Rooikat

Rooikat
	'n Rooikat (Caracal caracal) lê in 'n hangmat in die Dieretuin van San Diego.
Bewaringstatus
	; Veilig (IUCN 3.1)
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Mammalia
Orde:	Carnivora
Familie:	Felidae
Subfamilie:	Felinae
Genus:	Caracal; Gray, 1843
Spesie:	Caracal caracal
Binomiale naam
	Caracal caracal; (Schreber, 1776)
Tipespesie
	Caracal melanotis; Gray, 1843 (= Felis caracal Schreber, 1776) deur monotypy
	Verspreiding van rooikatte
Sinonieme
	Felis caracal; (Linnaeus, 1758)

Die Rooikat (Caracal caracal) is 'n soogdier en 'n karnivoor en lid van die katfamilie (Felidae - Felinae). Daar is 36 wildekatspesies in die wêreld. Daar is drie hoofgroepe in die katfamilie: die groot katte (Panthera), die jagluiperd (Acinonyx) en die klein katte (Felis). Die rooikat is lid van die felis-groep.

Verwarring bestaan oor die naam van die rooikat weens verwarring met ander katte soos die los (Engels: lynx) en die Bobcat omdat die rooikat ook al bekend gestaan het as die Lynx caracal. Die rooikat deel 'n paar unieke eienskap met die los. Hulle het albei 30 tande waar die meeste katte 28 tande het. Die rooikat is nader verwant aan die Felis Serval (tierboskat) as aan die Felis Lynx of die Felis Rufus (die Engelse "Bobcat", ook bekend as die rooilos).

Voorkoms

Die rooikat kom algemeen in Suid-Afrika voor asook in die res van Afrika en Anatolië.

In Noord-Afrika kom die rooikat in lande soos Marokko, Algerië, Tunisië, Egipte, Libië voor asook in die suide van Soedan.
In Afrika suid van die Sahara kom die rooikat voor in lande soos Mauritanië, Senegal, Ethiopië, Somalië, Uganda, Kenia, Tanzanië, Angola, Zambië en Malawi.
In Suider-Afrika kom die rooikat in lande soos Suid-Afrika, Namibië, Botswana, Zimbabwe en Mosambiek voor.

Die rooikat verkies 'n droë en warm klimaat en kan gevind word in die bosveldsavanne, ongelyke veld en bergagtige gebiede waar hy in lang gras en ruigtes kan skuil.

Volgens skatting gebaseer op digtheid en geografiese gebied word die totale effektiewe populasie bereken op 50 000 volwasse rooikatte (Nowell en Jackson 1996). In 2003 was die jag van rooikatte verbied in tien Afrikalande en handel beperk in ses.

Beskrywing

Die rooikat word beskou as een van die mooiste wildekatte. Die rooikat word herken aan sy rooibruin (taankleurige) pels en lang swart haartossels aan die punte van sy gepunte ore en kort dik stert. Die gesig van die rooikat word belyn deur 'n swart streep wat vertikaal deur elke oog loop en deur sy wit ken en swart bolip. Daar is wit merke op sy keel, ken en maag. Die agterpote is heelwat langer as die voorpote. Die rooikat is 'n mediumgrootte grasieuse kat, wat groter as die wildekat en kleiner as die luiperd is. Die rooikat se skouerhoogte is tussen 40 en 45 cm. Die volwasse mannetjie weeg 17 kg en die wyfie 11,5 kg. Die rooikat is soepel en kragtig gebou met lang bobene en skerp intrekbare kloue.

Gedrag

Rooikatte is alleenlopende diere wat slegs vir paardoeleindes bymekaarkom in pare. Elke rooikat sal vir homself 'n jaggebied afbaken wat hy sal probeer oorheers met sy teenwoordigheid.

Die rooikat is 'n skugter dier wat in skeure, boomstompe en ou erdvarkgate wegkruip gedurende die dag, en meestal aktief is in die nag wanneer hy jag. 'n Wye verskeidenheid prooi word gejag deur die rooikat: van klein diere (soos klein wildsbokke, ape, bobbejane, dassies en hase), reptiele en voëls (soos tarentale en poue). Wildsbokke wat gejag word sluit in: bosbokke, rooibokke en rietbokke. Hulle jag meestal voëls wat op die grond nesmaak, terwyl die voël sit en slaap. Die rooikat is egter ook bekend daarvoor dat hy baie hoog kan spring om voëls, in vlug, met sy skerp kloue uit die lug te kan vang. Groter prooi, wat tot dubbel die gewig kan wees van die rooikat, word bekruip, bespring en met 'n nekbyt gedood.

Rooikatte kan goed boom klim om groter roofdiere te ontduik en om 'n beter perspektief te kry oor die jagveld. 'n Jong mannetjie kan tot 95 km ver beweeg om sy eie gebied af te baken deur te urineer. Wyfies bly naby aan hul geboorteplek en hul gebiede sal soms oorvleuel met dié van hul moeder. Die rooikat kan vir lang tye sonder water oorleef aangesien hy die meeste van sy vloeistof kan verkry uit die vog in die vesels van sy prooi.

Lewensiklus

Die rooikat is geslagsryp na ongeveer 20 maande. Paring kan in enige tyd van die jaar plaasvind, maar geskied hoofsaaklik in die wintermaande; Mei en Junie in Suid-Afrika. Paring vind gewoonlik plaas oor 'n tydperk van ses dae. Die wyfie se dratyd is ongeveer twee maande waarna sy 2 tot 3 klein katjies (met 'n maksimum van 5 klein katjies) baar. 'n Klein katjie weeg ongeveer 300 gram by geboorte en tel ongeveer 21 gram per dag op na geboorte. Die kleintjies het reeds by geboorte die kenmerkende kleureienskappe van 'n volwasse rooikat. Die kleintjies is hulpeloos en kwesbaar en moet deur die moeder versorg word. Die wyfie dra byna daagliks haar kleintjies in haar bek na 'n nuwe veilige bestemming om te verhoed dat ander roofdiere die kleintjies opspoor en opvreet. Die mannetjie dra nie by tot die grootmaak van die klein katjies nie. Die kleintjies word blind gebore en hul oë gaan eers na ongeveer 'n week oop. Hulle begin vleis eet as hul ongeveer 45 dae oud is en bereik onafhanklikheid binne 9 tot 12 maande. Die lewensverwagting van 'n wilde rooikat is 15 jaar terwyl 'n rooikat in aanhouding tot 17 jaar oud kan word.

Interaksie met die mens

Groot dele van die rooikat se natuurlike jaggebied en prooi is van hom ontneem deur veeboere. Die rooikat word geklassifiseer as 'n probleemdier en word stelselmatig uitgewis deur veeboere. 'n Rooikat kan groot skade aanrig onder 'n trop skape of bokke en sal meer vee doodmaak as wat hy op een slag kan eet. Baie boere beskou die rooikat as 'n pes wat uitgewis moet word, maar ander meer natuurbewuste boere beperk die rooikatgetalle deur hulle reukafskeiding te gebruik om gebiede af te baken. Hulle vang die rooikatte ook in spesiale vanghokke waarmee hulle die rooikatte kan vervoer na minder bewoonde gebiede.

Die geheimsinnige en nagtelike lewenswyse van die rooikat ontmoedig navorsers om die rooikat te bestudeer en min is gedokumenteer oor die kat se lewenswyse.

Interessante feite

Die voormalige Tygerberg Dieretuin naby Kaapstad het die rooikat as embleem gebruik.
Twintig rooikatvelle is nodig om een pels te maak.
Rooikatte kan maklik mak gemaak word maar is moeilik om aan te hou in huise.
In Iran en Indië is rooikatte gebruik om jagters te help jag.

Subspesies

Caracal caracal algira (Wagner, 1841), Noord-Afrika
Caracal caracal caracal (Schreber, 1776), Oos-, Sentraal- en Suid-Afrika
Caracal caracal damarensis (Roberts, 1926), Namibië
Caracal caracal limpopoensis (Roberts, 1926), Botswana
Caracal caracal lucani (Rochebrune, 1885), Gaboen
Caracal caracal nubica (J. B. Fischer, 1829), Ethiopië, Soedan
Caracal caracal poecilotis (Thomas en Hinton, 1921), Wes-Afrika
Caracal caracal schmitzi (Matschie, 1912), Israel, Wes-Asië, Iran, Arabië, Pakistan, Indië, Jordanië

Sien ook

Fotogalery

'n Rooikat in die Nasionale Bergkwaggapark, Suid-Afrika.
'n Rooikat op jag in die Serengeti.
'n Rooikat in sy natuurlike habitat.
C. c. caracal in die dieretuin van Toronto, Kanada.
'n rooikat katjie.

Verwysings

↑ Breitenmoser, C., Henschel, P. & Sogbohossou, E. (2008). Caracal caracal. 2008 IUBN Rooi Lys van bedreigde spesies. Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur 2008. Verkry op 18 Januarie 2009.

Bronne

Huisgenoot - 11 Sep 1997 bl77
G. De Graaf, 1987, Diere van die Nasionale Krugerwildtuin, bl. 34
Ensiklopidie van die Wêreld, vol 8, C.F. Albertyns (EDMS.) Beperk, 1976, bl. 530
Rothmann, Anna: Klaasneus-hulle. Kaapstad: Tafelberg, 1975. ISBN 0-624-00479-1