Coligny

Coligny
Dorp
Die hoofstraat van Coligny.
Coligny
Koördinate: 26°20′0″S 26°19′0″O
Land	Suid-Afrika
Provinsie	Noordwes
Distriksmunisipaliteit	Ngaka Modiri Molema
Plaaslike Munisipaliteit	Ditsobotla
Stigting	1918
Oppervlak
• Totaal	4,36 km2 (1,68 vk. myl)
Bevolking
• Totaal	2 271
• Digtheid	520/km2 (1 300/vk. myl)
Tydsone	UTC+2 (SAST)
Poskode	2725
Skakelkodes	018

Ou graansilo's op Coligny.

Die NG kerkgebou is ontwerp deur die vermaarde Afrikaanse argitek Gerard Moerdijk aan wie die ontwerp van onder meer ook die Voortrekkermonument opgedra is.

Die Hervormde kerk op Coligny.

Coligny is 'n dorp in die Suid-Afrikaanse provinsie Noordwes aan die N14 nasionale pad, sowat 30 km suidoos van Lichtenburg (die naaste groot dorp) en 55 km noord van Hartbeesfontein.

Die dorp is in 1918 gestig en genoem na Gaspard de Coligny, beroemde Hugenoteleier in Frankryk. Die dorp het sy ontstaan te danke aan die bou van 'n takspoorlyn in 1911. Die dorp was eers Treurfontein genoem maar in 1923 hernoem na Coligny nadat die inwoners beswaar gemaak het teen die naam.

Ontstaan

Tydens die laaste sitting van die Transvaalse parlement voor Uniewording in 1910, het generaal Koos de la Rey, parlementslid vir Lichtenburg, goedkeuring verkry vir die bou van 'n spoorlyn van Welverdiend aan die hooflyn tussen Kaapstad en Johannesburg na Lichtenburg asook vanaf 'n spoorwegaansluiting na Delareyville en Schweizer-Reneke. Die spoorlyn is op 11 Mei 1911 in gebruik geneem en die spoorwegaansluiting was op die plaas Rietvlei. Aangesien 'n ander plaas in die destydse Transvaal reeds só geheet het, is die spoorwegaansluiting Treurfontein genoem.

Sake is verder gekompliseer deurdat die gemeente van die NG Kerk wat op Vrydag 13 Mei 1914 hier in die mieliepakhuis van die N.W. Koöperatiewe Landboumaatskappy Bpk. van die gemeentes Lichtenburg, Ventersdorp en Hartbeesfontein afgestig is, aanvanklik as Welgemoed bekend gestaan het. Toe die nedersetting in 1923 'n munisipaliteit word, is dit vernoem na Gaspard de Coligny, 'n Franse admiraal en Hugenote-leier wat omgekom het tydens die slagting van Protestante in Parys in 1572, die sogenaamde Bartolomeusnag.

Talle nasate van die Hugenote woon in die omgewing van Coligny waar hulle op grootskaal met mielies en sonneblomme boer. Die gemeente en spoorwegaansluiting se naam is ook ter ere van die Hugenote-leier verander. Die uitspraak en spelling van die nuwe naam het aanvanklik heelwat moeilik meegebring. Hiervan getuig die verkeerde spelling op die hoeksteen van die ou kerk.

NG kerkgeboue

Totdat die kerk voltooi is, is eredienste in die pakhuis gehou. Die hoeksteen van die ou kerk – wat later jare as kerksaal dien – is op 29 Julie 1916 gelê. Drie maande na die hoeksteenlegging deur ds. J.G. Perold, is die kerk ingewy. Dit het sitplek aan 400 lidmate gebied en het sonder meublement £960 gekos. Die pastorie, waarvan die argitek ene mnr. Van Eck en die kontrakteur ene mnr. Leemhuis was, is in 1918 teen 'n koste van £2 300 voltooi.

Die nuwe kerk se hoeksteen is op 11 Junie 1931 deur ds. M.J. du Preez gelê en is op 14 Februarie 1932 ingewy. Die argitek was Gerard Moerdijk en die bouaannemer mnr. L. Lauryssen. Moerdijk het soortgelyke kerke ontwerp vir die NG gemeente Harare en Louis Trichardt asook die Gereformeerde kerk op Nylstroom. Die kerk bied sitplek aan 700 lidmate en het tesame met die orrel £12 000 gekos.

Met die Simboliese Ossewatrek van 1938 het die klipstapeling ter herdenking van die deurtog van die Voortrekkerwaens op die kerkterrein plaasgevind en is die klippe omgewerk in die sierlike monument wat daarna as ingang na die kerkgebou gepryk het.

Gerdau

Die Concordia-gemeente (ook Gerdau-gemeente genoem, na Gerdau in Nedersakse, Duitsland, die tuisdorp van hul eerste sendeling) op die plaas Hakbosvlaakte is in 1905 gestig en is dus ouer as die dorp. Die kerk was aan die stuur van die Gerdauer Gemeinde-Schule, 'n Duitstalige skool wat 53 jaar lank suksesvol bedryf is. Hierdie skool is deur die Duitse regering ondersteun en het kinders van voorskool tot graad 7 onderrig. In 1965 het dit 2 onderwysers en 30 leerders gehad.

Laerskool Coligny

Die skool is in 1968 gestig en het tans ongeveer 200 leerlinge. Die skool het 8 onderwysers, met 2 vise-hoofde en 'n hoof. Die skool bied klasse aan van voorskool tot graad 7. Die skool se voertaal is Afrikaans.

Hestrie Cloete

Hestrie Cloete, wêreldhoogspringkampioen, is seker Coligny se bekendste inwoner. Hestrie, gebore in Germiston, het grootgeword op Coligny en skoolgegaan op Lichtenburg.

Distrik

Die distrik beslaan 1 500 km². Coligny lê in die hart van die mieliestreek. Daar het ook diamantdelwerybedrywighede plaasgevind in die omgewing.

Die Moshoeu-voorval en 2017-oproer

Op 25 April 2017 was Coligny en nabygeleë Lichtenburg die tonele van uitgebreide rasse-opstande ná die dood van Matlhomola Jonas Moshoeu / Mosweu (15) van die Scotland informele nedersetting in Tlhabologang, wat vermoedelik aan die hand van twee wit plaasvoormanne te Rietvleiplaas gesterf het. Die gewelddadige betogings, plundering en petrolbomgooiery het die vernietiging van eiendom en plaaslike besighede van hoofsaaklik blankes, buitelanders en ander minderhede meegebring. 'n Joernalis, Rian Malan, het in 'n ondersoek na die oorsake van die oproer gesê dat die onluste by Moshoeu se begrafnis verder deur verteenwoordigers van die SADOU- en SANCO-vakbonde aangehits is.

Op 20 April 2017 het die twee Afrikanermans, Doorewaard en Schutte, Moshoeu en 'n tweede seun betrap wat 5 gesteelde sonneblomkoppe gedra het. Die seuns het die sonneblomkoppe laat val en weggehardloop. Moshoeu is deur die plaasbestuurders gearresteer en gedwing om agter op die bakkie te sit. Op pad na die Coligny-polisiestasie en 3 km buite die dorp, het die twee mans aangevoer, was hulle besig om 'n draai in die pad te nader en het stadiger gery, toe Moshoeu van die laaibak van die voertuig verdwyn het nadat hy vermoedelik afgespring het. Toe hulle terugdraai is Moshoeu gevind waar hy op die pad lê, kritiek beseer. 'n Verbyganger is gevra om oor hom toesig te hou terwyl die twee mans na die polisiestasie is, waar 'n ambulans ontbied is. Moshoeu het op pad na die hospitaal in Lichtenburg aan sy beserings beswyk.

Op 24 April 2017 is besluit om die voormanne van moord aan te kla. Hulle het hulself op die 25ste aan die polisie oorgegee, en is aangekla en versoek om die bakkie te oorhandig wat by die voorval betrokke was. Hulle het op 28 April 2017 voor 'n landdroshof verskyn. Mattheus van Loggerenberg, landdros en inwoner van Coligny wat die saak sou presideer, het opgemerk dat dit in die belang van geregtigheid was dat hy homself van die saak onttrek, en aangedui dat hy vir sy lewe en dié van sy familie vrees. Die saak is tot 9 Mei 2017 uitgestel vir 'n formele borgaansoek. Verdere voorvalle van geweld het voorgekom na die twee medebeskuldigdes op borg vrygelaat is – 'n plaashuis is afgebrand, 'n fotograaf is aangeval en 'n konfrontasie het tussen die betogers en boere uitgebreek. Regter Ronald Hendricks van die hooggeregshof in Mahikeng het die twee mans, Doorewaard en Schutte, tot onderskeidelik 18 en 23 jaar gevonnis nadat die getuienis van die staatsgetuie, mnr Pakisi, aanvaar is.

Op appél is die mans se skuldigbevinding egter tersyde gestel. Die getuienis van mnr Pakisi, die enigste getuie waarop die staat in hul betoog gesteun het, is as onsamehangend en onbetroubaar verwerp. By die plekke waar Pakisi beweer dat daar op hom geskiet is, is geen patroondoppies gevind nie, en sy tye van gebeure kon nie met bevestigde tye versoen word nie. In die swak gekoördineerde ondersoek is geen bloedvlekke of monsters gevind of versamel in die voertuig, óf enige plek waar Moshoeu vermoedelik aangerand is, óf op die trui wat Pakisi na bewering gebruik het om Moshoeu se bloed af te vee nie. Daar is bevind dat die staat nie sy saak bo redelike twyfel bewys het nie, en Doorewaard en Schutte is vrygespreek van alle aanklagte nadat hulle 13 maande in die tronk deurgebring het. AfriForum het die appélkoste befonds, en hul private vervolgingseenheid het ondersteuning in die saakondersoek verskaf. In 2019 het Gift of the Givers 'n nuwe huis aan die Moshoeu-gesin geskenk, geleë in Verdoorn Park, Coligny, op grond wat deur die Ditsobotla Plaaslike Munisipaliteit geskenk is.

Sien ook

• Lys van dorpe in Suid-Afrika

Bronne

• Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• Bulpin, T.V., 2001. Discovering Southern Africa. Kaapstad: Discovering Southern Africa Publications cc.
• B.P.J. Erasmus, Op Pad in Suid-Afrika. 1995. ISBN 1-86842-026-4
• Eric Rosenthal, Ensiklopedie van Suidelike Afrika, 1967.