NG gemeente Adelaide

Die NG gemeente Adelaide is ’n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die Sinode van Oos-Kaapland.

Agtergrond

Soos die moedergemeente, Glen Lynden, is die geskiedenis van die gemeente Adelaide seker die ingewikkeldste in die NG Kerk. Sedert 'n dekade of twee ná die afstigting van Glen Lynden in 1827 van die NG gemeente Somerset-Oos was daar altyd moeilikheid ten opsigte van die Kerkplaas, want die gemeente het uit drie kernpunte bestaan, naamlik die dorpie Bedford (wat eers omstreeks 1853 aangelê is), Glen Lynden (die oorspronklike middelpunt) en Adelaide. Ds. John Pears is op 1 Mei 1829 as eerste predikant op Glen Lynden bevestig. Hy vertrek egter reeds die volgende jaar om ’n professoraat in Kaapstad te aanvaar. Ontmoedig deur sy swartgallige rapport oor Glen Lynden, waar hy dit onmoontlik gevind het om ’n gemeente op te bou met boere wat nie in die kerk belanggestel het nie, het die regering ds. Alexander Welsh eers in 1833 as sy opvolger gestuur.

Intussen het die adjunk-goewerneur van die Oostelike Provinsie, sir Andries Stockenström, ook probeer om hulp uit die moeilikheid te verleen. Op las van goewerneur sir Lowry Cole het hy in Maart 1830 die plaas Glen Lynden as kerklike gemeente-eiendom geproklameer. Die moeilikheid met Glen Lynden was so ernstig dat Stockenström op 9 Junie 1830, as gesaghebbende in die Oostelike Provinsie, aanbeveel dat Glen Lynden verlaat moet word en die plaas Koonapspos (die latere Adelaide) vir die gemeente as middelpunt geneem moes word. Ná ds. Piers se bedanking het Stockenström alle belangstelling in die saak verloor en dit daargelaat. Toe die gemeente Glen Lynden met die vakature kennis neem dat die goewerneur hulle bestaan op Glen Lynden afkeur, het ouderling Robert Hart en ander belangstellendes met ’n nuwe voorstel vorendag gekom. Hulle beveel aan dat Stockenström ’n stuk van sy plaas Maasstroom (die latere dorpie Bedford) vir ’n gemeentemiddelpunt moes gee. Hy het eers geaarsel, maar later ingewillig. Ook dié plan het misluk. In ’n brief wat Thomas Pringle onverwyld na hom skryf oor die saak, berispe hy hom en Robert Hart dat hulle Glen Lynden wou ondermyn om Maasstroom se waarde te verhoog. ’n Kwaai brief van sir Andries, soos net hy dit kon skryf, was die antwoord daarop. En hiermee was die plan ook vereers van die baan.

Ds. Welsh se dienstyd op Glen Lynden

Ds. Welsh is op 17 Augustus 1833 deur ds. John Taylor op Glen Lynden bevestig. Sy bediening was moeilik gewees en met die grootste moeite kon die transporte van die kerkgrond op Glen Lynden en Koonapspos nie gekry word voor 1859 nie. In sy tyd het die gemeente drie bloedige Grensoorloë met hulle verwoesting moes deurmaak. Die Groot Trek van die Voortrekkers het ook sy gemeente se ledetal uitgedun. Die leiers, Piet Retief en Van Rensburg, was twee van ds. Welsh se lidmate. Louis Triegaardt se plaas in die Kolonie het ook binne die gemeentegrense geval. Die stryd met die Engelssprekende lidmate van Glen Lynden was sedert ds. Welsh se koms daar, maar teen 1839 was hulle ledetal uiters gering.

Ook het die geskenk van die grond aan die Koonaprivier lank vir die kerkraad moeilikheid opgelewer. In Maart 1848 gee sir Harry Smith die hele stuk grond aan die kerkraad, maar daardie Julie herroep hy dit. In Augustus 1848 word die landmeter gelas om die grondbrief vir die hele stuk grond op te stel, maar in Februarie die volgende jaar word dit herroep. Die kerkraad het die saak voor die Ring en Sinode gebring, sonder dat hulle juis vordering gemaak het, maar aan sir Andries is dit in 1854 opgedra om dit voor die eerste Kaapse Parlement te bring. Vooraf moes die landmeter eers die plaaslike toestande kom ondersoek. Die parlement het toe beslis dat al die grond aan die gemeente behoort, maar eers in 1858 ontvang die gemeente kaart en transport van sowel Glen Lynden as Koonapspos. Net soos in die tyd van ds. Pears het die regering dus steeds getwyfel aan die voortbestaan van die gemeente; daarom het hy hom sy volle grondregte so volstandig onthou. Steeds was die saak van die gemeente op Glen Lynden onuitvoerbaar en nou was dit weer so ’n moeilike saak omdat die twee middelpunte meer as 50 km uitmekaar was. Destyds was dit ’n groot afstand wat net met moeite afgelê kon word. Die onsekerheid het gemaak dat Koonapspos ook nooit kon groei nie en maar ’n sukkelende dorpe van 1840 af gebly het.

Eerste kerk op Koonapspos

Ds. Welsh moes nietemin die helfte van sy jaarlikse arbeid op Koonapspos bestee. Oor die bou van 'n pastorie word besluit in 1839, maar daar het niks van gekom nie tot 1859. Van 1840 af toe die kerk daar klaargekom het, word die meeste kerkraadsvergaderings op Koonapspos gehou. Die kerkgebou is van klein en stene gebou, 17 x 7 x 3,3 m. Die hoeksteen is gelê in 1838 en die koste van £263.13.0. Van die tyd tot die koms van ds. Stegmann in 1859 is op Koonap 39 kerkraadsvergaderings en op Glen Lynden 18 gehou. In Junie 1849 het die kerkraad selfs die nuwe dorp Adelaide genoem en toe dieselfde naam aan die gemeente Glen Lynden en die Oos-Rietrivier gegee. Van daardie jaar af het die kerkraad op klein skaal begin erwe verkoop. Die regering het die nuwe naam goedgekeur.

Die verwarring oor die kernpunt van Glen Lynden het selfs in 1868 voor ’n gekose komitee van die Kaapse Parlement gedien toe die lede by dr. Andrew Murray, moderator van die Kaapse Kerk, wou weet: "Dit is ’n feit dat die kerk te Koonap en die kerk te Glen Lynden een en dieselfde is?" Waarop hy antwoord: "Ja, dit is één parogie wat tot hiertoe bekend gestaan het as die parogie van Glen Lynden en nou word dit die parogie van Adelaide genoem." Aan dieselfde kommissie is deur ds. William Robertson, die skriba van die Sinode, ’n sertifikaat oorhandig waarop geskrywe staan: "Hiermee sertifiseer ek dat die parogie vroeër bekend as Glen Lynden dieselfde is soos dié wat nou Adelaide genoem word." Nietemin was die amptelike naam van die gemeente op die Ringsittings van daardie datum tot en met die stigting van Adelaide altyd Glen Lynden. Dit kan moontlik wees omdat ds. Welsh van die vyf Ringsittings van 1849, 1850, 1853, 1854 en 1855 net die sitting van 1855 bygewoon het en kort daarna oorlede is. So het die naamsverandering waarskynlik vergete gebly, veral omdat hy siek was en die heersende Grensoorlog van groter belang was.

Adelaide word swaartepunt

Die swaartepunt van die gemeente het na die voltooiing van die kerk in 1840 al hoe meer na Koonapspos oorgekom. Met die gee van die naam Adelaide in 1849 lyk dit of die kerkraad die saak van die gemeentelike sentrum ’n trap verder wou bevorder. Die kerkraadsvergaderings word om die beurt op Glen Lynden en Adelaide gehou tot in 1855. Van toe af is almal op Adelaide gehou. Die dorpie Bedford is eers in 1853 gestig, maar weens die vertraging met die verkryging van die transport op Koonapspos, was Adelaide tot 1855 onseker om as dorp aan te bou. Bedford was vry van hierdie moeilikhede. Maar Adelaide as kerksentrum kon nie die lidmate van Glen Lynden wat rondom Bedford gewoon het, se moeilikhede oplos nie. Op 13 Oktober 1855 vergader die kerkraad en bespreek ’n petisie wat vra dat ’n kerk en pastorie op Bedford gebou moet word. Die kerkraad weier om dit binne enige dae voor die Ring te lê omdat die ondertekening daarvan nie in orde was nie. Die Ring sit op 19 Oktober op Uitenhage en ds. Welsh en ouderling J.A. Raubenheimer is ook teenwoordig, soos reeds gemeld die eerste sitting uit vyf wat die leraar bywoon. Dieselfde versoekskrif en petisionarisse is ook daar. Hulle vra ’n kerk op Bedford en ’n leraar daarvoor. Hulle en die lede van die vergadering bepleit die saak en wys op die ongeskiktheid van Glen Lynden as woonplek vir die leraar en as kerkplek vir die gemeente. Op voorstel van ds. Adrian Roux besluit die vergadering eenparig om by die kerkraad van Glen Lynden aan te beveel dat die woning van die leraar verplaas moet word, óf na Bedford óf na Adelaide. En om ’n kerk op Bedford te bou. In Desember 1855 besluit die kerkraad om ’n pastorie op Adelaide te bou en ’n kerk op Bedford, maar van dié plan het niks gekom nie tot in 1859, toe alleen met die bou van die pastorie op Adelaide ’n begin gemaak is en ook met die mooi, groot klipkerk. In die godsdiensverslag vir die Ringsitting van Oktober 1856 (ds. Welsh was toe reeds oorlede), kom voordat ’n begin gemaak is met die besluit van die Ring om die pastorie op Adelaide te bou, vir die verplasing van die leraar daarheen en dat Adelaide beter geleë vir die gemeente is en beter geskik as Bedford. So eindig die eerste vasberade slag vir die kerksentrum op Bedford na die verkenningswerk in ds. Pears se tyd. Die dood van ds. Welsh in Julie 1856 het vir ’n tydjie die stryd laat bedaar.

Die koms van ds. Stegmann

Ds. Stegmann, wat kort vantevore beroep is as nuwe leraar vir Glen Lynden, het in Augustus 1858 op sy versoek sake self kom ondersoek en die kerkraad het toe beloftes gedoen vir ’n nuwe kerk en pastorie. Hy is bevestig Februarie 1859 en dadelik is ’n begin gemaak met die twee geboue. Die moeilikheid met die kerkgrond het nou tot ’n einde gekom en die kerkraad kon onbelemmerd met die uitlê van die dorp en die verkoop van erwe voortgaan. Die nuwe kerkgebou was ’n dankbetuiging aan die Here vir die beëindiging van die agt verskriklike Grensoorloë. Blykbaar het die drie groot sake, naamlik die bou van ’n kerk, ’n pastorie en die uitlê van die dorp, die deurslag gegee vir die hele bediening van ds. Stegmann. Sy dienstyd was 31 jaar en 17 jaar van dié tyd het die gemeente onder sware skuld gebuk gegaan. Vir die erwe het hulle £11 488 gekry, maat die kerk het hulle oor die £17 000 gekos buite die orrel en die pastorie ’n verder £2 548. Die NG gemeente Beaufort-Wes se pastorie het ruim 45 jaar later sowat £400 minder gekos en daardie dorp se NG kerk, eweneens vier dekades later, sowat £3 500 minder. Adelaide se mooi balkon is eers in 1928 aangebou.

Daarby moes hulle die ou kerk vergroot en herstel teen amper £500. Hulle het van 1859 gebou tot Februarie 1862, toe die kerk ingewy is. Die pastorie was toe reeds klaar. Om geld te bespaar het hulle nie ’n opgeleide argitek aangestel nie, maar die toesig aan ds. Stegmann en boumeester Campbell opgedra. Die kerk is uit pure klip gebou. Die gebou is nie alleen sierlik nie, maar ook net deeglik en die akoestiek is perfek. Adelaide se kerkterrein is in 1928 omhein met ’n mooi traliewerk, die kerk is net en skoongemaak en van binne opnuut geverf. Keer op keer moes spesiale kerkraadsvergaderings gehou word en spesiale bydraes in die gemeente gevra word om die skuldeisers tegemoet te kom en om hulle rekening te vereffen. Baie kerkraadsvergaderings in die jaar was ds. Stegmann se reël. Hy het gebou tot agt, nege en 10 per jaar. Teen die einde van sy lewe het hy gedaal tot vier, drie en twee. En van die 175 vergaderings in die 31 jaar tyd, het hy één op Glen Lynden gehou.

Dr. Andrew Murray het in 1877 herlewingsdienste kom hou op Adelaide. In dieselfde jaar was daar ’n sware droogte en nogeens ’n Grensoorlog. In 1883 is aanhoudende droogte en in 1885 weer. Op 1 Maart 1885 word ’n algemene biddag vasgestel. In daardie jaar is dr. Andrew Murray weer hier vir spesiale dienste; ook in Maart 1888. Drie jaar vantevore, in September 1885, het diewe die kerk se brandkluis oopgebreek en die kaart en transport en geldelike aantekeninge vernietig. In 1887 koop die kerkraad ’n nuwe brandkluis aan teen £5. In die dienstyd van ds. Stegmann moes die grens tussen Glen Lynden en die NG gemeente Somerset-Oos opnuut bepaal word. Op die Ringsitting van 1865 op Somerset-Oos word ’n kommissie aangestel om ondersoek in te stel na die geskil wat opnuut oor die grens ontstaan het. Op die sitting van 1860 na rapport deur die kommissie en breedvoerige samespreking, besluit die vergadering dat die plate Witmussieskloof, Klipfontein, Fonteinshoek, Elandsdrif, Esterhuispoort, Kookhuisdrif aan Somerset sal val, maar op voorwaarde ook dat die kerkrade hulle eers oor die beslissing sal uitspreek. Eers in 1869 op die sitting weer op Somerset-Oos word finaal vasgestel dat Leeuwdrif, Baviaanskrans, Krugerspos, Esterhuispoort, Wynandskraal, Stolltzkloofmond, Fonteinshoek, Groothoek, Klipfonetin, Van der Lindeskraal en Witmussieskloof aan Somerset sal val tensy die teenswoordige of latere bewoners liewer onder Glen Lynden wil sorteer.

Moeilikheid met 1820-setlaars

In 1855 kom daar weer moeilikheid met die Skotse setlaars in die midde van die gemeente. ’n Deputasie is naamlik onder leiding van die prokureur C.W. Hutton, skoonseun van sir Andries Stockenström, in Oktober na die Ringsitting op Uitenhage gegaan om te vra vir ’n eie leraar en ’n kerk op Bedford. Nou was daar groot verwarring op kerklike gebied vir Glen Lynden, Adelaide sowel as Bedford. Dit was ’n groot stryd tussen die drie plekke waar die gemeente se middelpunt moes wees en elkeen was te klein om alleen te staan. Hieraan het die Engelssprekendes ook hulle aandeel gehad. Die weiniges van hulle wat om Glen Lynden gewoon het, was met hulle een diens per maande tevrede. Op Adelaide het in 1860 ’n aantal, volgens besluit op ’n vergadering deur hulle belê, ds. Stegmann kom vra om in verband met sy kerk vir hulle afsonderlik in Engels te bedien. Die versoek is na die aktuarius van die Sinode verwys, maar daar is nie weer van gehoor nie.

Op Bedford het hulle ’n heeltemal ander plan uit die moeilikheid gevind. In 1856 het drie van hulle die trustees geword van ’n vereniging vir die stigting van wat hulle die "Free Church" genoem het met Engels as amptelike taal. Die enigste vereiste vir lidmaatskap was geloof in die Here Jesus Christus. Aan die begin het hulle vyf manlike lidmate gehad. Hulle kerk van 1856 is vergroot in 1856 en het later as kerksaal gedien. In 1874, dieselfde jaar dat die tweede Glen Lyndense kerkgebou ingewy is, het die lidmate van die Free Church hulle kerk se hoeksteen gelê. Dit is die volgende jaar ingewy en die boukoste het £3 000 beloop. Die kerk het dekades lank buite enige kerkverband gestaan, hoewel hy beskou is as indirek behorende tot die Kongregasionele Kerk. Selfs teen 1925 was daar op Glen Lynden nog vier Engelssprekendes wie se naam op die NG kerk se register voorgekom het. Nadat die name in 1839 op die register byna nie meer bestaan het nie, het enkele later weer aangesluit, net om weer later uit die kerk te verdwyn. Die kinders en jongmense het egter heeltemal uit kerkverband met die NG Kerk gebly.

Die Bedford-plan

Moeilikheid met die kerklike middelpunt het in 1861 weer opgevlam toe ondersteuners van die sogenaamde Bedford-plan onderhandelinge aangeknoop het. Die nuwe, peperduur kerk en pastorie op Adelaide was toe net in aanbou. Die Free Church het reeds op Bedford gestaan terwyl die kerk op Glen Lynden baie bouvallig was. In Mei 1861 maak ds. Stegmann aan sy kerkraad bekend dat hy kennis dra dat die Bedford-deel van die gemeente ernstige voornemens het om hulle eie gemeente daar te stig. Die kerkraad is eenparig daarteen gekant. Volgens heer C.W. Hutton het hy voor af met ds. Stegmann ’n onderhoud oor die saak gevoer, toe die dominee hom stellig laat verstaan het dat hy dit dringend noodsaaklik ag dat die Glen Lynden-deel (Bedford ingesluit) van die gemeente moet afstig en dat hy dit met sekerheid daardie jaar nog op die Ringsitting sou bepleit.

Op 13 Junie 1861 ontvang ds. Stegmann ’n brief van die heer Hutton wat die dominee se samewerking vra om by die volgende Nagmaal op Glen Lynden die saak met die gemeente te bespreek. Bedford sou ’n deputasie afvaardig en wou dan hê dat die saak na die Ringsitting daardie Oktober moes gaan. Ds. Stegmann se antwoord hierop was dat hy dit voor die kerkraad sou lê. Op Maandag 8 Julie 1861 doen hy verslag aan sy kerkraad op Adelaide. Hy maak ook bekend dat die heer Hutton by die laaste kerkdiens op Glen Lynden teenwoordig was en aangedring het om hom oor die saak te spreek, maar dat hy volstandig geweier het. Ook het die heer I. de Klerk ’n memorielys daar gehad om te laat onderteken. Enige lidmate van Somerset-Oos en Riebeek-Oos (NG gemeente Albanie) het dit ook geteken. Verder rapporteer die voorsitter van ’n onderhoud op Saterdag 6 Julie met die here Meyer, De Klerk en Triegaardt toe die belofte gedoen is dat hulle daardie dag die saak met die kerkraad kon bespreek. Net die heer Meyer daag op. Die kerkraad verklaar dat hy nie gewillig is om die kerk se werksaamhede te laat uitbrei nie, maar keur dit af dat lidmate op onwettige wyse te werk gaan. Daar word besluit om dit per brief aan die memorialiste (lidmate wat die afstigting versoek het) te laat weet. Die brief word gerig aan I. de Klerk, L. Triegaardt en C. Meyer en verklaar:

Dat die kerkraad direk met die lede wil onderhandel en nie met die heer Hutton, wat nie ’n lidmaat is nie.
Dat die kerkraad die drie lidmate uitgenooi het en dat net die heer Meyer opgedaag het.
Dat die heer C. Meyer meegedeel het dat die memorialiste Bedford as middelpunt van ’n afsonderlike gemeente wil hê.

Die kerkraad wys daarop dat Baviaansrivier sal moet saamwerk. Adelaide sal Goba, Oos-Rietrivier en Kaga moet afgee en Somerset en Riebeek sal gedeeltes moet afgee, anders sal die nuwe gemeente te klein wees. Verder wys die kerkraad op artikel 54 dat lidmate nie propaganda mag maak sonder die kennis en samewerking van die voorsitter (leraar) en kerkraad nie. Die kerkraad verstaan dat Baviaansrivier en Kaga nie wil saamwerk nie; daarom besluit hy om nie verder met die saak voort te gaan nie.

Op 13 Augustus 1861, in antwoord op die brief, skryf die heer Hutton dat hy nie die agent is van die memorialiste nie. Hy is een van hulle kommissielede en hoewel hy self nie ’n lidmaat van die NG Kerk is nie, stel hy groot belang in die bevordering van die godsdiens; sy vrou is wel ’n lidmaat en hy het self ook al Nagmaal in die Kerk gebruik.

Op 13 Oktober is die Ringsitting op Adelaide gehou. Die kommissie lewer hulle petisie in en noem hulle lidmate en ondersteuners van die NG Kerk in die distrik Bedford. Hulle vra om ’n kerk op Bedford te bou en rapporteer dat die kerkraad hulle versoek afgewys het. Op hulle lys was toe al £1 138 ingeteken (beloftes van geldelike skenkings vir die bou van die kerk). ’n Tweede petisie van bywoners en eienaars van plase om Bedford word ook ingedien. Die versoek hierin is téén die afsnyding van Adelaide. Verder word ook oorhandig ’n brief van die Bedford-plan-kommissie aan die kerkraad waarin sy verlof en samewerking gevra word om te werk vir die stigting van ’n gemeente met Bedford as kernpunt. Sutton kry geleentheid om die vergadering toe te spreek nadat ds. Stegmann daarteen beswaar gemaak het, waarskynlik omdat hy nie ’n NG lidmaat was nie. Sutton skets die verloop van sake en sê dat die bedoeling nie was om Glen Lynden af te sny nie. Ná hom kom ds. Stegmann aan die beurt en verklaar weer dat Glen Lynden as middelpunt nie van Adelaide afgesny wil wees nie en Bedford as middelpunt wil hê nie, dat ook die lidmate naby Bedford dit nie wil hê nie en dat as dit moes plaasvind, die gemeente Adelaide te klein sou wees om sinvol voort te bestaan. Op ’n vraag van ds. Adrian Roux van Albanie of die memorialiste met ’n kerk op Bedford tevrede sou wees, antwoord hulle bevestigend. Hierop besluit die Ring dat dit dan ’n saak vir die kerkraad is en verwys dit daarheen.

Op 21 Oktober 1861 vergader die kerkraad met die nuwe lig wat die jongste Ringsitting op die probleem gewerp het. Hy besluit om geen verdere stappe met die saak te doen nie. Op 27 November 1861 skryf die heer Hutton ’n lang brief waarin hy op openhartige wyse die kommissie se standpunt verdedig teen al die besware in die besonder op die kerkraadsvergaderings en voor die Ring in die jaar voorgebring. Op die teenpetisie van die kant van Bedford ingelewer by die Ring, wys hy daarop dat dit veroorsaak is deur ds. Stegmann se aanbeveling om die grens van Kowiesnek regdeur Esterhuispoort te trek, sodat Bedford net inkom aan die onderkant van die nuwe gemeente waar Glen Lynden dan nog die middelpunt sal bly. Ook verklaar hy dat ds. Pears van Somerset-Oos, vroeër van Glen Lynden, eers geraadpleeg is en dat hy die kommissie se werk gunstig gesind was en dat Riebeek-Oos geen belang by die saak sal hê nie. Hy betreur die kwaadpratery en verkeerde gerugte, onder meer dat hy vir ’n sakesentrum werk. Hy wys op die agterlike toestand op geestelike gebied in die afdeling. Op 15 Augustus 1863, dit is 18 maande nadat die £17 000-kerk op Adelaide opgerig is, skryf Hutton weer ’n brief om die samewerking van die kerkraad te vra vir die bou van ’n kerk op Bedford. Hy meld ook die som geld wat toe al bymekaargebring is. Die kerkraad antwoord dat hy die saak gunstig gesind is, maar nie in staat is om te sê watter stappe gedoen moet word nie. Op 19 Augustus 1867 ontvang die kerkraad weer ’n brief oor die saak. Die voorsitter kry volmag om dit te beantwoord.

Op 5 Oktober 1874 is ’n versoekskrif voor die vergadering onderteken deur S.A. Cloete en andere wat vra vir ondersteuning om ’n kerk op Bedford te bou en ’n eie leraar daar te hê. ’n Kommissie uit die kerkraad kry opdrag om die saak te ondersoek en verslag te doen. Die groot kerkskuld van Adelaide is twee jaar later afbetaal.

In April 1875 berig die kommissie dat hulle die memorialiste na ’n byeenkoms in die konsistorie opgeroep het, maar dat niemand opgedaag het nie. Op 2 Oktober 1882 lê die voorsitter voor ’n gekombineerde kerkraadsvergadering ’n versoekskrif voor uit die afdeling Bedford wat voorgee om in die naam van 90 hoofde van huisgesinne geskryf te wees en onderteken deur N. van der Meulen en P. Botha wat vra vir ’n afsonderlike gemeente op Bedford. Hy rapporteer ook dat daar al twee keer by hom aangeklop is om deputasies te ontvang in verband met die petisie, maar dat hy nie die vrymoedigheid gehad het om met hulle in onderhandeling te tree nie; hy het wel so ver gegaan as om aan die voorsitter van die deputasie, die heer Bamberger, ’n afskrif te gee van die kerklike wette en bepalinge. Die kerkraad besluit dat die petisie nie aan die vereistes van die kerklike wette en bepalinge voldoen nie en dat die 90 hoofde van huisgesinne hulle naam nie daaronder geteken het nie en daarom kan hy nie verdere stappe doen nie.

Versoekskrif van Bedford

Op 4 Augustus 1886 lê die voorsitter weer voor ’n gekombineerde kerkraadsvergadering ’n petisie van ’n aantal lidmate in die nabyheid van Bedford wat vra vir een maal per maand kerk op Bedford. Die memorialiste stel voordat hulle kommissie die saak met die kerkraad wil bespreek. Die vergadering besluit om die kommissie op die 18de Oktober te ontmoet. Die kerkraad is op daardie dag nie voltallig nie en daar word besluit om die vergadering tot Maandag 8 November uit te stel. Op die datum is P. Botha jr. in belang van die Bedfordse petisie sonder sy medeafgevaardigdes op die vergadering. By ondervraging is hy nie gereed om te antwoord oor die gebruik van die Bondseëls, katkisasie en so meer nie. Su opdrag is om enkel te vra dat die leraar die tweede Sondag in die maand vir dienste aan Bedford sal afstaan. Die koste van die werk kon uit kollektes kom en die balans in die kerkkas gestort word. Hierop verlaat hy die vergadering en dit word besluit om op weeksdae in buitewyke, veral onder die mindervermoënde lidmate, dienste te laat hou, daar dit nie aangesien dit nie bevorderlik is vir die gemeente om ’n hele Sondag elke maand aan Bedford af te staan nie. Op 8 April 1889 is daar ’n laaste brief; daar word besluit om dit nie te beantwoord nie.

Gemeente te groot vir een leraar

Ondanks die kerkraad se onwilligheid om ’n deel van die gemeente Adelaide aan Bedford af te staan, het dit teen die einde van ds. Stegmann se tyd al hoe duideliker geword dat dit onmoontlik was vir ’n enkele leraar om so ’n groot gemeente te bedien en dat die bevordering van die gemeentelike werk in die twee dele van Baviaansrivier en Adelaide jammerlik begin ly het. Op 13 Mei 1861 op ’n vergadering van die kerkraad spreek ds. Stegmann die hoop uit dat Glen Lynden vroeër of later ’n eie leraar sou hê; ook is daar besluit dat by die volgende verkiesing van kerkraadslede twee afsonderlike kerkrade gekies sou word, met aparte kerklike boeke. Omtrent die swak toestande van die geboue op Glen Lynden is dit begryplik dat met die sware uitgaaf op Adelaide, die kerkraad geen verdere koste kon gedoog nie en hierin hulle magteloosheid gevoel het. Al die praktiese gevolge wat Glen Lynden uit die goeie voornemens in hulle belang sien, is dat hulle op die volgende vergadering, in Julie 1861, aangemoedig word om erwe vir tuishuisies te verkoop om ’n fonds vir ’n nuwe kerkgebou te stig. Die jaar daarop en wel in Julie 1862 besluit die kerkraad om erwe te laat opmeet en met regeringstoestemming aan private eienaars te verkoop.

Intussen is daar op die vergadering van 21 Oktober 1861 besluit om met betrekking tot die sake op die vergadering van 13 Mei 1861 niks verder te doen in verband met die skeiding van Glen Lynden en Adelaide nie en by verkiesing van kerkraadslede in November 1862 word ’n ouderling en twee diakens plaaslik vir Glen Lynden verkies. Met die koms van ds. S.F. Feneysey in November 1925 was dit die reël om die kerkraadslede net om die helfte vir die twee middelpunte Glen Lynden en Bedford te kies, maar een van die Glen Lynden-lede moes ’n Engelssprekende wees in belang van die paar Engelssprekende lidmate. Toe die paar Engelssprekendes kort daarna die kerk vergoed verlaat en die ou Glen Lynden-deel van die gemeente so uiters klein word, is daar vereers een diaken minder aan die Glen Lynden-kant gekies. Die eerste vergadering wat daarna lig gewerp het op die Glen Lynden-sake is dié van 1 Maart 1869. Dit was die een vergadering uit 176 wat ds. Stegmann in sy 31 jaar lange dienstyd op Glen Lynden laat hou het. Op die vergadering verklaar die voorsitter dat dit die begeerte van die broeders van Glen Lynden is en dat dit ook sy voornemens was, so dikwels hy ’n kworum op die Maandag ná Nagmaal kon kry, hy op Glen Lynden sou vergader om plaaslike aangeleenthede te bespreek. By die aankondiging het dit gebly. Nooit is so ’n vergadering gehou nie. Op dieselfde vergadering kom die bouvallige toestand van die kerk op Glen Lynden ter sprake, toe die voorsitter dit nie raadsaam ag om vir herstelwerk onkoste aan te gaan nie, maar liewer die geld te bespaar vir ’n nuwe kerkgebou; ook hoop die voorsitter om al die broeders van Baviaansrivier by die volgende Nagmaal op Adelaide teenwoordig te sien.

In Januarie 1872 maak die voorsitter weer melding van die bouvallige toestand van die Glen Lyndense kerk. Hy verklaar dat dié deel van die gemeente baie bereid is om by te dra tot ’n fonds vir ’n nuwe kerk daar en daar word besluit dat Glen Lynden die reg sal hê om te bou, maar dat min of geen hulp van Adelaide se kant kan verwag word nie omdat die gemeente nog in skuld was. Die Glen Lynden-deel het toe ’n doelmatige en stewige gebou opgerig wat in 1873 voltooi is en ingewy in die eerste helfte van 1874. Ongelukkig is daar geen enkele woord oor die aanvang, voortsetting of voltooiing van die gebou in die notule van die kerkraadsvergaderings nie. Uit ’n opgaaf met datum 28 Januarie 1875 blyk dit dat die totale koste van die gebou se oprigting £2 703.2.8 was en op dieselfde datum was £61.7, wat ook beloof is, nog uitstaande. Die hele verantwoordelikheid van die onderneming het alleen op die Baviaansrivierse inwoners gerus.

Einde van ds. Stegmann se tyd

Ds. Stegmann het al in 1885 van bedanking begin praat vanweë siekte en sy gevorderde ouderdom. Twee maal het hy ses maande lank verlof gekry, die eerste in 1885 en die tweede in 1888. Die tweede keer het hy prop. A.M. Murray as tydelike plaasvervanger laat kom. In Oktober 1889 gee hy kennis om aan die einde van die jaar af te tree. Die kerkraad neem sy bedanking aan op die vergadering van 17 Februarie 1890, waarop die konsulent, ds. J.H. Hofmeyr van die NG gemeente Somerset-Oos, as voorsitter teenwoordig is. In dieselfde jaar en wel op 14 Oktober, is ds. Stegmann in die ouderdom van 75 jaar, 10 maande en 20 dae sy ewige rus ingegaan ná ’n lang en moeilike dienstyd. Tydens sy dienstyd het die getal kerkraadslede vermeerder van ses aan die begin tot 17 aan die einde. Die dominee het die gebruik ingevoer om alleen die notule van die kerkraadsvergadering te onderteken. Net enkele kere het die kerkraadslede dit saam onderteken.

Eindelike afstigting van Adelaide

Met ds. Stegmann se vertrek breek ’n baie belangrike tydstip in die gemeente se bestaan aan. Die lang, sware stryd oor die verdeling van die gemeente en die beter bearbeiding van Bedford en Glen Lynden kom nou tot ’n punt. Ongelukkig vir die twee dele het hulle, toe Adelaide bygevoeg is, aan Somerset-Oos en Riebeek-Oos gedeeltes afgestaan wat hulle sou mis nadat Adelaide sy volle deel vir ’n selfstandige gemeente ontvang het.

Op die vergadering van 7 Oktober 1889 gee die jong diaken Robert Pringle van Lynedoch, Glen Lynden, kennis dat die nodige stappe gedoen sal word om die groot gemeente van Glen Lynden te verdeel en op 17 Februarie 1890 rapporteer ds. J.H. Hofmeyr dat hy al drie memories, wat vra om verdeling, uit Glen Lynden ontvang het. Ook berig hy dat die saak voor die Ring op Alexandria in Oktober 1889 gedien het en dat aan die Ringskommissie volmag gegee is om die gemeente te verdeel. Daar word besluit dat die kommissie op 31 Maart 1890 op Adelaide met alle belanghebbendes sal vergader. Dit het op die bepaalde tyd gebeur. Oor ’n saak wat al soveel jare lank oorweeg is en dekades lank soveel moeilikheid veroorsaak het, sou daar natuurlik nie maklik eensgesindheid wees nie en so is die samekoms op Adelaide gekenmerk deur die ontevredenheid van die Glen Lynden-deel. So ontevrede soos hulle gekom het, so ontevrede is hulle daar weg.

Op 22 Februarie 1890 is die kommissie op ’n vergadering van lede woonagtig langs die Baviaansrivier gekies. Dié vier lede moes die kerkraad help op die vergadering van 31 Maart in belang van die inwoners van daardie deel van die toe nog uitgestrekte gemeente. Hulle petisie, onderteken deur 195 lidmate wat die dienste op Glen Lynden bywoon, vra dat die verdeling so gelyk moontlik gemaak moet word en dat Bedford dus by Glen Lynden aangesluit moet word. Die kommissie besluit by meerderheid van stemme dat Bedford, wat twee uur per kar van Adelaide maar drie van Glen Lynden is, mits die leraar van Glen Lynden gereeld dienste op Bedford sal hou, sal verkies om die kerk op Glen Lynden te besoek. Sodoende sal Bedford later die middelpunt van die gemeente word en Adelaide en Albanie sal moet ly. Solank dié gevaar bestaan het, besluit die kommissie, moet die grensskeiding so ’n moontlikheid verydel. Dié voorwaarde word nou die kommissie se eerste vereiste. Hulle besluit dan ook om net met Adelaide en Glen Lynden as middelpunte rekening te hou. Die skeiding moet dan sovêr as moontlik halfpad tussen die twee punte lê. Ná die kommissie besluit het oor watter plase onder watter gemeente sou val, maar aan plaasbewoners die reg gegee het om voor 1 Oktober te kies onder watter gemeente hulle wil ressorteer, besluit hulle dat Bedford neutraal sou bly: Albei leraars sou daar dienste hou, maar sal sorg om minstens twee Sondae in die maand in elkeen se hoofkerk op onderskeidelik Adelaide en Glen Lynden te preek en dat Bedford nie die middelpunt van ’n afsonderlike gemeente sou word nie, solank die bogenoemde besware nie ophou bestaan nie.

Probleme met verdeling

Al die belanghebbendes het tot 15 Mei gekry om te verklaar dat hulle met die verdeling tevrede is en indien nie, dan verval al die besluite oor die verdeling. Verder is beslis oor die name van die twee gemeentes as die verdeling aangeneem sou word, ook oor die Predikantepensioenfonds, dienende kerkraadslede en konsulente. Op 26 April 1890 gee die belanghebbendes van Glen Lynden kennis dat hulle die verdeling nie aanneem nie. Op 28 April is ds. Rosseau van Albanie by hulle om hulle met raad te help. Hulle vergader weer en herroep hulle besluit van die 26ste en neem die verdeling aan met verandering van dié deel van die grens beginnende by Vaalkop. Hiertoe is hulle aangemoedig van gesaghebbende kant. Baie briefwisseling was oor en weer nodig om die gemoedere tot bedaring te bring en die verdeling te laat deurgaan. Dit het 'n ruk geduur, want nog in Oktober 1891 met die Ringsitting op Cradock dien twee beskrywingspunte van Adelaide en Glen Lynden. Albei gemeentes eis dat Bedford binne hul parogie sal val. Ná breedvoerige bespreking word op die vergadering besluit dat die grenslyn van Cowiesnek na Bedford, aan Donkinstraat waar dit by die brug begin, naby die kerkhof en met die straat deurloop tot die brug oor die Maasströmrivier, met ander woord, die dorp word middeldeur gesny sodat die een helfte aan Glen Lynden en die ander helfte aan Adelaide behoort. Die een helfte van Bedford se inwoners moet dan Sondae twee uur ver na Adelaide gaan vir die hoofdiens daar en die ander helfte drie uur ver na Glen Lynden. Van Bedford af het die grenslyn verder die grootpad, wat van Cradock na Vaalkop loop, gevolg tot waar dit uitdraai na die Visrivierrand, soos in die begin deur die Ringskommissie bepaal.

Dié onbevredigende verdeling het tot 1914 voortbestaan toe besluit is dat al Bedford se dorpsbewoners onder Glen Lynden sou val. Hoewel Bedford eers in 1895 ’n nuwe kerk gekry het, het hy tot sedert 1891 die swaartepunt van die gemeente geword toe die nuwe leraar, ds. A.F. Malan, daar gaan woon het. Hoewel die moedergemeente die naam Glen Lynden behou het, het die plek self mettertyd net ’n buitewyk van die gemeente geword is die kerkie daar in 1964 aan die NG Kerk in Afrika oorgedra.

Adelaide as afsonderlike gemeente

Ds. J.H. van Wyk van die NG gemeente Smithfield in die Vrystaat het ds. Malan in 1899 opgevolg. Hy het onder meer veral belanggestel in die onderwys en het die belangrikheid van handwerk beklemtoon. Danksy sy ywer het hier ’n ambagskool, dekades lank bekend as die Hoër Tegniese Skool Piet Retief, en ’n huishoudskool tot stand gekom. In 1916 het hy ook die hoeksteen van die sendingkerk vir bruin lidmate gelê. Destyds het ds. J.H. Malherbe as hulpprediker opgetree. Ds. Van Wyk se opvolgers was di. A.H. Naudé van 1922 tot 1931, I.J. Viljoen van 1931 tot 1940 en J.G.S. van Jaarsveld van 1940 tot 1945. Sowat 5 km buite die dorp is daar in 1933 onder invloed van ds. Viljoen ’n groot saal vir sowat 600 mense as middelpunt van die jaarlikse Dingaansfees opgerig. ’n Kort entjie van die saal is daar ’n koppie vanwaar ’n mens die berg sien waar die plaas van Piet Retief geleë was – nou Post Retief.

Die volgende leraar was ds. Pepler. Die ou kerkgebou is tydens sy dienstyd teen ’n koste £25 000 pragtig hernu en ’n nuwe kerkorrel teen £3 500 geïnstalleer. As gevolg van die ywer van ds. en mev. Pepler is in 1951 ook ’n nuwe mylpaal op sendinggebied bereik met die oprigting van ’n kerk vir swart lidmate.

Die eertydse pastorie van die NG gemeente, wat omstreeks 1830 opgerig is, is in die jare 70 opgeknap en in ’n museum omskep en is amptelik op 25 November 1967 ingewy deur die administrateursvrou, mev. J.N. Malan.

Enkele leraars

Andries Francois Malan, 1890 - 1899 (eerste leraar)
Joachim Hermanus van Wyk, 1899 - 1921 (emeriteer; oorlede op 16 September 1943)
Andries Hendrik Naudé, 1922 - 1931
Izak Jacob Viljoen, 1931 - 1940
Johannes Gert Stefanus van Jaarsveld, 1940 - 1945
Hendrik Lodewyk Pepler, 1945 - 1954
Petrus Johannes Perold de Beer, 1964 - 1966
Jacobus Johannes Badenhorst, 1966 - 1984 (emeriteer; van 1978 ook sendinggemeente Adelaide-Bedford)
Paul Coenraad Pieter Arnoldus Odendaal, 2014 - hede

Bronne

Dreyer, eerw. A. 1935.Gedenkboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerk Somerset Oos. Kaapstad: Cape Times Beperk.
Feneysey, ds. S.F. 1930. Die Nederduits-Gereformeerde Gemeente Glen Lynden Gedurende 'n Honderd Jare 1829-1929. Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein: Nasionale Pers, Beperk.
Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.