Gaan na inhoud

Valencia, Spanje

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

ValenciaValència

Kaart Wapen
Vlag
 Land Vlag van Spanje Spanje
 Administratiewe gewes Valencia
 Provinsie Valencia
 Koördinate 39°28′N 0°22′W / 39.467°N 0.367°W / 39.467; -0.367
 Stigting 138 v.C.
 Oppervlakte:  
 - Totaal 134,65 vk km
 Hoogte bo seevlak 15 m
 Bevolking:  
 - Totaal (2021) 789 744
 - Bevolkingsdigtheid 5 865,16/vk km
 Tydsone UTC +1 (MET)
 - Somertyd UTC +2 (MEST)
 Burgemeester María José Catalá
(PP)
 Amptelike webwerf valencia.es

Valencia (Spaans: [baˈlenθja], ) of València (Katalaans/Valensiaans: [vaˈlensia]) is die derde grootste stad in SpanjeMadrid en Barcelona. Valencia is ook 'n hawestad aan die ooskus van Spanje en aan die Middellandse See geleë. Valencia is die hoofstad van die Outonome Gemeenskap Valencia en die provinsie Valencia. Die bevolking van Valencia staan volgens 'n skatting van 2021 op 789 744. Die burgemeester van Valencia is María José Catalá.

Valencia se stadsaal

Valencia het 'n Mediterreense klimaat met warm droë somers en matige winters.

Etimologie

[wysig | wysig bron]
'n Romeinse Hoorn van oorvloed, simbool van Valentia, gevind op die vloer van 'n Romeinse gebou in die Plaça de la Mare de Déu

Die Latynse stadsnaam was Valentia ([waˈlɛntɪ.a]), wat "sterkte" of "dapperheid" beteken, te wyte aan die Romeinse praktyk om die dapperheid van voormalige Romeinse soldate na 'n oorlog te erken. Die Romeinse historikus Titus Livius verduidelik, dat die stigting van Valentia in die tweede eeu v.C. gebeur het, omdat Romeinse soldate hulle gevestig het ná 'n oorlog teen 'n Lusitaniese rebel, Viriatus, tydens die derde inval van die Lusitaniese oorlog.[1]

Tydens die Islamitiese heerskap het die stad die titel Medina at-Tarab ("stad van vreugde") gedra volgens een vertaling, of Medina at-Turab ("stad van sande") volgens 'n ander, aangesien dit aan die oewer van die rivier Turia geleë was. Dit is nie duidelik of 'n Arabiese variant van die Latynse naam (Balansiyya) vir die wyer Taifa Valencia gebruik is of ook vir die stad nie.[2]

Deur geleidelike fonetiese veranderinge het Valentia in Spaans Valencia ([baˈlenθja]) en in Valensiaans València ([vaˈlensia]) geword. In Valensiaans dui 'n e met 'n kort aksent (è) op [ɛ] pleks van [e], maar die woord València is 'n uitsondering van dié reël, aangesien è as [e] uitgespreek word. Die spelling "València" is goedgekeur deur die Acadèmia Valenciana de la Llengua gebaseer op tradisie na 'n debat oor dié aangeleentheid. Sedert 2017 is "València" die enigste amptelike naam van die stad.[3] In 2023 het die Kultuurkommissie van die munisipale korporasie in beginsel ooreengekom op 'n dubbele amptelike benaming Valencia / Valéncia, met die verregses wat daarin kon slaag om 'n niestandaard akute aksent in die e van die Valensiaanse naam af te dwing.[4][5]

Klimaat

[wysig | wysig bron]
Weergegewens vir Valencia, 1981–2010
Maand Jan Feb Mar Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Des Jaar
Gemiddelde maksimum (°C) 16,4 17,1 19,3 20,8 23,4 27,1 29,7 30,2 27,9 24,3 19,8 17,0 22,8
Gemiddelde temperatuur (°C) 11,8 12,5 14,4 16,2 19,0 22,9 25,6 26,1 23,5 19,7 15,3 12,6 18,3
Gemiddelde minimum (°C) 7,1 7,8 9,6 11,5 14,6 18,6 21,5 21,9 19,1 15,2 10,8 8,1 13,8
Neerslag (mm) 37,0 36,0 33,0 38,0 39,0 22,0 8,0 20,0 70,0 77,0 47,0 48,0 475,0
Reëndae (d) 4,4 3,9 3,6 4,8 4,3 2,6 1,1 2,4 5,0 5,0 4,3 4,8 46,2
Humiditeit (%) 64 64 63 62 65 66 67 68 67 67 66 65 65,3
Bron: AEMET[6]

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Valencia is in 137 v.C. deur die Romeine gestig op die terrein van 'n vorige Iberiese dorp aan die oewer van die Turia rivier. Die oorspronklike Latynse naam van die stad was Valentia /wa'lentia/, wat "krag" of "fermheid" beteken. Tydens die Moorse besetting van Valencia het dié stad as Balansiya bekend gestaan. Deur die eeue heen het veranderende uitsprake gelei tot die naam in sy moderne vorm, te wete Valencia /ba'lenθja/ in Spaans en València in Katalaans.

Valencia was onder Romeinse heerskappy tot 413 n.C. toe dit deur die Wes-Gote en later in 714 deur die More verower is. In hierdie tyd was die bevolking op die Spaanse Skiereiland oorwegend Moslems. In 1094, het Rodrigo Díaz de Vivar (El Cid) Valencia verower. Sy oorwinning is in die Cantar del mio Cid opgeteken. In 1102 is die stad weer vir Islam deur die Almoravide herower. In 1238 het Koning James I van Aragon Valencia verower. As 'n politieke en outonome gemeenskap, met 'n eie spesiale parlement en voorregte, het Valencia sy oorsprong aan hierdie oorwinning te danke en is daarna by James I se nuutgevestigde Koninkryk van Valencia ingelyf.

Tydens die 15de en 16de eeue was Valencia een van die groot ekonomiese magte aan die Middellandse See. In hierdie tydvak beleef Valencia 'n Goue Era (Siglo de oro), gepaardgaande met 'n opbloei in die kunste aan die hand van Joanot Martorell, skrywer van Tirant lo Blanc, wat as die eerste moderne Europese roman beskou word. Ander skrywers en bekendes uit Valencia in die era sluit die digters Ausias March, Roig de Corella asook Isabel de Villena, Jordi de Sant Jordi en Jaume Roig, en andere, in. Ander kultuurprestasie uit dié tyd was die eerste drukpers op die Iberiese Skiereiland wat in Valencia bedryf is. Die eerste gedrukte Bybel in 'n Romaanse taal, Katalaans, is in circa 1478 in Valencia gedruk en hierdie prestasie word aan Bonifaci Ferrer toegedig.

Koning Filips V van Spanje

Tydens die Spaanse Opvolgingsoorlog van 1702 tot 1713, het Europese moondhede na die afsterwe van Karel II van Habsburg met mekaar gewedywer om elkeen 'n eie kandidaat as leier van Spanje te probeer afdwing. Die koning van Aragon (insluitende Aragon, die Baleariese Eilande, Valencia en Katalonië) het hom by Aartsbiskop Karel VI van Oostenryk geskaar uit vrees vir dreigende sentralisasie, terwyl die Adelstand Philippus V van Bourbon, kleinseun van Lodewyk XIV ondersteun het. Na die verdrae van Utrecht in 1713 en Rastatt in 1714 is Philippus V van Bourbon aangewys as Koning van Spanje met die voorwaarde dat hy afstand doen van die Franse troon. Sy sukses het gelei tot die afskaffing van plaaslike voorregte en die einde van die streek se tradisionele outonomie tot gevolg gehad.

Op 24 Januarie 1706 het Charles Mordaunt, derde Graaf van Peterborough en eerste Graaf van Monmouth 'n klein groepie Engelse kavalleriesoldate in Valencia ingelei, nadat hulle die nabygeleë fort te Sagunto verower het en die Spaanse Bourbonse leër tot terugtrekking gebluf het. Die Engelse het die stad vir 16 maande beset en talle pogings om hulle uit te sit gefnuik. Engelse soldate het sover gevorder as Requena op die pad na Madrid. Na die oorwinning deur die Bourbonse leër tydens die Slag van Almansa op 25 April, 1707, het die Engelse leër Valencia ontruim.

Tydens die Skiereilande Oorlog het Portugese, Spaanse en Britse magte teen Napoleon geveg en is Valencia deur die Franse onder Maarskalk Louis Gabriel Suchet van Kersdag 1811 tot 8 Januarie die daaropvolgende jaar beleër voordat die stad tot 'n val gekom het. Vir sy oorwinning is hy met 'n hertogstitelduc d'Albufera da Valencia beloon.

Met die val van Madrid tydens die Spaanse Burgeroorlog van 1936 tot 1939, is die hoofstad van die Republiek na Valencia toe verskuif. Die oorlog tussen die republikeine en die nasionaliste het ten einde geloop met nasionalistiese oorwinning onder leiding van Generaal Francisco Franco. Tydens die oorlog het deur Franco beleër. Die na-oorlogse tydperk was 'n moeilike tyd vir die inwoners van Valencia. Tydens die sogenaamde Franco-jare is die gebruik en onderrig van Katalaans verbied en selfs strafbaar gemaak. Franco is na sy dood in 1975 deur Juan Carlos I as koning en staatshoof opgevolg. Die Spaanse Grondwet van 1978 het die weg gebaan vir die herstel van demokrasie en die gedeeltelike herwinning van streeksoutonomie in Spanje. In 1982 is Outonomiese Status aan Valencia toegeken.

Op 3 Julie 2006, enkele dae voor 'n Katolieke feesviering gelei deur Pous Benedictus XVI, het 40 mense in 'n ondergrondse treinongeluk omgekom nadat 'n tonnelmuur vermoedelik ingeval het.

Argitektuur

[wysig | wysig bron]
Binne die Katedraal

Die antieke kronkelende strate van die Barrio del Carmen se geboue dateer uit die Romeinse and Arabiese tydperke. Die Katedraal, wat tussen die 13de en 15de eeue geboue is, is hoofsaaklik in 'n gotiese styl gebou en bevat elemente van beide barokse en Romaanse argitektuur. Langs die Katedraal is die gotiese Basiliek van die Maagde (Basílica De La Virgen De Los Desamparados) geleë. Die 15de eeuse Serrano en Quart torings is bekende landmerke, wat eens deel van stadsmuur was.

Die Verenigde Nasies se Opvoedkundige, Wetenskaplike en Kulturele Organisasie (UNESCO) het die gotiese syhandelsmark (La Lonja de la Seda) tot 'n wêrelderfenisgebied verklaar. Die modernistiese Sentraal-Mark (Mercado Central) is een van die grootstes in Europa. Die hooftreinstasie (Estación Del Norte) is in kunsdekorstyle gebou.

Die wêreldbekende argitek Santiago Calatrava is die skepper van die futuristiese Stad van Kuns en Wetenskappe (Ciutat de les Arts i les Ciències), wat 'n wetenskapmuseum, IMAX-teater en 'n indrukwekkende oseanografiese park bevat. Calatrava is ook verantwoordelik vir die brug in die stadsentrum, wat na hom vernoem is. Die Musiekpaleis (Palau De La Música) is 'n toonbeeld van moderne argitektuur in Valencia.

Parke en pleine

[wysig | wysig bron]
Basiliek van die Maagd

Die grootste plein is die Plaza del Ayuntamiento, waar die stadsaal (Ayuntamiento) geleë is. Daar is restourante, koffiewinkels en kroeë.

Die Plein van die Maagd (Plaza de la Virgen), waar die Basiliek van die Maagd en Turiafontein geleë is, is 'n gewilde plek vir toeriste en plaaslike besoekers. Om die hoek is die Plaza de la Reina, met die Katedraal, lemoenbome en nog restourante en kroeë.

Die Turiarivier is na die groot vloede in 1957 herlei om oorstromings, waaronder die stad telkens gebukkend gegaan het, te voorkom en die ou rivierbedding is in Turia-parke (bekend as die Jardines del Viejo Cauce del Turia) omskep. Oorblywende dele van bedding is in speel- en sportgronde omskep. Die Musiekpaleis (Palau De La Música) en die Stad vir Kuns en Wetenskappe lê aan die weerskante van die Turia-tuine.

Ander parke in Valencia sluit die Jardines del Real o 'Viveros' , die 19de eeuse neo-klassieke Jardines de Monforte met marmerbeelde en fonteine asook die Botaniese tuine met meer as 3 000 plantsoorte in.

Onderwys

[wysig | wysig bron]

Valencia spog met twee universiteite. Die Universiteit van Valencia (Universitat de València) is in 1499 as die Estudi General de Valènciaen gestig en is een van die grootste en oudste universiteite in Spanje. Die Universiteit het ongeveer 60 000 studente oor vier kampusse versprei. Valencia het ook 'n Politegniese universiteit (Universitat Politécnica de València).

Ekonomie en vervoer

[wysig | wysig bron]

Valencia se ekonomie het oor die laaste dekade sterk gegroei, aangevuur deur toerisme en bounywerhede. Valencia spog met een van die besigste hawens aan die Middellandse See en hanteer 20% van Spanje se uitvoere. Die vernaamste uitvoerprodukte is drank en voedsel. Die Valencia streek is veral bekend vir sy lemoene. Ander produkte sluit meubels, keramiese teëls, waaiers, tekstiele en ysterprodukte in. Valencia se vervaardigingsektor is gefokus op metaalverwerking, chemikalieë, tekstiele, skeepsbou en brouerye. Die werkloosheidsyfer is Valencia is laer as die Spaanse gemiddeld, terwyl klein en medium-groot ondernemings 'n belangrik bousteen van die streeksekonomie is.

Valencia het sy metro spoorwegstelsel wat deur die Ferrocarrils de la Generalitat Valenciana (F.G.V.) bedryf word. Daar is ook 'n (EMT) munisipale busdiens. Valencia het ook sy eie lughawe wat hoofsaaklik vlugte uit ander dele van Spanje en veral laekoste vlugte elders uit Europa hanteer. Danksy Spanje se hoëspoedtreine is Barcelona en Madrid ongeveer drie en 'n halfuur per trein uit Valencia.

Kultuur

[wysig | wysig bron]
Les Falles de Sant Josep in Valencia

Die Spaanse skrywer, Vicente Blasco Ibáñez (1867–1928), is in Valencia gebore. Hy het met groot bewondering na Valencia as 'lewende' kunsstad met statige ou paleise, elegante herehuise en kerke verwys, met rumoerighede op die Estación del Norte stasie of die Sentrale mark. Hy was veral beïndruk met die oop, vriendelike geaardheid van die seevarende inwoners langs die kus. Hierdie ryk kultuurerfenis manifesteer vandag nog in die talle besienswaardighede en feestelikhede in Valencia.

Daar is die bekende tamatiegeveg, La Tomatina wat in jaarliks in Augustus in die naburige dorp van Buñol gehou word. Die bekendste fees op die jaarlikse kalender is die jaarlikse Les Falles de Sant Josep wat vir dae lank in Maart gevier word en gepaardgaan met vuurwerkvertonings, musiek, straatpaartytjies en vreugdevure. Op die laaste aand van die fees op 19 Maart, word groot kartonpopfigure (niñots) (soms afbeeldings van bekendes in politieke en sosiale kringe) op die plaza verbrand. Die fees het sy ontstaan in die 15de eeu as 'n geleentheid ter herdenking St. Josef, die beskermheilige van skrynwerkers.

Op die sportgebied spog Valencia met 'n suksesvolle en beroemde sokkerklub, Valencia Club de Fútbol wat La Liga in 2002 en 2004 gewen het. Dit was een van die gasheerstede tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1982. Valencia is die eerste Europese stad in 150 jaar wat gekies is as gasheerstad vir die America's Cup-seilvaartkompetisie in 2007.

Museums en monumente

[wysig | wysig bron]
Die Oseanografie in Valencia
Die Halfronde of L'Hemisfèric vorm deel van die Ciudad de las Artes y las Ciencias en huisves (onder andere) 'n Imax-bioskoop en 'n planetarium.

Valencia het verskeie museums en besienswaardighede. Benewens die kleinere munisipale en militêre museums word die belangrikste besienswaardighede hieronder gelys:

Susterstede

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. (en) A. E. Astin (1989). The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. p. 140. ISBN 978-0-521-23448-1. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Mei 2016. Besoek op 5 Mei 2016.
  2. (ca) Agustí Galbis (19 Junie 2009). "La ciutat de Valencia i El nom de "Madinat al-Turab"". Del Sit a Jaume I "Bloc en els artículs d'Agustí Galbis. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 April 2014. Besoek op 7 April 2014.
  3. (ca) (es) Generalitat Valenciana (14 Februarie 2017). "DECRET 16/2017, de 10 de febrer, del Consell, pel qual s'aprova el canvi de denominació del municipi de Valencia per la forma exclusiva en valencià de València. [2017/1189]" (PDF). Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 21 Januarie 2021. Besoek op 21 Januarie 2021.
  4. (es) Carlos Navarro Castelló (19 September 2023). "El PP pasa de la AVL horas después de la reunión con Mazón y acuerda con Vox una denominación bilingüe de Valencia fuera de la normativa: Valéncia". elDiario.es. Besoek op 19 Mei 2024.
  5. (es) Víctor Romero (19 September 2023). ""València o Valéncia": PP y Vox desafían a la 'RAE valenciana' y le cambian la tilde a la ciudad". El Confidencial. Besoek op 19 Mei 2024.
  6. (es) "Valores climatológicos normales. València". AEMET. Besoek op 19 Mei 2024.
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 (es) "Ciudades hermanadas con València". Valencia. Besoek op 18 Mei 2024.

Verdere leesstof

[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]