Ystervark
| Ystervark | |
|---|---|
| |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Genus: | |
| Subgenus: | |
| Spesie: | H. africaeaustralis
|
| Binomiale naam | |
| Hystrix africaeaustralis Peters, 1852
| |
Die ystervark (Hystrix africaeaustralis) is 'n kenmerkende knaagdier wat in groot dele van Afrika (suid van die Sahara) voorkom, buiten die suidwestelike woestyngebiede van dié kontinent.
Ystervarke is snags aktief en vreet hoofsaaklik plantmateriaal. Ystervarke word maklik uitgeken aan die swart-en-wit, harde, skerppuntige penne wat hul rûe en agterlywe bedek. Die res van die liggaam is met lang, stywe borselhare bedek. Die ystervark is die grootste knaagdier in Suid-Afrika.
Die wyfie is ses tot sewe weke dragtig, waarna een tot vier kleintjies gebore word. Ystervarke het 'n moontlike lewensduur van 20 jaar - baie langer as meeste ander knaagdiere.
Daar word 'n onderskeid gemaak tussen die ystervarke van die Ou Wêreld (familie Hystricidae) en die boomystervarke van die Nuwe Wêreld (familie Erethizontidae). Die ystervarke van albei families is aan die bokant van die liggaam met opvallende penne bedek.
Ystervarke (familie Hystricidae) is klein, stewig geboude nagdiere, maar is die grootste knaagdiere wat in Suid-Afrika voorkom. Vroeër is hulle in dieselfde groep as die boomystervarke geplaas, maar later het dit geblyk dat die 2 soorte tot afsonderlike familiegroepe behoort. Boomystervarke sien daar egter anders uit as die ystervarke wat in die Ou Wêreld aangetref word.
Bou[wysig | wysig bron]
Die opvallendste kenmerk van ystervarke is die swart en wit penne wat, buiten die kop en buik, die hele liggaam bedek. Die buik is met sagte hare bedek en dus baie kwesbaar. Die lang penne op die rug is hol en dik en dikwels van groewe voorsien. Tussen die lang penne is stywe borselstekels wat met tassintuigselle verbind is.
Aan die stert is bekervormige stekels wat dikker is as die ander, en waarmee die ystervark 'n ratelende geluid maak wanneer 'n vyand soos ʼn hiëna of 'n leeu in die nabyheid is. Die penne kan nie "uitgeskiet" word nie. Ystervarke het ronde skedels en hulle neuse is kort. Hulle het 2 lang snytande aan die bo- en onderkaak (met oop wortels soos alle knaagdiere) asook 8 maaltande aan elke kaak.
Die huid is met skubbe bedek, soos duidelik aan 'n ongebore ystervark gesien kan word. Ystervarke leef hoofsaaklik van plantaardige voedsel soos wortels, vrugte en kultuurgewasse, maar hulle vreet ook dierlike materiaal en kou graag aan bene. Hulle tande is sterk genoeg sodat hulle die bas van bome kan afknaag of die dop van ʼn kokosneut oopbreek. Afgesien daarvan dat ystervarke ter wille van hulle vleis gejag word, word hulle ook uitgedun vanweë die skade wat hulle aan byvoorbeeld mielies en suikerriet aanrig.
Eetgewoontes[wysig | wysig bron]
Ystervarke is plantetend, met 'n dieet wat grootliks bestaan uit wortelstokke en ander ondergrondse plantdele. Hulle is uiters vernielsugtige eters en is dikwels 'n probleem in groentetuine aangesien hulle lief is vir veral aartappels en ander ondergrondse groente. In die veld trek hulle die bas van bome af wat die bome laat doodgaan.
Die Suid-Afrikaanse ystervark is bekend daarvoor dat hy bene bymekaarmaak en daar is lank geglo dat hy daaraan knaag om sy tande te slyp. Navorsing deur die Soogdiernavorsingsinstituut[1] het egter aangetoon dat die ystervark beenmateriaal moontlik verteer om 'n kalsium- en fosfaatwanbalans in sy dieet reg te stel.
Gedrag[wysig | wysig bron]
Wetenskaplikes het vir baie jare lank geglo ystervarke skiet hulle penne na vyande. Dit is 'n vergissing: ystervarke beskerm hulself deur in werklikheid deur hul aanvaller agteruit te bestorm en hul nagenoeg 40-sentimeter lange penne dan in die vyand se liggaam agter te laat. Hierdie stap word slegs geneem as die aanvaller hom nie aan die waarskuwende gegrom, gestamp van pote en die ratelende uitgespreide penne steur nie.
Die naglewende ystervark slaap bedags in die aangepaste erdvarkgate, of in die gate wat hyself gemaak het, of in rotsskeure. As hy hom eers in 'n gat ingewikkel het, is dit byna onmoontlik om hom daar uit te kry. Die uitgespreide penne anker hom aan die kante van die gat en vorm 'n skerp versperring teen indringers.
Ystervarke is sterk paargebonde en dit wil voorkom dat hulle monogaam is. Een of twee kleintjies word gebore, wat met sagte stekeltjies oortrek is wat baie gou hard word.
Hulle leef in die savannes van die trope en subtropiese gebiede. Bedags skuil hulle in erdvarkgate of iets dergeliks. Dit is nie bekend of ystervarke in die natuur - soos wat in aanhouding die geval is- lewenslank met een maat paar nie. Die dratyd duur ongeveer 2 maande en tussen 2 en 3 kleintjies word per werpsel gebore - ystervarke het soms tot 2 werpsels in 'n jaar. Die kleintjies word 'n paar maande lank gesoog. Ystervarke het na verhouding die grootste kleintjies van alle soogdiere: in verhouding sou 'n pasgebore ystervark so groot soos 'n baba van 45 kg wees.
Die kleintjies word meestal met oop oë gebore en die knaagtande het reeds begin deursny. Die penne is nog sag, maar word binne 'n week hard. Pasgebore ystervarke het duidelike strepe oor die rug, en in sommige gevalle verdwyn dit nie wanneer die dier volwasse is nie. Daar is ongeveer 20 spesies van die familie Hystricidae wat in Afrika, 'n deel van Suid-Europa en Asië voorkom. Die bekendste genus is die genus Hystrix, wat in die savannes van Suider-Afrika tot in Indië voorkom.
Hystrix cristata word van die Sahara af deur Oos-Afrika tot in Tanzanië aangetref en kom ook in Europa voor. Soortgelyke spesies is Hystrix africaeaustralis, wat in Suider-Afrika voorkom, en die Hystrix indica, wat in Arabië, Turkye en Asië voorkom. Die genera Acanthion en Thecurus toon baie ooreenkomste met bogenoemde ystervarke, maar word van die suide van China tot op die Indonesiese eilande aangetref. Die borselstertystervarke (genus Atherurus) kom in die reënwoude van Afrika en Suidoos-Asië voor. Hulle is kleiner as die ander en het langer sterte.
Beelde[wysig | wysig bron]
'n Ystervark van naby afgeneem.
Ystervarkies lê en slaap.
'n Ystervark in 'n dieretuin.
.JPG)
Sien ook[wysig | wysig bron]
- Boomystervark
- Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere
- Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere volgens wetenskaplike name
- Suider-Afrikaanse soogdiere en hul ordes
Bronnelys[wysig | wysig bron]
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409702, volume 29, bl. 197, 198
- Grubb, P. (2008). Hystrix africaeaustralis. 2008 IUBN Rooi Lys van bedreigde spesies. Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur 2008. Verkry op 5 Januarie 2009.
- Soogdiere van die Krugerwildtuin en ander Nasionale Parke (1979). Saamgestel deur Die Nasionale Parkeraad. 'n Publikasie van die Raad van Kuratore vir Nasionale Parke van die Republiek van Suid-Afrika. ISBN 0-86953-027-5.
- Rothmann, Anna: Klaasneus-hulle. Kaapstad: Tafelberg, 1975. ISBN 0-624-00479-1
- Wilde diere van Suid-Afrika (1989). Prof. John Skinner. CNA. ISBN 0-620-08403-0.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Wilde diere van Suid-Afrika, Skinner, John, 1989, CNA, ISBN 0-620-08403-0, bls. 102
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ystervark.
