Gaan na inhoud

Louis Vorster

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Louis Petrus Vorster
Ds. L.P. Vorster, Gereformeerde predikant en Volksraadslid, afgeneem omstreeks 1916
Ds. L.P. Vorster, Gereformeerde predikant en Volksraadslid

Naam Louis Petrus Vorster
Geboorte 24 Julie 1862
Middelburg, Kaap
Sterfte 9 September 1934 (op 72)
Rustenburg, Transvaal
Kerkverband Gereformeerd
Gemeente(s) Philipstown, Burgersdorp, Rustenburg, Krugersdorp
Jare aktief 1884–1915, 1922–1928
Kweekskool Teologiese Skool Burgersdorp

Ds. Louis Petrus Vorster (Middelburg, Kaap, 24 Julie 1862Rustenburg, 9 September 1934, maar volgens sy doodsertifikaat 16 September) was predikant in die Gereformeerde Kerk en Volksraadslid vir die Nasionale Party.

Herkoms en opleiding

[wysig | wysig bron]

Vorster was die oudste seun van ds. Casper Jan Hendrik Vorster en sy vrou, Lasya Susanna van der Walt (13 Februarie 1843 – 21 Mei 1875), wat oorlede is toe Louis Vorster net 12 jaar oud was. Sy was 'n dogter van Hendrik Tjaart van der Walt, mede-eienaar van die plaas Grootfontein, die huidige landboukollege op Middelburg, waarop die Gereformeerde kerk Middelburg, Kaap op 1 Desember 1860 gestig is. L.P. Vorster se vader was predikant van die Gereformeerde Kerk van 1880 tot 1899, toe hy oorlede is te Humpata, Angola, waarheen hy gegaan het om die plaaslike Gereformeerde kerk te bedien. (Kort daarna moes ds. Vorster, destyds leraar van die Gereformeerde kerk Burgersdorp, na Humpata reis om sy stiefmoeder, Hester, daar te gaan haal en terug na die Kaapkolonie te bring.) L.P. Vorster se grootvader na wie hy genoem is, is op betreklik jeugdige leeftyd oorlede. Sy grootmoeder was 'n kleinkind van Douw Steyn van die plaas Bulhoek, waarop die Gereformeerde kerk Steynsburg in 1872 gestig is.

Sy eerste onderwys het hy ontvang aan verskeie plaasskooltjies in die distrik Middelburg en later op die dorp tot hy nege jaar oud was. Vanaf 1872 was hy 'n leerling aan die Albert Academy, Burgersdorp, nadat sy ouers daarheen verhuis het. Vanaf 1877 studeer hy aan die Teologiese Skool op Burgersdorp se literariese departement. In 1879 slaag hy in die onderwyserseksamen (volgens 'n ander bron matriek in die eerste klas) en in 1884 in die proponentseksamen.

Bediening

[wysig | wysig bron]
Die Gereformeerde kerk Rustenburg in die tyd toe ds. Vorster daar predikant was.
Ds. Vorster het die hoeksteen van die vergrote kerkie op Remhoogte van die Gereformeerde gemeente Die Moot op 27 April 1929 onthul. In 1963 is die gebou gemoderniseer deur 'n laag siersteen buiteom aan te bring.

In 1884 is hy bevestig as predikant van die Gereformeerde kerk Philipstown. Reeds in sy voorganger, ds. Jan Lion Cachet, se tyd is die nuwe kerk van sandsteen opgerig teen 'n koste van £8 000, maar die bou van die toring is uitgestel en eindelik afgestel. In Januarie van die jaar waarin hy na die Gereformeerde kerk Burgersdorp sou vertrek, het ds. Vorster aan die Burgersdorpse Taalfees deelgeneem waartydens die Taalmonument daar onthul is. Op een van die feesdae het ’n groot menigte mense en rytuie opgeruk na die Dreunbergvlakte vir ’n piekniek. In die predikante-wedloop was ds. Vorster eerste, ds. Postma (die bron vermeld nie watter een nie) laaste en ds. Adriaan Hofmeyr, van die NG gemeente Prins Albert, in die middel, "kort agter den manelpanden van den Philipstownschen atleet". Hy het ook 'n toespraak tydens die fees gelewer namens die Gereformeerde Kerk en gepraat van die taaiheid en krag van die Afrikaanse volk. In Mossamedes (Angola) het dit hom getref hoe geheg die volk aan sy taal, godsdiens en voorvaderlike sedes is. Hy het gesê hy mis "de oude Langklip van Willem" wat nog daar begrawe lê. Ds. Hofmeyr het hierop geantwoord: "Die ou klip het gegroei." Hy het die Afrikaners toegeroep om steeds hoër te strewe, nooit moed te verloor nie, op te hou twis, en nie alleen geesdriftig te wees in woord nie, maar ook in daad. Ds. Vorster aanvaar in 1893 'n beroep na die Gereformeerde kerk Burgersdorp en in 1894 gaan prop. T. Hammersma as sy opvolger na Philipstown.

Hy dien in die volgende gemeentes: Philipstown (1884–1893), Burgersdorp (1893–1905), Rustenburg (1905–1915) en Krugersdorp (1922–1928). Vorster was 'n vurige prediker en het algemene vertroue in die Gereformeerde kerkverband geniet. Hy het as kurator van die Teologiese Skool gedien en was dikwels in die moderamen van die Sinode. Hy het onverskrokke stelling ingeneem vir sy oortuigings en sy simpatie met die Boererepublieke het hy openlik betoon. In die Tweede Anglo-Boereoorlog (1899–1902) het hy die Boeremagte by Stormberg in die Noordoos-Kaap besoek, is aangekla weens hoogverraad en vir sewe maande in 'n gevangenis opgesluit.

Op Burgersdorp

[wysig | wysig bron]
Ds. Vorster lê die hoeksteen van die Gereformeerde kerk Krokodilrivier in 1927 in die tyd toe hy predikant van Krugersdorp was, sy laaste gemeente.
Ds. Louis en mev. Abraham Vorster in die pastorie van die Gereformeerde kerk Erasmus (soos Bronkhorstspruit toe bekendgestaan het) in Oktober 1930 toe hul skoonseun ds. H.J.R. du Plessis predikant van die gemeente was.

Ná die uittrede van ds. M.P.A. Coetsee jr. as leraar van Burgersdorp se Gereformeerde gemeente in 1892 het die kerkraad 'n paar maal beroep voor ds. Vorster die beroep aangeneem het. Hy is in Mei 1893 in die amp bevestig en onder sy leiding het die kerkraad en gemeente voorspoedig voortgegaan tot in 1899 die donker slagskaduwees van die Anglo-Boereoorlog ook swart en dreigend gehang het oor hierdie gemeente. Burgersdorp was wel nie in die Vrystaat geleë nie, maar die magte van hierdie staat het die distrik vroeg binnegeval en die dorp en distrik is selfs deur die Boeremagte beset en eers ná 'n tyd deur die Engelse ontset. Die gemeentelike lewe het hier wel nie tot so 'n mate ontwrig geraak as die in die twee republieke nie, maar die spore van die oorlog is tog duidelik waar te neem in die notules van die kerkraadsvergaderings. Vroeg in 1900 moes die voorsitter op die vergadering van 9 Februarie verklaar dat by die laaste kerkgeleentheid geen kworum teenwoordig was nie, maar dat hy tog met die belydenis van die geloof deurgegaan het. En dieselfde vergadering moes ook aandag skenk aan die bediening van die lidmate op kommando, waarop besluit is dat die voorsitter sorg sal dra dat daar Sondags twee en Dinsdagmôres een diens gehou sal word.

Nadat die Burgermagte die distrik Albert binnegeval het, is die burgers gekommandeer en hulle is toe by Stormberg in 'n laer geplaas. As dit in gedagte gehou word, is bogenoemde besluit nie baie duidelik nie, want dit is nie seker of Sondag se dienste slaan op die wat in Burgersdorp gehou moes word of dat hulle in die laer gehou moes word nie. Die volgende kerkraadsvergadering is eers weer in Julie van daardie jaar gehou en toe was ds. Vorster ook nie teenwoordig nie, want nadat die Engelse magte die burgers verdrywe het en hulle die distrik weer beset het, is ds. Vorster gevang en in die gevangenis aangehou. Sewe maande lank is hy daar gehou en toe is hy onder £3 000 borgtog uitgelaat onder voorwaarde egter dat hy na Middelburg (Kaap) moes gaan en daar op sy plaas bly. Eers nadat hy voor 'n Spesiale Geregshof tereggestaan het op 'n aanklag van hoogverraad en deur die drie regters vrygespreek is, kon hy terugkeer na sy gemeente. Die kerklike lewe is ook nadelig getref deur die reisbeperkinge wat die militêre leiers gelê het op die inwoners; vandaar die rede dat die kerkraad op sy vergadering van 14 Julie 1900 moes besluit dat die konsulent die Kommandant moes versoek om verlof te gee aan die diakens om die kerklike bydraes by die verskillende plase te gaan insamel. Allerlei beperkende maatreëls is ook toegepas sodat dit bv. nie moontlik was om kerkraadsvergaderinge te hou nie en toe dit dan eindelik nie langer kon uitgestel word nie, is wel vergunning gegee daartoe maar dan moes dit gehou word in die teenwoordigheid van 'n sensor.

Toe die eerste Algemene Vergadering weer gehou kon word het die kerkraad in sy vergadering van 13 September 1902 die toestande gedurende die oorlog soos volg aangedui: Weens die oorlog en krygswet het die bediening van die heilige Nagmaal nie gereeld plaasgevind nie en was daar gewoonlik geen kworum vir die vergaderinge nie. Tog is kerklike sake so goed moontlik behartig.

Die verplasing van die Teologiese Skool

[wysig | wysig bron]
Predikante op die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerk te Aliwal-Noord, 1904. Ds. Vorster sit links voor.

Dit was tydens ds. Vorster se dienstyd dat Burgersdorp sy kweekskool verloor het wat reeds op 29 November 1869 daar gestig is. Die eerste melding in die notules van die kerkraad met die plan om die Teologiese Skool te verplaas was op 20 Maart 1903 toe die afgevaardigde na die Algemene Vergadering dienaangaande rapport gedoen het. Terwyl ds. Vorster weg was na Argentinië saam met 'n aantal trekkers onder Cornelis Visser om die land te besien (sien Afrikaners in Argentinië), was die algemene gedagte by die Kuratore om die Skool te verplaas na Middelburg (Kaap), maar na sy vertrek het die gedagte, wat tog reeds al voorheen geopper was deur ds. P.C. Snyman nl. om die Skool na Steynsburg te verplaas, sterk op die voorgrond getree. Sodat toe ds. Vorster weer in Januarie 1904 die vergadering van sy kerkraad kon bywoon hy die aandag van die kerkraad gevestig het op die besluit van die Kuratore geneem in hul sitting van Desember 1903 en dat die gemeente Burgersdorp daardeur baie skade sou ly. Hierdie besluit het naamlik ingehou dat die Kuratore die aanbieding van die kerkraad van Steynsburg aanvaar het en dat die Skool na Steynsburg verplaas sou word. Nieteenstaande hierdie woorde van die voorsitter het daar van die kant van die kerkraad nog geen aksie gekom om die verplasing te probeer verhoed nie. En dit val te meer op as die redes wat die Kuratore vir hierdie stap geboekstaaf het, in gedagte gehou word. Daar word drie redes genoem: a. Die onmoontlikheid om 'n geskikte terrein in Burgersdorp te vind. b. Die gunstige aanbod van Steynsburg. c. Die noodsaaklikheid van die losieshuis wat in Steynsburg se voorstel vervat was.

Veral die eerste rede het Burgersdorp tog baie intiem geraak maar eers op sy vergadering van 5 Maart 1904 het ds. Vorster die saak van verplasing van die Skool weer ter sprake gebring en toe is aandag geskenk aan die vraag: Of die gemeente Burgersdorp pogings sal aanwend om die Teologiese Skool hier te hou? Die kerkraad het toe besluit om die saak dieselfde aand op 'n "gemeentevergadering" te laat behandel, maar intussen 'n kommissie aangewys om werksaam te wees om nadere sekuriteit te kry in verband met grond vir doeleindes van die Teologiese Skool. Verder moes die ouderlinge intussen die gevoelens van die gemeente verneem om met die volgende Nagmaal verslag te doen. Toe die saak die aand deur die gemeentelede bespreek is en die besluit van die kerkraad aan die vergadering voorgehou is, is besluit dat daar 'n lys ter tekening in die pastorie gelaat sou word tot met Nagmaal en dat die ouderlinge al die lidmate van hierdie lys sal verwittig. So het daar tog eindelik aksie gekom om die Skool te behou.

Die Algemene Sinode is intussen opgeroep om op 11 April 1904 te vergader op Middelburg (Kaap) en op sy vergadering van 1 April 1904 het die kerkraad waarlik ernstige aandag geskenk aan hierdie belangrike saak. By daardie geleentheid is nou vir die eerste maal sprake van die verkryging van grond vir die Teologiese Skool. Maar dit is veral die besluit wat hierdie vergadering geneem het wat ons aandag hier verdien. Die volgende besluit is geneem en aan die Sinode gestuur: "Die kerkraad van Burgersdorp betreur dit dat deur aanbiedinge van geld tydelike invloed uitgeoefen word op die verplasing van die Skool; aangesien die kerkraad meen dat enkel en alleen die belange van die Kerk in die algemeen met betrekking tot die Skool in die oog gehou moet word. Mog die Sinode van oordeel wees dat, sonder die aanbiedinge van geld in aanmerking te neem, enig ander plek beter geskik is as Burgersdorp dan sal die kerkraad daarin berus en soos tot hiertoe sy plig doen aan die Skool. Aangesien die kerkraad meen dat tot hiertoe die enige beswaar teen die bly van die Skool te Burgersdorp die gebrek aan ruimte was, wens hierdie kerkraad deur 'n aanbieding van grond die Sinode, ingeval besluit mag word om die Skool te Burgersdorp te laat bly, daarin tegemoet te kom".

Die kerkraad het dus eindelik sy protesstem laat hoor en dit het veral gegaan teen die aanbiedinge wat by die Kuratore ingekom het en wat ook nog te Middelburg sou inkom en was van oordeel dat by die beoordeling van hierdie saak slegs die algemene belange van die Kerk in aanmerking geneem moes word. Maar dit was juis die aanbiedinge wat gewig gedra het by die Kuratore soos uit voorgaande redes vir die verplasing van die Skool geblyk het. En toe die Sinode hierdie saak behandel het, het die aanbiedinge ongetwyfeld besondere gewig gedra en moontlik die beslissing in die moeilike saak vergemaklik. Hoe dit ook sy, die Sinode het besluit om die Skool te verplaas na Potchefstroom en die Kuratore het opdrag gekry om dit so te reël dat die Skool reeds die volgende jaar aldaar geopen kon word. Die gemeente Burgersdorp het sekerlik nie goed gevoel oor die beslissing nie, maar van verdere protesstemme maak die notule van die kerkraad nie melding nie. Die kerkraad het dus die saak ook so aanvaar, want al wat ’n mens verder daaroor lees was die afskeid van die skool wat teen die einde van daardie jaar plaasgevind het. In die besluit wat hieroor handel word die leedwese van die gemeente oor die vertrek duidelik genoem, maar origens is op waardige wyse afskeid geneem van die stigting wat so lank op Burgersdorp gehuisves is.

In die politiek

[wysig | wysig bron]
Ds. Vorster in sy latere jare.
Martha, 'n dogter van ds. Vorster, was getroud met ds. Dirk du Plessis, 'n leier in die Nasionale Party op Krugersdorp en later Ladybrand. Hy was die seun van ds. L.J. du Plessis en broer van prof. J.A. du Plessis.

In 1903 het hy die Afrikanertrek onder Cornelis Visser na Argentinië vergesel, maar ná sy terugkeer ontmoedig hy om verskillende redes die verdere verhuising van Afrikaners wat nie minstens £500 besit nie, al was dit na sy mening 'n ryk land vir die landbou en veeteelt. Tog is in 1905 weer 'n trek daarheen onder M.M. Venter, oudlid van die Kaapse Wetgewende Vergadering vir Colesberg. Gedurende die Eerste Wêreldoorlog (1914–1918) het Vorster op 14 Oktober 1914 'n onderhoud gevoer met die eerste minister, genl. Louis Botha, en geprotesteer teen die inval van Duits-Suidwes-Afrika. As moontlike bedreiger van die oorlogspoging is hy gevange geneem, maar ontsnap uit die trein onderweg na Kaapstad. Hy is op 'n plaas in die distrik Beaufort-Wes nogmaals in hegtenis geneem en opgesluit, eers in die Roelandstraatse tronk in Kaapstad waar dr. W.P. Steenkamp en verskeie ander voormanne van die Hantam, waar dr. Steenkamp indertyd predikant was van die NG gemeente Nieuwoudtville, van sy medegevangenes was. Daarna is hy drie maande saam met mede- politieke gevangenes in die bandietetronk op Tokai, naby Kaapstad, aangehou sonder dat enige aanklagte ooit teen hom gebring of hy kans vir verhoor gekry het.

As groot kampvegter vir die Afrikaanse taal, godsdiens en tradisies het hy genl. J.B.M. Hertzog en die Nasionale Party ondersteun. In 1915 betree hy die politieke terrein en verower die Volksraadsetel Albert, waarvan Burgersdorp die vernaamste dorp was, van 'n gedugte teenstander, adv. Henry Burton, die minister van finansies, wat in 1910 onbestrede verkies is vir die Regerende Party, voorloper van die Suid-Afrikaanse Party. Ds. Vorster het met 'n meerderheid van 239 stemme gewen. Daar was 2 851 geregistreerde kiesers van wie 91,7% gestem het. Albert is in 1920 ná 'n herafbakening gekombineer met die kiesafdeling Aliwal en dié keer wen Vorster, steeds vir die Nasionale Party, met 17 stemme teen die dienende Volksraadlid vir Aliwal, Constantine Alexander Schweizer. In 1921 is die bordjies in die gekombineerde kiesafdeling egter verhang toe ds. Vorster met 172 verloor teen die Suid-Afrikaanse Party se Charles Arthur Augustus Sephton. Ds. D.P. du Plessis, in ds. Vorster se lewenskets in die Gereformeerde Kerk se Almanak van 1935, skryf dié nederlaag daaraan toe dat "soveel (swart mense) in daardie kiesafdeling intussen geregistreer" het.[1]

Hierna het ds. Vorster teruggekeer na die bediening as predikant van Krugersdorp van 1922 tot 1928, toe hy sy emeritaat aanvaar het ná byna 45 jaar in diens van sy Kerk. Hy en sy eggenote het daarna op hul plaas in die distrik Ermelo gaan woon, waar hy eindelik siek geword het en verplig is om die boerdery prys te gee. Daar is hy as "invalide" (volgens ds. Du Plessis) na Pretoria.

Ds. Vorster het hom deurentyd vir die republikeinse ideaal beywer. Ná die Balfour-verklaring (1926) was hy een van die ontevrede republikeinsgesindes binne die geledere van die Nasionale Party wat hulle nie met genl. J.B.M. Hertzog se standpunt oor die konstitusionele posisie van die Unie binne die Britse Ryk kon vereenselwig nie. In 1928 verklaar hy hom openlik gekant teen die wysiging van artikel 4 van die Nasionale Party se grondwet deur die Federale Raad. Sy optrede bring hom in botsing met Hertzog wat hom in die openbaar veroordeel.

Ds. Vorster was 'n vurige vaderlander met 'n sterk persoonlikheid. Onverskrokkenheid en ongekunstelde egtheid was kenmerkende eienskappe van hom. Op kerklike, nasionale sowel as onderwysgebied het hy sterk Calvinistiese beginsels gehuldig en hom ook vir die verwesenliking daarvan beywer.[2]

Gesinslewe

[wysig | wysig bron]
Ds. Vorster se grafsteen in die ou begraafplaas op Rustenburg.
Hierdie foto van mev. Abrahama en ds. Louis Vorster is op 15 Mei 1934 in Pretoria geneem op spesiale versoek van die redaksie van die Gereformeerde Kerk se Almanak. Dit het dan ook in 1935-uitgawe by sy lewenskets verskyn.

Uit sy huwelik met Abrahama Johanna Coetsee (27 Januarie 1865, Reddersburg19 Mei 1943, Pretoria), dogter van ds. A.J.J. de Klerk Coetsee, is 11 kinders gebore (volgens 'n ander bron 12), onder wie dr. Steyn Vorster, regspraktisyn in Pretoria, en die dogters Susanna, wat met ds. H.J.R. du Plessis (predikant van Erasmus van 1907 tot sy aftrede in 1953) getroud was, en Martha, getroud met ds. D.P. du Plessis ten tyde van sy dood in 1941 predikant van die Ladybrand.

Dr. Steyn Vorster was een van die vier manne wat prof. H.P. Lamont, skrywer van die berugte boek War, wine and women, geteer-en-veer het. Die voorval het 'n groot opskudding veroorsaak en was aanleiding tot 'n strafsaak in die magistraatshof en 'n siviele geding in die hooggeregshof. Prof. Lamont was van 1927 af hoogleraar in Frans aan die Transvaalse Universiteitskollege. Sy omstrede boek is in 1931 onder die skrywersnaam Wilfred Saint-Mandé in Londen uitgegee, maar het ook in Suid-Afrika op die mark gekom. Dit handel oor die oorlogservaringe van 'n skrywer in Frankryk, plek-plek aangevul met uiters kwetsende aanmerking oor die Afrikaner sy voorsate. Die boek het opslae gemaak nadat gerugte versprei is dat die onbekende skrywer 'n personeellid van Tukkies was en prof. Lamont se naam is in dié verband gefluister, al het hy sy betrokkenheid ontken. Die ander drie manne wat prof. Lamont op 23 Mei 1932 van sy tuiste by Arcadiastraat 745 ontvoer het, was F.C.K. en S.P.E. Jacobz en G.W.H. Trichardt. Hulle het hom per motor na 'n afgeleë plek geneem waar hy 'n baaikostuum moes aantrek en toe geteer en geveer op Kerkplein, Pretoria afgelaai is. In die hofgeding wat hierop gevolg het, is die mans aan aanranding skuldig bevind en elk tot 'n vonnis van £50 of ses maande hardepad gevonnis.

Kinders

[wysig | wysig bron]
  1. Catharina Gertruida Vorster, gebore 7 Januarie 1883
  2. Susanna Vorster, gebore 18 April 1884, Burgersdorp, oorlede 21 Junie 1973
  3. Johanna Vorster, gebore 22 Januarie 1887, Philippolis
  4. Martha Vorster, gebore 12 Junie 1888
  5. Louise Petronella Vorster, gebore 4 April 1890, Philippolis
  6. Jan Abraham Vorster, gebore 19 November 1893, oorlede 12 Desember 1918, Kaapstad
  7. Francina Magdalena Sophia Vorster, gebore 15 Julie 1895
  8. Hester Margaretha Vorster, gebore 25 Junie 1898, Burgersdorp
  9. Marthinus Steyn Vorster, gebore 9 Augustus 1900, Burgersdorp, oorlede 25 November 1937, Rustenburg
  10. Abraham Adriaan Jacobus Vorster, gebore 27 Oktober 1902, Burgersdorp, oorlede 3 Januarie 1962, Knoppieslaagte, Pretoria
  11. Wilhelmina Vorster, gebore 3 Januarie 1909, oorlede 17 Oktober 1990, Pretoria

Galery: Groepfoto's van studente en predikante

[wysig | wysig bron]

Bronne

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. (af) Van der Walt, ds. N.H. (hoofred.). 1934. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1935. Een-en-sestigste jaargang. Potchefstroom: Adm. Buro.
  2. (af) Krüger, D.W. en Beyers, C.J. 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers Bpk.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]