Afrikatale en praktiese voorbeelde of gebeurtenisse wat reeds in Suid-Afrika plaasgevind het. Ná die afhandeling van hierdie vertaalpoging is die teks duidelik, sonder ‘n greintjie kultuuragting vir Afrikaans of die Afrikaanse leser, vir ‘n Amerikaner of Brit geskryf. Die Engelse ribbebeentjies wys te dikwels deur die vel: die Afrikaanse taaleienaardighede, idiomeskat en uitdrukkings word verwaarloos of heeltemal weggelaat; die sinsbou en voorsetsels verkrag; die woordherkoms van ‘n Afrikaanse woord word nageslaan in die Oxford Etymological Dictionary, en nié in die Afrikaanse Etimologieë, etymologiebank.nl, Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales of Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache nie. Die grootste faux pas (of eerder, bête noire) is wanneer ‘n Fransman se Franse woorde in Engels as die oorspronklike aangegee word, met die Afrikaanse vertaling as terloopse voetnota langsaan.

• Om oor Afrikaanse kultuurgoed te skryf is nie so maklik nie. Afgesien van die bronne wat nie altyd so maklik verkrygbaar is nie, is Afrikaans juridies gesproke 'n baie jong taal, en gepaardgaande daarmee ook kopiereg (met dank aan Burgert Behr). Baie van die gebruikers is daarom besonder huiwerig om van die Afrikaanse werke te gebruik (wat ook soms herdruk word), terwyl ouer tale reeds 'n ryke literêre geskiedenis agter die blad het (wat ook volksverhale en mitologie insluit). Ook ontbreek die standhoudende vloei van akademiese artikels oor sekere Afrikaanse onderwerpe en aangeleenthede, met die gevolg dat die Wikipedia-bydraers moet droëbek sit.

Gratis koerantnuus in Afrikaans op die internet

Teorie: Gehaltenuus wat gratis, aktueel, ingelig en eiesoortig is op die internet, asook ruimte laat vir leserskommentaar, sal juis die belangstelling in Afrikaans prikkel. 'n Oor en weer kruisbestuiwing tussen verskillende nuusgroepe en streeks- en gemeenskapsradio's vergemaklik die saak. Deur hierdie gratis medium word die vakterminologie in die volkstaal geplaas, deur hierdie medium word die verskillende standpunte gemakliker uitgebou, en dit is vir die leser bloot net gerieflik om sonder vertaling die inligting te versprei of te benut. Aangesien Afrikaans 'n klein korpus het, kan een trefwoord ook maklik die relevante nuus oproep, sonder om deur rommel oorval te word. Ook buitelanders kan 'n insae kry wat in die betrokke wêrelddeel aangaan.

Kritiek:

• Daar bestaan nie iets soos gratis nuus nie. Die inkomste waarop die tradisionele gedrukte media gereken het, naamlik advertensies, het vir baie kleinhandelsakeondermenings te duur geword, juis omdat die pryse opgestoot is vanweë die aantal lesers van die gedrukte koerante en tydskrifte wat verminder het. Die meerderheid lesers verkies deesdae hul nuus op 'n digitale platform. Twee weë kan ingeslaan word. Ten eerste kan die koerant die nuus deur 'n betaalmuur versper; Netwerk24 voer aan die maandelikse inskrywingsgeld is aansienlik goedkoper as wat dit sou kos om elke dag al die koerante en tydskrifte by die kafee te gaan koop. Of, die koerant kan steeds advertensies plaas (en die besoeker beleefd vra om die Advertensieversperring van sy websnuffelaar af te skakel), of moet besuinig deur gratis nuusbronne [soos sosiale media, by name Facebook en twitter] te benut, maar ook deur op donasies en geborgde inhoud te steun.
• Gratis nuus is dikwels tweedehandse of derdehandse nuus uit ander nuusbronne verkry (bv. Reuters, wat wél hul eie besoldigde joernaliste het). In die beginsel beteken dit: al bars die motorbom ook twee blokke van die koerantkantoor af, hoef die nuuspersoneel streng gesproke nie meer 'n tree buitekant die kantoordeur te gee nie, nie alleen om hul veiligheid te waarborg nie, maar aangesien iemand anders oor die gebeurtenis sal berig, of dalk sal YouTube weereens 'n gewillige, selfgemaakte, bewende laeresolusie videobandopname of foto oplewer. Knap joernaliste en fotograwe wat egter voltyds soos snuffelhonde die nuus uitruik of onderhoude in die gopse gaan voer, gaan egter nie verniet kan werk nie. Hul salaris moet êrens vandaan kom. Omrede jou eie honde nie die blaf- en bytwerk doen nie, is fopnuus en die vinnige tempo waarteen die nuus op sosiale media versprei word, ook 'n risiko wat geloop word.
• Die gevaar van lukrake beriggewing in Afrikaanse koerante van hierdie gratis nuus (dikwels weens die beskikbaarheid daarvan) is die rigtinglose ronddobber, of geen opvolgberigte nie. Die hoofrede waarom die koerante van Afrikaanse Pers gevou het was grootliks omdat dit nie alleen géén onderskeidende filosofie of langtermynvisie of rigting gehad of ingeslaan het nie, maar ook in die eerste en laaste instansie bloot "kommersiële joernalistiek" bedryf het. Daarteenoor stel Piet Cillié en Schalk Pienaar van Die Beeld die teenbeeld, volgens Serfontein, in sy boek Die verkrampte aanslag (1970): "Hulle weet watter rol hulle wil hê die Afrikaner-Nasionalis moet in Suid-Afrika speel en watter koers hulle die Nasionale Party graag sou wil sien inslaan. Die optrede van hul koerante word volgens hierdie langtermyn-filosofie bepaal. Hulle sal nooit ter wille van korttermyn-joernalistiek hul uiteindelike doelwitte uit die oog verloor nie."
• Gratis koerante en tydskrifte is produkte gemik op die massagehoor en is nie noodwendig op spesifieke streke gemik nie. Terwyl Maroela Media sy inligting wel van verskeie nuusinstansies en gemeenskapsradiostasies kry (met onmiddellike nuus wat oor en weer uitgeruil word), het Netwerk24 weer verskeie streekskoerante uitgekoop (met die gedrukte pers wat effens stadiger loop).
• Die Afrikaanse mark is "bitter klein" en in Suid-Afrika besig om te krimp. In 2015 toon die ABC-statistiek die sirkulasiesyfers vir Afrikaanse gedrukte media lyk nie goed nie: Die Burger, Son en Volksblad het met tussen twee- en drieduisend en Beeld met byna elfduisend gedaal. Rapport het 'n daling van sowat twintigduisend lesers gesien.
• Mense wil nie meer weet wat gister gebeur het nie (soos dit op papier gedruk staan), maar wat vyf minute gelede gebeur het. Die nuus is byderhand en hoef nie gekoop te word nie. Onmiddellike nuus word deur sosiale media en die aanlynkultuur moontlik gemaak en aangehelp. Die indieptestorie is nie altyd so belangrik nie - die jonger lesers wil weet of hulle kan saamgesels en hoe dit hulle raak. Nietemin wil ingeligte mense ook 'n byna volmaakte, veelkantige ontleding hê oor 'n gebeurtenis 'n maand, 'n jaar, 'n dekade of eeu gelede (en hoe dit vandag relevant is of uit te leer is). Albei bied in 'n mate kitsbevrediging.
• Aan die ander kant: sodra die lesers agterkom die redakteur loods 'n persoonlike vendetta teen 'n universiteit (of wie ook al), gaan dit nie in die guns van die koerant tel nie. Die rol van 'n goeie redakteur is nog steeds belangrik wat betref die keuse van die inhoud (en die betroubaarheid daarvan), die aanbieding, en die hantering van die reaksies op die berigte van die lesers.
• Maak nie saak hoe hoog die gehalte van 'n koerant is nie: daar kom 'n tyd in die geskiedenis wanneer die agteruitgang van die gedrukte koerant se verkope net so min te keer is as die verkope van 'n eersteklas ossewa. Maar nuwe tegnologie voldoen nie altyd aan die verwagtinge wat geskep is nie - die Apple iPad is voorgehou as die oplossing op alles; in 2015 hou jongmense nie daarvan nie (buiten vir gebruik in die lesingsaal), dit word reeds beskou as 'n "toestel vir ouer mense": mense kyk steeds televisie, maar sodra die inhoud nie boei nie, word ander programme op die internet gekyk. Volgens Sarel du Plessis is gratis koerante met meer adverteerders die oplossing vir koerante se voortbestaan.
• Die kernwoord is: bruikbare inligting. Die gebruik van inligting het met die opkomende middelklas wêreldwyd nie minder geword nie (inteendeel, die inligting word gemaklik gedeel of getweet). Die vraag is eerder waar hierdie middelklas sy inligting gaan soek. Hierby moet alle media aanpas. Radio het hom byvoorbeeld mededingend by die televisiekompetisie aangepas en is in die moderne en beweegliker samelewing nog lank nie dood nie: gratis geselsprogramme, spitsverkeernuus, geldsake, musiek, radiodrama's, ens.
• Lojaliteit moet ook nie verwaarloos word nie. Die Burger se sirkulasiesyfers het in 2015 beter as Beeld gevaar, moontlik omdat die koerant byna 'n eeu oud was, en omdat die "tradisie van gesaghebbendheid" ontstaan het van "as dit nie in Die Burger staan nie, het dit nie gebeur nie". Oor hierdie gesaghebbendheid het daar 'n gerug ontstaan, so deel die redakteur van Die Burger, Bun Booyens, aan Izak du Plessis op RSG mee, dat tydens 'n biddag vir droogte in die Overberg die dominee gebid het: "En liewe Here, soos U vanoggend gelees het in Die Burger, dis droog in die Overberg". Beeld het egter 40 jaar tevore ontstaan en van die begin af 'n moeilike verhouding met sy lesers gehad; dit is 'n "aggressiewe" liberale koerant in 'n omgewing met meer konserwatiewe Afrikaanssprekende lesers.

Luisterboeke, hoorspele, video's, voorlesings, radiodramas en potgooie in Afrikaans

Teorie:Benewens die luisteraar wat met ander werk kan voortgaan, soos tuinmaak, draf, kook, stryk of bestuur (en luister wanneer dit hom pas), leer die taalaanleerder om fyn na die intonasie en verskillende uitspraakvorme te luister. Die skrywer (of geliefde akteur) kan (self) die voorleser van die geskrewe boek wees, wat 'n persoonlike en intieme band met die leser sluit. Deur 'n potgooi van teks te voorsien (soos "stadige nuus") bied die leser/luisteraar die geleentheid om die woord, sin en paragraaf te sien en te hoor. Party radiodramas van Radio Sonder Grense se dramatekste kan gevind word by die Afrikaanse Kontemporêre Drama Argief (AKDA), byvoorbeeld Hittegolf deur Martyn le Roux se radiodrama (klank) en dramateks. Op YouTube is eNuus se hoofnuusflitse beskikbaar, asook die kykNET Argief.

Kritiek:

• Sonder woorde op skrif bevind die taalaanleerder hom dikwels in 'n chaotiese doolhof van klank; die persoon moes reeds 'n goeie luisterkennis van 'n kernwoordeskat opgebou het voordat die luistermedia aangedurf word.
• Luistermedia gaan nie outomaties gepaard met skrif nie, en soekwoorde daarvan kan nie gegoogle of vinnig met die soekfunksie gesoek of deur opskrifte en subhofies gelei word nie. Dit dwing dus die luisteraar hetsy om enduit te luister, hetsy blindelings rond te soek in die klanklêer wat gespeel word.
• Die skep van luisterboeke en dramas is duur, en ook in 2018 het 'n 24-weke-radiovervolgverhaal soos Môregloed omtrent R450 000 gekos om te vervaardig (die vervaardiging het sowat agt weke geduur).
• Luisterboeke is weens die duur ateljeetyd dikwels verkorte weergawes. Dit is steurend as 'n luisterboek saam met 'n gedrukte boek gelees word en die leser/luisteraar skielik binne 'n sekonde (en sonder waarskuwing) blindelings twintig bladsye vorentoe moet blaai en rondsoek om die voorleser te volg.
• Transkripsies van potgooie is selde woordgetrou.
• Mense hakkel, stotter, herformuleer hul sinne, onderbreek mekaar, vra beleefd om verskoning vir die onderbreking, stem saam, dink hardop, praat te sag, praat te hard, of word keer op keer gevra om die radio af te skakel, wat steurend inwerk en die potgooityd onnodig verleng. By inbelprogramme word die tyd om die hoeveelheid standpunte te stel, ook daardeur aansienlik ingeperk.
• Boekvoorlesings by Radio Sonder Grense kan weens kopieregredes nie afgelaai word nie (wel by plekke soos Audible.com, teen betaling), maar potgooie van kortverhale kan wel gratis afgelaai word (program: "Kortom").

Onderskrifte (ondertiteling) in Afrikaans

Teorie: Onderskrifte bied enige persoon die geleentheid om die gesproke woord in die gekose taal op skrif te sien. Afrikaanse woorde (wat nie altyd duidelik of foneties uitgespreek word nie) kan dan makliker aangeleer word. By vreemdtalige rolprente en satellietdienste kan onderskrifte ook die koste verbonde aan oorklanking spaar, of kan selfs nader aan die oorspronklike weergawe staan omdat lipbewegings hier geen faktor is nie. Die skakel van taal met nieverbale kommunikasie word verbreek met die invoeging van oorgeklankte dialoog, maar bly behoue met onderskrifte. Geletterdheid kan met onderskrifte aangehelp word; ook leer Afrikaanse onderskrifte by vreemdetaalmateriaal die kyker hoe om gemaklik uit die een taal in Afrikaans te vertaal (addisionele taalvaardigheid). Deur YouTube-video's van Afrikaanse onderskrifte te voorsien, word Afrikaans vir meer buitelanders toeganklik gemaak, veral omdat die Google-soekenjins hierdie onderskrifte as teks eien en in die soekresultate lys. Deur die gebruik van 'n taal vir onderskrifte styg die status van die betrokke taal. Onderskrifte fasiliteer die skepping van nuwe woordeskat en bewerkstellig die verdere standaardisering van tale. Afgesien van die dowes en swaarhorendes wat voordeel uit onderskrifte trek (of, indien die televisie in absolute stilte gekyk moet word), kan ook goeie spelling aangeleer word: hoe meer mens woorde sien (teks) en hoor (klank), hoe meer sal die kyker/hoorder op die korrekte wyse natuurlik skryf. Dit het alles te make met blootstelling.

Kritiek:

• 'n Deen, Gottlieb, maak reeds in 2001 die opmerking dat die SABC, ná 1994, onderskrifte in Engels oormatig gebruik waar die gesproke taal nie Engels is nie, ten spyte van meer as 90% van die land wat nie Engels is nie. Tien ander tale word sodoende benadeel. Intertalige onderskrifte word eerder voorgestel. Onderskrifte in ander tale is wel aansienlik goedkoper vir die uitsaaier as oorklanking en die argument van hoë kostes wat meertaligheid meebring hou dus geen steek.
• Leesspoed, power geletterdheid en die onbekendheid met die gebruik van onderskrifte (in die geval van die sprekers van die meeste Suid-Afrikaanse tale) kan 'n aanvanklike struikelblok wees en dus vereis dat onderskrifte geleidelik ingevoer moet word.
• Onderskrifte op die skerm is tydgebonde - stadige lesers het hiervan die meeste las.
• Die skermvertalers moet wel ook opleiding ontvang en tegnici en bykomende skermvertalers moet nie buite rekening gelaat word nie. Hoewel onderskrifvertaling ekstra werksgeleenthede skep, verhoog dit ook die prys daaraan verbonde.
• Onderskrifte is slegs 'n hulpmiddel om die oorspronklike werk (in byvoorbeeld Engels of Frans) te begryp, dit is nie soos oorklanking waar dit die skermvertalers in die teikentaal se doel is om die kyker so mee te voer en te laat vergeet dat 'n rolprent 'n buitelandse oorsprong het nie. Die vreemde oorsprong word dus eerder benadruk as verdoesel.
• Die onderskrifte gee dikwels slegs 'n opsomming by 'n lang spreekbeurt (die gesproke teks moet gekondenseer word om in lyne van nie meer as 35 karakters per lyn te pas); die onderskrifte is dus nie woordgetrou soos die taalaanleerder dit noodwendig sou wou hê nie.
• Die visuele ervaring kan bederf word deur die onderskriflyne; die aandag van die gebeure op die skerm word afgetrek.
• Tweetalige onderskrifte (soos die Frans/Vlaamse onderskrifte in België) kan aangepas word by die streeksenders met betrekking tot die geografiese verspreiding van tale, waar nieverwante tale op dieselfde skerm saamgroepeer kan word. Al word aangevoer dat tale dwarsoor die land versprei is, geen bepaalde gebied absoluut homogeen is nie en die hele "nasiebou"-idee van 'n "hutspot-ideologie" van verskeie tale nasionaal moet daargestel word, is sekere tale tog meer prominent in sekere provinsies as ander. So was Afrikaans in 2003 meer prominent in die Wes-Kaap en Noord-Kaap versprei, Zoeloe vernaamlik in KwaZulu-Natal, Xhosa in die Oos-Kaap, Swati en Ndebele in Mpumalanga, Suid-Sotho in die Vrystaat, Pedi, Tsonga en Venda in Limpopo en laastens is Gauteng bedeeld met Zoeloe, Afrikaans, Noord-Sotho en Engels.

Daar is ook gevra waarom sekere tale dan drakonies op nasionale vlak ontmagtig moet word en meertaligheid sodoende ingeboet moet word. Daar was ook in die laat-1990's sprake van Botswana en Lesotho wat seine uit Suid-Afrika kan ontvang, waarvan die taalgebruikers, maar ook die spelreëls (bv. van Sotho), opmerklik verskil van Suid-Afrika s'n. Juis om die buitelandse kykers ook te akkommodeer, kan streeksenders van onderskrifte gebruik maak.

• Die ideaal is om die teks wit teen 'n grys of donker agtergrond of geskeide en afsonderlike swart raampie te vertoon, want sou die videobeeld skielik wit of besonder lig word en die skrif is wit, is die onderskrifte glad nie leesbaar nie. 'n Spookraampie (ghost box) kan ook gebruik word waar 'n klein verdonkerde deursigtige raampie om die teks voorkom sodat die kyker meer van die oorspronklike beeld kan sien. Dit is steeds beter as slegs 'n verdonkerde kontoer of swart omlyning om die dik letters. Die menslike oog verkies ook om teks teen 'n stilstaande agtergrond te lees.
• Onderskrifte kan nie altyd gemaklik by vinnige dialoog gebruik word nie.
• Dit is nie moontlik om iets so direk te vertaal dat die vorm én betekenis dieselfde bly nie. Die vertaler moet 'n deeglike kennis van die teikentaal en teikenleser/-gehoor dra. Verskeie maniere kan gebruik word om hierdie probleem te bowe te kom: uitbreiding, parafrasering, oordrag, nabootsing, transkripsie, verplasing, kondensasie, uitdunning, uitwissing en weglating.
• Foute wat in die oorspronklike werk insluip, moet noodgedwonge so herhaal (op skrif vertaal) word, terwyl 'n oorklanking die saak (en daarby ook die onderskrif) kan regstel. 'n Voorbeeld is in die aflewering "Murder 2.0" (Reeks 6, Episode 6) van NCIS, waar die woorde "primitus victor" op die misdaadtoneel gevind word.

By die oorspronklike Engelse weergawe sê die karakter Abby Sciuto:

(en) "Ehm, Gibbs. "primitus victor", it's Latin. It means "first victim".

Die Duitse oorklanking stel die saak reg:

(de) "Ehm Gibbs, es heißt eigentlich "prima victima". Das ist Latein und bedeutet "erstes Opfer."

(af) "Ehm, Gibbs, dis eintlik "prima victima". Dit is Latyn en beteken "eerste slagoffer".

• Toe Afrikaanse onderskrifte in die 1970's tydens 'n proeflopie geplaas is by 'n toespraak wat deur 'n Britse politikus gelewer is, het een televisieresensent snedig reageer dat "die televisiekykers daardeur in die gesig gevat is", selfs al is onderskrifte in Europese lande waar oorklanking by rolprente of kykstof vir volwassenes bykans nooit plaasvind nie (soos in Nederland, België en Skandinawië), vry algemeen. Die Afrikaanse toespraak van die Suid-Afrikaanse Eerste Minister is wel van Engelse onderskrifte voorsien, en dit was blykbaar toe nie 'n belediging vir iemand se intelligensie nie. Jaap Steyn voer aan: "Die negentiende-eeuse minderwaardigheidsgevoel kom weer na vore: om nie Engels te ken nie, is 'n teken van 'n gebrek aan intelligensie; om nie Afrikaans te ken nie, die ekwivalent van 'n Brits-oorgeërfde hoë IK".

Oorklanking in Afrikaans

Teorie: Dikwels weens 'n tekort aan geld of steun om eie animasiereekse (of rolprente) plaaslik te vervaardig, kan 'n stem by die ingevoerde of plaaslike beeldmateriaal (soos Khumba) gevoeg word. Op DVD is Afrikaans dan een van die taalkeuses; dit word op niemand afgedwing nie.

Kritiek:

• Die emosie en die lipbewegings van die karakter op die skerm is onveranderlik. Die ideaal is om die gemaklikste, suiwerste en boeiendste bewoording en sinsbou, waarin die oorspronklike betekenis die beste behoue bly, te gebruik. Die produk moet ook poog om op die oorspronklike te verbeter. Wat die speeltalent betref, word benodig: 'n fyn balans tussen spel en emosie, tegniek, mondstand, artikulasie, asembeheer en stemprojeksie.
• Die keuse tussen oorklanking en onderskrifte berus dikwels op finansiële oorwegings en politieke redes. Dikwels word 'n politieke bybetekenis aan oorklanking toegedig. In die verlede het die SAUK doelbewus nie onderskrifte gebruik nie, maar eerder aangekoopte programme oorgeklank in Afrikaans, wat as 'n kulturele groeipunt beskou is. In plekke soos Duitsland, Frankryk, Italië en Spanje is hierdie medium meer finansieel haalbaar.

Terwyl die kleiner Wes-Europese kulture (ook Nederland) dikwels slegs animasie vir kinders oorklank, sal die Oos-Europese state (soos Tsjeggië, Pole, Hongarye, e.a.) nietemin hul die moeite troos om media (ook vir volwassenes) oor te klank.

• Die opname verskil van ateljee tot ateljee. In die Suid-Afrikaanse geval kom elke akteur afsonderlik ateljee toe, elkeen moet hul spreekbeurt voltooi binne die ritmemeter wat die spreekbeurtmerkers afbaken. Daar is geen rolprentstel, medespelers of klank wat die stemming gee nie. Daar is ook geen voorafkennis wat in die rolprent of aflewering gaan gebeur nie en/of hoe die karakter gaan ontwikkel nie. Die televisieskerm voor die mikrofoon dien as teleprompter, vertoon die beeldmateriaal, die beeldwisselfrekwensie (film rate) en die looptyd. Volgens Henriëtta Gryffenberg: "Die uitdaging is dat daai akteur stap in vir die eerste keer in sy lewe in 'n ateljee in, en in die volgende uur-en-'n-half moet hy 'n rol vertolk wat omtrent twee maande gevat het om te skiet." Die ateljeetyd is duur en elke akteur kry slegs een of hoogstens twee takes (opnamebeurte). Die regisseur is daarvoor verantwoordelik om te verseker dat die oorgeklankte weergawe trefseker met die oorspronklike beeldmateriaal sinkroniseer. Rolanda Marais het by die klankopname van die rolprent Heidi gedink sy sou net so geaffekteerd moes klink soos die Juffrou Rottenmeier van die oorgeklankte Japannese animasieprent uit die 1980's. By die beeldmateriaal sien sy die karakter is egter statig, nogal jonk en mooi; ook het sy vergeet dat sy nou self die ouderdom van die karakter bereik het.

Die heropname van The Lion King (Der König der Löwen, 1994) in Duits werk byvoorbeeld op dieselfde beginsel, behalwe dat die akteur vanaf die bladteks lees. Ook hier verskaf alleen die spelleier die nodige leiding. In teenstelling hiermee is daar by die oorklanking van Pokémon in Nederland ook die Japannese dialoog deur die oorfone van die akteur gespeel ter begeleiding.

• Henriëtta Gryffenberg twyfel of Afrikaanse oorklanking ooit grootskaals sal terugkeer, maar vermoed die ander Suid-Afrikaanse tale sal meermaal oorklanking te siene kry. Ben Oelsen, die klankontwerper wat die oorklanking van Heidi (van die Duitse rolprent) behartig het, glo alleen die tyd sal leer, aangesien die Afrikaanse televisie- en rolprentbedryf in 2017 nog 'n bloeitydperk beleef.

• Bo en behalwe die stemme (wat 'n sekere houding aanneem) is daar ook 'n hele reeks agtergrondklanke en -musiek wat oor afstand, dimensie en volume wissel, maar wat so natuurlik moontlik moet klink. Dit staan egter die oorklanktegnici vry om die agtergrondmusiek harder of sagter ('nader' of 'verder') as die oorspronklike aan te pas, of sekere sketterende elemente uit te laat. So iets vind mens merkbaar in die verskil tussen die Franse oorklanking en die Duitse oorklanking van Jungle Book Shōnen Mowgli, waar die agtergrondmusiek by die Franse weergawe sagter gestel word om die dialoog op die voorgrond te plaas; terselfdertyd neem die kinderakteur eerder 'n 'lydend-gefrustreerde' as 'woedend-gefrustreerde' houding in. By sommige oorklankings in Afrikaans is die dialoog so mikrofoon-duidelik, kompleet soos 'n radiodrama, maar die agtergrondklank en byklanke so onnatuurlik dof, dit voel vir die kyker of hy in 'n ateljee saam met die akteurs opgesluit is.

• Die oorklanking kan moontlik beïnvloed word deur die brontaal. Geanimeerde televisiereekse wat in Afrikaans oorgeklank is, onder meer Heidi, Tao-Tao en Sindbad (uit die 1980's), vind hul oorsprong by die Duitse oorklankings van die oorspronklike Japannese weergawes. In Nederland weer is Pokémon direk uit Japannees oorgeklank. Of die beskikbare vertalers die brontaal ken of nie, is maar een kant van die munt: dikwels dien die abbavertalings slegs as 'n riglyn. Ook gaan die vertalers dikwels heeltemal vry om met die woord (moontlik om die lipbewegings te pas), wat geen stuk op die oorspronklike lyk nie. 'n Voorbeeld sluit in 'n greep uit die Nederlandse oorklanking van Totally Spies! 2de reeks, aflewering 19 (oorspronklik in Frans):

(fr) "Et grâce à mon dernier un ralentisseur moléculaire, je vais ralentir en à craindre et des pays entiers."

(en) "With my newest molecular augmenter, I can slow entire countries at a time!"

(de) "Mit meinem neuesten Molekularvermehrer, kann ich gleichzeitig mehrere Länder verlangsamen!"

(nl) "Met mijn nieuwste molecuulvergroter, kan ik een land als Zuid-Afrika vertragen!"

• Die oorspronklike The Lion King (1994) is op DVD in Suid-Afrika met drie klankbane uitgereik: in Engels en Nederlands (albei tuisteatermodus 5.1, met onderskrifte) en Zoeloe (stereomodus 2.0, sonder onderskrifte). Vele ander animasie-DVD's word ook soms met Nederlandse (en/of Vlaamse) oorklankings in Suid-Afrika uitgereik (met of sonder onderskrifte), wat 'n Afrikaanse oorklanking deels oorbodig maak.

• Al is dit duur: as die klankopname nie heeltemal na wense is nie (of skipbreuk gely het), of vernuwing nodig het, is dit nog geen doodsake nie. In Duitsland is Titanic vir die 3D-weergawe 'n tweede maal oorgeklank.

• Gewoonlik word die stem gekies wat die naaste op die oorspronklike akteurstem klink, soos dit opval by The Little Mermaid. Dit is nie altyd nodig nie. Vir die rol van Agent Dana Scully in The X-files het wyle Franziska Pigulla in die Duitse Akte X 'n veel donkerder en dieper stem as Gillian Anderson, maar het tog onder die Duitse publikum aanklank gevind. Haar stem is gehoor op die televisie, die silwerdoek (o.a. Akte X: Der Film), die rekenaarspeletjie (Akte X: Das Spiel), as voorleser van 'n paar Akte X-luisterboeke (o.a. Ruinen deur Kevin J. Anderson) en selfs in die Duitse parodie van Die Simpsons.

• Sodra nuwe oorklankingshuise egter 'n reeks oorneem, bring dit dikwels groot ongelukkigheid wanneer karakters nuwe stemme en dikwels nuwe name kry. Ook die karakters se lyfspreuke en die titelmusiek kan verander (wat groot teleurstelling bring by kinders wat die ouer weergawe uit hulle koppe ken en saamsing). Die program verloor so sy sjarme en aanhang. 'n Voorbeeld hiervan is die Duitse oorklanking van Paw Patrol in 2017 in die derde reeks, aflewering 2: Nickelodeon as lisensiehouer word vervang deur Super-RTL. Super-RTL voer aan: "Außerdem haben wir versucht sympathischere, wärmere und passendere Stimmen auszuwählen, die sich vor allem klar voneinander unterscheiden." (Buitendien het ons probeer om aangenamer, warmer en meer gepaste stemme te kies wat duidelik van mekaar uit te ken is.)Die hoogs ontevrede kommentaar op Amazon.de toon eerder ouers op die oorlogspad: die kinderkarakters se stemme klink na dié van volwassenes, en al word verskillende akteurs gebruik, klink die tienjarige Ryder (wie se stem so nou en dan breek) en sy reuntjies almal dieselfde, eentonig, lusteloos, oninteressant, emosieloos en verveeld met hul dagtaak - so word aangevoer. Kinders vra waarom die hondjies so "snaaks praat", merk oor ander karakters op "dis nie hul name nie!", en ander bars in trane uit. Party glo selfs die nuwe reeks is 'n vervalsing uit die swartmark. Ook die name is onnodig verduits, behalwe die voormalige "Flugpatroller" wat ironies genoeg nou skielik "Air Patroller" heet. Van die Duitse kinders wat wel Engels so half kan verstaan, verkies dan eerder die oorspronklike Engelse klankbaan. Wat sake vererger is wanneer die reeds gedrukte leesboekies nie meer ooreenstem met die reeks nie.

Die aktrise Christa Lips, wat die stemwerk van die karakter 'Ash' gedoen het in die oorgeklankte Nederlandse Pokémon (wat direk uit Japannees in Nederlands oorgeklank is), vind dit "echt rampzalig" as mens nou reeds 13 of 14 reekse (10 jaar) agter die blad het en dan, bloot omdat die animasie 'n nuwe digitale baadjie gekry het, vervang moet word. In Nederland is die ateljees waar die oorklankings van rolprente en televisiereekse opgeneem word apart en outonoom, en 'blykbaar' word dit nie belangrik geag dat die stem in die televisiereeks noodwendig moet ooreenstem met die stem in die rolprent (en vica versa) nie. Word jy as aktrise nie gevra nie, is dit nou maar wors. Selfs in Hollywood is so 'n verskynsel niks ongewoon nie. Dit gebeur ook dat in Amerika 'n nuwe akteur gekies word en die karakter heeltemal en doelbewus verander word, ook sy stem. Daarby moet ook die oorklanking berus - soos met 'Elmo' van Sesame Street.

• Regionalismes wat insluip is 'n struikelblok, maar nie onoorkomelik nie. In Zootopia/Zootropolis (2016) vind mens die voskarakter 'Gideon Grey' wat trekke toon van die Amerikaner uit die suidstate. Op 'n kol sê hy: "Well, that makes me feel a little bit better, I thought she was talking in tongues or something." Omrede hierdie Amerikaanse stereotipe moeilik in Duitsland herhaal kan word (maar ook om moontlike godslastering te vermy) word die netelige situasie in die Duitse Zoomania vermy met die bewoording: Da bin ich aber erleichtert, ich hab auch kein Wort verstanden. (Ek voel skoon verlig, ek het ook nie 'n woord verstaan nie). In Moonraker (1969) kry die oorspronklike Engels by die Duitse oorklanking wel 'n lokale kleurtjie by, vir effek: "The President's Suite" "Really? Well, don't bother showing me the rest." In Duits is dit: "Die Präsidentensuite.“ "Ach wirklich? Ich dachte es wäre eine Sozialwohnung." Laasgenoemde vergelyk die verblyf spesifiek met die gesubsidieerde laeinkomstebehuising, soos voorgeskryf deur die Duitse wetgewing.

• Wanneer 'n sekere dialek herhaaldelik 'n mindere rol moet vertolk (ook om by die Amerikaanse film aan te pas, wat self swaar op Amerikaanse dialekte steun), word die gestereotipeerde ondergeskiktheid op eie bodem net verder ingehamer. 'n Voorbeeld, soos bevind in 2011, is Jutlands (plattelandse dialek) vs. Ryksdeens (soos gespreek word in Kopenhagen, dus, die stadstaal), terwyl die Standaardtaal in wese as brugtaal tussen die warboel (onverstaanbare) dialekte moet dien. Dit val volgens Pia Quist op hoe Jutlanders altyd die "dom" of "naïewe" rolle vertolk, terwyl diegene wat Ryksdeens (Standaarddeens) praat die (wêreldwyse) helderol vertolk. Dialekte vorm juis die onderbou en voedingsbron van die standaardtaal, en deur eeue-oue dialekte as sleg, skandeliks of bespotlik uit te beeld, benadeel op die lange duur die standaardtaal. Tog is die karaker belangriker as die dialek - as die karakter vriendelik en byvoorbeeld eerder vriendskap bo alles stel, baat die dialek daarby. Dit sal egter nie skaad as die dialek soms vir die hoofrol ingespan word nie. 'n Dialek kan trouens juis 'n gunstige aansien kry as die regte akteurs gekies word. In Zootropolis, waar 'Chauffeur Manchas', die jaguar, in die oorspronklike film vertolk is met 'n sterk Suid-Amerikaans-Spaanse aksent, kyk die Duitse Zoomania, soos opgeneem in Berlyn, ook suidwaarts: die Switserse popsanger, Baschi, se trillend-Switserse bry kom ewe goed tereg.

• Oorklanking kan aan regulasies of minimumvereistes onderworpe wees, wat ook tot nadeel van die taal kan strek. In die laaste dekade van Apartheid (met slegs Afrikaans en Engels as die amptelike tale) was daar op M-Net hoofsaaklik net Engels uitgesaai. Klagtes hieroor het in die Afrikaanse pers verskyn, en die skottelkanaal het oorklanking in 1988 begin. Die projek is egter stil-stil in 1990 gestaak. In 1993 was slegs 'n skamele 2% van die kykertal Afrikaanssprekend (wat toon dat die meeste Afrikaanssprekendes op daardie stadium nog tevrede was met die staatsbeheerde Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie en/of dat die prys nog te duur was vir die hoeveelheid skottelkanale), terwyl die lisensievoorwaardes 'n teiken van 40% gestel het. Tegnies gesproke was die oorklanking in Afrikaans van M-Net se kant af dus 'n besonder inskiklike gebaar. Teenoor hierdie lae syfer van 1993, staan egter die 1,8 miljoen kykers van die betaalkanaal kykNET in die jaar 2009.

Slegs ter vergelyking: die staatssender Radio Sonder Grense se aantal luisteraars (sonder inaggenome die aantal onafhanklike streeks- en gemeenskapsradio's wat ondertussen ontstaan en sy eie luistertal ingepalm het) staan in 2008 op 1,909 miljoen, in 2009 net onder die 1,8 miljoen, in 2012 op 1,852 miljoen, in 2016 op omtrent 1,406 miljoen, in 2018 is die afgeronde getal 1,2 miljoen, en 1,3 miljoen luisteraars binne een week in 2019.

• Selfs 'n groot taal soos Duits en Frans beskik nie oor genoeg ervare akteurs om al die media te dek nie. Dit bring mee dat mens gereeld dieselfde stemme hoor opduik op die vreemdste plekke. Ook Europese dialekte, soos Europese Spaans, het self maar net 'n handjievol spelers (bv. Laura Monedero wat Nala in El rey león (2019) en Lara Croft in die gelyknamige videospeletjiesreeks vertolk). Dit gebeur selde dat 'n stem "ontdek word" op YouTube en daarom is opleiding aan te beveel, maar van oorklankingswerk alleen kan niemand leef nie; juis daarom is dit ook vryskutwerk in Duitsland en Frankryk. Is 'n akteur nie vry nie, is daar niemand om die rol te vertolk nie. Die meeste akteursrolle word ook vertolk deur mans (wat maar net 'n weerspieëling van die Amerikaanse rolprentbedryf is); mans het nie alleen meer om uit te kies nie, maar die loon is in Duitsland ook gemiddeld 40% hoër as by vroue. Ook verkies oorklankingshuise "gevestigde name" (akteurs met 'n rits geskiedenis van oorklankwerk). Die tekort word vererger weens die stortvloed nuwe programme op Amerikaanse (aanlyn)betaalkanale waarmee Europa bedien word.

Die ideaal om 'n vaste akteur vir 'n vaste stem te kry (bv. 'n Duitse aktrise wat elke rol van Angelina Jolie sal vertolk), is haas onhaalbaar. Afgesien van die vertalingshuise wat oornag verwissel, kan die rolprentskeppers (regisseurs, vervaardigers, oorspronklike akteurs) eenvoudig op artistieke grondslag besluit die stemakteur moet vervang word; wanneer byvoorbeeld 'n Duitse stemakteur in die verlede twee afsonderlike Amerikaanse akteurs vertolk het en dié twee Amerikaners nou skielik in dieselfde film teenoor mekaar speel, moet 'n "hulpstem" ingeroep word; 'n akteur kan in die pad gesteek word oor 'n loongeskil; stemakteurs sterf ook, soos doodgewone mense; of die stemakteur speel in 'n opvolg, maar nie in die vorige episode(s)/reeks(e) nie.

• By oorklanking gebeur dit bitter selde dat 'n vreemdtalige akteur (wat byvoorbeeld in 'n Amerikaanse rolprent speel) in sy moedertaal moet oorklank. 'n Ander Russiese stemaktrise sal moet instaan vir die Russiessprekende Milla Jovovich; 'n ander Italiaanse aktrise vir Monica Bellucci; so ook sal 'n ander Afrikaanssprekende moet instaan vir Charlize Theron of Arnold Vosloo.

In die geval Da Vinci Code kry die kyker egter die volgende interessante toedrag van sake, juis omdat die akteurs in die oorspronklike Engelse rolprent Frans gepraat en met Engelse onderskrifte voorsien was: Audrey Tautou, wat die rol vertolk van die Franse agente Sophie Neveu, doen ook die oorklankwerk vir die Franse en Quebec-Franse klankbaan; Jean Reno wat die rol vertolk van Kommissaris Bézu Fache en Jean-Pierre Marielle (as Jacques Saunière) dieselfde. Maar dan, by die Kanadese oorklanking, word die volgende Franse toneelspelers om die een of ander duistere rede heeltemal vervang met Quebecse stemakteurs, 'n paar duisend kilometer weg van die Paryse dialek: Jean-Yves Berteloot (as Remy Legaludec) word vervang deur Daniel Picard, Étienne Chicot (luitenant Collet) word vervang deur Benoit Rousseau, en Marie-Françoise Audollent met Françoise Faucher as Suster Sandrine.

• By Britse dokumentêre programme wat oorgeklank word, word die gesiglose spreker se woorde in Afrikaans weergegee (die Engelse gaste aan die woord kry onderskifte), maar die Engelse naamtitels bly op die skerm behoue.

Taalkontak

Deur die aanleer van Afrikatale

Teorie: Dit sou nie in die eerste plek nodig gewees het om Engels met anderstaliges in Suid-Afrika te praat as Suid-Afrikaners mekaar se onderskeie tale geken het nie. Indien ‘n Afrikaanssprekende Xhosa magtig sou wees, is dit onnodig om Engels met ‘n Xhosasprekende te praat. Uit wedersydse respek sal ‘n Xhosa ook Afrikaans wil aanleer. Om boonop goeie nasiebou in ‘n multikulturele samelewing te verseker (deur mekaar se kulture van naderby te leer ken), behoort ‘n taal soos Xhosa vroeg-vroeg in die laerskool al aangeleer te word.

In die meeste gevalle word daar nie alleen vir Afrikaans in die stryd getree nie, maar vir die ander Afrikatale ook.

Kritiek:

• Tydens Apartheid is daar in die Freedom Charter van die African National Congress bevind dat die tale van swart volke wat op skool bevorder word, deur ander beskou word as 'n poging to retribalize all Africans into separated ethnic groups, a policy which can be interpreted as being part of a "divide-and-rule" strategy.
• Kritici beskou dikwels Afrikatale bloot as Afrikaanssprekendes se rookskerm om Afrikaans te bevorder (soek bron)

Die gepoogde landswye infasering van ‘n Afrikataal in Suid-Afrika in die grondslagfase (sedert die laat-2000’s) besorg die volgende hoofbrekens:

• In 2000 het die loodsprojek reeds misluk.
• Beskikbaarheid van bekwame onderwysers (op taalkundige vlak), want die Afrikataaldepartemente aan universiteite het in die verlede toegemaak. Sedert 1994 was daar so te sê geen belangstelling nie.
• Geen tot weinig leermateriaal en hulpmiddele. Selfs die materiaal wat ontwikkel is vir tweedetaalonderrig, kon nooit die proses loop om goedgekeur en op katalogusse te kom nie: provinsiale en nasionale regering wys elkeen vingers na mekaar.
• Finansies is ‘n probleem.
• Dit gaan klaar swaar om leerlinge sover te kry om Wiskunde te doen, laat staan nog ‘n Afrikataal.
• Die implementering was reeds twintig jaar te laat.
• Die onderwysstelsel is nie buigsaam genoeg vir die implementering van hierdie nuwe stelsel nie.
• Moedertaalonderrig word nog steeds nie op elke vlak in elke vak deurgevoer nie. (En Wiskunde en wetenskap is steeds goor.) Die vraag ontstaan dus: hoe wil die skool nog ‘n bykomende tweedetaal aanbied as geletterdheid in die moedertaal reeds so vrot is?
• Verplasing van ouers met kinders na verskillende provinsies gaan ‘n groot agterstand hê vir die leerling in Graad 5+, a.g.v. die verskillende afgedwonge Afrikatale van die betrokke streke. Dis vyf jaar wat die leerling dan agterstallig is.
• Daar word aangevoer die staat wil net heeltyd ondeurdag eksperimenteer, alles moet gou deurgevoer word en in die proses word die kinders se toekoms in die gedrang gebring.
• As een taal bo ‘n ander verhef word, raak ‘n ander ontstoke daaroor.
• Puntetoekennings word geweldig aangepas op skool, dit is glad nie te sê die standaard is hoog nie.
• Die onderwysdepartement verwag die lesse moet deur onderwysers dan in Engels voorgelê word, omdat die Departement skynbaar net Engels kan verstaan.
• Daar is gespesialiseerde onderwysers wat lankal afgelê is (oorbodig beskou word) wat nou plek soek.
• Die Suid-Afrikaanse fabrieke, vervaardigers en maatskappye druk alle aanwysings op hul produkte in Engels, Frans, Portugees en Arabies (vir die binnelandse en uitvoermark). Ook hul webwerwe is uitsluitlik in Engels. As die maatskappye ongeërg is oor Suid-Afrikaanse tale, waarom nog die moeite doen om ‘n Afrikataal te leer?
• In die verlede (vanaf 1992) was Engels (gesamentlik met die moedertaal) ‘n pligvak. Teen die 2000’s hoef leerlinge nie meer Engels naas hul moedertaal te kies nie (dus, Zoeloe en Xhosa is aanvaarbaar). In die praktyk bly Engels egter steeds die eerste keuse as vreemdetaal.
• Die gratis Zoeloeweergawe van News24.com ( http://isizulu.news24.com/ ) het gesluit, wat duidelik toon dat Zoeloesprekendes eerder verkies om in Engels bedien te word, of by te dra. So ook, volgens Franke se navorsing in 2008 onder Duitsers in Natal, getiteld ““We call it Springbok-German!”: Language Contact in the German Communities in South Africa”, wil Zoeloes eerder Engels met vreemdes, soos blankes, praat.
• Sou die Provinsiale Onderwysdepartement uitsluitlik fokus op ‘n provinsie se demografie waar ‘n betrokke taal hom bevind (bv. Xhosa in die Wes-Kaap), hou dit hoegenaamd nie tred met die beweeglikheid van byvoorbeeld Zoeloesprekendes (hoofsaaklik gekonsentreer in Gauteng, Mpumalanga en KwaZulu-Natal) wat die Kaap besoek nie. Op die ou end moet die Afrikaanssprekende tog maar Engels gebruik.
• Die leesstof van die plaaslike Afrikatale is nie eweredig oor Suid-Afrika versprei nie, en moeilik om te vind. Ook die regionale kyk- en luisterstof (radio en televisiediens) is nie ewe toeganklik nie.
• Staatsliggame soos die Ontvanger van Inkomste voer steeds ‘n eentalige (Engels) bedryf, terwyl ook hul oproepe (uitsluitlik) in Engels opgeneem word. Dit is dus onsinnig om ‘n Afrikataal te leer as die werknemer verplig word om tog maar uitsluitlik Engels by die werkplek te gebruik.
• Standaardisering (as hoëfunksietaal) en regionale streekstale van die onderskeie Afrikatale is nog geen uitgemaakte saak nie. ‘n Plattelander en stedeling se taalgebruik gaan opmerklik verskil - in sekere opsigte kan die Standaardtaal (wat op skool geleer word) beswaarlik in die alledaagse omgang gebruik word.
• Baie van die ou Afrikaans-Afrikataalwoordeboeke dateer nog uit die Apartheidsjare en is verouderd, met so te sê geen vernuwing tot op datum nie. Afrikatale (soos enige lewende taal) is dinamies en taalverandering is ‘n gegewe.
• Taal in die klaskamer is nie dieselfde as om fisies met ‘n moedertaalspreker in lewende lywe om te gaan (waar jy op jou voete moet dink) nie.
• Dikwels verval taalklasse in kultuurklasse, ‘n verskoning om taallesse en grammatika-oefeninge af te water.
• Londen bied destyds en vandag nie orals Wallies en Iers aan nie, net so min soos wat daar in elke Amsterdamse skool die regionale taal, Fries, aangebied word. Gevestigde internasionale literêre tale soos Frans, Duits, Spaans, Italiaans, Russies, Latyn en Grieks geniet wel voorkeur.
• Taalaanleer deur Afrikaanssprekendes gaan steeds nie die tekortkominge van tegniese begrippe en ander taalleemtes in die Afrikatale help oplos nie; alleen die moedertaalsprekers is hiervoor verantwoordelik.
• Die taalvoorbeelde is tameletjie. In die verlede is dikwels gebiedende voorbeeldsinne in die tuinwerk en huiswerk gebruik; terwyl so iets vandag as polities inkorrek beskou kan word. Nietemin is daar steeds Afrikataalsprekers wat los werkies doen.
• Soos by Afrikaans bestaan daar steeds géén standaardbewys soos wat mens by Europese tale kry nie; dit wil sê van A1 tot C2-taalsertifikate op die Europese verwysingskader. Geen peil kan dus presies getrek word hoe doeltreffend iemand die Afrikataal magtig is nie.
• Daar is Europese en Asiatiese tale daarbuite, met ‘n véél aggressiewer lees-en-skryf-kultuur, wat eeue se kennis en kundigheid kan verskaf. Sulke wêreldtale is geografies, kultureel of ekonomies gesproke ook beter daaraan toe, beter toegerus vir taalaanleerders en meer lonend.
• Om ‘n verpligte Afrikataal op skool te leer, beteken nie Afrikaans gaan nou outomaties in elke skool aangebied word nie.

Deur die aanleer van buitelandse (of literêre / akademiese / wêreld-)tale

Teorie: "Quot linguas quis callet, tot homines valet" (Zoveel talen als ik kan, zoveel malen ben ik man) Afrikaans kan mildelik by ander Europese, Asiatiese maar ook Amerikaanse tale gaan kers opsteek. Die individu beweeg ook uit die dualistiese taalkraal (uit ‘n wêreld wat slegs uit Engels en Afrikaans bestaan). Omrede daar spesiale aandag gegee word aan verskeie dinamiese en onontdekte standpunte (geskiedenis, foute en slenters) wat nie in beskikbare Engelstalige bronne vermeld word nie (of verswyg word, of deur powere vertalings uit die brontaal verkeerd geïnterpreteer en vertolk word, of glad nie vertaal is nie), kan die Afrikaanse bron of besluitneming wat hieruit voortspruit, wat gehalte betref, een stap vooruit wees. Van hierdie tale (byvoorbeeld Frans in Afrika) is met honderde ander inheemse streekstale en dialekte in kontak; met ander woorde, een enkele taal bied dus gesamentlik meer inligting as wat dit sou kos om ‘n honderd ander aan te leer. Soos by die Afrikatale bo vermeld, hoef Engels nie meer as die enigste omgangstaal met buitelanders gebesig te word nie. Deur kultureel sensitief teenoor ander buitelandse tale te wees, plaas dit die individu ook in ‘n ander klas. So ‘n stap om uit te beweeg is allermins isolasionisties of provinsiaals. Die Afrikaanssprekende hoef ook nie meer alleen afhanklik van Engelstalige bronne (of institute) te wees nie, maar kan, soos by Frans en Duits, selfversekerd krities oor ‘n bont verskeidenheid insigte kus en keur (en minder deur ‘n Engelse bril na die werklikheid kyk). Gegewe die swak wisselkoers, kan vertaalde boeke uit hierdie tale in Afrikaans ook aansienlik goedkoper van die hand gesit word as wat die oorspronklike werke sou kos om in te voer of aanlyn te koop.

Kritiek:

• Die aanleer van Europese tale word in Kultuurmarxistiese of Afrosentriese kringe as Eurosentries beskou, wat beteken die inheemse kennis van (Suid(er-))Afrika word gemarginaliseer, geringgeskat of misken. Uit ‘n postkoloniale oogpunt word die houvas en wurggreep (deur die aanleer) van Frans, Portugees en Arabies (en natuurlik Engels) as koloniale hoëfunksietale op die Afrikakontinent en die marginalisering van die inheemse tale verder verstewig. Tog, in weerwil hiervan, en te midde van die agterstand vir diegene wat geen moedertaalonderrig ontvang nie, verkies die Afrika-model om liewer een oudkoloniale taal te bevoordeel, in die naam van nasiebou en volkseenheid, as om een of meer inheemse tale bo die res te bevoordeel.
• Ook wissel die betrokke sienswyse wat die nut van taal aanbetref: hoewel Latyn ‘n ontsaglike korpus akademiese leesstof bied, sal die sakeman in die informele nedersetting, wat daagliks sprekers van die Afrikatale moet bedien, dit nie juis waardevol vind nie.
• Hoewel buitelandse tale die Afrikaanse taal inherent kan verryk (veral vir sy eie sprekers), beteken dit nie noodwendig buitelanders sal oor hul voete val om Afrikaans aan te leer nie. Niemand verplig ‘n Franssprekende om Afrikaans te leer nie, en tot op hede is die meeste vertalings van Afrikaanse boeke abbavertalings, d.i. vertalings uit die Engelse vertaling van die Afrikaanse boek, in Frans. Dikwels is dit eerder die kleiner tale of middelslaggrote tale wat gewoonlik oor die hoof gesien word, met ‘n nouer taalverwantskap, wat groter belangstelling toon wanneer iemand uit ‘n vreemde taal (wat geen kulturele bedreiging vir ‘n betrokke taal inhou nie) die taal aanleer, byvoorbeeld soos tussen Afrikaans en Deens, Sweeds of Noors.
• Hoewel 'n vreemde buitelandse taal 'n proses in die buiteland of internasionale liggaam aansienlik kan bespoedig (waar Engels of Afrikaans nie kan nie), het dit nie die geringste uitwerking of maak geen indruk op die Suid-Afrikaanse burokrasie of regering wat steeds uitsluitlik Engels bly nie. Ongeag of die briefhoof dié van ‘n wêreldliggaam is. Dit kan ook nie as alternatief of plaasvervanger vir 'n amptelike taal dien nie. Tydens die Rhodes Must Fall-betogings het heelwat Afrikanerstandbeelde in die slag gebly. Weens die regering se trae teenreaksie, stuur die taalaktivis Dan Roodt op 8 April 2015 ‘n brief in Frans aan UNESCO, gesetel in Parys, om vuur onder die Suid-Afrikaanse regering te maak, omdat hy aanvoer ‘n brief in Engels sou te lank op die stapeltjie tussen duisende ander Engelstalige briewe sloer. Dit geluk: sy Franse brief word op 11 Mei 2015 beantwoord wat weer verwys word na die Suid-Afrikaanse Verteenwoordiger van die VN, asook die Suid-Afrikaanse Ministerie van Kultuur. Sowel die Franse briefwisseling ('n amptelike taal van UNESCO) as die Afrikaanse kopie (as plaaslike, amptelike taal van Suid-Afrika) word aangestuur. Voor 24 Maart 2016, toe monumentvandalisme weer begin kop uitsteek, moes Roodt weereens kontak met UNESCO in Parys opneem, omdat die Suid-Afrikaanse regering ondertussen vir byna 'n jaar lank versuim het om te antwoord, bloot omdat die dokumente nie in Engels was nie. 'n Hofaansoek moes toe gebring word sodat die saak in ‘n amptelike taal, Afrikaans, aangehoor kan word.
• Om 'n buitelandse taal aan te leer beteken ook nie die persoon wat nou Frans makelloos sonder 'n woord slêng praat, sal dieselfde met sy moedertaal, Afrikaans, skielik doen nie.

Uitroep van 'n Volkstaat, met Afrikaans as die enigste amptelike taal

Tydens Apartheid bekla Jordan Ngubane (Conflict of Minds, 1979:311-312) die feit dat die internasionale gemeenskap die Afrikaner nog nie voor so 'n keuse gestel het nie en som op:

When the Afrikaners have a state of their own, in which to nurture their culture, preserve their identity, and segregate themselves the their hearts' desire, they would no longer have a survival problem; they would cease to make a nuisance of themselves in the subcontinent; they would stop making a mess of the lives of Africans, people of mixed blood, English and Asians inside South Africa. Instead of living in uncertainty about the future, all races would be guaranteed security in the African sun.

Op die koop kan geen etnisiteit of ras ook kla dat hy deur iemand oorheers word of benadeel word nie.

Liters ink en enorm veel tyd en geld kan bespaar word vir elke taalklagte, misverstande of eierdans wat andersins in 'n Engelstalige of veeltalige werksomgewing sou ontstaan, want die volgende is van nature in Afrikaans: elke klaskamer, elke staatsdepartement, elke polisiestasie, elke posseël, elke reklamebord, die motorhawe, die lughawe, taalverstellings op digitale kamera's en selfone, aanwysingsboekies, etikette op verbruikersgoedere (voedsel, drank), verstellings op wasmasjiene, oonde en tuimeldroërs; kitsbanke; die howe; die wetboeke; die biblioteke; winkels; elke rekening wat in 'n vensterkoevertjie ontvang word; treinkaartjies; en bowenal: die Ontvanger van Inkomste. En, soos in Frankryk, is niemand verplig om op Afrikaanse geboortegrond voor Amerikaanse televisies in Engels te praat nie.

Anders as in die Republiek van Suid-Afrika, waar die regering in 2014 alle bande met die Nederlandse Taalunie met 'n enkele handtekening verbreek het (2014), kan die nuwe volkstaat ook sonder probleme, net soos Suriname, volwaardig lid word van die Nederlandse Taalunie, wat selfs 'n groter geldinspuiting en wedersydse kultuurbestuiwing beteken. Die betrokke staat kan ook verdrae na goeddunke teken met watter internasionale kultuurliggame hy ook al wil. Met sy hande afgekap is die Taalunie se betrokkenheid tans meer op informele vlak beperk:

Tot slot werkt de Taalunie ook op cultureel vlak samen met Zuid-Afrika. Daarbij ligt de focus in de eerste plaats op ontmoeting en uitwisseling. Zo maakt de Taalunie het mede mogelijk dat Nederlandse en Vlaamse auteurs en muzikanten optreden in Zuid-Afrika, bijvoorbeeld op het grote Woordfees in Stellenbosch, en ondersteunt ze omgekeerd ook diverse culturele evenementen binnen het Nederlandse taalgebied waarin samenwerking met Zuid-Afrika centraal staat, zoals de Week van de Afrikaanse Roman. De samenwerking met Zuid-Afrika wordt op alle fronten voortgezet, om van elkaar te blijven leren en samen op zoek te blijven gaan naar een meertaligheidsbeleid waarin de verschillende talen in de Lage Landen en Zuid-Afrika het best tot hun recht komen.

Kritiek:

• By 'n Volkstaat word etnisiteit (dit wil sê, hetsy 'n Afrikanervolkstaat is, of die ryk van 'n Afrikaanssprekende Khoin-

Khoin-koning) voorop gestel, nie taal nie. Taal vorm slegs 'n onderdeel daarvan.

• In SABRA se Volkstaat (1989) word spesfifiek die probleem van geboortedalings binne volkstate uitgelig. Uit elke 100 blanke moeders was daar in 1960 omtrent 352 kinders gebore, en teen 1978 het die getal gesak na 207 kinders toe, of selfs laer, onder die vervangingskoers.

Die oplossing, so word voorgestel, is maar weer om immigrante te laat instroom soos nodig. Hoewel daar in die boek na Israel as model gekyk word, word vergeet die Jode gebruik Hebreeus slegs as 'n hulpmiddel (omdat die Jode onderskeidelik Spaans, Russies, Duits, Engels, Frans, Ge'ez, Amharies, Tigrinya, Jiddisj, ens. praat, maar almal Hebreeus op een of ander wyse geskool is), hoewel hul geloof die kern vorm, die bindingsmiddel, nié die taal of etnisiteit nie.

• Hoe suiwer of homogeen ook al, enige volkstaat kan in die moderne eeu met verloop van tyd tog weer - in 'n mindere of meerdere mate - 'n veeltalige nasiestaat word (met vele etnisiteite). Die Zuid-Afrikaansche Republiek, te midde van die groep Nguni-, Sotho-, Tsonga- en Venda-sprekers, was de jure 'n Boerestaat met Hollands wat die taal van die wet, kerk en ander verordeninge was, maar die staat het voor die Jameson-inval 'n toestroom van buitelandse immigrante gekry wat in die stede gesentreer was en die hele demografie verander het, wat glad nie verhollands het nie.

Selfs 'n land soos Japan, wat oënskynlik homogeen lyk (as mens die Ainoe buite rekening laat), het 'n Portugese, Chinese en Spaanse minderheid wat almal aanspraak maak op hul taalregte, soos Nanette Gottlieb skryf in Language Policy of Japan

(2011):

In member city Oizumi, for example, one in every seven residents is non-Japanese, the largest proportion of any city in the country, and 90 per cent are South American. Itoi outlines some of the policies put in place in this city once it became apparent that the revision of the Immigration Control Law, combined with the presence of many factories in the area’s industrial park which attracted foreign workers, had resulted in an increased foreign population. Local government staff from a range of areas where new residents needed services met to discuss the situation and identified communication as the biggest problem. To address this, the local government office developed a multi-pronged language policy. A South American person was hired to translate local government documents, listen to residents’ problems and mediate when necessary; a second bilingual staff member was employed at the counter of the Alien Registration Office, where new residents had to come to register. Bilingual handbooks of local information in Portuguese were issued, the first of their kind in Japan, and many local signs also appeared in Portuguese as well as Japanese. Municipal newsletters in Portuguese have been published regularly since 1992, and tripartite meetings between local government staff, Japanese residents and Brazilian residents are encouraged. JSL classes were begun in three schools with many South American students in late 1990, and the Oizumi Public Library also established an international corner with Portuguese books and audiovisual materials intended to help children with first-language maintenance.

• Sodra 'n klomp immigrante op grond van hul getalle 'n blok begin vorm wat eenvoudig sal weier om te assimileer, maar slegs geringe taalvaardigheid opdoen slegs om burgerskap te kry, (of, waarvan hul beroepe lewensnoodsaaklik vir die land is en 'n

uitsondering toegestaan word) word wat aanvanklik beoog was met 'n volkstaat, o.a. om al die aandag te fokus op 'n enkele taal, verydel.

• Dit hang van die staat self af wat die taalvaardigheid moet wees om 'n taalinburgeringstoets te slaag. In Duitsland is slegs

Duits van B1 op die Europese Verwysingskader nodig om daar te werk en bly, terwyl die Duitse universiteite met niks minder as 'n C2-taalsertifikaat tevrede is nie. B1 beteken om oor gemeenplasies te gesels, voedsel bestel, gunstelingmusiek en - programme bespreek en vir 'n werksonderhoud vrae kan beantwoord. Dit is steeds minder as om "'n normale gesprek in Duits te voer" [1] C2-vlak is gespesialiseerde, gekunstelde akademiese taalgebruik, maar geen natuurlike, informele moedertaal (of dialek) nie.

• Selfs al is al hierdie moeite gedoen om die voorspoed van Afrikaans te verseker, en al slaag 'n volkstaat, is alles tevergeefse moeite as outonome universiteite druk op hul akademici uitoefen om alle wetenskaplike werke vernaamlik in Engels te skryf; of sommer die hele universiteit te verengels. Nog in 1984 het die woordvoerder van die Sweedse gesantskap in Pretoria, asook die woordvoerder van die Deense konsulaatgeneraal aan Die Vaderland gesê feitlik alle voorgraadse voorgeskrewe boeke en materiaal is in die betrokke landstale beskikbaar. Die Dene was toe net meer geneig om op nagraadse vlak in die rigting van Duits te kyk, soos die Afrikaanstalige na Engelse werke sou kyk. By die Swede is so te sê alle voorgeskrewe boeke in Sweeds beskikbaar, met die uitsondering van hoogs gespesialiseerde boeke wat net in Engels beskikbaar is. (Du Toit, A. 1984. Shakespeare, Wilbur Smith kan Afrikaans lewend hou. Die Vaderland, 11 Julie:11). Maar teen die 21ste eeu verander die tydsgees in Denemarke, soos in die res van Skandinawië: die nasionale universiteit, met die nasionale staat as beginsel en Deens as voertaal, word vervang deur 'n postnasionale universiteit, met markgerigtheid as beginsel, en Engels en Deens wat as voertaal moet dien.

Ook Nederlands staan onder druk. Die Nederlandse Taalunie berig ( http://taalunieversum.org/inhoud/meertaligheidsbeleid-voor-het-nederlands/nederlands-en-andere-talen-de-praktijk-0 ):

Uit het onderzoek naar de Staat van het Nederlands in 2017 blijkt dat er in het Nederlands nauwelijks nog wetenschappelijk wordt gepubliceerd. Dat is niet goed voor de ontwikkeling van het Nederlands als wetenschapstaal. Samen met diverse partijen wordt een nieuw platform ingericht waarop taalkundigen weer meer kennis en informatie met elkaar zullen kunnen delen in het Nederlands.