Tiglat-Pileser III

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Tiglat-Pileser III
Koning van Assirië
Tiglat-Pileser III: stele van die mure van sy paleis (Britse Museum, Londen).
Dinastie Adasi
Bewind 745-727 v.C.
Volle naam 𒆪𒋾𒀀𒂍𒊹𒊏 (Akkadies,
Tukultī-apil-Ešarra)
Ander titels
  • Koning van Babilon
  • Koning van Sumer en Akkad
  • Koning van die Vier Hoeke van die Wêreld
  • Koning van die Heelal
Gesterf 727 v.C.
Voorganger Assur-nirari V
Opvolger Salmaneser V
Vader Assur-nirari V

Tiglat-Pileser III[nota 1] (uit Hebreeus: תִּגְלַת פִּלְאֶסֶר; Akkadies: 𒆪𒋾𒀀𒂍𒊹𒊏 Tukultī-apil-Ešarra, "my vertroue is in die seun van Ešarra") was in die 8ste eeu v.C. (745-727 v.C.) koning van die Nieu-Assiriese Ryk.[1] Hy was een van die prominentste en histories belangrikste Assiriese konings wat 'n tydperk van stagnasie omgekeer het, talle gevorderde burgerlike, militêre en politieke stelsels ingestel en die grondgebied onder Assiriese beheer meer as verdubbel het.

Vanweë die enorme uitbreiding en sentralisasie van die Assiriese gebied en die stigting van 'n vaste weermag, beskou sommige historici Tiglat-Pileser se bewind as die ware oorgang van Assirië in 'n ryk. Die hervormings en metodes van beheer wat hy bekend gestel het, het nie net die basis geskep vir beleide wat deur latere Assiriese konings gevolg is nie, maar ook deur latere ryke vir millenniums ná sy dood.

Die omstandighede waaronder Tiglat-Pileser koning geword het, is nie duidelik nie. Omdat antieke Assiriese bronne teenstrydige weergawes van sy afkoms gee en daar 'n opstand was om en by die tyd van sy troonbestyging, het baie historici tot die gevolgtrekking gekom dat hy 'n troonrower was wat die troon van sy voorganger, Assur-nirari V, afgeneem het. Dié was óf sy pa óf sy broer. Ander historici meen die bewyse kan ook vertolk word as dat hy die troon op 'n wettige wyse geërf het. Die debat duur voort.

Tiglat-Pileser III het vroeg in sy bewind die koninklike mag vergroot deur die invloed van prominente amptenare en generaals in te kort. Hy het ’n groot deel van die Antieke Nabye Ooste onderwerp; in die suide sy mede-Mesopotamiërs in Babilonië en Galdea, asook verskeie volke van die Arabiese Skiereiland; in die suidweste Israel, Juda, Filistea, Samarra, Moab, Edom, die Suteërs en Nabatea; in die noorde Urartu, Armenië en Skitië in die Kaukasus, Krimmerië aan die Swartsee, en Nairi; in die noordweste ’n groot deel van oostelike en suidwestelike Klein-Asië, insluitende die Hetiete, Frigië en Karië; in die weste die Grieke van Siprus en Aram (die hedendaagse Sirië), en die Mediterreense stadstate Fenisië/Kanaän; in die ooste Persië, Medië, die Goeteërs, die Manneërs en Elam. Later tydens sy bewind is hy ook in Babilonië as koning gekroon.

Tiglat-Pileser III het opstande teen die Assiriese bewind ontmoedig deur middel van die gedwonge deportasie van duisende mense deur sy hele ryk. Hy was een van die suksesvolste militêre aanvoerders in die wêreldgeskiedenis – hy het die grootste deel van die wêreld verower wat aan die Assiriërs bekend was.

Agtergrond[wysig | wysig bron]

Afkoms en troonbestyging[wysig | wysig bron]

Tiglah-Pileser III in 'n koninklike strydwa op een van die reliëfs uit die koninklike paleis in Nimrud.

Daar is nie genoeg bewyse wat bewaar gebly het om te kan weet hoe Tiglat-Pileser III op die troon gekom het nie.[2] Die aard van sy opvolging is dus onduidelik en word betwis.[3] Verskeie bewyse dui aan dat hy 'n troonsteler (usurpator) kon gewees het. Feite wat hierop dui, is dat daar in 746/'45 v.C. 'n opstand in Nimrud, die hoofstad van die Assiriese Ryk, was[3][4] en dat talle amptenare en goewerneurs ná 745 v.C. vervang is.[5] Daarbenewens gee antieke Assiriese bronne teenstrydige inligting oor Tiglat-Pileser se afkoms, terwyl inskripsies deur Tiglat-Pileser self beweer sy troonbestyging is slegs danksy goddelike seleksie, eerder as die tipieser praktyk van Assiriese konings om hulle troonbestyging toe te skryf aan goddelike seleksie én koninklike afkoms.[3] Volgens die Assiriese Koningslys was Tiglat-Pileser se vader sy onmiddelike voorganger, Assur-nirari V, terwyl Tiglat-Pileser self in sy inskripsies beweer hy was die seun van Adad-nirari III, wat beteken hy was Assur-nirari se broer.[6]

Assirioloë en ander historici het oorwegend tot die gevolgtrekking gekom dat Tiglat-Pileser 'n troonrower was.[3][4][7][8][9] Die Assirioloog Bradley J. Parker sê selfs hy was glad nie deel van die vorige koninklike dinastie nie,[10] maar volgens die Assirioloog Karen Radner is sy bewerings van koninklike afkoms waarskynlik waar, wat beteken hy was 'n wettige aanspraakmaker op die troon, al het hy dit geroof. Hy was volgens haar die wenner in 'n interdinastiese burgeroorlog.[4] Daar was geen opstande teen Tiglat-Pileser nadat hy die troon oorgeneem het nie.[4]

Of hy van koninkliike afkoms was of nie, dit is steeds onseker wie se seun hy was. Die Assiriese Koningslys kon 'n fout gemaak het dat hy Assur-nirari se seun was,[3] hoewel dit onwaarskynlik was volgens die Assirioloog Paul Garelli, omdat daar 'n verskil van 38 jaar is tussen Adad-nirari en Tiglat-Pileser se bewind. Dit kan wees dat die woord "seun" in Tiglat-Pileser se inskripsies eintlik "kleinseun" beteken, wat beteken hy was óf Assur-nirari se seun óf Adad-nirari s'n, maar het redelik laat die troon bestyg, toe hy moontlik al 50 was.[11]

'n Muurskildering van Tiglat-Pileser (sittende). Die amptenaar die naaste aan hom aan die regterkant is sy seun Salmaneser V.[5]

Die Assiriese Eponiemkroniek ('n lys eponieme, of jaarname, wat gewoonlik deur invloedryke amptenare gekies is) bevestig dat daar 'n opstand in Nimrud was die jaar voordat Tiglat-Pileser koning geword het. Die historikus Stefan Zawadzki het in 1994 geskryf die eponieme werp ook lig op hoe die oorgang van Assur-nirari na Tiglat-Pileser kon plaasgevind het. Volgens Zawadzki en ander is dit 'n aanduiding dat hy die troon ná 'n staatsgreep bestyg het. Zawadzki meen die staatsgreep is dalk nie deur Tiglat-Pileser self begin nie, maar met sy medewete en toestemming. Die Assirioloog Paul Garelli glo die opstand in 746 v.C. is deur die invloedryke hofamptenaar Samsi-ilu begin en dat Tiglat-Pileser die opstand onderdruk en die troon geërf het.[12]

Volgens die historikus Tracy Davenport was Tiglat-Pileser se bewind heeltemal wettig en het hy dalk vir 'n ruk saam met Assur-nirari regeer. Sy het ook die Eponiemkroniek bestudeer en bevind sekere feite dui daarop dat Assur-nirari tot in 744 v.C. kon regeer het, en van 745 tot 744 v.C. saam met Tiglat-Pileser. Beide die Eponiemkroniek en Koningslys lui Assur-nirari het 10 jaar lank regeer, dus tot 744 v.C.[13]

Naam[wysig | wysig bron]

Konings Phull end Theglathphalasar in die Nürembergkroniek van 1493, wat Tiglat-Pileser en Pulu verwar as twee verskillende konings.

Omdat Assirië eeue lank bekend was vanweë sy verskyning in die Hebreeuse Bybel, word die Bybelse vorm van hulle name algemeen gebruik.[5] Die moderne naam Tiglat-Pileser kom dus van die Hebreeuse Tīglaṯ Pīl'eser (תִּגְלַת פִּלְאֶסֶר),[14] 'n verkeerde vorm van die oorspronklike Akkadiese naam, Tukultī-apil-Ešarra ().[5][15][14]

Tukultī-apil-Ešarra is waarskynlik 'n troonnaam wat hy aangeneem het toe hy koning geword het[5] en beteken "my vertroue is in die seun van Ešarra". [nota 2][5]

In sommige bronne wat nie uit dié tyd spruit nie, soos die Ptolemeuse Kanon en die Babiloniese Koningslys, word Tiglat-Pileser Pulu genoem (Pūlu, ).[16][17] Die etimologie hiervan is onseker.[18] Geen kontemporêre bron gebruik dié naam nie en daar is geen bewyse dat dit ooit amptelik gebruik is nie.[16] Sommige Assirioloë, soos Eckart Frahm en Paul-Alain Beaulieu, het voorgestel Pulu was Tiglat-Pileser se oorspronklike naam voordat hy koning geword en sy troonnaam aangeneem het,[19][20] of dalk 'n bynaam.[20]

Volgens Gerard Gertoux was Tiglat-Pileser III die seun van Adad-nirari III en het hy die naam Pulu as jong medeheerser gebruik. Toe hy vir die laaste twee jaar van sy lewe koning van Babilon word, het dit weer sy amptelike naam in Babilon geword. Gertoux meen die naam kom van die woord aplu, “die erfgenaam”.[21]

Assirië voor Tiglat-Pileser[wysig | wysig bron]

Assirië se opkoms as 'n prominente staat was die eerste keer tydens die tydperk van die Middel-Assiriese Ryk in die 14de eeu v.C. Dit was voorheen net 'n stadstaat wat gesentreer was om die stad Assur.[22] Van die 12de eeu v.C. af het die Middel-Assiriese Ryk 'n tydperk van agteruitgang beleef en was dit toenemend beperk tot net die Assiriese hartland self.[23] Hoewel die agteruitgang soms beëindig is deur energieke vegter-konings, het herowerings nie lank gehou nie – tot met die tyd van Assur-dan II (bewind 934-912 v.C.), wat in die noordooste en noordweste veldtogte gevoer het.[24] Die troonbestyging van Assur-dan se seun Adad-nirari II (bewind 911-891 v.C.) merk tradisioneel die begin van die Nieu-Assiriese Ryk.[25]

Onder die vroeë Nieu-Assiriese konings was daar 'n geleidelike herowering van Assiriese grondgebied.[24] Die sukses hiervan was besonders in die lig daarvan dat dié konings basies die Assiriese Ryk van voor af moes opbou.[26] Onder Assurnasirpal II (bewind 883-859 v.C.) het die Nieu-Assiriese Ryk die oorheersende politieke mag in die antieke Nabye Ooste geword.[27] Assurnasirpal se seun Salmaneser III (bewind 859-824 v.C.) het die Assiriese grondgebied verder vergroot, maar dit was moeilik om die gebied te stabiliseer en die laaste paar jaar van sy bewind is gekenmerk deur 'n hernude tydperk van stagnasie en agteruitgang, met beide eksterne en interne konflik.[28]

Sarduri II van Urartu, 'n groot teenstander van Assirie.

Die grootste probleme waarmee Salmaneser laat in sy bewind te doen gekry het, was die opkoms van die koninkryk Urartu in die noorde en die toenemende politieke gesag en invloed van die "magnate", 'n groep invloedryke Assiriese howelinge en amptenare.[28] Die opkoms van Urartu was 'n bedreiging vir Assiriese heerskappy, want onderwerping aan Urartu is daur baie vasals beskou as 'n realistiese alternatief vir Assirië.[5] Urartu se administrasie, kultuur, skryfstelsel en godsdiens het baie ooreengestem met dié van Assirië. Die konings was ook outokrate, nes die Assiriese konings. Die uitbreiding van grondgebied deur die konings van beide Urartu en Assirië het gelei tot gereelde militêre botsings tussen die twee, al was hulle deur die Taurusberge geskei.[29]

Vir 'n kort ruk was Urartu se weermag net so sterk soos Assirië s'n,[5] hoewel die Assiriërs baie oorwinnings oor Urartu behaal het, soos die plundering van Urartu se hartland laat in Salmaneser se bewind.[30] Urartu het egter self oorwinnings behaal. In 754 het koning Sarduri II van Urartu die Assiriese weermag onder Assur-nirari V by Arpad oorwin, 'n gebeurtenis wat daartoe kon gelei het dat die Assiriese weermag vir jare daarna nie veldtogte gevoer het nie.[5]

Die Assiriese konings kon nie eksterne bedreigings afweer nie, omdat die magnate geleidelik die oorheersende politieke spelers geword en die sentrale regering baie verswak het.[31] Die bewind van Tiglat-Pileser se drie voorgangers, Salmaneser IV (783-773 v.C.), Assur-dan III (773-755 v.C.) en Assur-nirari V, was die laagtepunt van Assiriese koninklike mag. In Salmaneser IV se bewind het die bevelvoerder Samsi-ilu homself in plaas van die koning krediet vir militêre oorwinnings gegee.[32] Dit lyk of Assur-nirari V redelik laks was as heerser. Hy het net drie veldtogte gevoer en deur die grootste deel van sy bewind in Assirië gebly. Hy het ook sover bekend nie enige bouprojekte aangepak nie.[33]

Bewind[wysig | wysig bron]

Hervormings en beleide[wysig | wysig bron]

'n Reliëf van Nimrud wat wys hoe Tiglat-Pileser (regs) op 'n verslane vyand trap.

Een van Tiglat-Pileser se belangrikste vroeë hervormings was om die invloed van die magnate te verminder en so die mag van die koning te vergroot. Die verdeling van die groot provinsies, wat vroeër deur die magnate regeer is, in kleiner eenhede onder goewerneurs wat die koning aangestel het, het die rykdom en mag van die magnate verklein. Die reg om militêre en bouprojekte goed te keur is ook van hulle weggeneem en was daarna tot die koning beperk. Sommige histories prominente amptenare, soos Samsi-ilu, se naam is uit alle inskripsies en dokumente geskrap.[34] Die mag van die magnate om die koning teen te staan is so feitlik uitgewis.[35]

Tiglat-Pileser het ook nuwe lewe geblaas in die Assiriese weermag. Hy het dit verander van 'n seisoenale leër, wat net in die somer aktief was, in 'n professionele weermag. Onder Tiglat-Pileser is dienspligtiges vervang met opgeleide, gespesialiseerde soldate.[5] Hy het ook nuwe en beter wapens, tegnologieë en logistieke bekend gestel. Deur Tiglat-Pileser se hele bewind is die weermag ook vergroot deur die indiensneming van soldate van die verskillende lande wat Assirië verower het en huursoldate van Babilonië en Anatolië. Hoewel Tiglat-Pileser se verowerings baie geld ingebring het, lyk dit of hy min daarvan in die Assiriese hartland self belê het; die enigste gebou wat hy laat oprig het, was 'n nuwe paleis in Nimrud. Hy het waarskynlik eerder die geld gebruik om die weermag te verbeter en vir projekte in die provinsies.[5]

Tiglat-Pileser se verowerings is gekenmerk deur die verplasing van tienduisende mense, indien nie honderdduisende nie. Hoewel vorige konings ook mense hervestig het, het Tiglat-Pileser massas mense dikwels hervestig, 'n beleid wat deur sy opvolgers voortgesit is. Die beleid het twee doele gehad: eerstens om die plaaslike identiteit in verowerde streke te verminder en so die kans van opstande te verklein, en tweedens om werkers in diens te neem en te verskuif na waar die koning hulle nodig gehad het, soos in die onderontwikkelde provinsies.[34] Hoewel die verplasing van mense waarskynlik verwoestend was vir hulle en die streke waarvandaan hulle gekom het,[36][37] is die hervestigde mense nie skade berokken of vermoor nie;[36] gedeporteerde mense se werk en bekwaamhede was hoogs gewaardeer. Hulle reise en nuwe nedersettings is so veilig en gerieflik as moontlik gemaak.[38]

Oorloë en verowerings[wysig | wysig bron]

Vroeë veldtogte[wysig | wysig bron]

'n 20ste-eeuse illustrasie van Tiglat-Pileser in 743 v.C. buite die hoofstad van Urartu.

Benewens sy hervormings, is Tiglat-Pileser se bewind gekenmerk deur 'n reeks grootskaalse militêre veldtogte in alle rigtings.[34] Hoewel hy sy krygsdade in fyn besonderhede in sy "annale" aangeteken het (op groot klipstene in sy paleis in Nimrud), het hulle swak bewaar gebly.[19] Van baie van sy veldtogte is net 'n vae omtrek duidelik.[39] Tiglat-Pileser se eerste veldtog was al in 744 v.C., toe hy Babiloniese grondgebiede oos van die Tigrisrivier aangeval het.[34] Die konflik is gou beëindig, met die grens tussen Assirië en Babilonië wat in Tiglat-Pileser se guns verskuif het.[5] In 743 v.C. het hy veldtogte naby die Zagrebberge gevoer en twee nuwe provinsies geskep: Bit‐Ḫamban en Parsua.[34] Dié provinsies het aan 'n baie belangrike handelsroete gelê wat die voorloper van die latere Syroete was.[5]

Die Assiriese suksesse in 744 en 743 v.C. het aan die ryk se bure gewys sy tydperk van stagnasie is verby.[5] Tiglat-Pileser se sukses het Iranzu, koning van die Manneërs ('n volk in die huidige Noordwes-Iran), geïnspireer om Tiglat-Pileser in 744 v.C. te ontmoet en 'n verbond te sluit. Tiglat-Pileser was gretig om dit te aanvaar, want dit het Assirië teen aanvalle deur Urartu beskerm.[40]

Dié ontwikkelings het Sarduri II van Urartu bekommer en hy het groter pogings aangewend om Assirië se heerskappy teen te staan en oor te neem. Later in 743 v.C. het Sarduri en sy leër by die Eufraat, die grens tussen Urartu en Assirië, aangekom[5] met sy magte wat versterk is deur troepe van verskeie koninkryke en state in Sirië.[41] In dieselfde jaar het Tiglat-Pileser en Sarduri in 'n geveg naby Arpad betrokke geraak. Anders as met die Assiriese nederlaag 11 jaar tevore, het Tiglat-Pileser die geveg gewen.[5][34] Dit was een van die grootste triomfe van sy bewind.[34] Sarduri het gevlug en is agternagesit tot by die hoofstad van Urartu.[5]

Verowering van die Levant[wysig | wysig bron]

'n Reliëf van Tiglat-Pileser se paleis in Nimrud wat die Assiriese beleg van 'n stad uitbeeld.

In 743-732 v.C. het Tiglat-Pileser verskeie veldtogte in die Levant gevoer en dit het gelei tot die anneksasie van gebiede en die verlies van die onafhanklikheid van talle antieke state in die streek.[41] Nadat hy Sarduri verslaan het, het Tiglat-Pileser besluit om Arpad self oor te neem, beide vanweë die stad se strategiese waarde[34] en omdat dit aan Sarduri toegang tot die Assiriese grens gegee het.[5] Ná drie veldtogte oor drie jaar en 'n lang beleg is Arpad in 740 v.C. verower.[5][34] Arpad se grondgebied is in twee provinsies verdeel en by die Nieu-Assiriese Ryk ingelyf.[5]

Die anneksasie van Arpad het die heersers deur die hele Levant op hulle hoede geplaas.[41] In die tydperk van Assiriese stagnasie het baie van dié state daarna gestreef om uit te brei en groot koninkryke uit eie reg te word, iets wat die Assiriërs as anti-Assiriese bedrywighede kon ervaar het.[42] In 738 het Tiglat-Pileser sy pogings in Sirië voortgesit en grond suid van Arpad verower. Hy het drie nuwe provinsies geskep: Kullania, Ḫatarikka en Ṣimirra. Dié lande is regeer deur die Siries-Hetitiese koninkryk Hama, wat hy daarvan beskuldig het dat hulle teen hom saamsweer.[41] Tiglat-Pileser se strategie om die Levant te verower is versigtig beplan en voorberei. Hy het eers die kleiner koninkryke met vinnige aanvalle onderwerp. Danksy dié verowerings kon Assiriese soldate tydens latere veldtogte vinnig en maklik deur die streek beweeg.[43]

Tydens die veldtog teen Hama het Tiglat-Pileser eers die Siries-Hetitiese koninkryk Pattin aangeval en verower.[5] Hama het volle anneksasie gespaar gebly en kon as 'n vasal 'n mate van onafhanklikheid behou. Die oorwinning het nog state in die streek oorreed om heffings aan Assirië te betaal, insluitende die Fenisiese stad Bublos, die Koninkryk Israel, verskeie state in Oos-Anatolië en sommige Arabiese stamme.[41] Israel en Damaskus het tydens die konflik hulp aan Hama gestuur.[5]

'n Reliëf van Tiglat-Pileser se paleis van Assiriese soldate wat 'n kameelruiter agternasit.

Tiglat-Pileser het in 734 sy vyfde veldtog in die Levant gevoer, tot so ver suid as die grens met Egipte.[34][41] Dit het gelei tot die verowering van Gasa en die onderwerping van talle state. Teen dié tyd was die hele Levant regstreeks of onregstreeks onder Assiriese heerskappy.[44] Assirië en Egipte het ook vir die eerste keer in die geskiedenis 'n grens gedeel.[45] Juda, Edom, Moab, Ammon en ander state het heffings aan Assirië begin betaal.[34][41]

Deur sy beheer deur die Levant uit te brei het Tiglat-Pileser 'n halfsirkel van beheer om Israel en Aram-Damaskus gevorm wat hulle van Egipte afgesny het. Laasgenoemde het met tye hulp aan die Levantynse state aangebied. Aram-Damaskus het so geopolities afgesonderd geraak en hulle voedselvoorraad was te klein vir al sy mense.[46]

'n 20ste-eeuse illustrasie van Tiglat-Pileser se verowering van Damaskus in 732 v.C.

In 733 het Tiglat-Pileser weer teen Aram-Damaskus opgeruk, want dit was die sterkste oorblywende staat in die streek, en hulle is gesteun deur Tirus en Israel. In 732 is Damaskus verower en Tiglat-Pileser het die grondgebied van Aram-Damaskus geannekseer.[34][41] In dieselfde konflik het Tiglat-Pileser Tirus verower[47] en Israel verslaan. Hy het laasgenoemde in twee verdeel: die noordelike deel as die provinsie Megiddo en die suidelike deel as 'n vasalstaat.[5]

Die enorme westelike uitbreiding van Assirië het Tiglat-Pileser en sy leërs in regstreekse kontak gebring met Arabiese stamme, van wie verskeie heffings begin betaal het. In 733 het Tiglat-Pileser opgeruk teen die Kedariete suid van Damaskus, in die hoop om sy beheer oor Suid-Sirië te konsolideer.[48] Die verrassingsaanval het die Kedaritiese koningin, Samsi, onkant betrap en die Kedariete is maklik verslaan.[49] Tiglat-Pileser het egter besef hy sou nie die gebiede wat deur die Kedariete regeer is, kan beheer nie. Hy het Samsi dus toegelaat om aan die bewind te bly onder die toesig van 'n Assiriese amptenaar as gids vir haar politieke dade.[48]

Verowering van Babilonië[wysig | wysig bron]

'n Kaart van die Nieu-Assiriese Ryk voor (pers) en ná (pers en blou) Tiglat-Pileser se bewind.[50]

Laat in sy bewind het Tiglat-Pileser al hoe meer op Babilonië in die suide gekonsentreer.[51] Dit was eens 'n groot en invloedryke koninkryk wat eeue lank met Assirië meegeding het,[52] maar gedurende die Nieu-Assiriese tydperk het dit swakker as sy noordelike buurstaat geword.[53] Babilonië het nie 'n goed georganiseerde weermag of interne etnies-kulturele verdeling gehad nie. Die staat het die meeste van die prominente suidelike stede beheer, soos Babilon, Kisj, Ur, Uruk, Borsippa en Nippur, maar was nie die enigste prominente groep in die streek nie. Galdese stamme, regeer deur hoofmanne wat dikwels onder mekaar baklei het, het die grootste deel van die suidelikste grondgebied oorheers. Arameërs het ook aan die rand van die gebied gewoon en was berug daarvoor dat hulle omringende gebiede geplunder het.[51][54]

In 731 het die Galdese hoofman Nabu-mukin-zeri van die stam Bit-Amukkani die mag in Babilon as koning oorgeneem.[5][55] Hy wou 'n einde bring aan die verdelings in Babilonië. Tiglat-Pileser het sy troonbestyging beskou as 'n uitdaging en bedreiging van Assiriese belange en heerskappy[5][51] en het dus daarna gestreef om Nabu-mukin-zeri en sy ondersteuners oor die volgende paar jaar te verslaan. Eerstens het Assirië se weermag Babilonië se oosgrens afgesper om te keer dat Nabu-mukin-zeri steun kry van Elam, wat dikwels Assiriese belange teengestaan het. Daarna het Tiglat-Pileser 'n paar Aramese en Galdese clans onderwerp.[55]

'n Reliëf uit Tiglat-Pileser se paleis van 'n Assiriese ruiter.

Die stryd om beheer van Babilonië het in 730 v.C. in alle erns begin. In dié jaar het Assiriese gesante aangeteken dat hulle na Babilonië gereis en 'n beroep op die inwoners gedoen het om hulle poorte oop te maak en aan Tiglat-Pileser oor te gee. Hulle het gesê die koning sou aan hulle amnestie en belastingsvoordele toestaan. Die Babiloniërs het die aanbod van die hand gewys. Nabu-mukin-zeri was nie in dié tyd in Babilon nie en het waarskynlik opdragte vir die oorlog uit sy tuiste in Sapia gegee.[56]

In 729 v.C. het Tiglat-Pileser Babilon verower en hom tot koning van beide Assirië en Babilon verklaar.[51] Dit was die eerste Assiriese koning wat as sulks deur die Babiloniërs erken is.[20] Nabu-mukin-zeri het Sapia in dieselfde jaar verloor, maar het blykbaar aangehou om weerstand teen Tiglat-Pileser te bied tot in 728 v.C. As nuwe koning het Tiglat-Pileser heffings ontvang van die magtigste Galdese stamme, die Bit-Dakkuri en Bit-Yakin.

Anders as ander lande wat deur Assirië verower is, is Babilonië nie in provinsies verdeel nie, maar het dit 'n volle koninkryk gebly wat in 'n persoonlike unie met Assirië was. Dit was hoofsaaklik omdat Assirië groot respek vir die Babiloniese kultuur en godsdiens gehad het.[57] Vanweë dié respek en omdat Babilonië tekens van die begin van 'n ekonomiese herstel getoon het, het Tiglat-Pileser daaraan gewerk om die bevolking gewoond te maak aan Assiriese heerskappy. Hy het twee keer deelgeneem aan die godsdienstig belangrike Nuwejaarsviering, wat die teenwoordigheid van die koning vereis het, en ook veldtogte gevoer teen oorblywende Galdese vestings in die verre suide wat weerstand teen sy heerskappy gebied het.[51]

Bybelse weergawe[wysig | wysig bron]

Tiglat-Pileser III neem ’n dorp oor.

In die Bybel word beskryf hoe Tiglat-Pileser III altesaam 34 ton silwer as heffing van koning Menahem van die Koninkryk Israel geëis het (2 Konings 15:19) en later sy opvolger, koning Peka, verslaan het (2 Konings 15:29).

Peka het ’n bondgenootskap gesluit met Resin, koning van Aram, teen Agas van Juda, wat die Assiriese monarg se hulp gevra het met die tempel se goud en silwer. Tiglat-Pileser het gou gereageer. Hy het eers met sy leër aan die ooskus van die Middellandse See afgemarsjeer en al die kusstede tot by Egipte oorgeneem. Dit het sy vyand se toegang tot die see afgesny. Daarna het hy Israel se leër verwoes en die Rubeniete, Gadiete en Manassestam as krygsgevangenes weggevoer na Galag, Gabor, Hara en die Gosanrivier (1 Kronieke 5:26). Hy het ’n marionetkoning in Peka se plek aangestel. Hy het sy veldtog afgesluit deur noord en wes op te trek, Aram te verwoes en Damaskus te verower. Hy het Resin vermoor en die bevolking na Kir weggevoer (2 Konings 16:9).

Hierna was die Assiriese bondgenootskap nie tot Agas se voordeel nie (2 Kronieke 28:20).

Familie en opvolging[wysig | wysig bron]

Die grafsteen van Iaba, Tiglat-Pileser se koningin, van Nimrud.

Die naam van Tiglat-Pileser se koningin was Iaba, maar haar afkoms is onseker.[58][59][60]

Tiglat-Pileser het vermoedelik rustig weens ouderdom gesterf. Hy is opgevolg deur sy seun Salmaneser V.[5] Gedurende Tiglat-Pileser se bewind was Salmaneser bekend onder sy geboortenaam, Ululayu. "Salmaneser" was 'n troonnaam wat hy aangeneem het toe hy die troon in 727 v.C. bestyg het. Salmaneser het waarskynlik aan van sy vader se veldtogte deelgeneem en verskeie briewe van hom aan sy vader is bekend. In baie daarvan doen hy verslag oor die grondgebied wat hy beheer het.[61]

Salmaneser is ná net 'n paar jaar deur Sargon II vervang nadat hy waarskynlik afgesit en vermoor is. Hoewel die Assiriese Koningslys beweer Sargon was die seun van Tiglat-Pileser, verskyn dié bewering nie in die meeste van sy inskripsies nie. Nadruk word eerder daarop gelê dat hy deur Assur aangestel is.[62]

Nalatenskap[wysig | wysig bron]

'n Reliëf uit Nimrud van Tiglat-Pileser.

Die Assirioloog Hayim Tadmor verwys na Tiglat-Pileser se bewind as 'n "waterskeiding" in die geskiedenis van die Midde-Ooste.[63] Sy nalatenskap was van enorme historiese belang. Sy bewind word algemeen beskou as die begin van 'n heeltemal nuwe tydperk van Assiriese imperialisme.[19][63] As die vroegste Assiriese koning wat in die Hebreeuse Bybel en die Babiloniese Kroniek genoem word, is Tiglat-Pileser die eerste een oor wie daar eksterne perspektiewe en weergawes van sy bewind bestaan.[34] Die hele Mesopotamiese geskiedenis voor Tiglat-Pileser word in die Hebreeuse Bybel geïgnoreer.[51]

Tiglat-Pileser het Assirië in 'n groot mate uitgebrei.[5] Teen die tyd van sy dood het hy die grondgebied van die Nieu-Assiriese Ryk meer as verdubbel.[51] Sy metode van die instelling van Assiriese heerskappy deur verowerde grondgebied in provinsies te verdeel het die ekonomie van die Assiriese staat aansienlik verander. Terwyl die Assiriërs voorheen staatgemaak het op heffings van vasals, het hulle van Tiglat-Pileser se tyd af al hoe meer afhanklik geraak van belasting wat deur provinsiale goewerneurs ingesamel is. Dié benadering het administratiewe koste verhoog, maar ook die risiko van opstande teen Assiriese heerskappy en die behoefte aan militêre ingryping verklein.[51]

Verskeie Assirioloë meen Assirië het eers 'n ware "ryk" geword tydens die bewind van Tiglat-Pileser[20][51][64][65] danksy sy grootte sonder presedent, veeletniese en veeltalige karakter en die nuwe meganismes vir ekonomiese en politieke beheer.[51] Assirië onder Tiglat-Pileser word dikwles beskou as die eerste wêreldryk in die geskiedenis:[65][66][67][68][69] 'n ryk sonder enige mededingers[26] wat die grootste deel van die wêreld regeer het wat aan die Assiriërs bekend was.[67] Dit het gedien as 'n model vir latere ryke in die Midde-Ooste en elders, hoofsaaklik danksy die imperiale innovasies van Tiglat-Pileser.[51]

Die Assiriese hervestigingsbeleid wat onder Tiglat-Pileser intenser geword het en onder sy opvolgers voortgesit is, het grootskaalse gevolge gehad. Die belangrikste hiervan is die verbetering van besproeiing in die provinsies, want hervestigde burgers het landboutegnieke aan nuwe gemeenskappe bekend gestel wat deur Assirië ontwikkel is, en dit het gelei tot vooruitgang deur die hele ryk.[38] Op lang termyn het die verskuiwing van mense van oor die hele ryk die kulturele en etniese samestelling van die Midde-Ooste vir altyd verander en het dit mettertyd gelei tot die opkoms van Aramees as die streek se omgangstaal,[36] 'n posisie wat dit tot in die 14de eeu n.C. behou het.[70]

Notas[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Spelling volgens 2 Konings, 1-2 Kronieke in die 1983-vertaling van die Afrikaanse Bybel
  2. ↑ Ešarra was 'n tempel wat aan die god Ninurta gewy was (wat dus "die seun van Ešarra" was). Teen die tyd van Tiglat-Pileser se bewind is Ninurta beskou as die seun van die nasionale god Assur.

Sien ook[wysig | wysig bron]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Tadmor 1994, p. 29.
  2. ↑ Zawadzki 1994, p. 53.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Davenport 2016, p. 36.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Radner 2016, p. 47.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 5,18 5,19 5,20 5,21 5,22 5,23 5,24 5,25 5,26 Radner 2012.
  6. ↑ Chen 2020, pp. 200–201.
  7. ↑ Brinkman 1968, p. 406.
  8. ↑ Grayson 1981, p. 73.
  9. ↑ Zawadzki 1994, p. 54.
  10. ↑ Parker 2011, p. 367.
  11. ↑ Yamada & Yamada 2017, p. 390.
  12. ↑ Garelli 1991, p. 48.
  13. ↑ Davenport 2016, pp. 37–41.
  14. ↑ 14,0 14,1 Jacobs & Price 1906, p. 145.
  15. ↑ Yamada & Yamada 2017, p. 391.
  16. ↑ 16,0 16,1 Frame 1992, pp. 303–304.
  17. ↑ Bertin 1891, p. 49.
  18. ↑ Yamada & Yamada 2017, p. 388.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Frahm 2017, p. 176.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Beaulieu 2018, p. 197.
  21. ↑ Gerard Gertoux 2015, Assyrian and biblical chronologies are they reliable? (hersien in 2023) 61 bladsye - hal.science
  22. ↑ Düring 2020, p. 43.
  23. ↑ Düring 2020, p. 46.
  24. ↑ 24,0 24,1 Frahm 2017, p. 167.
  25. ↑ Merrill, Rooker & Grisanti 2011, p. 30.
  26. ↑ 26,0 26,1 Düring 2020, p. 144.
  27. ↑ Frahm 2017, pp. 167, 169.
  28. ↑ 28,0 28,1 Frahm 2017, p. 172.
  29. ↑ Frahm 2017, pp. 170–171.
  30. ↑ Frahm 2017, p. 171.
  31. ↑ Frahm 2017, p. 173.
  32. ↑ Frahm 2017, p. 175.
  33. ↑ Grayson 1982, pp. 277–278.
  34. ↑ 34,00 34,01 34,02 34,03 34,04 34,05 34,06 34,07 34,08 34,09 34,10 34,11 34,12 Frahm 2017, p. 177.
  35. ↑ Düring 2020, p. 142.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Frahm 2017, pp. 177–178.
  37. ↑ Radner 2017, p. 212.
  38. ↑ 38,0 38,1 Radner 2017, p. 210.
  39. ↑ Oded 1974, p. 42.
  40. ↑ Fuchs 2017b, p. 262.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 41,4 41,5 41,6 41,7 Bagg 2017, p. 270.
  42. ↑ Dubovský 2006, pp. 154–155.
  43. ↑ Dubovský 2006, pp. 161–162.
  44. ↑ Bagg 2017, pp. 270–271.
  45. ↑ Elat 1978, p. 20.
  46. ↑ Dubovský 2006, pp. 162–163.
  47. ↑ Dubovský 2006, p. 163.
  48. ↑ 48,0 48,1 Frahm 2017b, pp. 300–301.
  49. ↑ Dubovský 2006, p. 162.
  50. ↑ Frahm 2017, p. 179.
  51. ↑ 51,00 51,01 51,02 51,03 51,04 51,05 51,06 51,07 51,08 51,09 51,10 Frahm 2017, p. 178.
  52. ↑ Frahm 2014, p. 209.
  53. ↑ Brinkman 1973, p. 89.
  54. ↑ Brinkman 1973, pp. 89–90.
  55. ↑ 55,0 55,1 Beaulieu 2018, p. 196.
  56. ↑ Beaulieu 2018, pp. 196–197.
  57. ↑ Beaulieu 2018, p. 198.
  58. ↑ Yamada & Yamada 2017, p. 393.
  59. ↑ Collon 2010, p. 149.
  60. ↑ Lawson Younger 2002, p. 207.
  61. ↑ Yamada & Yamada 2017, pp. 397–400.
  62. ↑ Parker 2011, pp. 365–367.
  63. ↑ 63,0 63,1 Dubovský 2006, p. 153.
  64. ↑ Düring 2020, p. 137.
  65. ↑ 65,0 65,1 Oded 1974, p. 38.
  66. ↑ Düring 2020, p. 133.
  67. ↑ 67,0 67,1 Liverani 2017, p. 536.
  68. ↑ Frahm 2017, p. 161.
  69. ↑ Elayi 2017, p. 2.
  70. ↑ Filoni 2017, p. 37.

Bronne[wysig | wysig bron]

  • Albright, W. F. (1949). "Book Reviews: Thierberger, Frederic, King Solomon". Jewish Social Studies. 11: 163.
  • Bagg, Ariel M. (2017). "Assyria and the West: Syria and the Levant". In E. Frahm (red.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. pp. 268–274. ISBN 978-1118325247.
  • Beaulieu, Paul-Alain (2018). A History of Babylon, 2200 BC - AD 75. Pondicherry: Wiley. ISBN 978-1405188999.
  • Bertin, G. (1891). "Babylonian Chronology and History". Transactions of the Royal Historical Society. 5: 1–52. doi:10.2307/3678045. JSTOR 3678045. S2CID 164087631.
  • Brinkman, John Anthony (1968). Political History of Post-Kassite Babylonia (1158-722 B.C.). Rome: Pontificium Institutum Biblicum. OCLC 17793.
  • Brinkman, John Anthony (1973). "Sennacherib's Babylonian Problem: An Interpretation". Journal of Cuneiform Studies. 25 (2): 89–95. doi:10.2307/1359421. JSTOR 1359421. S2CID 163623620.
  • Chen, Fei (2020). "A List of Assyrian Kings". Study on the Synchronistic King List from Ashur. BRILL. ISBN 978-9004430921.
  • Cogan, Mordechai (2017). "Restoring the Empire". Israel Exploration Journal. 67 (2): 151–167. JSTOR 26740626.
  • Collon, Dominique (2010). "Getting it Wrong in Assyria: Some Bracelets from Nimrud". Iraq. 72: 149–162. doi:10.1017/S0021088900000619. JSTOR 20779022. S2CID 191932360.
  • Dalley, Stephanie (2017). "Assyrian Warfare". In E. Frahm (red.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. pp. 522–533. ISBN 978-1118325247.
  • Damerji, Muayyad Said (2008). "An Introduction to the Nimrud Tombs" in Nimrud Conference.: 81–82. OCLC 276334503. 
  • Davenport, T. L. (2016). Situation and Organisation: The Empire Building of Tiglath-Pileser III (745-728 BC) (PDF). University of Sydney.
  • Dubovský, Peter (2006). "Tiglath-pileser III's Campaigns in 734-732 B.C.: Historical Background of Isa 7; 2 Kgs 15-16 and 2 Chr 27-28". Biblica. 87 (2): 153–170. JSTOR 42614666.
  • Düring, Bleda S. (2020). The Imperialisation of Assyria: An Archaeological Approach. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1108478748.
  • Elat, Moshe (1978). "The Economic Relations of the Neo-Assyrian Empire with Egypt". Journal of the American Oriental Society. 98 (1): 20–34. doi:10.2307/600148. JSTOR 600148.
  • Elayi, Josette (2017). Sargon II, King of Assyria. Atlanta: SBL Press. ISBN 978-1628371772.
  • Elayi, Josette (2022). Tiglath-pileser III, Founder of the Assyrian Empire. Atlanta: SBL Press. ISBN 978-1628374308.
  • Filoni, Fernando (2017). The Church in Iraq. Washington, D.C.: The Catholic University of America Press. ISBN 978-0813229652.
  • Frahm, Eckart (2014). "Family Matters: Psychohistorical Reflections on Sennacherib and His Times". In Kalimi, Isaac; Richardson, Seth (reds.). Sennacherib at the Gates of Jerusalem: Story, History and Historiography. Leiden: Brill PublishersFframe. ISBN 978-9004265615.
  • Frahm, Eckart (2017). "The Neo-Assyrian Period (ca. 1000–609 BCE)". In E. Frahm (red.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. pp. 161–208. ISBN 978-1118325247.
  • Frahm, Eckart (2017b). "Assyria and the Far South: The Arabian Peninsula and the Persian Gulf". In E. Frahm (red.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. pp. 299–310. ISBN 978-1118325247.
  • Frame, Grant (2007) [1992]. Babylonia 689-627 B.C: A Political History. The Netherlands Institute for the Near East. ISBN 978-9062580699.
  • Fuchs, Andreas (2017). "Assyria and the North: Anatolia". In E. Frahm (red.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. pp. 249–258. ISBN 978-1118325247.
  • Fuchs, Andreas (2017). "Assyria and the East: Western Iran and Elam". In E. Frahm (red.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. pp. 259–267. ISBN 978-1118325247.
  • Garelli, Paul (1991). "The Achievement of Tiglath-pileser III: Novelty or Continuity?" (PDF). In Cogan, M.; Ephʿal, I. (reds.). Ah, Assyria..., Studies in Assyrian History and Ancient Near Eastern Historiography Presented to Hayim Tadmor. Jerusalem: Magnes. ISBN 978-9654933971.
  • Grayson, Albert Kirk (1981). "Assyrian Royal Inscriptions: Literary Characteristics". In Fales, F. M. (red.). Assyrian Royal Inscriptions: New Horizons in Literary, Ideological, and Historical Analysis. Papers of a Symposium held in Cetona (Siene) June 26-28 1980. Rome: Instituto per l‘Oriente.
  • Grayson, Albert Kirk (1982). "Assyria: Ashur-dan II to Ashur-Nirari V (934–745 B.C.)". In Boardman, John; Edwards, I. E. S.; Hammond, N. G. L. & Sollberger, Edmond (reds.). The Cambridge Ancient History: Volume 3, Part 1: The Prehistory of the Balkans, the Middle East and the Aegean World, Tenth to Eighth Centuries BC (2nd uitg.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-22496-9.
  • Tadmor, Hayim; Yamada, Shigeo (2011). The Royal Inscriptions of Tiglath-Pileser III, King Of Assyria (744-727 BC) And Shalmaneser V (726-722 BC), Kings of Assyria. Eisenbrauns.
  • "TIGLATH-PILESER". The Jewish Encyclopedia 12. (1906). New York: Funk and Wagnalls. OCLC 460204274. 

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Tiglat-Pileser_III&oldid=2632924"