Kekerertjie

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Kekerertjie
Twee variëteite van kekerertjie: die groter Kabuli kekerertjie met 'n ligte kleur, en verskeie gekleurde Desi kekerertjies. Wanneer dit vroeg gepluk word is dit groen, en wissel dit van bruin na beige, gespikkel, donker bruin tot swart. 75% van die wêreldproduksie bestaan uit die kleiner desi tipe. Die groter garbanzo boon of hoummus is in die 18de eeu bekendgestel aan Indië.
Twee variëteite van kekerertjie: die groter Kabuli kekerertjie met 'n ligte kleur, en verskeie gekleurde Desi kekerertjies. Wanneer dit vroeg gepluk word is dit groen, en wissel dit van bruin na beige, gespikkel, donker bruin tot swart. 75% van die wêreldproduksie bestaan uit die kleiner desi tipe. Die groter garbanzo boon of hoummus is in die 18de eeu bekendgestel aan Indië.
Ontkiemde kekerertjie
Ontkiemde kekerertjie
Wetenskaplike klassifikasie edit
Domein: Eukaryota
Koninkryk: Plantae
Klade: Tracheofiete
Klade: Angiospermae
Klade: Eudicots
Klade: Rosids
Orde: Fabales
Familie: Fabaceae
Genus: Cicer
Spesie:
C. arietinum
Binomiale naam
Cicer arietinum
Sinonieme[1]
  • Cicer album hort.
  • Cicer arientinium L. [Spelling variant]
  • Cicer arientinum L. [Spelling variant]
  • Cicer edessanum Bornm.
  • Cicer grossum Salisb.
  • Cicer nigrum hort.
  • Cicer physodes Rchb.
  • Cicer rotundum Alef.
  • Cicer sativum Schkuhr
  • Cicer sintenisii Bornm.
  • Ononis crotalarioides M.E.Jones
Cicer arietinum noir – MHNT
'n Kekerertjie plant

Die kekerertjie (Cicer arietinum) is 'n eenjarige peulgewas van die familie Fabaceae, subfamilie Faboideae.[2][3] Die verskillende tipes daarvan staan bekend as gram, Bengaalse gram, garbanzo of garbanzo boon en Egiptiese ertjie. Kekerertjiesade is hoog in proteïene. Dit is een van die vroegste verboude peulgewasse. 7500-jaar-oue oorblyfsels daarvan is al gevind in die Midde-Ooste.[4][5]

Kekerertjies is 'n hoofbestanddeel in hummus en chana masala. Dit kan gemaal word ten einde falafel te maak. Dit word ook gebruik in slaaie, soppe, bredies, kerriegeregte en ander produkte soos channa. Die Kekerertjie is een van die hoofbestanddele van die Indiese, Mediterreense, en Midde-Oosterse kookkuns. In 2018 was Indië verantwoordelik vir 66% van die wêreldproduksie.

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

Oorblyfsels van gedomestikeerde kekerertjies is gevind by liggings in Turkye en die Levant wat uit 8500–7500 v.C. dateer, naamlik by Çayönü, Hacilar, en Tell es-Sultan (Jerigo). Die gewas is omstreeks 7000 v.C. ook verbou in die Vrugbare Halfmaan.[6] Kekerertjies het hierna omstreeks 6000 v.C. versprei na die Mediterreense gebied en omstreeks 3000 v.C. na Indië.[6]

Oorblyfsels van Kekerertjies wat uit 3500 v.C. dateer is gevind by Thessalonika, Kastanas, Lerna en Dimini in Griekeland. In die suide van Frankryk het Mesolitiese lae wat in 'n grot by L'Abeurador, Hérault gevind is wilde kekerertjies voortgebring wat dateer uit 6790±90 v.C.[7]

Kekerertjies word genoem in Karel die Grote se Capitulare de villis (omstreeks 800 AD) as cicer italicum. Albertus Magnus maak melding van rooi, wit en swart variëteite. Nicholas Culpeper het opgemerk dat kekerertjies minder "winderigheid" veroorsaak as ertjies en meer voedsaam is. Die antieke mens het ook kekerertjies geassosieer met Venus omdat dit na bewering mediese voordele ingehou het soos om o.a. spermtellings en melkproduksie te verhoog. Dit is ook gebruik om nierstene te behandel.[8][8]

In 1793 het 'n Duitse skrywer opgemerk dat geroosterde en gemaalde kekerertjies as 'n plaasvervanger vir koffie gebruik kan word. [9] Tydens die Eerste Wêreldoorlog is kekerertjies vir die doel verbou in sommige dele van Duitsland.[10] Dit word somtyds in die plek van koffie gebrou.[9]

Lemmetjiegroen kekerertjies

Gebruike[wysig | wysig bron]

In die kookkuns[wysig | wysig bron]

Chana Dal, gesplete Bengaalse gram
Hummus met olyfolie
Dhokla, gestoomde kekerertjie meel-peuselhappie

Kekerertjies word gewoonlik vlugtig vir 10 minute gekook en dan vir 'n langer tydperk op die stoof of ander toestel gelos sodat dit kan prut. Gedroogde kekerertjies benodig 'n lang kooktyd (1-2 uur), maar sal maklik uitmekaar val indien dit vir 'n langer tydperk gekook word. Indien dit 12–24 uur voor gebruik geweek word kan die kooktyd met ongeveer 30 minute verkort word. Kekerertjies kan ook in 'n stoompot "sous vide" gekook word teen 90 °C (194 °F).

Volwasse kekerertjies kan in slaaie koud geëet word of in bredies gekook word. Dit kan tot meel gemaal word, in balletjies gevorm word, en gebraai word as falafel. Dit kan ook gebak word om farinata of cecina te maak, of gebraai word om panelle te maak. Kekerertjiemeel staan bekend as gram meel of besan in Suid-Asië en word gereeld gebruik in die Suid-Asiatiese kookkuns.

In Portugal is kekerertjies een van die hoofbestanddele van rancho, wat geëet word saam met pasta en vleis of saam met rys. Dit word gebruik in ander warm geregte saam met bacalhau, asook in sop en vleisbredies. Dit word ook in slaaie gemeng met tuna en groente, olyfolie, asyn, soetrissie en sout. In Spanje word dit koud gebruik in tapas en slaaie, sowel as in cocido madrileño.

Ḥummuṣ is die Arabiese woord vir kekerertjies, wat dikwels gekook en tot 'n pasta gemaal word en gemeng word met ṭaḥīna (sesamsaadpasta) ten einde ḥummuṣ bi ṭaḥīna te maak. Kekerertjies word gerooster, gekrui en as 'n peuselhappie geëet, soos bv. leblebi. [11] Teen 2010 het 5% van Amerikaners hummus op 'n gereelde basis geëet.[11]

Kekerertjies en Bengaalse gram word gebruik om kerries te maak en is een van die gewildste vegetariese voedselsoorte in die Indiese subkontinent en in gemeenskappe in diaspora wat in ander lande wortelgeskiet het. Dit word bedien met verskillende brode of gestoomde rys. Gewilde geregte in die Indiese kookkuns wat met kekerertjiemeel gemaak word is mirchi bajji en mirapakaya bajji. In Indië sowel as in die Levant word onryp kekerertjies dikwels uit die saadpeul gepluk en as 'n rou peuselhappie geëet. Die blare word in slaaie geëet. In Indië word nageregte soos besan halwa en lekkers soos mysore pak, besan barfi en laddu gemaak.

Kekerertjiemeel word gebruik om 'n Birmaanse tofu te maak. Dit was aanvanklik bekend onder die Shan-mense van Birma. In die Suid-Asiatiese kookkuns word kekerertjiemeel (besan) gebruik om groente te bedek voordat dit gebraai word om pakoras te maak. Die meel word ook alleen gebraai, soos die geval is met panelle ("bietjie brood") en 'n kekerertjie "fritter" uit Sisilië. Kekerertjiemeel word gebruik om die Mediterreense platbrood genaamd socca te maak. In Provence, Suid-Frankryk word dit panisse genoem. Dit word gemaak van gekookte kekerertjiemeel en toegelaat om te stol. Daarna word dit in repe gesny en in olyfolie gebraai en dikwels tydens vastyd geëet. In Toskane word kekerertjiemeel (farina di ceci) gebruik om 'n oondgebakte pannekoek te maak: die meel word met water, olie en sout gemeng. Kekerertjiemeel, bekend as kadlehittu in Kannada, word gebruik vir die maak van die soetgereg Mysorepak.

In die Filippyne word kekerertjies wat in stroop gepreserveer word as lekkerny geëet en in nageregte soos halo-halo gebruik. Jode uit Ashkenazi-lande bedien tradisioneel heel kekerertjies tydens 'n Shalom Zachar- viering vir babaseuntjies.

Guasanas of garbanza is 'n Mexikaanse kekerertjie-straathappie. Alhoewel die boontjies nog groen is, word dit in water en sout gekook, en in 'n stoompot gehou om die vogtigheid te behou waarna dit bedien word.

'n Vloeistof wat van kekerertjies afkomstig is (aquafaba) kan gebruik word om eierwit te vervang in die maak van meringue[12] of roomys, met die residuele pulp wat as meel gebruik kan word.[13]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. "Cicer arietinum L.".. (2013).  Geargiveer 2 Oktober 2017 op Wayback Machine
  2. Feedipedia. "Chickpea (Cicer arietinum)". www.feedipedia.org. Besoek op 26 Februarie 2018.
  3. Kew Science. "Cicer arietinum L. – Plants of the World Online". Plants of the World Online. Besoek op 26 Februarie 2018.
  4. S, Bell (31 Maart 2014). "The small but mighty chickpea". Phys.org. Besoek op 8 Oktober 2015.
  5. Advances in Agronomy. Elsevier. 2001. ISBN 978-0080543994. Besoek op 26 Februarie 2018 – via Google Books.
  6. 6,0 6,1 Pearman, Georgina (2005). Prance, Ghillean; Nesbitt, Mark (reds.). The Cultural History of Plants. Routledge. p. 143. ISBN 0415927463.
  7. Zohary, Daniel and Hopf, Maria, Domestication of Plants in the Old World (derde uitgawe), Oxford University Press, 2000, p. 110
  8. 8,0 8,1 Culpeper, Nicholas. Chick-Pease, or Cicers. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
  9. 9,0 9,1 "Introduction: Chickpeas". International Center for Agricultural Research in the Dry Areas. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Julie 2012. Besoek op 28 Augustus 2008.
  10. "Chickpea (Chana)". CRN India. Besoek op 8 Junie 2016.[dooie skakel]
  11. 11,0 11,1 Marks, Gil (2010), Encyclopedia of Jewish Food, John Wiley and Sons, pp. 269–71
  12. Krule, Miriam (10 Junie 2015). "Stop Pouring Your Chickpea Liquid Down the Drain. It's a Magical Ingredient". Slate Magazine (in Engels). Besoek op 24 Junie 2019.
  13. Gormley, Shannon (7 Mei 2019). "Little Bean Proves Chickpea Ice Cream Isn't as Weird as It Sounds". Willamette Week. Besoek op 10 Mei 2019.

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]

Wikispecies
Wikispecies
Wikispecies het meer inligting oor: Chickpea