Zoroastrisme
.jpg)
Die Zoroastrisme is een van die oudste oorlewende monoteïstiese godsdienste op aarde. Hoewel daar vandag wêreldwyd net sowat 250 000 tot 300 000 volgelinge van hierdie antieke godsdiens is, was dit eens die amptelike godsdiens van die magtige Persiese Ryk. Wat die Zoroastrisme ook interessant maak, is dat dit in sekere opsigte verbasend baie ooreenkomste toon met ander antieke godsdienste soos Judaïsme, Islam, Christendom en Manigeïsme.
Leerstellings
[wysig | wysig bron]Een God – Ahura Mazda
[wysig | wysig bron]
Zoroastrisme is 'n monoteïstiese godsdiens wat die bestaan van net een, ewige, alwetende, regverdige en goeie Skeppergod wat alles wat bestaan deur Sy "Heilige Woord" (Manthran) geskape het, voorstaan. Hierdie God, wat van alle ewigheid af leef en self nie geskape is nie, se naam is Ahura Mazda en Hy alleen is waardig om deur mense aanbid te word. Ahura Mazda het ses hemelse wesens of engele geskape wat die Amesha Spentas ("liefdadige onsterflikes") genoem word. Die Amesha Spentas vorm saam met God se Heilige Gees (Spenta Ohrmazd of Spenta Mainyu) die "goddelike sewetal", wat die mens lei in goedheid, goeie denke, waarheid, krag, toewyding, volmaaktheid en onsterflikheid.
Skepping en verderf
[wysig | wysig bron]
Die Zoroastriste glo dat Ahura Mazda van alle ewigheid gewikkel is in 'n soort "kosmiese stryd" met sy diaboliese teenstander, Angru Mainyu (ook Ahriman genoem). Angru Mainyu (Satan) is nie 'n geskape wese nie, maar is nogtans swakker as en nie gelyk aan Ahura Mazda nie. Ahura Mazda het die ganse heelal gemaak, wat bestaan uit "sewe skeppinge", naamlik die hemelruim, water, grond, plante, beeste, mens en vuur. Dit was onder meer sy doel om deur hierdie skepping vir Angru Mainyu finaal te verslaan.
Kort nadat die skeppingswerk voltooi is, het Angru Mainyu dit begin aanval. Só het hy onder meer die eerste mens en eerste bul doodgemaak, die eerste plant laat verdor, die hemel laat skeur, woestyne laat ontstaan, varswater sout laat word en die sewende skepping – vuur – bederf deur dit te laat rook. Hy was ook daarvoor verantwoordelik dat chaos, valsheid, boosheid, hartseer, wreedheid, geweld, siektes, lyding en die dood die skepping verder bederf het.
Die mens se rol
[wysig | wysig bron]Die mens word beskou as die hoogtepunt van die skepping en vervul ook 'n baie belangrike rol in die stryd tussen goed en kwaad en die uiteindelike vernietiging van Angru Mainyu en sy bose werke. Om hierdie rede word daar in die Zoroastrisme baie klem gelê op die feit dat die mens 'n vrye wil het en self moet besluit of hy die goeie of slegte wil navolg, en dat elkeen verantwoordelik is vir die gevolge van sy of haar besluit.
Dit is Ahura Mazda se wil (soos oorgedra deur sy profeet, Zoroaster) dat mense die "Drievoudige Pad" moet kies wat bestaan uit goeie gedagtes, goeie woorde en goeie dade. Hierdie pad van geregtigheid, ook bekend as die Asha, sal vir die individu wat dit volg, lei tot ware en ewige geluk (ushta) en uiteindelik ook die totale uitwissing of vernietiging van Angru Mainyu en alles wat boos is, verseker.
Vuur – simbool of "Seun van Ahura Mazda"
[wysig | wysig bron]
In Zoroaster se visioen, waartydens hy die openbaring van Ahura Mazda ontvang het, het hy die rooklose "geestelike vuur" (Adar Burzin Meher) ontvang wat hom as spesiale profeet onderskei het. Vuur, die "sewende skepping", vervul deurgaans 'n baie belangrike rol in die Zoroastrisme en word beskou as die fisieke verteenwoordiging van Asha (pad van geregtigheid, asook die "goddelike energie" van Ahura Mazda).
Die meeste Zoroastriste glo dat vuur 'n simbool is van Asha, en daarom word alle rituele en gebede voor 'n vuur of lig uitgevoer. Hierdie gebruik het daartoe gelei dat Zoroastriese plekke van aanbidding "vuurtempels" genoem word, omdat daar altyd 'n prominente houer of pot met 'n brandende vuur is waar rituele soos reiniging van die liggaam en sommige voedselsoorte onder leiding van 'n priester plaasvind.
Gebede en rituele kan egter ook voor die son, maan, 'n kers of – in die moderne era – selfs voor 'n elektriese lig uitgevoer word. Die sentrale rol wat vuur in die Zoroastrisme speel, het daartoe gelei dat mense soms na hulle as "vuuraanbidders" verwys en hulle selfs daaroor van towery beskuldig het. Net 'n klein minderheid Zoroastriste glo dat vuur Asha self is – die "godddelike kosmiese vuur" waardeur Ahura Mazda die heelal gemaak het en dit voortdurend van boosheid reinig en tot volmaaktheid vernuwe ('n proses wat Frashogad genoem word). Vuur word deur hierdie groep as 'n bewustelike, lewende, geestelike wese aanbid wat Ahura Mazda bystaan en word soms die "Seun" of opvolger van Ahura Mazda genoem.
Brug na die lewe hierna
[wysig | wysig bron]
Wanneer 'n Zoroastris tot sterwe kom, word sy lyk nie begrawe of verbrand nie, maar vernietig deur die metode van Dakhma-nashini. Die afgestorwene se siel moet dan Pol e Chinvat, die "Brug van skeiding", oorsteek om te bepaal of hy gestraf of beloon gaan word vir die lewe wat hy op aarde gelei het.
Indien die persoon 'n goeie lewe gelei het deur goeie gedagtes, woorde en dade, is die brug breed en loop hy daarmee tot in die hemel waar hy in ewige lig, vreugde en vrede sal voortleef. Indien hy egter 'n boosdoener was en sy slegte gedagtes, woorde en dade meer is as die goeies, word die brug so smal soos 'n dolk se lem en val die siel af tot in die hel, waar hy vir sy boosheid gestraf word. Volgens 'n ander – waarskynlik latere – weergawe, kry die afgestorwene se siel ná sy dood drie dae om sy lewe te oordink, waarna hy geoordeel word en daar besluit word of hy na die hemel of hel geneem moet word.
'n Verlosser en finale oorwinning
[wysig | wysig bron]Volgens die Zoroastrisme gaan 'n sondaar se siel nie vir ewig in die hel bly nie. Na belofte gaan Ahura Mazda 'n Verlosser (Saoshyant) stuur om Angru Mainyu en alle boosheid finaal die nekslag toe te dien en vir ewig te vernietig (sommige meen dat daar drie verlossers sal kom, waarvan die derde een die finale oorwinning sal behaal).
Die oorwinning sal kom ná 'n finale geestelike veldslag tussen die Verlosser en die magte van boosheid. Al die dooies sal dan opgewek word en die Verlosser sal saam met Ahura Mazda die finale oordeel vel. Die ganse skepping sal deur vuur gereinig word – goeie mense sal onaangeraak daardeur gaan, terwyl boosaards eers gestraf en daarna vergewe sal word. Die skepping sal weer volmaak wees soos aan die begin – vry van honger, dors, pyn, hartseer, siektes, armoede en dood.
Wat die belofte oor die verwagte Verlosser veral interessant maak, is dat hy uit die nageslag van Zoroaster moet kom en uit 'n maagd gebore moet word.
Heilige geskrifte
[wysig | wysig bron]Die Avesta
[wysig | wysig bron]
Die heilige skrif of kanon van die Zoroastrisme word die Avesta (verkort van Avesta-E-Zend) genoem en bestaan uit verskillende boeke en geskrifte met onder meer poësie, gebede in verskillende tale, wette, voorskrifte vir rituele en mitologie. Die belangrikste deel van die Avesta is die oorspronklike boodskap wat Zoroaster tydens sy visioen van Ahura Mazda ontvang het. Hierdie boodskap is aangeteken in die vorm van vyf lofsange (Ahunavaiti, Ushatavaiti, Spentomad, Vohukhshathra en Vahishtoisti) wat die Gathas genoem word. Die Avesta is oorspronklik in Avesties geskryf. Latere skrifte is in Persies, Gujarati en Sanskrit geskryf.[1]
Oorspronklike geskrifte vernietig
[wysig | wysig bron]
Die oudste bestaande manuskripte van die Zoroastrisme is relatief jonk en dateer uit die dertiende eeu n.C. Sommige Zoroastriste meen die rede hiervoor is dat die inhoud van die Avesta tradisioneel mondelings deur priesters van geslag tot geslag oorgedra is. Navorsing toon egter dat Zoroastrisme oorspronklik 'n groot hoeveelheid ou geskrifte gehad het wat oral in die destydse Persiese Ryk (hedendaagse Iran) in tempels en paleise se biblioteke gebêre is.
Vroeg in die jaar 334 v.C. het Alexander die Grote en sy leër van sowat 35 000 Masedoniese en Griekse soldate die magtige Persiese Ryk aangeval en teen 327 v.C. was die hele Persiese Ryk onder sy beheer. In die veroweringsproses is die meeste oorspronklike Zoroastriese geskrifte vernietig saam met die biblioteke waarin hulle was.
Enkele oorblywende manuskripte is deur priesters saamgevoeg, maar in die eerste helfte van die sewende eeu n.C. is die gebied deur Islamitiese Arabiere verower, wat – sover bekend – al die oorblywende Zoroastriese manuskripte stelselmatig opgespoor en verbrand het.
Priesters se rol
[wysig | wysig bron]Om te verhinder dat die inhoud van Zoroaster se boodskap en ander inligting oor hul godsdiens heeltemal verlore gaan, het Zoroastriese priesters begin om dele daarvan te memoriseer en dit later aan hul opvolgers geleer. Só het die kern van die Zoroastrisme behoue gebly, hoewel belangrike inligting ongetwyfeld ook in die proses verlore gegaan het.
Geskiedenis en verspreiding
[wysig | wysig bron]_B.jpg)
Daar bestaan verskillende menings oor presies wanneer en waar die profeet Zoroaster in 'n visioen opdrag van Ahura Mazda gekry het om Sy boodskap – dat daar net een ware God is en dat mense hom moet dien – uit te dra. In die algemeen word aanvaar dat dit min of meer tussen 1700 v.C. en 600 v.C. iewers in die moderne state van Kasakstan, Azerbeidjan of selfs Tadjikistan gebeur het. Zoroaster het glo rondom 1000 v.C. geleef.[1]
Bloeitydperk van duisend jaar
[wysig | wysig bron]Van Zoroaster se eerste bekeerlinge was die koningshuis van koning Vishtaspa van Baktrië, en deur hul invloed het die nuwe godsdiens vinnig versprei en gevestig geraak onder die verskillende Iranse groepe in die gebied. Hierdie groepe het mettertyd suidwaarts migreer na die gebied van die moderne staat Iran, waar die Zoroastrisme vir meer as duisend jaar die amptelike godsdiens van drie magtige opeenvolgende Persiese Ryke geword het (die Achaemenidiese Ryk – 550–330 v.C., Partiese Ryk – 247 v.C. – 224 n.C. en Sassanidiese Ryk – 224-651 n.C.).
Arabiere bring verdeling
[wysig | wysig bron]Die bloeitydperk van die Zoroastrisme het teen ongeveer 650 n.C. skielik tot 'n einde gekom toe die eertydse Persië deur Arabiese Moslems verower is en hulle die mense gedwing het om hulle tot Islam te bekeer. Die vervolging van die Zoroastriste het mettertyd só toegeneem dat 'n groot groep later per boot uit Iran gevlug het en hulle in 936 n.C. in die gebied van Sanjan, aan die weskus van Indië, gaan vestig het.
Hierdie Zoroastriste het gou onder die plaaslike bevolking bekend gestaan as die Parsi's of Perse, 'n naam wat vandag nog dikwels gebruik word om na hulle te verwys. As groep het die Parsi's mettertyd 'n aansienlike bydrae tot hul nuwe tuisland gelewer en was onder meer verantwoordelik vir die stad Mumbai se eerste hospitaal, universiteit en munisipale korporasie. Een van die landmerke in Bombaai, die Taj-hotel, is ook deur hulle gebou.
Die Zoroastriste wat in Iran agtergebly het en hulle nie tot Islam wou bekeer nie, is in die dekades en eeue wat gevolg het soms wreed deur die Moslem-veroweraars vervolg. Ten spyte hiervan en die feit dat die Moslems byna alle Zoroastriese geskrifte vernietig het, het hul geloof behoue gebly en was Iran aan die begin van die 21ste eeu steeds die tuiste van die wêreld se tweede grootste groep Zoroastriste wat amptelik as godsdienstige minderheid erken word.
Zoroastrisme vandag
[wysig | wysig bron]
Na raming is daar vandag tussen 250 000 en 300 000 Zoroastriste oor die wêreld. Die grootste enkele groep — sowat 75 000 — woon in Indië, terwyl Zoroastrisme volgens die sensus van 2012 25 271 aanhangers in Iran het. Verder is daar redelike groot gemeenskappe in Noord-Amerika, en kleiner groepies in Europa en die ooskus van Afrika. Wêreldwyd is die aantal Zoroastriste stelselmatig besig om minder te word.
Daar is 'n baie klein Parsi-gemeenskap (sowat 200 lede) in Suid-Afrika, wat die nageslag is van Zoroastriste wat aan die einde van die negentiende eeu uit Indië na Suid-Afrika gekom het. Anders as baie ander immigrante uit Indië oor dieselfde tydperk, was hulle nie kontrak-arbeiders nie, maar het hulle op eie onkoste hierheen gekom. Sedertdien het verskeie van hulle prominente rolle in die gemeenskap vervul — onder meer as dokters, regsgeleerdes, eiendomsagente, handelaars, ouditeure en lektore aan universiteite. Van die bekende Parsi-families in Suid-Afrika is onder meer die Wadias, Macherjees, Rumstomjees, Dinshars, Randerias, Dorabjees en Dinjibhoys.
Zoroastriste volgens land
[wysig | wysig bron].svg)
Hieronder volg 'n tabel van die aantal aanhangers van Zoroastrisme van verskeie lande.
| Land | Aantal[2] | Persentasie |
|---|---|---|
 Indië |
69 000 | 0,006% |
 Iran |
25 271 | 0,03%[3] |
 Verenigde State |
11 000 | 0,004% |
.svg){kind=small} Afghanistan |
10 000 | 0,031% |
.svg){kind=small} Verenigde Koninkryk |
4 105[4] | 0,007% |
.svg){kind=small} Kanada |
5 000 | 0,014% |
 Pakistan |
5 000 | 0,002% |
 Singapoer |
4 500 | 0,087% |
 Australië |
2 700 | 0,012% |
| Persiese Golfstate | 2 200 | 0,005% |
 Nieu-Seeland |
2 000 | 0,045% |
 Azerbeidjan |
2 000 | 0,022% |
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 (nl) M. Eliade, I.P. Couliano & H.S. Wiesner, Wereldreligies in kaart gebracht, Utrecht: Het Spectrum, 1992 (1990), bl. 326.
- ↑ (en) "Zoroastrians Keep the Faith, and Keep Dwindling". The New York Times. 6 September 2006. Besoek op 24 Augustus 2019.
- ↑ "Selected Findings of the 2011 National Population and Housing Census" (PDF) (in Engels). Statistical Center of Iran. 6 September 2006. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 20 Mei 2020. Besoek op 24 Augustus 2019.
- ↑ "Census 2011: how many Jedi Knights are there in England & Wales?" (in Engels). The Guardian. 11 Desember 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 September 2019. Besoek op 24 Augustus 2019.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Zoroastrisme. |
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Zoroastrisme.- (en) "ZOROASTRIANISM". Encyclopædia Iranica. Besoek op 24 Augustus 2019.
- (en) "Zoroastrianism". Encyclopædia Britannica. Besoek op 24 Augustus 2019.
