Afghanistan

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Islamitiese Republiek Afghanistan
  • د افغانستان اسلامي جمهوریت  (Pashto)
  • جمهوری اسلامی افغانستان  (Dari)
Vlag van Afghanistan Embleem van Afghanistan
Vlag Embleem
Nasionale leuse: لا إله إلا الله، محمد رسول الله
Lā ʾilāha ʾillāl–lāh, Muhammadun rasūl allāh
(Arabies vir: "Daar is geen god behalwe Allah; Mohammed is die boodskapper van Allah") (Sjahada)
Volkslied: ملی سرود Millī Surūd (Pasjtoe)
سرود ملی Sorūde Mellī (Dari)
Ligging van Afghanistan
Hoofstad Kaboel

34°32′N 69°8′O / 34.533°N 69.133°O / 34.533; 69.133

Grootste stad Kaboel
Amptelike tale Pasjtoe en Dari[1]
Regering

• Leier
Eerste minister
Unitêre voorlopige teokraties
Islamitiese emiraat
Hibatullah Akhundzada
Hasan Akhund (waarnemend)
Onafhanklikheid
Onafhanklikheid
• Hotak-ryk
• Durrani-ryk
• Emiraat Afghanistan
• Erken
• Koninkryk
• Republiek
• Islamietiese republiek
• Herstel van Islamitiese Emiraat


April 1709
Oktober 1747
1823
19 Augustus 1919
9 Junie 1926
17 Julie 1973
26 Januarie 2004
15 Augustus 2021
Oppervlakte
 - Totaal
 
 - Water (%)
 
652 864[2] km2  (40ste)
252 072 myl2
feitlik niks
Bevolking
 - 2016-skatting
 - 1979-sensus
 - Digtheid
 
34 656 032[3] (40ste)
15,5 miljoen[4]
49,88 / km2 (150ste)
129,2 / myl2
BBP (KKP)
 - Totaal
 - Per capita
2018-skatting

$72,985 miljard[5]
$1 980[5]

BBP (nominaal)
 - Totaal
 - Per capita
2018-skatting

$22,497 miljard[5]
$610[5]

MOI (2014) 0,465[6] (171ste)  –  laag
Gini (2008) 29[7] –  laag
Geldeenheid Afghani (AFN)
Tydsone
 - Somertyd
D† (UTC+04:30)
nie toegepas nie (UTC+04:30)
Internet-TLD .af, افغانستان.
Skakelkode +93

Afghanistan, ook Afganistan (Dari: افغانستان, Afġānestān, [avɣɒnesˈtɒn]; Pasjtoe: افغانستان, Afġānistān, [avɣɒnisˈtɒn, ab-]), amptelik die Islamitiese Republiek Afghanistan (Pasjtoe: د افغانستان اسلامي جمهوریت, Da Afġānistān Islāmī Jumhoryat; Dari: جمهوری اسلامی افغانستان, Jomhūrīyyeh Eslāmīyyeh Afġānestān), is 'n landingeslote land in die hartjie van Asië. Die hoofstad en grootste stad is Kaboel. Die land het godsdienstige, taalkundige en geografiese konneksies met die meeste van sy buurlande. Afghanistan word begrens deur Iran in die weste, Pakistan in die suide en ooste, Turkmenistan, Oesbekistan en Tadjikistan in die noorde, en die Volksrepubliek China in die mees oostelike deel van die land. Die agtervoegsel ـستان (-stān) is 'n Persiese woord en beteken "die plek van" en herinner ook aan die sinoniem (en verwante) Sanskrit-woord sthāna स्थान.[8] Afghanistan beteken dus "land van die Afghane".

Ligging en bevolking[wysig | wysig bron]

Nasa-Satellietbeeld van Afghanistan
Kaart van Afghanistan
Topografiese kaart van Afghanistan

Afghanistan is 'n kruispad tussen die Ooste en die Weste en was die antieke middelpunt van handel en migrasie. Dit het ’n belangrike geostrategiese ligging, omdat dit Suid-Asië, Sentraal-Asië en die Midde-Ooste met mekaar verbind. Afghanistan is ’n kultureel gemengde nasie: Belangrike etniese groepe sluit in Pasjtoene, Tadjiks, Hasara en Oesbeke.

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

Alhoewel Afghanistan groot heerserryke en baie handel beleef het oor twee millennia, was die gebied se heterogene groepe nie in 'n enkele politiese entiteit saamgesnoer voor die bewind van Ahmad Sjah Durrani nie. Durrani stig die monargie in 1747 wat oor die land heers tot 1973. Die laaste Sjah was Zahir Sjah. Die Islam het 'n sleutelrol gespeel in die geskiedenis van Afghanistan (en ander lande in die omliggende streek).

Tydens Afghanistan se uitgestrekte geskiedenis het die land verskeie indringers en veroweraars gesien, terwyl plaaslike entiteite die omliggende, uitgestrekte streke ingeval het om self ryke te vorm. In die middel van die agtiende eeu het Ahmad Sjah Durrani ’n groot ryk geskep, met die hoofstad by Kandahar. Vervolgens is meeste van die gebiede afgestaan aan voormalig nabygeleë lande. In die 19de eeu het Afganistan ’n bufferstaat geword in Die Groot Spel, die mededinging wat tussen die Britse Ryk en Russiese Ryk geheers het. Op 19 Augustus 1919, ná die derde Anglo-Afghaanse oorlog, herwin die land volle onafhanklikheid van die Verenigde Koninkryk oor sy buitelandse sake.

Sedert die laat 1970's het Afghanistan gely onder 'n voortdurende en brutale burgerlike oorlog. In die tydperk het die land ook ingrypings ervaar in die vorm van die 1979 Sowjetse inval van Afghanistan en die 2001 Amerikaanse inval van Afghanistan, waartydens die heersende Taliban-regering omvergewerp is. In Desember 2001 het die Verenigde Nasies se sekuriteitsraad die stigting van die International Security Assistance Force ("Internasionale Sekuriteitsbystandsmag", ISAF) goedgekeur. Dié mag, wat bestaan uit NAVO-troepe, was aktief gewees in die bystand van die regering van President Hamid Karzai en sy pogings om gesag oor die land te vestig. In 2005 het die Verenigde State en Afghanistan 'n strategiese vennootskap onderteken wat beide nasies tot 'n langtermynverhouding bind. In die tussentyd is ongeveer VS$40 miljard reeds deur die internasionale gemeenskap aan die land besorg vir die heropbou van die land.

Op 14 April 2021 het die sekretaris-generaal van die NAVO, Jens Stoltenberg, gesê die alliansie het ingestem om sy troepe teen 1 Mei te begin onttrek.[9] Kort nadat die onttrekking van die NAVO-troepe begin het, het die Taliban 'n offensief teen die Afghaanse regering begin en vinnig gevorder weens die ineenstorting van die Afghaanse regeringsmagte.[10][11] Volgens 'n Amerikaanse intelligensieverslag sou die Afghaanse regering waarskynlik binne ses maande in duie stort nadat die NAVO sy onttrekking aan die land voltooi het.[12] Op 15 Augustus 2021, toe die Taliban weer 'n oorgrote meerderheid van die Afghaanse gebied beheer het, het die Taliban begin om die hoofstad Kaboel in te neem, met groot ontruimings van burgerlikes, regeringsamptenare en buitelandse diplomate wat deur die Amerikaansbeheerde Kabul Internasionale Lughawe uitgevoer is. Na bewering is die Taliban-vegters beveel om nie by burgerlike ontruimings in te meng nie, en om diegene wat die stad wou verlaat, toe te laat om dit te doen.[13]

Sport[wysig | wysig bron]

Die nasionale krieketspan in Rotterdam, 2010 ICC WCL Afdeling Een

Afghanistan se tradisionele sportsoort en nasionale sport is Boezkasji, 'n ruitersport, waarby om 'n dooie bok of kalf gestry word. Krieket en sokker is Afghanistan se gewildste sportsoorte. Ander gewilde sportsoorte sluit in basketbal, vlugbal, taekwondo en gewigoptel.[14] Afghanistan se sportkultuur word veral deur dié van naburige lande in Sentraal- en Suid-Asië beïnvloed.

Krieket was die enigste sport wat deur die Taliban toegelaat is en weens sy nabye ligging aan die krieketspelende lande van die Indiese Subkontinent kon die Afghaanse krieket maklik groei. Die Afghaanse nasionale krieketspan is in 2001 gestig en het sedertdien sterk groei ondervind. Afghanistan het aan die kwalifikasiewedstryde vir die Krieketwêreldbeker 2011 deelgeneem, maar hulle het die toernooi misgeloop; hulle het eindelik vir die toernooie van 2015, 2019 en 2023 gekwalifiseer. Op 22 Junie 2017 is aan Afghanistan en Ierland toetsstatus toegeken.[15]

Die Afghaanse nasionale sokkerspan ding sedert 1941 aan internasionale sokker mee, maar kon tot dusver nog nie vir 'n FIFA Sokker-Wêreldbeker kwalifiseer nie. In 2013 kon Afghanistan sy eerste internasionale trofee verower en het die SAFF kampioenskap gewen.

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. (en) "Article Sixteen of the 2004 Constitution of Afghanistan". 2004. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2018. Besoek op 28 April 2018.
  2. (en) Central Statistics Organization of Afghanistan Geargiveer 24 Junie 2014 op Wayback Machine: Statistical Yearbook 2012–2013 Geargiveer 17 Januarie 2014 op Wayback Machine: Area and administrative Population Geargiveer 9 September 2015 op Wayback Machine
  3. (en) "World Population Prospects: The 2017 Revision". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Augustus 2018. Besoek op 28 April 2018.
  4. (en) "Chapter 2. The Society and Its Environment" (PDF). Afghanistan Country Study. Illinois Institute of Technology. pp. 105–06. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 3 November 2001. Besoek op 8 Augustus 2014.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 (en) "Afghanistan". Internasionale Monetêre Fonds. Besoek op 28 April 2018.
  6. (en) "2015 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 14 Desember 2015. p. 18. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 20 April 2020. Besoek op 28 April 2018.
  7. (en) "Gini Index". Wêreldbank. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 April 2020. Besoek op 2 Maart 2011.
  8. (en) "Monier-Williams Sanskrit Dictionary". 1872. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Oktober 2018. Besoek op 28 April 2018.
  9. (en) "NATO to Cut Forces in Afghanistan, Match US Withdrawal". VOA News. 14 April 2021.
  10. (en) Robertson, Nic (24 Junie 2021). "Afghanistan is disintegrating fast as Biden's troop withdrawal continues". CNN.
  11. (en) "Afghanistan stunned by scale and speed of security forces' collapse". The Guardian. 13 Julie 2021.
  12. (en) "Afghan government could fall within six months of U.S. military withdrawal, new intelligence assessment says". The Washington Post. 24 Junie 2021. ISSN 0190-8286.
  13. (en) "The latest on Afghanistan as Taliban advances on Kabul". CNN. 15 Augustus 2021.
  14. (en) "Sports". Pajhwok Afghan News. pajhwok.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Maart 2020. Besoek op 14 September 2011.
  15. (en) "Ireland and Afghanistan ICC newest full members amid wide-ranging governance reform". icc-cricket.com. Internasionale Krieketraad. 22 Junie 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 April 2020. Besoek op 19 Februarie 2021.

Bronnelys[wysig | wysig bron]

Algemeen

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]