Seerowery

’n Tradisionele seerowervlag.

Capture of the Pirate, Blackbeard, 1718, deur Jean Leon Gerome Ferris, wat ’n geveg teen die seerower Blackbeard uitbeeld.

Seerowery is ’n rooftog of geweldsmisdaad deur een skip op ’n ander of op ’n kusgebied, gewoonlik met die doel om vrag of ander waardevolle ware of eiendom te steel. Mense wat by seerowery betrokke is, word seerowers genoem.

Die vroegste aangetekende gevalle van seerowery was in die 14de eeu v.C., toe die Seevolke, ’n groep rowers, skepe van die Egeïese en Mediterreense beskawings aangeval het. Smal seekanale wat skepe in voorspelbare roetes indwing, skep al lank die geleentheid vir seerowery, asook vir kaapvaart en handelsoorloë (die aanval van handelskepe om die vyand skade te berokken). Historiese voorbeelde sluit in die waters van Gibraltar, Madagaskar, Somalië en die Engelse Kanaal, waar geografiese strukture seerowery vergemaklik.

Wanneer ander voertuie soos ’n vliegtuig betrokke is, word van ’n kaping of skaking gepraat. Kaapvaart is ’n vorm van seerowery in oorlogstyd waar die kaptein van ’n skip toestemming van ’n spesifieke land kry om vyandelike skepe aan te val en hul vrag buit te maak. ’n Landweergawe van seerowery is struikrowery: waar rowers mense op ’n pad of in ’n bergpas in ’n lokval lei.

Seerowery is in die 21ste eeu steeds ’n aansienlike probleem (met ’n geraamde wêreldwye verlies van $16 miljard per jaar in 2004), veral in die waters tussen die Rooisee en die Indiese Oseaan, naby die kus van Somalië en in die Straat van Malakka en Singapoer.

Vandag gebruik seerowers, gewapen met outomatiese wapens soos aanvals- en masjiengewere en handgranate, klein motorbote om skepe aan te val – ’n taktiek wat die feit uitbuit dat moderne skepe net ’n klein getal bemanningslede het. Hulle gebruik ook groter skepe, bekend as "moederskepe", om die motorbote van voorraad te voorsien. Die internasionale gemeenskap het met baie uitdagings te doen om moderne seerowers aan die pen te laat ry, want hierdie aanvalle kom dikwels in internasionale waters voor. Sommige lande gebruik hulle vlootmagte om privaat bote teen seerowery te beskerm en seerowers te vang, terwyl sommige privaat bote gewapende sekuriteitswagte, hoëdrukwaterkanonne of radar gebruik om hulleself te beskerm.

Geskiedenis

Seerowery kom voor so lank as wat handelskepe die waters bevaar.

Europa

Oudheid

’n Mosaïek van ’n Romeinse drieriemsgalei in Tunisië.

Die vroegste gedokumenteerde gevalle van seerowery is dié van die Seevolke, wat ’n bedreiging ingehou het vir skepe wat in die 14de eeu v.C. in die Egeïese en die Middellandse See gevaar het. In die klassieke oudheid was die Fenisiërs, Illiriërs en Tirrheniërs bekend as seerowers. In die voorklassieke tyd het die antieke Grieke seerowery as ’n lonende beroep goedgekeur; dit was blykbaar algemeen en is beskou as ’n "eerlike manier om ’n bestaan te maak". Verwysings word dikwels daarna gemaak in tekste soos Homeros se Ilias en Odusseus. Die ontvoering van vroue en kinders was ook algemeen en hulle is dikwels as slawe verkoop. Teen die tyd van Klassieke Griekeland is seerowery as ’n "skandalige" beroep beskou.

In die 3de eeu v.C. het seeroweraanvalle op Olimpus in Lisië gelei tot verarming. Een van die bekendste antieke seerowergroepe was die Illiriërs, ’n volk in die Wes-Balkan. Hulle het skepe in die Adriatiese See voortdurend aangeval en in baie gevegte met die Romeinse Republiek betrokke geraak. Die Romeine het hulle vlote eers in 229 v.C. finaal verslaan en ’n einde aan die bedreiging gebring. In die 1ste eeu v.C. was daar seerowerstate aan die Anatoliese kus wat die handel van die Romeinse Ryk in die oostelike Middellandse See bedreig het. Op ’n seevaart oor die Egeïese See in 75 v.C. is Julius Caesar gevange geneem en vir ’n kort ruk deur Sisiliaanse seerowers aangehou. Die Senaat het generaal Gnaeus Pompeius Magnus eindelik in 67 v.C. die mag gegee om seerowery te beveg (die Lex Gabinia). Pompeius het die bedreiging ná ’n drie maande lange oorlog beëindig.

Omstreeks 258 n.C. het die Goties-Heruliese vloot dorpe aan die kus van die Swartsee en See van Marmara aangeval. Dieselfde lot het die Egeïese kus ’n paar jaar later getref. In 264 het die Gote Galatia en Kappadosië bereik, en Gotiese seerowers het op Siprus en Kreta geland. In die proses het die Gote groot buit bymekaargemaak en duisende gevange geneem.

Middeleeue

’n Vloot Wikings (skildery uit middel 12de eeu.

Die bekendste seerowers in die Middeleeuse Europa was die Wikings, seevegters van Skandinawië wat hoofsaaklik tussen die 8ste en 12de eeu geroof en geplunder het; dit was die Wikingtydperk van die vroeë Middeleeue. Hulle het rooftogte uitgevoer op die kus, riviere en binnelandse stede van die hele Wes-Europa tot so ver as Sevilla, wat in 844 deur die Nore aangeval is. Wikings het ook die kus van Noord-Afrika en Italië aangeval en die hele kus van die Oossee geplunder. Sommige het met die riviere van Oos-Europa langs gevaar tot so ver as die Swartsee en Persië. Die gebrek aan ’n gesentraliseerde mag in Eoropa gedurende die Middeleeue het meegebring dat seerowers skepe en kusstreke oor die hele kontinent kon aanval sonder dat daar teen hulle opgetree is.

Teen die einde van die 9de eeu is Moorse seerowerskuilplekke aan die kus van Suid-Frankryk en Noord-Italië gevestig. In 846 het More die Petrus- en die Paulus-basilika in Rome verwoes. In 911 kon die biskop van Narbonne nie na Frankryk terugkeer nie omdat More al die passe in die Alpe beheer het. In die 10de eeu het Moorse seerowers skepe en stede van die Baleariese Eilande af aangeval. Van 824 tot 961 het Arabiese seerowers in die emiraat Kreta in die hele Mediterreense gebied geplunder.

Nadat die Slawiërs die voormalige Romeinse provinsie Dalmatia in die 5de en 6de eeu ingeval het, het ’n stam met die naam Narentiene die ou Illiriese seerowerpraktyke laat herleef en van die 7de eeu af dikwels teikens in die Adriatiese See aangeval. Teen 642 het hulle Suid-Italië binnegeval. Hulle plundery in die Adriatiese See het naderhand so toegeneem dat dit nie meer veilig was om daar te reis nie.

Die Narentiene het veral strooptogte uitgevoer wanneer die Venesiese vloot oorsee was; sodra die vloot terug was, het hulle tydelik van hul strooptogte afgesien. Alle militêre pogings van Venesië om hulle te straf het misluk. In 846 het die Narentiene Venesië self bereik en die lagune-stad Caorle gestroop. In ’n Bisantynse militêre aksie in 870 is hulle gekersten. Omstreeks 872 het hulle hulle aanvalle in die Venesiese waters voortgesit en dit het gelei tot hernude konflik tussen hulle en die Italianers in 887-888. Die Venesiërs het deur die 10de en 11de eeu vrugteloos teen hulle geveg.

Kosakke van Azof veg teen ’n Turkse skip, deur Grigory Gagarin.

In 937 het Ierse seerowers met die Skotte, Wikings en Pikte saamgespan en Engeland binnegeval. Athelstan het hulle teruggedryf.

Die Slawiese seerowery in die Oossee het geëindig met die Deense oorwinning oor die Rani-stam se vesting Arkona in 1168. In die 12de eeu is die kus van Wes-Skandinawië deur die Koere geplunder vanaf die ooskus van die Oossee. In die 13de en 14de eeu het seerowers die Hanseatiese roetes bedreig en seehandel amper uitgewis. Tot omstreeks 1440 was seehandel in die Noordsee en Oossee in groot gevaar weens aanvalle deur seerowers.

H. Thomas Milhorn noem dat ’n Engelsman met die naam William Maurice in 1241 aan seerowery skuldig bevind is; hy was die eerste persoon wat sover bekend gehang, getrek en gevierendeel is. Dit dui daarop dat koning Hendrik III dié misdaad in ’n ernstige lig beskou het.

Reeds in Bisantynse tye was die Maniote (een van Griekeland se gedugste bevolkingsgroepe) bekende seerowers. Hulle het seerowery as wettig beskou omdat hulle grond arm was, en dit het hulle grootste bron van inkomste geword. Hulle grootste slagoffer was die Ottomaanse Ryk, maar hulle het ook skepe van Europese lande aangeval.

Zaporozka Sitsj was van die 16de tot die 18de eeu ’n seerowersrepubliek in Europa. Dit was in Kosakwêreld geleë, in die verafgeleë steppe van Oos-Europa, en is bewoon deur Oekraïense kleinboere wat van hulle feodale meesters af weggeloop het, voëlvryverklaardes, slawe wat van Turkse galeie weggeloop het, ensovoorts. Die afgesonderheid van hulle blyplek en die versnellings van die Dnieperrivier het dit beskerm teen wraakaanvalle deur ander magte. Die hoofteiken van Zaporozka Sitsj, wat hulleself Kosakke genoem het, was ryk nedersettings aan die Swartsee-oewers van die Ottomaanse Ryk en op die Krim. Teen 1615 en 1625 het Zaporozje-Kosakke selfs bewoonde gebiede aan die buitewyke van Istanboel geplunder en veroorsaak dat die Ottomaanse sultan uit sy paleis moes vlug. Don-Kosakke onder Stenka Razin het selfs die Persiese kus aangeval.

Mediterreense corsaires

’n Franse skip word deur Barbaryse seerowers aangeval, omstreeks 1615.

Hoewel hulle nie so bekend was as Atlantiese en Karibiese seerowers nie, was daar op enige tydstip in die geskiedenis net soveel of meer "corsaires" in die Middellandse See. Seerowery hier is tot in die middel 17de eeu feitlik uitsluitlik met galeie uitgevoer; daarna is hulle geleidelik deur hoogs beweegbare seilskepe vervang. Die galeie was klein, vinnig en het min wapens aan boord gehad, maar die bemanning was dikwels groot sodat hulle die kleiner bemanning van die handelskepe kon oorrompel. Dit was vir patrolliebote gewoonlik moeilik om die galeie agterna te sit en voor te keer. Die Franse admiraal Anne Hilarion de Tourville het geglo die enigste manier om aanvallers van die berugte seerowerhawe Salé in Marokko in te haal was om ’n seerowersboot van dieselfde soort te gebruik. Om seerowers met roeibote te beveg was algemeen en hulle is selfs deur groot magte in die Karibiese gebied gebruik. Die Engelse in Jamaika het in 1683 galeie spesiaal vir dié doel gebou, en die Spanjaarde het dit ook in die laat 16de eeu gedoen.

Die uitbreiding van Moslemmag danksy die Ottomaanse oorwinning van groot dele van die oostelike Mediterreense streek in die 15de en 16de eeu het gelei tot uitgebreide seerowery. Die sogenaamde Barbaryse seerowers het omstreeks 1500 uit hawestede in Noord-Afrika begin toeslaan, soos in Algiers, Tunis, Tripoli en Marokko. Hulle teikens was hoofsaaklik skepe van die Christelike magte. Die Barbaryse seerowers was in naam onder Ottomaanse opperheerskappy, maar het aansienlike onafhanklikheid geniet wat betref rooftogte teen die vyande van Islam. Die Moslemse corsaires was tegnies gesproke dikwels kaapvaarders wat ondersteun is deur wettige, maar hoogs strydlustige, state. Hulle het hulleself as heilige Moslemvegters, of ghazi's, beskou in die tradisie van vegters teen die inval van Westerse Christene, wat die Eerste Kruistog laat in die 11de eeu begin het.

Die bombardement van Algiers in 1816 deur die Anglo-Nederlandse vloot ter ondersteuning van die ultimatum om Europese slawe vry te laat.

Kusdorpe in Italië, Spanje en op eilande in die Middellandse See is dikwels deur Moslemse corsaires aangeval, en lang stukke van die Italiaanse en Spaanse kus is daarom deur hulle inwoners verlaat; ná 1600 het die Barbaryse seerowers soms die Atlantiese Oseaan binnegegaan en plekke so ver noord as Ysland aangeval. Volgens Robert Davis is tussen 1 miljoen en 1,25 miljoen Europeërs tussen die 16de en 19de eeu deur Barbaryse corsaires gevang en as slawe in Noord-Afrika en die Ottomaanse Ryk verkoop. Die bekendste corsaires was die Ottomaanse Albanees Hayreddin en sy ouer broer, Oruç Reis (Rooibaard), Turgut Reis (in die Weste bekend as Dragut) en Kurtoglu (in die Weste bekend as Curtogoli), asook Kemal, Salih en Murat Reis. (Reis is ’n titel.) ’n Paar Barbaryse corsaires, soos die Nederlander Jan Janszoon en die Engelsman John Ward (Moslemnaam Yusuf Reis), was Europese kaapvaarders wat hulle tot die Islam bekeer het.

Die Barbaryse seerowers het ’n regstreekse Christelike eweknie gehad: die militêre Orde van die Johanniters wat eers uit Rhodos en ná 1530 uit Malta bedrywig was, hoewel hulle minder talryk was en minder slawe bymekaargemaak het. Albei kante het oorlog gevoer teen die vyande van hulle onderskeie gelowe, en albei het hoofsaaklik galeie gebruik. Albei groepe het ook slawe gekoop of gevang om die roeispane te beman: Die Moslems het hoofsaaklik van Christene gebruik gemaak, en die Christene het ’n kombinasie van Moslemslawe, Christelike gevangenes en arm mans (wat uit desperaatheid begin roei het) gebruik.

Die historikus Peter Earle het die twee kante van die Christen-Moslemse konflik in die Middellandse See beskryf as "spieëlbeelde van maritieme plundering, twee sake-agtige vlote teen mekaar". Hierdie geloofskonflik in die vorm van seerowery, kaapvaart en slawehandel het ’n ingewikkelde stelsel geskep wat aan die gang gehou is deur onder meer ’n behoefte aan beskerming teen geweld. Die stelsel is al beskryf as ’n "enorme, multinasionale beskermingsbedryf", waarvan die Christelike kant eers in 1798 in die Napoleontiese Oorloë beëindig is. Die Barbaryse corsaires is eers teen die 1830's buite aksie gestel.

Amaro Pargo was een van die bekendste corsaires van die goue eeu van seerowery.

Seerowery aan die Barbaryse kus is in die 17de eeu dikwels bevorder deur mededinging tussen Europese magte. Frankryk het aanvalle teen Spanje aangemoedig, en later het Brittanje en Nederland hulle ondersteun teen Frankryk. Teen die tweede helfte van die 17de eeu het die groter Europese vlootmagte teenaanvalle begin doen om die Barbaryse state te dwing om vrede te sluit. Engeland was die suksesvolste Christelike staat in die hantering van die seerowers. Van die 1630's af het Engeland vredesverdrae met die Barbaryse state gesluit, hoewel verbrekings van die verdrae tot nuwe oorloë gelei het. ’n Sterker Engelse seemag en strenger optrede teen die corsaires het al hoe duurder vir die Barbaryse state geword. Tydens die bewind van Karel II het die Engelse ’n reeks oorwinnings oor aanvallende groepe behaal, en teenaanvalle op hulle tuishawens het ’n permanente einde aan die bedreiging vir Engeland gebring.

Frankryk, wat in daardie stadium pas as ’n vlootmag begin uitstyg het, het kort daarna ook sukses behaal, met bombardemente van Algiers in 1682, 1683 en 1688. ’n Permanente vrede is so behaal. Tripoli het in 1686 dieselfde pad gevolg. In 1783 en 1784 het die Spanjaarde ook Algiers gebombardeer – die tweede keer is die stad so erg beskadig dat die Algerynse heerser Spanje gevra het om vrede te sluit. Spaanse skepe was daarna ’n paar jaar lank veilig.

Tot met die Amerikaanse onafhanklikheidsverklaring in 1776 het Britse verdrae met Noord-Afrika-state Amerikaanse skepe teen die Barbaryse corsaires beskerm. Marokko, wat in 1777 die eerste onafhanklike staat was wat die Verenigde State erken het, was in 1784 die eerste Barbaryse staat wat ná onafhanklikheid beslag op ’n Amerikaanse skip gelê het. Hoewel die VSA vredesverdrae gesluit het, het dit die land verplig om ’n skatpligtige te wees om beskerming teen aanvalle te geniet. In 1800 het betalings aan die Barbaryse state 20% van die VSA se jaarlikse uitgawes beloop. Dit het gelei tot die Barbaryse Oorloë, wat ’n einde aan dié skatpligtigheid gebring het. Algiers het egter ná twee jaar die 1805-vredesverdrag verbreek en daarna geweier om die 1815-verdrag in werking te stel totdat Brittanje dit in 1816 afgedwing het.

Die Amerikaanse vlootoffisier Stephen Decatur gaan tydens die Eerste Barbaryse Oorlog in 1804 aan boord van ’n seerowerboot van Tripoli.

In 1815 het die verwoesting van Palma op die eiland Sardinië deur ’n Tunisiese groep, wat 158 inwoners ontvoer het, gelei tot groot verontwaardiging. Brittanje het teen hierdie tyd slawehandel verbied en wou ander lande dwing om dieselfde te doen. Dit het daartoe gelei dat sommige state wat nog kwesbaar was weens aanvalle deur die corsaires, Brittanje daarvan beskuldig het dat hy net geesdriftig was om die handel in Afrikaslawe stop te sit, en nie in Europese en Amerikaanse slawe deur die Barbaryse state nie.

In reaksie het Engeland lord Exmouth in 1816 gestuur om nuwe konsessies van Tripoli, Tunis en Algiers te kry, asook die belofte dat Christelike gevangenes in enige toekomstige konflik as oorlogsgevangenes behandel sou word pleks van as slawe. Nadat Exmouth ’n verdrag gesluit het en op pad huis toe was, is Sardiniërs onder Britse beskerming wreed behandel en Exmouth is teruggestuur om skadeloosstelling te eis. Op 17 Augustus het hy en ’n Nederlandse eskadron onder admiraal Van de Capellen Algiers gebombardeer. Algiers en Tunis het albei hierna tot nuwe konsessies ingestem.

Seerowery het egter nie dadelik geëindig nie. Algiers het byvoorbeeld sy slawehandel later hervat en in 1820 het nog ’n Britse vloot onder admiraal sir Harry Neal Algiers weer aangeval. Die corsaire-aktiwiteite het egter nie heeltemal opgehou nie, totdat Frankryk Algiers in 1830 oorwin het.

Suidoos-Asië

’n Illustrasie uit die 19de eeu van ’n Illanoen-seerower.

In talassokratiese Austronesiese kulture in Suidoos-Asië het maritieme strooptogte teen ander state vir slawe en hulpbronne ’n antieke oorsprong. Dit is verbind met prestige en mag, en verhale daaroor is in tatoes vertel. Vergeldingsrooftogte was algemeen op die eilande van Suidoos-Asië.

’n Iban-oorlogsboot in die Skerangrivier.

Illustrasie uit 1890 deur Rafael Monleón van ’n laat 18de-eeuse Illanoen-oorlogskip. Die Maleise woord vir "seerower", lanoen, kom van die naam vir die Illanoenvolk.

Dubbelloopkanonne en ander wapens wat omstreeks 1900 deur Moro-seerowers in die Filippyne gebruik is.

Met die opkoms van die Islam en die koloniale era het slawe ’n waardevolle bron van handel met Europese, Arabiese en Chinese slawehandelaars geword en strooptogte en seerowery om slawe te kry het aansienlik toegeneem. Baie volke het by seeaanvalle betrokke geraak – hulle sluit in die Illanoen- en Bangoeingoei-handelaars van Soeloe, die Iban-koppesnellers van Borneo, die Bugis-matrose van Suid-Soelawesi en die Maleiers van westelike Suidoos-Asië. Seerowery op ’n kleiner skaal is ook deur groepe van buite die gebied beoefen, soos Chinese, Japannese en Europeërs. Die volume van seerowery en strooptogte het dikwels afgehang van die toe- of afname van handel en die moesonwinde; die seeroweryseisoen (wat plaaslik as die "Seerowerwind" bekend was) het in Augustus/September begin.

Strooptogte vir slawe was veral ekonomies belangrik vir die Moslem-sultanate in die Soeloesee: die Sultanaat Soeloe, Sultanaat Magoeindanao en die Konfederasie van Sultanata in Lanao (die moderne Morovolk). Sowat 200 000 tot 300 000 mense is na raming tussen 1770 en 1870 deur Illanoen- en Bangoeuingoei-handelaars gevange geneem. David P. Forsythe meen dit was veel meer: sowat 2 miljoen mense binne die eerste twee eeue van Spaanse heerskappy in die Filippyne ná 1565.

Dié slawe is gevange geneem tydens strooptogte op verbyvarende skepe asook op kusdorpe tot in die Malacca-seestraat, Java, die suidkus van China en die eilande anderkant die Makassar-seestraat. Die meeste slawe was Tagalogs, Wisajane en "Maleiers" (insluitende van die Boegis-, Mandar-, Iban- en Makassar-volke). Europese en Chinese gevangenes is ook soms as slawe verkoop. Slawe het gedui op die rykdom en status van hulle eienaars en was ’n arbeidersbron vir plase, visserye en werkwinkels van die sultanate. Hoewel persoonlike slawe selde verkoop is, was daar talle te slawe te koop op die Illanoen en Bangoeuingoei se slawemarkte. Teen die 1850's het slawe 50% of meer van die bevolking van die Soeloeargipel uitgemaak.

Dit was so erg dat die woord vir "seerower" in Maleis lanoen geword het: na aanleiding van die naam vir die Illanoen. Die ekonomie van die Soeloesultanate het grootliks berus op slawe en die slawehandel. Manlike gevangenes van die Illanoen en Bangoeingoei, en soms selfs mede-Moslems, is wreed behandel. Hulle is gewoonlik gedwing op as roeiers te dien op die oorlogsgaleie van hulle eienaars. Vroulike gevangenes is gwoonlik beter behandel. Daar is geen rekord van verkragtings nie, hoewel sommige honger laat ly is om hulle te dissiplineer. Binne ’n jaar nadat hulle gevang is, is gevangenes geruil, meestal vir rys, opium, materiaal, ysterstawe en wapens.

Spaanse owerhede en Filippynse Christene het as teenvoeter vir die strooptogte wagtorings en forte oor die hele Filippynse argipel gebou, waarvan sommige vandag nog staan. Sommige provinsiale hoofstede is verder die binneland in geskuif. Verdedigingskepe is ook gebou, waarvan sommige vinniger as die seerowerbote was. Die Moro-strooptogte het eindelik afgeneem danksy verskeie vlootekspedisies tussen 1848 en 1891 deur die Spanjaarde en plaaslike magte, insluitende vergeldingsaanvalle op Moro-nedersettings. Teen dié tyd het die Spanjaarde ook stoomkanonneerbote gehad wat die Moro-bote maklik kon inhaal en vernietig.

Skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Seerowery.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.