Antieke Hawaii

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Petrogliewe in die Nasionale Park Hawaii-vulkane.

Antieke Hawaii is die tydperk in die geskiedenis van Hawaii voor die vereniging in 1810 van die Koninkryk Hawaii deur Kamehameha die Grote. Navorsers het tradisioneel geraam dat die eerste vestigings op die Hawaise eilande sporadies tussen 400 en 1100 n.C. plaasgevind het deur Polinesiese langafstandnavigators van die Samoa-, Marquesas- en Tahiti-eilande in wat nou Frans-Polinesië is.[1]

In 2010 is die resultate gepubliseer van 'n studie met moderne radiokoolstofdatering wat betroubaarder resultate gelewer het; daarvolgens het mense hulle heelwat later eers op die eilande gevestig, in 'n kort tydperk van omstreeks 1219 tot 1266.[2]

Die eilande in Oos-Polinesië word gekenmerk deur die ineenskakeling van hulle kulture, en die kort migrasietydperk kan dit verduidelik. Gediversifiseerde agrobosbou en akwakultuur het bronne verskaf vir inheemse Hawaise voedsel. Tropiese materiale is aangepas vir plaaslike huise. Uitgebreide tempels, wat heiau genoem is, is gebou van die lawarotse wat beskikbaar was.

Die ryk natuurlike hulpbronne het 'n relatief digte bevolking ondersteun wat bestaan het uit 'n heersersklas en 'n sosiale stelsel met godsdiensleiers.

Kaptein James Cook het sover bekend in 1778 die eerste kontak met die antieke Hawaiërs gemaak. Sy voorbeeld is deur baie ander Europeërs en Amerikaners gevolg.

Migrasie na die Hawaise eilande[wysig | wysig bron]

'n Kaart van die migrasie van die Austronesiërs.

Die mening het verander oor wanneer die eerste Polinesiërs hulle op die Hawaise eilande gevestig het.[3] Radiokoolstofdatering in Hawaii het aanvanklik daarop gedui dat dit moontlik so vroeg as 124 n.C. was.[4][5] In Patrick Vinton Kirch se vroeë boeke oor die Hawaise argeologie is 'n datum van omstreeks 300 n.C. genoem, met meer onlangse voorstelle deur Kirch van 600 n.C. Volgens ander teorieë was dit so laat as 700-800 n.C.[3]

Priesters vaar deur Kealakekuabaai vir die eerste kontakrituele.

In 2010 het navorsing nuwe resultate van hoëpresisie-koolstofdatering aangekondig wat betroubaarder was as dié van vorige studies.[6] Daarvolgens het die eerste migrasie van Oos- en Noord-Polinesiërs baie later plaasgevind, in 'n korter tydperk van twee golwe: "die vroegste in die Geselskapseilande omstreeks 1025-1120, vier eeue later as wat voorheen veronderstel is; toe, ná 70-265 jaar, het verspreiding in een groot golf voortgeduur na alle oorblywende eilande omstreeks 1190-1290".[2]

Volgens dié navorsing is die Hawaise eilande omstreeks 1219-1266 beset.[2] Dié vinnige kolonisasie verduidelik vermoedelik die "merkwaardige eenvormigheid van die Oos-Polinesiese kultuur, biologie en taal".[2]

Volgens die Hawaise mitologie was daar ander setlaars in Hawaii: volke wat deur nuwe aankomelinge na afgeleë valleie gedwing is. Daar word beweer stories oor menehune, klein mense wat heiau en visdamme gebou het, bewys die bestaan van antieke volke wat voor die Hawaiërs op die eilande gewoon het.[7]

Vroeë Hawaise terreine[wysig | wysig bron]

Waiʻahukini-rotsskuiling (terrein H8)[wysig | wysig bron]

Die Wai'ahukini-rotsskuiling, terrein H8, lê in 'n lawatonnel naby die suidkus van die eiland Hawaii. Weens die gebrek aan lig en ruimte wat vir normale lewenstoestande nodig is, is dit onwaarskynlik dat mense hier gewoon het. Uitgrawings van terrein H8 het in 1954 begin en is gedoen deur William J. Bonk en studente van die Universiteit van Hawaii, Hilo. Dit is in 1958 afgehandel.[8] Agt vuurherde is op verskillende dieptes op die terrein ontdek, sowel as 1 671 artefakte wat dierreste, vishoeke en tufmateriale van basalt en vulkaanglas insluit.[8][9] Die verspreiding van die artefakte op terrein H8 dui daarop dat dit aaneenlopend as 'n hengelskuilplek gebruik is tot met die uitbarsting van Mauna Loa in 1868.[10]

'n Vroeë raming oor die tyd van die terrein se aanvanklike besetting in 1969 deur Emory en Sinoto dui op 750 n.C.,[11] maar 'n meer onlangse studie met moderne radiokoolstofdatering dui op 'n veel later datum, iewers in die middel 14de eeu.[10]

Dissels, byle met die kapgedeelte loodreg met die hef.

Hālawa-duinterrein[wysig | wysig bron]

Die Hālawa-duinterrein is op die eiland Molokai geleë en is in 1964 ontdek. Dit bestaan uit twee heuwels. In die somer van 1970 het Patrick Vinton Kirch uitgrawings op die grootste van die twee heuwels, heuwel B, gedoen en ses groot lae ontbloot. In die vierde laag was artefakte, begrafnisoorblyfsels en huisfondamente.[12] Van die 496 artefakte wat in dié laag ontdek is, is die belangrikstes vishoeke en dissels ('n soort byl). Die dissels wat in heuwel B gevind is, was soortgelyk aan dié wat op Nihoaeiland en Neckereilande ontdek is, en volgens Kirch en McCoy dien dit as "bewys dat die Hālawa-duinterrein 'n vroeë fase verteenwoordig in die ontwikkeling van die Hawaise materiaalkultuur".[13] Aanvanklike datering dui op 'n tydperk van 600 tot 1200 n.C.,[12] maar 'n nuwer datering in 2007 wys die terrein is nie ouer as 1300 n.C. nie en is hoofsaaklik tussen 1400 en 1650 beset.[14]

Vestiging[wysig | wysig bron]

Vroeë setlaars het klere, plante (sogenaamde "kanoplante") en vee saam met hulle gebring en nedersettings aan die kus en groter valleie gevestig. Met hulle aankoms het die setlaars taro, piesangs, kokospalms en broodvrugtebome gekweek en varke, hoenders en ʻīlio ('n soort hond) grootgemaak. Vleis is egter minder dikwels as vrugte, groente en seekos geëet. Smaakmiddels het ingesluit sout, bankoelneute, seewier en suikerriet, wat as beide 'n versoeter en medisyne gebruik is.[15]

Die Polinesiese of Pasifiese rot het saam met die Polinesiërs na Hawaii gekom.

Benewens die kosse wat hulle saamgebring het, het die setlaars ook patats aangeskaf en teen omstreeks 1000 n.C. of vroeër oor die hele Polinesië gekweek.[16] Die patat is inheems aan Suid-Amerika. 'n Ontleding van die DNS van 1 245 patatvariëteite van Asië en die Amerikas is onlangs gedoen en navorsers het 'n genetiese skakel ontdek wat bewys die plant is omstreeks 1100 van die Andes na Polinesië gebring. Dié bevinding is 'n verdere bewys daarvan dat antieke Polinesiërs interaksies met die volke van Suid-Amerika kon gehad het lank voor die aankoms van Europeërs op die vasteland.[17]

Die Pasifiese rot het ook saam met die mens na Hawaii gekom. Volgens David Burney het mense en die diere wat hulle saam met hulle gebring het (varke, honde, hoenders en rotte), veroorsaak dat baie inheemse spesies voëls, plante en groot landslakke tydens die kolonisasie uitgesterf het.[18]

Vroeë Polinesiese setlaars het estuariums en strome in visdamme omskep: reeds in 500 n.C. of vroeër.[19] Grond en gekapte stene is gebruik om woonplekke te bou, en dit het die antieke Hawaise akwakultuur van die gevorderdste van die oorspronklike mense van die Stille Oseaan gemaak.[20] Teen die tyd van kaptein James Cook se koms was daar reeds minstens 360 visdamme wat 900 000 kg vis per jaar geproduseer het.[19]

Die nuwe setlaars het hale (huise) en heiau (tempels) gebou. Argeoloë glo vandag die eerste vestigings het aan die suidpunt van die eiland Hawaii plaasgevind en dat die mense vinnig noordwaarts versprei het met die seekus en maklik toeganklike riviervalleie langs. Namate die bevolking toegeneem het, is nedersettings verder noordwaarts gestig.

Omdat die eilande so klein is, was die bevolking baie dig. Voor Europese kontak was die bevolking reeds in die omgewing van 200 000 tot 1 000 000 mense. Ná Europese kontak het die bevolking egter vinnig afgeneem weens siektes soos pokke.[21]

'n Tipiese dorpie[wysig | wysig bron]

Twee antieke heiau, Hāpaialii en Keeku Heiau.
'n Tekening van 'n heiau, by Waimea, Kauai.

'n Tradisionele dorpie van antieke Hawaii het verskeie strukture ingesluit. In 'n volgorde van belangrikheid was daar:[22]

  • Heiau, 'n tempel aan die gode. Daar was twee hoofsoorte. Die landboutipe mapele is opgedra aan Lono en kon gebou word deur die adel, priesters en opperhoofde. Die seremonies was oop vir almal. Die tweede soort, luakini, was groot oorlogstempels waar dier- en mensofferandes gemaak is. Hulle is op hoë klipterrasse gebou en versier met idole wat uit hout en klip gekerf is. Die luakini, 'n bron van groot mana (goddelike mag), kon net deur die adel en priesters binnegegaan word.[23][24]
  • Hale aliʻi, die huis van die opperhoof. Dit is gebruik as die woonplek van die belangriste hoof en as ontmoetingsplek van die minder belangrike hoofde. Dit is altyd op 'n hoë klipfondament gebou om die sosiale aansien aan te dui. Kāhili, of veerbaniere, is buite geplaas om te wys hoe belangrik die gebou was. Vroue en kinders kon dit nie binnegegaan het nie.
  • Hale pahu, die huis van die heilige hula-instrumente. Die pahu-tromme is daar gehou. Dit is as 'n godsdienstige plek beskou omdat die hula 'n godsdiensaktiwiteit was ter ere van die godin Laka.
  • Hale papaʻa, die koninklike bergplek. Dit is gebou om koninklike voorwerpe te berg, soos materiale, knuppels, spiese en ander wapens.
  • Hale ulana, die huis van die wewer. Dit is die plek waar die wewervroue elke dag sou byeenkom om mandjies, waaiers, matte en ander voorwerpe van droë blare te weef.
  • Hale mua, die mans se eetplek. Dit is as 'n heilige plek beskou omdat dit gebruik is om idole, of voorouergode, uit klip te kerf. Dit is so ontwerp dat mans dit vinnig kon binnegaan en verlaat.
  • Hale ʻaina, die vroue se eetplek. Vroue het apart van die mans geëet. Mans kon nie saam met hulle eet nie, uit vrees dat die vroue hulle mana, of goddelike gees, sou steel.
  • Hale waʻa, die huis van die kano. Dit is aan die kus gebou as bergplek vir hengelbote en die hout waarvan die kano's gebou is.
  • Hale lawaiʻa, die huis van hengel. Dit is aan die strande gebou om visnette en -lyne te berg. Hulle is van sterk tou gemaak. Vishoeke is van die bene van mense, varke of honde gemaak. Implemente in die hale lawaiʻa was die waardevolstes in die hele dorp.
  • Hale noho, die leefhuis. Dit is gebou vir gesinne om in te woon en slaap.
  • Imu, die gemeeskaplike oond. Dit is in die grond gegrawe en gebruik om die hele dorpie se kos te kook. Net mans mag in die imu gekook het.
'n 18de-eeuse Hawaise helm en mantel, tekens van koninklikheid.

Kastestelsel[wysig | wysig bron]

Antieke Hawaii het 'n kastestelsel gehad. In The overthrow of the kapu system in Hawaii beskryf Stephenie Seto Levin die hoofklasse:[25]

  • Aliʻi. Dié klas het bestaan uit die hoë en laer hoofde van die verskillende gebiede. Hulle het met goddelike mag, of mana, regeer.
  • Kahuna. Priesters wat godsdiensseremonies by die heiau en ander plekke uitgevoer het. Die beroepslui het ingesluit meestertimmermanne, skeepsbouers, sangers, dansers, doktors en helers.
  • Makaʻāinana. Gewone mense wat geboer, gehengel en die eenvoudiger kunste beoefen het. Hulle het nie net vir hulleself en hulle gesinne gewerk nie, maar ook om die opperhoofde en kahuna te onderhou.
  • Kauwā. 'n Breë en neerhalende term wat na diensknegte, slawe en uitgeworpenes verwys het.[26] Huwelike tussen die hoër kastes en die kauwā was streng verbode. Die kauwā het vir die opperhoofde gewerk en die mans is dikwels as menslike offerandes gebruik deur hulle by die heiau te verdrink. (Ander mense wat as offerandes gebruik is, is wetsoortreders en verslane politieke teenstanders.)

Opvoeding[wysig | wysig bron]

Hawaise kinders het tuis lewensvaardighede en godsdiens geleer, dikwels by hulle grootouers. Vir "slim" kinders[27] was daar 'n stelsel van vakmanskap waarin baie jong studente 'n ambag of professie sou begin leer deur 'n kenner, of kahuna, te help. Omdat Hawaiërs geglo het spirituele magte deurdring alles in die natuur, is kenners op baie gebiede beskou as kahuna, 'n term wat algemeen as "priester" verstaan is.[28] Die verskillende soorte kahuna het die kennis van hulle beroep aan ander oorgedra, hetsy in medisyne, kanobouwerk of familiegeskiedenis,[29] ensovoorts deur vakleerlinge te gebruik en op te lei. Formeler skole het bestaan vir studies in hula en waarskynlik in hoër vlakke van heilige kennis.

Die kahuna het die vakleerling in sy huis opgeneem as 'n gesinslid, en "die onderwyser was dikwels 'n familielid".[27] Tydens 'n godsdienstige "graadvangseremonie" het die onderwyser die leerling ingesweer, en daarna was laasgenoemde nes 'n bloedverwant van die onderwyser.[27] Kinders wat vakleerlinge was, het geleer deur die daaglikse lewe dop te hou en daaraan deel te neem. Kinders is in die tradisionele Hawaise kultuur ontmoedig om vrae te vra.

Grondbesitreg[wysig | wysig bron]

'n Grensbaken van 'n ahupuaʻa.

In die Hawaise ideologie "besit" 'n mens nie die grond nie, maar woon net daarop. Daar is geglo beide die grond en die gode (akua) was onsterflik. Grond dus was ook goddelik en dus nie gewone, sterflike mense beskore nie. Daarom kon mense nie grond besit nie. Die Hawaiërs het geglo alle grond behoort aan die gode.

Daar is geglo die aliʻi is die "bestuurders" van die grond. Dit het beteken hulle het die mense wat daarop gewerk het, die makaʻāinana, beheer. Met die dood van 'n opperhoof en die opvolging deur 'n ander, is grond herverdeel – sommige "bestuurders" het hulle grond verloor, terwyl ander grond gekry het. Dit het ook gebeur as een opperhoof 'n ander een verslaan het – die verowerde grond is dan onder die wenner se vegters verdeel. In die praktyk het gewone mense sekuriteit geniet, sodat niemand op hulle grond en huise beslag kon lê nie. Hulle het dit gewoonlik behou, en het onder 'n nuwe "bestuurder" aanhou heffings betaal en arbeid verskaf wanneer grond herverdeel is.

Dié stelsel van grondbesit was soortgelyk aan die feodale stelsel wat in die Middeleeue in Europa gegeld het.

Die antieke Hawaiërs se waterbestuur was deur middel van ahupuaʻa. Elke ahupuaʻa het 'n onderdeel van die grond gehad, van die berge tot by die see. Die reënwater wat van die berge af geloop het, is as 'n soort besproeiing gebruik. Hawaiërs het hulle ook om dié stukke land gevestig as gevolg van die landbou wat daar beoefen is.[30]

Godsdiens en die kapu-stelsel[wysig | wysig bron]

Godsdiens het die antieke Hawaise gemeenskap bymekaargehou, en het gebruike, lewenstyle, werkmetodes, sosiale beleide en die reg beïnvloed. Die regstelsel was geskoei op godsdienstige kapu, of taboes. Daar was 'n regte manier om te lewe, aanbid en selfs eet. Voorbeelde van kapu sluit in die gebruik dat mans en vroue nie saam kon eet nie. Hengel was beperk tot sekere seisoene van die jaar. Dit was verbode om die skaduwee van die aliʻi aan te raak, want dit sou sy mana steel.

Kapu is streng afgedwing. As iemand een verbreek het, al het hy dit nie bedoel nie, het dit dikwels tot sy onmiddellike dood gelei:[31] koʻo kapu. Die begrip is dieselfde as die Afrikaanse taboe en die Polinesiese tapu. Die woord word gewoonlik as "verbode" vertaal, maar beteken meer: "bly weg", "geen toegang" of "heilig". Die teenoorgestelde van kapu is noa, wat beteken "algemeen" of "vry".

Die rigiditeit van die kapu-stelsel het dalk gekom van 'n tweede golf migrasies in 1000-1300, wat verskillende godsdienste en stelsels tussen Hawaii en die Geselskapseilande vermeng het. Die Hawaiërs is dalk beïnvloed deur die Tahitiaanse opperhoofde; die kapu-stelsel sou strenger word en die sosiale struktuur sou verander. Menslike offerandes sou deel van hulle nuwe godsdiensgebruike word en die aliʻi sou meer mag gekry het oor die eilande se raad van kenners.[32]

'n Verebeeld van Kū, die god van oorlog.

Kapu stam af van die tradisies en geloofsoortuigings van die Hawaise aanbidding van gode, halfgode en voourouerlike mana. Die natuurkragte is verpersoonlik as die gode Kū (god van oorlog), Kāne (god van lig en die lewe), Kanaloa (god van die dood) en Lono (god van vrede en groei). Bekende, maar minder belangrike gode sluit in Pele (godin van vuur) en haar suster, Hiʻiaka (godin van dans). In 'n bekende skeppingsverhaal het die halfgod Māui die eilande van Hawaii uit die see gehengel ná 'n fout wat hy op 'n hengeluitstappie gemaak het. In 'n ander verhaal het Māui die son gevang en hom gedwing om stadiger te beweeg sodat daar gelyke tydperke van lig en donker in 'n dag kon wees.

Die Hawaise mistieke wêreldbeskouing het voorsiening gemaak vir verskillende gode en geeste wat enige aspek van die natuurlike wêreld kon deurdring.[33] Volgens dié beskouing kon die god van lig en die lewe, Kāne, benewens in weerlig en reënboë ook teenwoordig wees in reën, wolke en 'n vreedsame bries (gewoonlik die "tuiste" van Lono).

Hoewel alle kos en drank vir die antieke Hawaiërs godsdienstige betekenis gehad het, is spesiale klem gelê op ʻawa (kawa) vanweë sy narkotiese eienskappe. Dié wortelgebaseerde drankie, 'n psigoaktiewe en ontspanningsmiddel, is gebruik om maaltye te seën en seremonies te hou. Daar word dikwels in Hawaise liedjies daarna verwys.[34] Verskillende variëteite van die wortel is deur verskillende kastes gebruik.[33]

Hoofde[wysig | wysig bron]

Die grootste vier eilande, Hawaii, Maui, Kauai en Oahu, is gewoonlik deur hulle eie aliʻi nui (opperhoof) regeer, met hoofde van 'n laer rang wat aliʻi ʻaimoku genoem is en individuele distrikte bestuur het saam met grondagente bekend as konohiki.

Al dié dinastieë was onderling verbind en het al die Hawaiërs (en moontlik alle mense) beskou as afstammelinge van legendariese ouers, Wākea (wat die lug simboliseer) en sy vrou, Papa (simbool van die aarde). Tot in die laat 18de eeu is die eiland Hawaii deur een lyn regeer wat afgestam het van Umi-a-Liloa. Met die dood van Keaweʻīkekahialiʻiokamoku het 'n hoof met 'n laer rang, Alapainui, die twee seuns van die voormalige heerser, wat die volgende in lyn was as die eiland se aliʻi nui, omvergewerp.

As 'n mens vyf tot tien generasies per eeu veronderstel, was die Aliʻi ʻAimoku-dinastieë teen 1800 sowat drie tot ses eeue oud. Die Tahitiaanse besetting van die Hawaise eilande het vermoedelik in die 13de eeu plaasgevind. Die aliʻi en ander sosiale kastes is waarskynlik in dié tyd gevestig.

Die ali‘i het 'n aantal spesifieke voorwerpe gehad wat hulle geïdentifiseer het as goddelik, magtig, van hoë rang en ryk volgens Hawaise standaarde. Baie van die voorwerpe was statutssimbole omdat hulle so skaars of manjifiek was.[35] Van hulle is ook ontwerp om Europese koninklikheid na te boots nadat gereelde kontak met Europeërs gemaak is.[36] Net die hoofde met die hoogste rang mag die mahiole (helm) en ʻahu ʻula (mantel) gedra het.[37] Dit is van vere gemaak in ingewikkelde ontwerpe wat die goddelikheid en mag van die hoofde weerspieël het.[38] Die vere van duisende voëls was nodig om 'n enkele ʻahu ʻula te maak.[39]

Die ali‘i nui was daarvoor verantwoordelik om seker te maak die volk volg 'n streng kapu-stelsel. Dit het baie aspekte van die Hawaise sosiale orde behels, soos hengelregte en selfs waar vroue mag geëet het. Ná die dood van Kamehameha I is afgesien van die stelsel en van die Hawaise godsdiens.[40]

Ingewikkelde ekonomie[wysig | wysig bron]

Kapa is 'n materiaal wat van bas gemaak word.

Die antieke Hawaise kultuur het mettertyd ingewikkeld geraak. Mense het in spesifieke vaardighede begin spesialiseer. Generasies families het sekere beroepe begin beoefen: huisbouers, dakleggers, klipslypers, voëlvangers wat die veremantels van die aliʻi gemaak het, kanobouers, ensovoorts.

Gou het hele eilande begin om in sekere vaardighede te spesialiseer. Oahu het die vernaamste vervaardiger van kapa (basmateriaal) geword en Maui die belangrikste vervaardiger van kano's. Die eiland Hawaii het bale droë vis verhandel.

Eerste aangetekende Europese kontak[wysig | wysig bron]

Europese kontak met die Hawaise eilande was die begin van die einde van die antieke tydperk van Hawaii. In 1778 het die Britse kaptein James Cook eers op Kauai geland en toe suidwaarts geseil om die ander eilande in die reeks waar te neem en te verken.

Toe hy in 1779 die eerste keer in Kealakekuabaai op die eiland Hawaii aanland, het sommige van die inwoners glo gedink hy is hulle god Lono. Cook se mas en seile het toevallig gelyk soos die embleem wat Lono in die Hawaiërs se godsdiensrituele gesimboliseer het ('n mas en vel wit kapa). Dié idee word egter as onakkuraat beskou en word toegeskryf aan William Bligh. Dit is wel moontlik dat sommige Hawaiërs Lono se naam kon gebruik het as metafoor wanneer hulle Cook beskryf het.[41] Die skepe het ook wel in die Makahiki-seisoen gearriveer wat aan Lono opgedra is.

Kaptein Cook is eindelik in 'n gewelddadige konfrontasie vermoor en op die strand agtergelaat deur sy terugvallende matrose. Die Britte het geëis dat Cook se liggaam terugbesorg word, maar die Hawaiërs het reeds begrafnisrituele volgens hulle tradisie uitgevoer.[42]

Binne 'n paar dekades het Kamehameha I Europese oorlogstaktieke en kanonne en ander wapens gebruik om die eilande in die Koninkryk Hawaii te verenig.

Sien ook[wysig | wysig bron]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Fornander, Abraham; Thrum, Thomas G. (1985). Fornander collection of Hawaiian antiquities and folk-lore : the Hawaiian account of the formation of their islands and origin of their race, with the traditions of their migrations, etc. Kraus Reprint. ISBN 0-527-01638-1. OCLC 11676151.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Janet M. Wilmshurst, Terry L. Hunt, Carl P. Lipo, and Atholl J. Anderson. "High-precision radiocarbon dating shows recent and rapid initial human colonization of East Polynesia", PNAS, vol. 108 no. 5, doi:10.1073/pnas.1015876108, Besoek op 26 Oktober 2015
  3. ↑ 3,0 3,1 Pearce, Charles E.M.; Pearce, F. M. (17 Junie 2010). Oceanic Migration: Paths, Sequence, Timing and Range of Prehistoric Migration in the Pacific and Indian Oceans. Springer Science & Business Media. p. 167. ISBN 978-90-481-3826-5.
  4. ↑ Emory, K.P.; Bonk, W.J.; Sinoto, Y.H. (1959). "Hawaiian Archaeology: Fishhooks". Bernice P. Bishop Museum Special Publication 47. Honolulu
  5. ↑ Whittaker, Elvi W. (Januarie 1986). The Mainland Haole: The White Experience in Hawaii. Columbia University Press. p. 3. ISBN 978-0-231-05316-7.
  6. ↑ Maclay, Kathleen (8 Julie 2010). "Coral tests show fast construction pace for Polynesian temples". UC Berkeley. Berkeley News. Besoek op 2 April 2016.
  7. ↑ Beckwith, Hawaiian mythology, pp. 321–336.
  8. ↑ 8,0 8,1 Emory, Kenneth Pike; Bonk, William J.; Sinoto, Yosihiko H. (1969). "Waiahukini Shelter site (H8), Ka'u, Hawaii". Anthropology Department, Bernice Pauahi Bishop Museum: 1–12.
  9. ↑ Lundblad, Steven P.; Mills, Peter R.; Kahn, Jennifer; Mulliken, Katherine; Cauley, Christina (2014). "New insights from the Wai'ahukini Rockshelter Site (H8), Ka'u District, Hawai'i Island from non-destructive EDXRF geochemistry". Hawaiian Archaeology. 14: 73–84.
  10. ↑ 10,0 10,1 Mulrooney, Mara A.; Esh, Kelley S.; McCoy, Mark D.; Bickler, Simon H.; Sinoto, Yosihiko H. (2014). "New dates from old samples: A revised radiocarbon chronology for the Waiahukini Rockshelter Site (H8), Kau District, Hawaii Island". McElroy and Komori: 17–26.
  11. ↑ Emory, Kenneth P.; Sinoto, Yosihiko H. (1969). "ge of the sites in the South Point area, Ka'u, Hawaii". Department of Anthropology, Bernice Pauahi Bishop Museum: 1–17.
  12. ↑ 12,0 12,1 Kirch, Patrick Vinton (1971). "Halawa Dune Site (Hawaiian Islands): a preliminary report". The Journal of the Polynesian Society. 80 (2): 228–236 – via JSTOR.
  13. ↑ Kirch, Patrick V.; McCoy, Mark D. (2007). "Reconfiguring the Hawaiian Cultural Sequence: Results of Re-dating the Halawa Dune Site Mo-A1-3, Moloka'I Island". The Journal of the Polynesian Society. 116 (4): 385–406 – via JSTOR.
  14. ↑ Kirch, Patrick V. (2011). "When did the Polynesians settle Hawaii? A review of 150 years of scholarly inquiry and a tentative answer". Hawaiian Archaeology. 12: 3–26.
  15. ↑ Adams, 2006, pp. 90–92
  16. ↑ Anderson, A; Petchey, F (2020). "The transfer of kumara ('Ipomoea batatas') from East to South Polynesia and its dispersal in New Zealand". The Journal of the Polynesian Society. 129 (4): 351–381. doi:10.15286/jps.129.4.351-382.
  17. ↑ Denham, Tim (5 Februarie 2013). "Ancient and historic dispersals of sweet potato in Oceania". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 110 (6): 1982–1983. doi:10.1073/pnas.1221569110. PMC 3568348. PMID 23355678.
  18. ↑ Burney, Back to the Future in the Caves of Kaua'i. pp. 83
  19. ↑ 19,0 19,1 Costa-Pierce, B.A. (1987). "Aquaculture in ancient Hawaii" (PDF). BioScience. 37 (5): 320–331. doi:10.2307/1310688. JSTOR 1310688.
  20. ↑ Burney, Back to the Future in the Caves of Kaua'i. pp.60-62
  21. ↑ Dye, Tom (1994). "Population Trends in Hawaiʻi Before 1778" (PDF). The Hawaiian Journal of History. 28: 1–20.
  22. ↑ Ladefoged, Thegn N. (1998). "Spatial similarities and change in Hawaiian architecture: The expression of ritual offering and kapu in luakini heiau, residential complexes, and houses". Asian Perspectives: 59–73 – via JSTOR.
  23. ↑ Luciano, Minerbi (1992). "Hawaiian Sanctuaries, Places of Refuge and Indigenous Knowledge in Hawai'i". Institute for Pacific Studies. 5: 12.
  24. ↑ Greene, Linda W. (1993). "Chapter 1, E.6.d". A Cultural History of Three Traditional Hawaiian Sites on the West Coast of Hawai'i Island. U.S. Department of the Interior, National Park Service, Denver Service Center. Besoek op 18 Maart 2018.
  25. ↑ Levin, Stephenie Seto (1968). "The overthrow of the kapu system in Hawaii". The Journal of the Polynesian Society. 77 (4): 402–430 – via JSTOR.
  26. ↑ Harfst, Richard H. (1972). "Cause or condition: Explanations of the Hawaiian cultural revolution". The Journal of the Polynesian Society. 81 (4): 437–471 – via JSTOR.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Handy and Pukui, The Polynesian Family System in Ka-'U, Hawai'i pp. 90
  28. ↑ Dudley, M. K. Man, Gods, and Nature. pp. 95
  29. ↑ Handy, E. S. C. Ancient Hawaiian Civilization pp. 55–57
  30. ↑ Rosenfeld, Alan. "Ancient Polynesia." 19 Nov. 2013. p.13. Lecture.
  31. ↑ Hawaii: Sacred Hawaii Geargiveer 13 Augustus 2007 op Wayback Machine December 5, 2006
  32. ↑ "Polynesian Migrations". Hawaii History,. 14 November 2010. Geargiveer 26 Julie 2011 op Wayback Machine
  33. ↑ 33,0 33,1 Dudley, Man, Gods, and Nature. pp. 77
  34. ↑ Handy, Ancient Hawaiian Civilization. pp. 63
  35. ↑ Davida Malo (1903). Hawaiian Antiquities: (Moolelo Hawaii). Hawaiian islands. pp. 106–111.
  36. ↑ Emiko Ohnuki-Tierney (1990). Culture Through Time: Anthropological Approaches. Stanford University Press. p. 41. ISBN 978-0-8047-1791-5.
  37. ↑ Hope B. Werness (2006). Continuum Encyclopedia of Animal Symbolism in World Art. A&C Black. p. 174. ISBN 978-0-8264-1913-2.
  38. ↑ Roy Alameida (1 Januarie 1997). Stories of Old Hawaii. Bess Press. p. 74. ISBN 978-1-57306-064-6.
  39. ↑ Fred Kleiner (1 Januarie 2010). Gardner's Art through the Ages: A Global History, Enhanced Edition. Cengage Learning. p. 884. ISBN 978-1-111-78773-8.
  40. ↑ Thomas Kemper Hitch (1992). Islands in Transition: The Past, Present, and Future of Hawaii's Economy. University of Hawaii Press. p. 22. ISBN 978-0-8248-1498-4.
  41. ↑ Sumida, Stephen H.; Sumida, S (Mei 2013). And the view from the shore. University of Washington Press. pp. 18–19. ISBN 978-0-295-80345-6.
  42. ↑ Kamakau 1961, pp. 103–104

Primêre bronne[wysig | wysig bron]

Sekondêre bronne[wysig | wysig bron]

  • Adams, Wanda A. (2006). The Island Plate: 150 Years of Recipes and Food Lore from the Honolulu Advertiser. Waipahu, Hawaiʻi: Island Heritage Publishing.
  • Finney, Ben R. (1994). Voyage of Rediscovery: A Cultural Odyssey Through Polynesia. University of California Press. ISBN 0-520-08002-5.
  • Kane, Herb Kawainui (1998). Ancient Hawaii. Kawainui Press. ISBN 0-943357-03-9.
  • Kirch, Patrick Vinton (2001). On the Road of the Winds: An Archaeological History of the Pacific Islands Before European Contact. University of California Press. ISBN 0-520-23461-8.
  • Kirch, Patrick (2001). Hawaiki. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-78309-5.
  • Luomala, Katherine (1951). The Menehune of Polynesia and Other Mythical Little People of Oceania. Bernice P. Bishop Museum Bulletin Vol. 203.

Skakels[wysig | wysig bron]


Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Antieke_Hawaii&oldid=2618156"