Gaan na inhoud

Willem Johannes de Klerk

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
W. J. de Klerk
Ds. Willem Johannes de Klerk was twee maal leraar van Johannesburg, van 1904-1907 en weer van 1928 tot hy sy emeritaat aanvaar het in 1943. Hy is op 26 September daardie jaar oorlede.
Naam Willem Johannes de Klerk
Geboorte 23 Oktober 1875
Burgersdorp
Sterfte 21 September 1943 (op 67)
Primrose-Oos, Germiston
Kerkverband Gereformeerd
Gemeente(s) Heidelberg (1903-1905)
Johannesburg (1905-1907)
Aliwal-Noord (1907-1911)
Potchefstroom (1911-1923)
Johannesburg (1929-1942)
Jare aktief 1903–1943
Kweekskool Teologiese Skool Burgersdorp

Ds. Willem Johannes de Klerk (Burgersdorp, 23 Oktober 1875 – Primrose-Oos, Germiston, 21 September 1943) was ’n Gereformeerde predikant en opvoedkundige, die vader van oudmin. Jan de Klerk en die grootvader van oudpres. F.W. de Klerk en die predikant, koerantredakteur en politieke raadgewer dr. Willem de Klerk, asook die skoonvader van adv. J.G. Strijdom (Susan Strijdom was ds. De Klerk se dogter), 'n gewese eerste minister van Suid-Afrika. Hy word beskryf as ’n vurige Afrikaner. Hy was van 1919 tot 1927 die eerste registrateur van die Potchefstroomse Universiteitskollege en het ’n prominente rol in die totstandkoming en opbou daarvan gespeel.[1][2]

Herkoms en opleiding

[wysig | wysig bron]
Professore en studente van die Teologiese Skool op Burgersdorp in 1897. Willem de Klerk sit voor, sesde van links. Voor: Ferdinand Postma, P. Coetzee, J. Venter, Wardaugh, P. Lion Cachet, Willem de Klerk, W. Henning, J.P. van der Walt, J. Pretorius. Middel: G.H.J. Kruger, J.D. du Toit, P.C. Snyman, J.A. du Plessis, prof. J. Lion Cachet, prof. S. Postma, J. Kruger, J.G.H. van der Walt. Agter: C. Pretorius, J. Maré, ene Faul, H. de Klerk, L.J. du Plessis (begin 1969, met die skool se eeufees, die oudste [89 jaar] nog lewende oudstudent van die Teologiese Skool en woonagtig te Reddersburg, seun van ds. L.J. du Plessis), J. du Plessis, F. Henning, J. du Plooy, C. van der Walt, N.H. van der Walt, D. Postma.

Willem Johannes de Klerk was die seun van Barend Jacobus de Klerk (Cradock, 25 Maart 1826 – distrik Albert, 22 Desember 1888) en sy tweede vrou, Maria Jacoba Grobler. B.J. se Klerk se eerste vrou is oorlede waarna hy op 17 Maart 1873 op Burgersdorp in die huwelik bevestig is. Hy was 46 en sy bruid 17 jaar oud.[3]

Ds. De Klerk se oupa Johannes Cornelis de Klerk is in 1791 in Le Coteau, Frankryk, gebore en oorlede op 3 November 1878 op Burgersdorp. Hy was die seun van Barend de Klerk (gebore op Stellenbosch en oorlede op Cradock in 1794), die seun van Barend de Klerk (gebore op Durbanville voor 8 November 1716 en oorlede op 1 Januarie 1794). Sy vader, die stamvader van hierdie De Klerk-familie in Suid-Afrika, Abraham de Klerk, de Clercq of le Clerq, is op 7 Mei 1660 op Walcheren-eiland, Serooskerke, Zeeland, Nederland, gebore en oorlede in 1745 aan die Kaap.

Nadat hy sy skoolonderwys op Burgersdorp ontvang het, matrikuleer Willem Johannes de Klerk aan die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk aldaar waar hy in 'n stadium voorsitter van die Studente Letterkundige Vereniging was. Hy is in 1900 gevange geneem op aanklag van hoogverraad omdat hy 'n Kaapse Rebel was. Ná vier maande is hy vrygelaat, maar in September opnuut aangekeer en vir ses maande King William's Town gestuur. In September 1902, vier maande ná die einde van die Driejarige Oorlog, skryf hy die kandidaateksamen, waarna hy beroepbaar gestel is in die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika. Soos met ander studente van prof. Jan Lion Cachet, onder andere Totius, ds. Willem Postma, dr. P.C. Snyman, prof. J.A. du Plessis en ds. Dirk Postma, wat positief ingestel was jeens die sending danksy hul professor se invloed, was ds. De Klerk ook die sending goedgesind.[4]

Tot Junie 1903 was dws. De Klerk hoof van die Vrije Christelijke School op Burgersdorp.

In die bediening

[wysig | wysig bron]
Ds. De Klerk omstreeks 1917 toe hy predikant van die Gereformeerde kerk Potchefstroom was.
Die ontvangs van die Afrikaanse Bybel in Johannesburg. Ds. De Klerk staan tweede van regs.
Die buiteblad van ds. De Klerk se werk De Gesneuvelden en gestorven van de Gereformeerde Kerken in Zuid-Afrika gedurende den oorlog 1899-1902 met 'n voorwoord deur prof. Jan Lion Cachet wat in 1904 verskyn het .

Van 1903 tot 1905 was hy predikant van Heidelberg. Op Heidelberg het hy, soos ds. Attie Louw van die plaaslike NG gemeente, die leiding geneem in die opheffing van Afrikaners op maatskaplike gebied deur middel van beter onderwys. Dit was veral Alfred Milner se anglisasiebeleid wat die Afrikaanse predikante dwars in die krop gesteek het.[5] Daarna was hy tot 1907 as predikant van die Gereformeerde kerk Johannesburg die enigste Gereformeerde predikant aan die Rand waar hy sy werk per fiets gedoen het. Hier het hy hom in die besonder be­ywer om die arm Afrikaners se lot te verbeter.[6]

Van die Gereformeerde kerk Aliwal-Noord in die Noordoos-Kaap was hy ook net ’n kort rukkie leraar, want hy vertoef net daar tot in Julie 1911 toe hy ’n beroep aanneem na die Gereformeerde kerk Potchefstroom, waar hy in Oktober daardie jaar as die gemeente se derde leraar agtereenvolgens bevestig is. Die nuwe kerk op Aliwal-Noord is in sy dienstyd in gebruik geneem nadat die hoeksteen gelê is op 12 Mei 1906, moontlik deur ds. De Klerk self.

Die eerste jare van sy bediening op Potchefstroom was 'n tyd van rustige arbeid. Die naoorlogse tyd van heropbou was op dreef en die Unie van Suid-Afrika het beslag gekry met genl. Louis Botha as eerste minister. In die Potchefstroomse Doppergemeente is hierdie tyd veral gekenmerk deur die bevordering van Christelik-nasionale onderwys. Daar het 'n noue band tussen die gemeente en die onderwysinrigtings van die Gereformeerde Kerk in Potchefstroom bestaan, naamlik die Teologiese Skool en die voorbereidende skole (voorlopers van die Mooirivierskool en Potchefstroom Gimnasium), nes die geval was op Burgersdorp voor die Teologiese Skool in 1904 na Potchefstroom verskuif is.

Afrikaners en selfs familielede en Gereformeerde gemeentelede het hewig van mekaar op politieke gebied verskil toe die regering in 1914 besluit om hom by Engeland teen Duitsland te skaar en Duits-Suidwes-Afrika binneval. Sommige Afrikaners het gerebelleer en die wapen teen die owerheid opgeneem. Hierdie gebeure het in die Gereformeerde gemeente weerklank gevind en ook in ander kerke in Potchefstroom. Daar is selfs 'n aparte kerk deur NG lidmate gestig, die NG gemeente Potchefstroom-Mooirivier, wat bestaan het uit lidmate wat getrou aan die regering was. 'n Breuk het in die eenheid van die plaaslike Gereformeerde kerk ontstaan. In Desember 1914 het die kerkraad besluit om die viering van die Nagmaal vir 'n onbepaalde tyd uit te stel. Gelukkig het die meeste beswaarde lidmate bly volhard in die gemeenskap van die kerk, hoewel 'n paar bedank het.

Ds. De Klerk het as predikant op Potchefstroom deur diep waters gegaan. Hy moes sy vrou en dogtertjie in 1919 aan die dood afstaan. Hulle is saam begrawe.

Toe die PUK vir CHO in 1919 'n selfstandige inrigting word, het die kerkaad ds. De Klerk verlof gegee om as eerste registrateur waar te neem. Hy moes 'n driedubbele taak verrig, want hy was ook nog van 1911 tot 1919 konsulent van die Gereformeerde kerk Wolmaransstad. In 1923 is hy heeltyds as registrateur benoem, maar hy het ook nog in die gemeente gepreek en die sakramente bedien (tot 1927) terwyl ds. I.D. Krüger die voltydse leraar was.

In 1928 het hy ’n beroep aangeneem na sy ou gemeente Johannesburg, waar hy sou bly tot sy aftrede in 1942, ’n jaar voor sy dood. Tog het hy die stewige bande met die PU vir CHO behou: Vanaf 1928 dien hy as lid en van 1930 tot 1942 as voorsitter van die universiteitskollege se raad.

In die geskiedenis van die PU vir CHO (nou die Noordwes-Universiteit) neem W.J. de Klerk 'n belangrike plek in. Paslik is 'n vrouekoshuis (later ’n gastehuis) na hom genoem. In 1929 het ds. en mev. De Klerk, ten spyte van die skokkende depressietoestande, die Gereformeerde kerk Eldoret in Kenia besoek waarheen hulle 'n nuwe Nagmaalservies, geskenk deur susters in Suid-Afrika, saamgebring het. Belydeniskatkisasie kon toe weer 'n paar weke in dié herderlose gemeente volstoom plaasvind. As deeglike organiseerder het ds. De Klerk saam met die kassier van Eldoret gesorg dat die geld van die gemeente reg geadministreer word.

Ander belangstellings

[wysig | wysig bron]
Ds. De Klerk op die Algemene Sinode van 1930 op Burgersdorp.
Anna de Klerk, ds. De Klerk se derde eggenote.
Me. Susan Strijdom, gebore De Klerk.

Benewens sy predikantswerk wat hy met getrouheid behartig het, toon hy reeds vroeg besondere belangstelling in die politiek. As student op Burgersdorp is hy in 1900 gevange geneem op aanklag van hoogverraad omdat hy hom beywer het vir die saak van die twee Boererepublieke gedurende die Tweede Vryheidsoorlog. Hier moes hy die teregstelling van 'n mede-Afrikaner aanskou en moes hy op bevel die oorskot begrawe. Ná vier maande in die gevangenis is hy op borgtog van £5 000 vrygelaat, maar in September 1901 is hy weer gevange geneem en vir ses maande na King William's Town gestuur.

Die stryd van die Afrikaner op politieke gebied het hom dus na aan die hart gelê en hy was twee keer (1915 en 1938) kandidaat van die Nasionale Party vir Potchefstroom. Hoewel hy vir sy deelname aan die verkiesing van 1915 toestemming by die kerkraad gekry het en al is hy nie verkies nie, is die saak verder gevoer en is dit selfs op die Sinode van 1916 bespreek. Verskeie lidmate van die gemeente het 'n beswaarskrif ingedien. Ná 'n paar jaar het die gemoedere egter bedaar en buitendien het ds. De Klerk toe ook meer betrokke geraak by die universiteit. Die eerste keer kry hy 794 stemme, vergeleke met die Suid-Afrikaanse Party se G.W. Hall se 1 043, en die tweede keer 2 032, vergeleke met die Verenigde Party se H. van der Merwe se 3 217.

Op Potchefstroom het hy hom ook vir Christelike onderwys beywer. Dit was deur sy onvermoeide geesdrif dat die Potchefstroom Gimnasium in 1915 en die Potchefstroomse Universiteitskollege vir Christelike Hoër Onderwys (nou die Potchefstroomse Kampus van die Noordwes-Universiteit) tot stand gekom het.

Dr. G.C.P. van der Vyver skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III: "Met 'n ysere wilskrag was De Klerk man van die daad vir wie teenslae nooit ontmoedig het nie en as predikant was hy ’n onvermoeide yweraar vir kerk en volk." Hy is in 1943 in Primrose-Oos oorlede waar sy seun Jan skoolhoof van die Afrikaansmediumskool was. Twee dienste is gehou: een in sy ou gemeente Johannesburg waar dr. H.F. Verwoerd hulde gebring het, en een op Potchefstroom, waar hy ook ter ruste gelê is. Prof. Ferdinand Postma het ’n mooi huldeblyk oor hom geskryf.

Gesinslewe

[wysig | wysig bron]
Ds. De Klerk, sy vrou Anna (Annie) Sophia Coetsee (weduwee Van der Linde) en gesin. Van links: Onbekend, Aletta (1907), Maria (1904), onbekend, Johannes (1903), Jacobus (1912), onbekend (op ma se skoot), Willem (1906), Susan (1910) en Hendrik (1915).
Ds. De Klerk se graf in die hoofbegraaplaas in Potchefstroom.

De Klerk was drie keer getroud: die eerste keer met Susanna Catharina Grobler van Venterstad (omstreeks Julie 1878 – 29 Junie 1901 op Burgersdorp, die moeder van Barend Jacobus); die tweede keer met Aletta Johanna van Rooy (Burgersdorp, 9 Januarie 1883 – 21 Augustus 1919, Potchefstroom, die moeder van al ds. De Klerk se kinders behalwe die oudste en jongste; oorlede aan die griep), dogter van sen. J.C. van Rooy, en die derde met Anna Sophia Coetsee (weduwee Van der Linde, 22 Januarie 1891 – 12 Februarie 1962, moeder van Johannes Coetsee (Boet), Adriaan (Attie), Anna en Helenius (Lenus)). Ten tyde van haar huwelik met ds. Willem Johannes de ). Uit dié huwelike is blykbaar 12 kinders gebore. Van die kinders van wie besonderhede bekend is, is Helenius (uit die derde huwelik), Barend Jacobus (uit die eerste huwelik), Johannes (Jan, Burgersdorp, 22 Julie 1903 – Johannesburg, 22 of 24 Januarie 1979), Susanna (Aliwal-Noord, 28 Junie 1910 – 20 Februarie 1999), Hendrik (Henk, Potchefstroom, 13 Mei 1915 – Sasolburg, 28 Julie 1972), Maria (Heidelberg, Tvl., 28 September 1904 – Pretoria, 25 Junie 1990), Willem (Johannesburg, 5 Julie 1906 – 23 Julie 1930)[7] en Aletta (Aliwal-Noord, 17 April 1907 – Potchefstroom, 27 Augustus 1919, ses dae ná haar moeder).[8] Van die kinders uit die tweede huwelik, het Johannes de Klerk, ’n kabinetsminister, later president van die Senaat en op ’n keer amper staatspresident, en Susanna de Klerk, vrou van adv. J.G. Strijdom, ’n eerste minister van Suid-Afrika, bekend geword. Ook van ds. De Klerk se kleinseuns het sy liefde vir die politiek geërf. Willem de Klerk het ook predikant geword en verder bekendheid verwerf as redakteur van twee koerante, professor en politieke raadgewer. Sy ander kleinseun, F.W. de Klerk, het 'n regsgeleerde geword voor hy tot die politiek toegetree het. Hy was later hoofleier van die Nasionale Party en eindelik staatspresident van Suid-Afrika.

Galery

[wysig | wysig bron]

Bronne

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]