Griffioen

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
'n Gerestoureerde fresko van 'n griffioen in die troonkamer van die Paleis van Knossos op Kreta, oorspronklik uit die Bronstydperk.

'n Griffioen (antieke Grieks: γρύψ, grū́ps; Latyn: gryphes, grypho[1]; Frans: griffon) is 'n legendariese wese met die lyf, stert en agterbene van 'n leeu; die kop en vlerke van 'n arend; en soms die kloue van 'n arend as sy voorpote. Omdat die leeu tradisioneel beskou word as die koning van die diere en die arend as die koning van die voëls, is die griffioen in die Middeleeue beskou as 'n uiters sterk en majestueuse wese. Sedert die klassieke oudheid word griffioene beskou as die oppassers van skatte en waardevolle besittings.[2]

In Griekse en Romeinse geskrifte is griffioene verbind met goudneerslae in Sentraal-Asië. Soos Plinius die ouere geskryf het, "word gesê griffioene lê hulle eiers in gate in die grond en dié neste bevat goudklonte".[3]

In Middeleeuse heraldiek het die griffioen 'n Christelike simbool van goddelike mag geword en 'n oppasser van dit wat goddelik is.[4]

Vorm[wysig | wysig bron]

Die meeste voorstellings van griffioene is met voëlagtige voorpote en kloue, hoewel hulle in sommige ouer illustrasies die voorbene van 'n leeu gehad het; hulle het gewoonlik die agterlyf van 'n leeu. Die arendkop het gewoonlik prominente ore; dit word soms beskryf as 'n leeu se ore, maar is dikwels langer (eerder soos 'n perd se ore) en soms geveer.

In uitsonderlike gevalle word die griffioen sonder vlerke uitgebeeld of word 'n vlerklose leeu met die kop van 'n arend 'n griffioen genoem. Nog 'n weergawe in heraldiek is 'n griffioen met die lyf en vier bene van 'n leeu; die kop, nek en vlerke van 'n arend; en 'n kameel se kort stert. Soms het dit nie vlerke nie[5][6]

  • Die Pisa-griffioen, in die Pisa-katedraalmuseum, 11de eeu.
    Die Pisa-griffioen, in die Pisa-katedraalmuseum, 11de eeu.
  • Die griffioen, Martin Schongauer, 15de eeu.
    Die griffioen, Martin Schongauer, 15de eeu.
  • Die bronsfiguur van 'n griffioen, Romeinse tydperk (50-270 n.C.)
    Die bronsfiguur van 'n griffioen, Romeinse tydperk (50-270 n.C.)
  • Brahmi-inskripsie op die uitbeelding van 'n griffioen in Indië, 3de eeu v.C.
    Brahmi-inskripsie op die uitbeelding van 'n griffioen in Indië, 3de eeu v.C.

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

'n Griffioen met albei voorbene in die lug en die stadskroon van Perugia op sy kop, 13de eeu.
'n Middeleeuse tapisserie uit Basel, omstreeks 1450.

Voorstellings van griffioenagtige hibriede met vier bene en 'n kop met 'n snawel kom voor in die antieke Irannese en Egiptiese kuns van so lank gelede as 3000 v.C.[7] In Egipte is 'n griffioenagtige dier ontdek in Hierakonpolis bekend as die "Tweehondpalet",[8][9] wat van omstreeks 3300-3100 v.C. dateer.[10]

In die Irannese mitologie word die griffioen genoem Shirdal, wat beteken "Leeu-arend". Dit verskyn in die antieke kuns van Iran sedert die laat 2de millennium v.C.[11] Shirdals verskyn reeds in 3000 v.C. op silinderseëls van Susa.[12]

Hulle is ook algemene motiewe in die kuns van Luristan, die noordelike en noordwestelike streke van Iran in die Ystertydperk en die Achaemenidiese kuns.[13]

Griffioenagtige wesens met raptoragtige koppe en soogdierlywe kom voor in die kuns uit die Middel-Bronstydperk van die Levant, Sirië en Anatolië[14][15] van omstreeks 1950-1550 v.C.[16]

Vroeë uitbeeldings van griffioenagtige wesens in die Minoïese kuns word aangetref op gerestoureerde fresko's uit die Bronstydperk van die 15de eeu v.C. in die troonkamer van Knossos. Samestellings van voëls en soogdiere was 'n algemene versieringstema in argaïese en klassieke Griekse kuns, maar het taamlik gewild geraak in die 6de en 5de eeu v.C.

In Sentraal-Asië is die griffioenbeeld ingesluit in Skitiese "dierestyl"-artefakte van die 6de-4de eeu v.C., maar geen geskrewe verduideliking vir die betekenis daarvan bestaan nie.

Griffioenbeelde kom voor in die kuns van die Achaemenidiese Ryk van Persië. Die historikus en kenner van Russiese juweliersware Elena Newa glo die Achaemeniede het die griffioen beskou as "'n bewaarder van die bose, heksekuns en geheime kwaadpratery",[17] maar geen geskrifte uit die ryk bestaan om haar bewering te bevestig nie.

Die Pisa-griffioen is 'n groot bronsbeeld wat sedert die Middeleeue in Pisa, Italië, staan, hoewel dit van Islamitiese oorsprong is. Dit is sover bekend die grootste Middeleeuse Islamitiese bronsbeeld; dit is meer as 1,08 m hoog. Dit is moontlik in die 8ste eeu in Islamitiese Spanje gemaak.[18][19] Van omstreeks 1100 het dit op 'n pilaar op die dak van die Pisa-katedraal gestaan, totdat dit in 1832 deur 'n replika vervang is. Die oorspronklike beeld is nou in die Museo dell' Opera del Duomo (Katedraalmuseum) in Pisa.

Middeleeuse legendes[wysig | wysig bron]

Volgens Middeleeuse legendes het griffioene nie net vir die res van hulle lewe gepaar nie, maar as die een doodgegaan het, het die ander een die res van sy lewe alleen deurgebring en nooit 'n nuwe maat gesoek nie. Die Kerk het dus die griffioen 'n embleem teen hertrou gemaak. Omdat dit 'n vereniging van 'n aardse dier en hemelse voël was, is dit in die Christendom beskou as 'n simbool van Jesus, wat beide menslik en goddelik is. Dit is dus in baie kerke uitgebeeld.[2]

Volgens Stephen Friar se New Dictionary of Heraldry is geglo 'n griffioen se klou het medisinale eienskappe en dat een van sy vere blindes se sig kan herstel.[2] Drinkbekers van griffioenkloue (takbokhorings) en griffioeneiers (volstruiseiers) is hoog aangeslaan aan Middeleeuse Europese howe.[20]

Toe Genua in die Middeleeuse en die Renaissance 'n groot seevarende mag word, het hulle die griffioen begin uitbeeld as deel van die republiek se wapen. Teen die 12de eeu is die voorkoms van die griffioen in 'n groot mate vasgestel: "Al sy liggaamsdele is soos 'n leeu s'n, maar die vlerke en kop is dié van 'n arend."[21]

'n Hippogrief is 'n legendariese wese wat blykbaar die nageslag van 'n griffioen en 'n merrie is.

In argitektuur[wysig | wysig bron]

Die beeld van 'n griffioen, Sint Markus-basilika, Venesië.

In argitektuur word die griffioen gewoonlik voorgestel as 'n dier met vier bene en vlerke en die kop van 'n arend. Hulle het dikwels horings of die kop en die snawel van 'n arend.

Hulle word dikwels op geboue uitgebeeld as die beskermers van waardevolle goedere.

In heraldiek[wysig | wysig bron]

In heraldiek het die griffioen se versmelting van leeu en arend al hoe sterker geraak, en hulle is eindelik as magtige monsters uitgebeeld. Dit word gebruik as 'n teken van krag, militêre moed en leierskap. Griffioene word uitgebeeld met die agterlyf van 'n leeu, die kop van 'n arend met gepunte ore, 'n bors vol vere en die voorbene en kloue van 'n arend. Dié eienskappe dui op 'n kombinasie van intelligensie en krag.[22]

Griffioene kan in 'n verskeidenheid houdings uitgebeeld word, maar in Britse heraldiek word hulle nooit gewys met hulle vlerke toe nie. Griffioene gebruik dieselfde houdingsterminologie as leeus, maar terwyl die klimmende leeu as rampant beskryf word, word 'n griffioen in dieselfde posisie as segreant beskryf.[23]

In Britse heraldiek word die manlike griffioen sonder vlerke gewys, met sy liggaam bedek met klossies formidabele punte en 'n kort horing wat uit sy voorkop kom, soos by 'n eenhoring.[24] Dié onderskeid kom nie buite die Britse heraldiek voor nie, en selfs daarbinne is manlike griffioene baie seldsamer as dié met vlerke.

  • 'n Griffioen in Johann Vogel se Meditationes emblematicae de restaurata pace Germaniae, 1649.
    'n Griffioen in Johann Vogel se Meditationes emblematicae de restaurata pace Germaniae, 1649.
  • 'n "Klimmende" leeu (passant) in heraldiek. 'n Griffioen in dié posisie word as segreant beskryf.
    'n "Klimmende" leeu (passant) in heraldiek. 'n Griffioen in dié posisie word as segreant beskryf.
  • 'n Heraldiese griffioen wat waghou by Kasteel de Haar, Nederland, 1892-1912.
    'n Heraldiese griffioen wat waghou by Kasteel de Haar, Nederland, 1892-1912.
  • Die wapen van die familie Gryfici. Sulke wapens is teen omstreeks 481 deur Poolse adellike families gebruik.
    Die wapen van die familie Gryfici. Sulke wapens is teen omstreeks 481 deur Poolse adellike families gebruik.

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Ronald Edward Latham; David Robert Howlett; Richard Ashdowne (1975–2013). Dictionary of Medieval Latin from British Sources. Londen: British Academy.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Friar, Stephen (1987). A New Dictionary of Heraldry. Londen: Alphabooks/A & C Black. p. 173. ISBN 978-0-906670-44-6.
  3. ↑ Mayor, A.; Heaney, M. (1993). "Griffins and Arimaspeans". Folklore. 104 (1–2): 40. doi:10.1080/0015587X.1993.9715853.
  4. ↑ von Volborth, Carl-Alexander (1981). Heraldry: Customs, Rules and Styles. Poole: New Orchard Editions. pp. 44–45. ISBN 978-1-85079-037-2.
  5. ↑ Rose, Carol (2001). Giants, Monsters, and Dragons: an Encyclopedia of Folklore, Legend, and Myth. New York: W. W. Norton & Company. p. 279. ISBN 0393322114. OCLC 48798119.
  6. ↑ Vinycomb, John (1906). Fictitious and Symbolic Creatures in Art: With Special Reference to Their Use In British Heraldry. London: Chapman and Hall. p. 162.
  7. ↑ "Griffin". Buffaloah.com. Illustrated Dictionary of Egyptian Mythology. Besoek op 2 Januarie 2012.
  8. ↑ "Egyptian gryphon lore". myth-and-fantasy.com. Besoek op 24 Mei 2014.
  9. ↑ "Strange (fantastic) animals of ancient Egypt". Touregypt.net. Besoek op 2 Januarie 2012.
  10. ↑ Patch, Diana (2012). Dawn of Egyptian Art. Metropolitan Museum of Art. pp. 139–140. ISBN 978-0300179521. Besoek op 24 Mei 2014.
  11. ↑ Taheri, Sadreddin (2017). "The Semiotics of Archetypes, in the Art of Ancient Iran and its Adjacent Cultures". Tehran, IR: Shour Afarin Publications. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Julie 2022. Besoek op 26 Julie 2022.
  12. ↑ Image of Persian griffin. granger.com (picture). The Granger Collection. Besoek op 26 Mei 2014.
  13. ↑ Taheri, Sadreddin (2013). "Gopat and Shirdal in the Ancient Middle East". نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. 17 (4): 13–22. doi:10.22059/jfava.2013.30063.
  14. ↑ Teissier, Beatrice (1996). Egyptian Iconography on Syro-Palestinian Cylinder Seals of the Middle Bronze Age. Vandenhoeck & Ruprecht. pp. 88–90. ISBN 978-3525538920. Besoek op 24 Mei 2014.
  15. ↑ Aruz, Joan; Benzel, Kim; Evans, Jean M. (2008). Beyond Babylon: Art, trade, and diplomacy in the second millennium B.C. Metropolitan Museum of Art and Yale University Press. p. 137. ISBN 978-1588392954. Besoek op 24 Mei 2014.
  16. ↑ Teissier, Beatrice (1996). Egyptian Iconography on Syro-Palestinian Cylinder Seals of the Middle Bronze Age. Vandenhoeck & Ruprecht. pp. 5–6. ISBN 978-3525538920. Besoek op 24 Mei 2014.
  17. ↑ Neva, Elena (12 Maart 2008). "Central Asian Jewelry and their Symbols in Ancient Time". Artwis. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Julie 2014; who cites
    Pugachenkova, G. (1959). "Grifon v drevnem iskusstve central'noi Azii". Sovetskya Arheologia. 2: 70, 83.
  18. ↑ "The griffon of Pisa". Quantara. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Maart 2012. Besoek op 15 Mei 2011.
  19. ↑ Hoffman, 318
  20. ↑ Bedingfeld, Henry; Gwynn-Jones, Peter (1993). Heraldry. Wigston: Magna Books. pp. 80–81. ISBN 978-1-85422-433-0.
  21. ↑ White, T. H. (1992) [1954]. The Book of Beasts: Being a Translation From a Latin Bestiary of the Twelfth Century. Stroud: Alan Sutton. pp. 22–24. ISBN 978-0-7509-0206-9.
  22. ↑ Stefan Oliver, Introduction to Heraldry. David & Charles, 2002. p. 44.
  23. ↑ Arthur Fox-Davies, A Complete Guide to Heraldry, T.C. en E.C. Jack, Londen, 1909, pp. 222–224, https://archive.org/details/completeguidetoh00foxduoft.
  24. ↑ Male griffin depicted in Debrett's Peerage, 1968, p. 222

Nog leesstof[wysig | wysig bron]

  • Wild, F., Gryps-Greif-Gryphon (Griffon). Eine sprach-, kultur- und stoffgeschichtliche Studie (Wien, 1963) (Oesterreichische Akademie der Wissenschaften, Philologisch-historische Klasse, Sitzungberichte, 241).
  • Bisi, Anna Maria, Il grifone: Storia di un motivo iconografico nell'antico Oriente mediterraneo (Rome: Università) 1965.
  • Taheri, Sadreddin (2013). "Gopat (Sphinx) and Shirdal (Gryphon) in the Ancient Middle East". نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. 17 (4): 13–22. doi:10.22059/jfava.2013.30063.
  • Joe Nigg, The Book of Gryphons: A History of the Most Majestic of All Mythical Creatures (Cambridge, Apple-wood Books, 1982).

Skakels[wysig | wysig bron]

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Griffioen&oldid=2618815"