Maan: Verskil tussen weergawes
Verander sjabloon na standaard parameters |
kNo edit summary |
||
| Lyn 11: | Lyn 11: | ||
| discovered = |
| discovered = |
||
| discovery_method = |
| discovery_method = |
||
| |
| mpc_name = |
||
| alt_names = |
| alt_names = |
||
| mp_category = |
| mp_category = |
||
Wysiging soos op 07:59, 29 Mei 2017
- Hierdie bladsy verwys na die aarde se maan. Vir ander mane in die sonnestelsel, sien gerus natuurlike satelliet.
 Die maan, soos gesien vanaf die aarde op 7 Oktober 2006. | ||||||||||
| Wentelbaaneienskappe | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Halwe lengteas | 384 399 km 0,00257 AE[1] | |||||||||
| Wentelperiode | 27 dae, 7 uur, 43,7 min[1] | |||||||||
| Gem. omwentelingspoed | 1,022 km/s | |||||||||
| Baanhelling | 5,145° (tot die ekliptika) tussen 18.29° en 28.58° (tot die aarde se ewenaar)[1] | |||||||||
| Satelliet van | Die aarde | |||||||||
Fisiese eienskappe |
||||||||||
| Gem. radius | 1 737,103 km (0,273 Aardes)[1][2] | |||||||||
| Radius by ewenaar | 1 738,14 km (0,273 Aardes)[2] | |||||||||
| Radius na pole | 1 735,97 km (0,273 Aardes)[2] | |||||||||
| Oppervlakte | 3,793×107 km² (ongeveer 38 miljoen km²) (0,074 Aardes) | |||||||||
| Volume | 2,1958×1010 km³ (0,020 Aardes) | |||||||||
| Massa | 7,3477×1022 kg (0,0123 Aardes)[1] | |||||||||
| Gem. digtheid | 3 346,4 kg/m³[1] | |||||||||
| Oppervlak- aantrekkingskrag | 1,622 m/s² (0,1654 g) | |||||||||
| Ontsnapping- snelheid | 2,38 km/s | |||||||||
| Sideriese rotasieperiode | 27,321 582 dae | |||||||||
| Rotasiespoed by ewenaar | 4,627 m/s (by die ewenaar) | |||||||||
| Ashelling | 1,5424° (tot die elliptiese) 6,687° (tot onveranderbare vlakte)[3]6.4° according to [4] 6.6783° according to [5] | |||||||||
| 0,136[6] | ||||||||||
| Oppervlak-temp. Ewenaar 85°N[7] |
| |||||||||
| Skynmagnitude | −2,5 tot −12,9 −12,74 (gemiddelde volmaan)[2] | |||||||||
| Hoekgrootte | 29,3 tot 34,1 Boogminute[2] | |||||||||
Die maan is 'n hemelliggaam en die enigste natuurlike satelliet van die aarde. Die maan is die vyfde grootste natuurlike sateliet in ons sonnestelsel, na Ganymedes (Jupiter), Titan (Saturnus), Callisto en Io (albei satelliete van Jupiter). Dit het geen ander formele naam as "die maan" nie, alhoewel dit soms Luna (Latyns vir maan) genoem word om dit te onderskei van die algemene term "maan". Luna (soms ook Diana) is die Romeinse godin van die maan, diere en jag. Haar tradisionele simbool is die groeiende of halfmaan.
Daar is nóg 'n atmosfeer nóg lopende water (sover bekend) op die maan, sodat biologiese organismes hier nooit kon ontwikkel nie. Die gebrek aan 'n atmosfeer verseker ook dat die oppervlakte van die maan in sy oorspronklike toestand bewaar bly. 'n Aansienlike massa water is in die permanente skadus van kraters naby die suidpool in 'n bevrore vorm aanwesig.[8]
Met die Apollo 11-maansending op 21 Julie 1969 het die maan die eerste hemelliggaam in ons sonnestelsel geword waarop mense geland het.
Die maan se gemiddelde afstand van die aarde af is 384 403 kilometer (238 875 myl). Die verste afstand, wat die maan kan bereik, is sowat 407 000 kilometer, en van die kortste – soos bereik op 22 Julie 2005 en weer in die jaar 2007 – is 357 290 kilometer. Die kortste afstand wat ooit gemeet is, is 356 000 kilometer.
Weens die kleiner afstand lyk die skyf van die maan net so groot te wees soos dié van die groter, maar verderafgeleë son (sy afstand van die aarde is 150 miljoen kilometer). Hierdie toevallige gelykheid het tot die gesamentlike verering van maan en son in baie kulture gelei; dit beteken egter ook dat die maan vir 'n aardse waarnemer die sonskyf tydens 'n volledige sonsverduistering heeltemal kan bedek.
Die aarde en die maan is deur die wedersydse swaartekrag aan mekaar "gebind" en gedra hul soos 'n dubbelplaneet. Aangesien die aarde se massa sowat 81 keer groter is as dié van die maan, lê die sentrum van die swaartekrag sowat 1 700 kilometer diep onder die aarde se oppervlakte.
Die "maanskyn", wat 'n mens vanuit die aarde waarneem, is net 'n swak weerkaatsing van die sonlig (die grootste deel van die lig word deur die donker materie van die oppervlakte geabsorbeer).
Die maan se verskillende maande
| Naam | Waarde (dae) | Definisie |
|---|---|---|
| Sideriese maand | 27,321662 | met verwysing na ver sterre (13.36874634 maande per omwenteling om die son) |
| Sinodiese maand | 29,530589 | met verwysing na die son (fases van die maan, 12.36874634 maande per omwenteling om die son) |
| Tropiese maand | 27,321582 | met verwysing na die ewening (nag en dag skeiding is loodreg op die ewenaar) |
| Anomalistiese maand | 27,554550 | met verwysing na die perigium |
| Nodiese (drakoniese) maand | 27,212221 | met verwysing na die knooplengte |
Die oppervlakte van die maan
Anders as die aarde besit die maan geen magneetveld of atmosfeer, wat as 'n soort beskerming teen kosmiese partikels en sonstraling kan dien nie; sy geskroeide oppervlakte is gevolglik besaai met kraters. Die oppervlakte is hoofsaaklik bedek met fyn korreltjies van glasagtige verharde basalt, obsidiaan en ander gesteentes.
Daar is net twee soorte landskappe – die maria (Latynse meervoud van mare "see"), gebiede met donker, lawabedekte vlaktes, waar kraters minder voorkom; en die helderkleurige hooglande, wat digter besaai is met kraters. Weens die gebrek aan weersinvloede en geologiese aktiwiteite word die kraters in hul oorspronklike toestand bewaar. Hulle deursnee wissel van mikroskopiese klein kuiltjies tot grootskaalse, sirkelvormige vlaktes met 'n sentrale piek. Die gebrek aan erosie het ook daartoe gelei dat die gebergtes van die maan – in vergelyking met hulle omgewing – duidelik hoër rys as dié op die aarde.
Die oppervlakte van die sonverligte voorkant het 'n gemiddelde temperatuur van 120 °C, terwyl die donker agterkant, teen -130 °C, aansienlik kouer is.
Daar is steeds baie fenomene wat tot dusver nog nie ondersoek is nie. Die ruimtevaarders van die Amerikaanse Apollo-missies het telkens in gebiede langs die maan se ewenaar geland. Navorsers stel tans veral belang in die poolgebiede se kraters, wat moontlik waterys teen hulle binnewande bevat.
Amerikaanse navorsers het bewys dat die maan moontlik in geologiese opsig nog aktief is. Daar was byvoorbeeld nog in die jongste geologiese verlede (sowat een miljoen jaar gelede) gasuitbarstings, soos uit maanfoto's van die Apollo-missies en latere metings van die maanoppervlakte se chemiese samestelling, wat deur ruimtetuie teruggevoer is, blyk. Hierdie uitbarstings wys moontlik op oorblyfsels van vloeibare magma in die binneste van die maan, alhoewel sy vulkane lankal nie meer aktief is nie.
Samestelling
Die maan het waarskynlik 'n klein kern met 'n deursnee van 300 kilometer, wat veral uit yster bestaan. Die tweede laag is gedeeltelik vloeibaar en sowat 350 kilometer dik. Die mantellaag, wat volg, het 'n deursnee van sowat 1 000 kilometer, terwyl die buitenste laag, die kors, tussen 60 en 75 kilometer dik is. Die mantellaag word deur seismiese aktiwiteite gekenmerk – maanbewings kom gereeld hier voor. Die episentrum van 'n maanbewing lê baie honderde kilometer diep in die laagste gedeelte van die mantel, en ook die lawa, wat die bekkens op die oppervlakte bedek, kom uit hierdie diepte. Die aarde se swaartekrag veroorsaak baie van die 3 000 maanbewings wat die maan jaarliks skud.
Die samestelling van die maan se kors
Ten opsigte van sy samestelling lyk die maan se kors baie op dié van aardse basalt. Dit bestaan uit aluminiumsilikate en kalsium-, yster-, magnesium- en ander metaaloksiede asook nie-metale en gasse.
| Samestelling van die maan se kors | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Suurstof | 43 % | Titaan | 2 % | Swawel | 0,1 % | ||
| Silikon | 21 % | Nikkel | 0,6 % | Fosfor | 0,05 % | ||
| Aluminium | 10 % | Natrium | 0,3 % | Koolstof | 0,01 % | ||
| Kalsium | 9 % | Chroom | 0,2 % | Stikstof | 0,01 % | ||
| Yster | 9 % | Kalium | 0,1 % | Waterstof | 0,005 % | ||
| Magnesium | 5 % | Mangaan | 0,1 % | Helium | 0,002 % | ||
Die ontstaan van die maan
Die wetenskaplikes het tans geen eenparige verklaring vir die oorsprong van die maan nie. Sommige deskundiges beweer dat die maan uit die vroeë aarde geskeur is, toe dit nog uit gedeeltelik gesmelte gesteentes bestaan het. Die bekken van die Stille Oseaan (Pasifiese bekken) word volgens hierdie teorie as die oorsprongsgebied van die maan beskou – hierdie verklaring word gesteun deur die feit dat die samestelling van die maan met dié van die aarde se kors- en mantelgesteentes min of meer ooreenstem. Die Pasifiese bekken het egter eerder deur die verskuiwing van die aarde se landmassas ontstaan.
'n Tweede teorie beskou die maan as 'n klein planeet wat lank gelede sommer net deur die aarde "ingevang" is. Tog sou die maan se wentelbaan dan eerder ellipties moet wees en nie kringvormig nie. Dit is ook twyfelagtig of 'n groot satelliet soos die maan werklik deur 'n planeet ingevang sou kon word.
'n Derde hipotese stel voor dat die maan baie vroeg van die vinnig roterende aarde geskei is deur 'n soort "pirouette-effek".
'n Vierde verklaring is dat die aarde en die maan gelyktydig uit 'n oerwolk ontwikkel het en gevolglik as 'n dubbelplaneetstelsel beskou moet word.
'n Vyfde idee sien die botsing van die proto-aarde met 'n ander planeet as die "bakermat" van die maan. Moontlik het die materiaal, wat tydens hierdie botsing vrygesit is, 'n tyd later die maan gevorm. Hierdie "botsing-hipotese" word tans deur die grootste deel van die wetenskaplikes aanvaar.
Dit is waarskynlik dat aarde en maan gelyktydig uit dieselfde gas- en stofwolke gevorm is, aangesien 'n aantal elemente soos aluminium, kalsium, silikoon, yster, suurstof, titaan en magnesium op albei voorkom. Die verhoudings wyk egter sterk van mekaar af, en daar is opvallend weinig koolstof en yster op die maan. Die lae digtheid van die maan – slegs sestig persent dié van die aarde – word aan hierdie afwykende samestelling toegeskryf. Gesteentes, wat deur ruimtevaarders aarde toe gebring is, is volgens radioaktiewe vervalmetodes ondersoek en die ouderdomme sodoende bepaal. Die jongste gesteente is basaltiese rots uit die maria (kraters), wat sowat 3,1 miljard jare gelede ontstaan het, terwyl die oudste monsters uit die hooglandgebiede sowat 4,6 miljard jare oud is – dit is omtrent so oud soos ons aarde.
Ontleding van gesteentemonsters
Gedurende die landing van Apollo 11 is slegs 'n klein hoeveelheid van sowat 21 kilogram se maangesteente vir wetenskaplike ontleding ingesamel, maar die vyf volgende landings het altesaam 382 kilogram opgelewer. Tydens die laaste landing van Apollo 17 in Desember 1972 het die eerste wetenskaplike op die maan, die geoloog Harrison Schmitt, selfs 110 kilogram se maangesteente ingesamel.[9]
Meer as die helfte van die gesteentemonsters word tans in lugdigte houers op 'n NASA-terrein in Houston bewaar om deur toekomstige generasies van navorsers met nuwe analisemetodes ontleed te word. Nogtans het die monsters, wat reeds ondersoek is, verrassende resultate opgelewer. Die gesteente se ouderdom – soos hierbo beskryf – maak van die materiaal "bewysstukke" uit die ontstaansperiode van ons sonnestelsel. Op ons aarde is daar geen soortgelyke ou gesteentemateriaal meer te vinde nie – as gevolg van verwering en die bestendige vorming van nuwe gesteentes het dit lankal verdwyn. Die maan word deur wetenskaplikes sodoende as 'n "geologiese museum" beskou.
Die jonger gesteentemonsters is in die maan se donker gebiede – die mares of "oseane" wat selfs vanaf die aarde met die blote oog sigbaar is – ingesamel wat gedurende die Apollo-missies as reusagtige impakkraters van asteroïede en komete geïdentifiseer is. Hierdie kraters is later deur vulkaniese basaltlawa uit die maan se binneste weer opgevul om die huidige donker mares met hul opvallend gladde oppervlaktes te vorm. Die maan se basaltlawa verskil hoegenaamd nie van soortgelyke aardse gesteentemonsters nie.
Die ouer gesteentemonsters uit die helder gebiede van die maan dui daarop dat die maan tydens sy vroeë geskiedenis sowat 4,5 miljard jare gelede deur baie hoë temperature gekenmerk was en vervolgens vinnig afgekoel het. Kort ná sy ontstaan het hy dus reeds oor 'n soliede kors van helder minerale beskik. Hierdie kors is op die langeduur deur 'n groot aantal asteroïede- en kometebotsings tot die huidige lewelose oppervlak omgeskep wat met rotse en klippe besaai lê.
Volgens die chemies-mineralogiese ontleding van die gesteentemonsters was daar nooit groot hoeveelhede water en gasse op die maan nie – sodoende het die aarde se satelliet ook nooit oor 'n atmosfeer beskik nie. 'n Nuwe, onbekende mineraal – 'n oksied van yster, magnesium en titaan wat ter ere van die eerste maanastronoute Armstrong, Aldrin en Collins armacoliet gedoop is – is later ook op die aarde gevind.
Die ontleding het die aanleiding tot die botsing-hipotese gegee waarvolgens ons aarde kort ná sy ontstaan met 'n ruimtelike voorwerp gebots het wat die grootte van die huidige planeet Mars gehad het. Groot hoeveelhede van vloeibare aardgesteente is uit die jong aarde geskeur en in die ruimte geslinger. Sou die ruimtelike voorwerp net effens groter gewees het, sou dit ons planeet in klein stukke geskeur het.
Die klein stukke aardgesteente is in 'n wentelbaan om die aarde tot 'n rotskoeël gevorm – die huidige maan. Die dramatiese gebeure verduidelik vir wetenskaplikes ook waarom die maan in vergelyking tot sy moederplaneet 'n buitengewone grootte bereik het: Aangesien die maan se deursnee 'n kwart van die aarde s'n beloop, beskou sommige navorsers aarde en maan selfs as 'n dubbelplaneet.
Verduisterings
Verduisterings kan slegs plaasvind sodra die son, maan en die aarde presies met mekaar gelyk lê. ’n Sonsverduistering vind om en by nuwemaan plaas, wanneer die maan reg tussen die son en aarde lê. In teenstelling hiermee vind ’n maansverduistering gedurende volmaan plaas, wanneer die aarde tussen die son en maan lê.
Die hoekdeursnee van die maan en die son, soos dit vanaf die aarde beskou word, oorvleuel tydens hul wisselings, sodat beide die algehele en ringverduistering daargestel kan word.[11] Tydens ’n algehele verduistering bedek die maan die sonskyf tot so ’n mate dat die korona vir die blote oog sigbaar word. Omrede die afstand tussen die aarde en die maan baie stadig met verloop van tyd aan die toeneem is,[12] is die hoekdeursnee van die maan aan die afneem. Dit beteken dat die maan miljoene jare gelede die son ten volle gedurende die sonsverduistering bedek het; geen ringverduistering kon dus plaasvind nie. Eweneens sal sowat 600 miljoen jaar die toekoms in die gevolg hê (indien die hoekdeursnee van die son onveranderd bly) dat maan nie meer die son heeltemal sal bedek nie en dat slegs ringverduisterings sal voortkom.[13]
Die maan se wentelbaan verskil ongeveer 5º met die aarde se baan rondom die son, wat veroorsaak dat verduisterings nie tydens elke nuwe- of volmaan plaasvind nie. Voordat ’n verduistering kan geskied, moet die maan die kruispunt van die twee bane nader.[13] Die gereelde terugkeer en herhaling van die verduistering van die son deur die maan, asook die maan deur die aarde, staan bekend as die sarossiklus, wat omtrent 18 jaar duur.[14]
Omrede die maan voortdurend ons uitsig met ’n halfgraad-wye sirkelvormige gebied van die uitspansel versper,[15] vind ’n verskynsel genaamd sterbedekking (of okkultasie) plaas sodra ’n helder ster of planeet agter die maan verbybeweeg. Sou daar ingedagte gehou word dat die son op sigself ’n ster is, dan kan ’n sonsverduistering inherent as ’n okkultasie of sterbedekking van die son beskou word.
Die okkultasie van indiwiduele sterre is nie van oraloor die aarde of op dieselfde tyd sigbaar nie, omrede die maan betreklik naby aan die aarde wentel. Vanweë die verandering wat die maan se wentelbaan deurentyd ondergaan, word daar elke jaar ander sterre verduister.[16]
Verkenning
Vroeë aardgebonde verkenning
Die oudste bekende afbeelding van die maan is 'n kaart wat sowat 5 000 jare gelede in Ierland ontstaan. 'n Ander geskiedkundig belangrike weergawe van die maan en ander hemelse voorwerpe is die sogenaamde hemelskyf van Nebra (Duitsland), 'n metaalplaat uit die bronstyd, wat in 1999 gevind is. Ook die steenmonument van Stonehenge in Engeland dien vermoedelik as 'n soort sterrewag, waarmee onder meer die wentelbaan van die maan bepaal kan word.
Aanvanklik was mense oortuig dat die maan se oppervlakte plat moet wees, aangesien met die blote oog slegs kleurverskille gesien kan word. In 1609 het die Italiaanse astronoom Galileo Galilei die maan met 'n selfgemaakte "optiese glas", 'n soort teleskoop, vanuit sy tuin in Padua bekyk. Danksy die vergroting van sy glas was hy die eerste mens om bergagtige strukture en kraters op die oppervlakte van die maan waar te neem. Hy het begin om die maan weke lank te bestudeer en het sketse van die maan se fases geteken, wat grootliks ooreengekom het met fotografie in die twintigste eeu (1900s).
'n Halfeeu later, in die jaar 1665, het Isaac Newton as 'n student van 23 jaar navorsing oor die maan en sy wentelbaan gedoen. Newton het homself afgevra waarom die maan nie sommer net van die aarde wegbeweeg nie en oor die volgende twee dekades die raaiselagtige fenomeen ontrafel, wat hy uiteindelik met sy wette as swaartekrag beskryf het.
Navorsers, wat die maan destyds met teleskope verken en donker gebiede waargeneem het, was aanvanklik daarvan oortuig dat die maan se oppervlakte met oseane bedek was. Hulle het hierdie gebiede gevolglik maria genoem (afgelei van die Latynse mare "see, oseaan"). Meer uitgebreide opnames en navorsing het egter bewys dat daar geen water op die maan is nie.
Verkenning in die ruimtetydperk
Slegs twee jaar ná die begin van die ruimtevaarte, het die Sowjetunie die eerste onbemande ruimtekapsule gelanseer om meer gegewens oor die maan en die moontlikheid van 'n landing op die satelliet te kry. Lunik-1 het 'n baan teen 'n afstand van sowat 5 000 km bereik en veral die baanmeganiese voorwaardes van 'n dergelike missie ondersoek.
'n Nuwe era van navorsing oor die maan en sy oppervlakte het op 14 September 1959 met die Sowjettuig Lunik-2 begin, wat soos beplan naby die krater Autolycus in die gebied van die Mare Imbrium neergestort het. Net drie weke later het die kapsule Lunik-3 die eerste foto's van die maan se agterkant oor 'n afstand van sowat 60 000 km geneem. Die Sowjetwetenskaplikes het gebruik gemaak van die maan se swaartekrag om Lunik-3 in sy baan te hou. Nadat etlike honderde foto's geneem is, het hulle opnuut die posisie van die kapsule verander, sodat die beeldmateriaal na die aarde gesein kon word.
Net soos die Sowjetwetenskaplikes het die Amerikaners in 1961 ook met 'n navorsingsprogram oor die maan begin. Die tuig Ranger-7 het in 1964 17 minute lank sowat 4 300 foto's geneem, wat voorwerpe met 'n deursnee van 90 sentimeter duidelik sigbaar afgebeeld het. Die kapsules, wat later gevolg het, het aanvullende beeldmateriaal gelewer.
Die kartografiese verkenningswerk deur sowel die Sowjet- en Amerikaanse kapsules, asook die Luna-Orbiter-reeks van satelliete, wat deur die VSA gelanseer is, was 'n voorloper vir noukeurige navorsing oor die maan en sy struktuur. Die Nasionale Ruimtevaartprogram, wat die Amerikaanse president John F. Kennedy in 1961 aangekondig het, het ten doel gehad om Amerikaanse ruimtemanne op die maan te plaas. Tien jaar later, op 20 Julie 1969, was die Amerikaanse ruimtevaarders van Apollo 11 die eerste aardbewoners wat op die maan geland het.
Alhoewel dit opspraakwekkend was, was die bemande landing op die maan in 'n sekere mate eerder op propaganda as wetenskaplike oorwegings gebaseer. Nadat die Amerikaners hulle doel bereik het om eerste op die maan te wees, is die Apollo-program weens 'n tekort aan fondse heeltemal afgeskaal.
Die Sowjetunie het egter voortgegaan met die outomatiese verkenning van die maan. Die verkenningstuie van die Luna-reeks het begin om maangesteentes in te samel en terug te bring na die aarde. Luna-17 het op 17 November 1970 in die See van Reën (Mare Imbrium) geland, 'n donker oppervlakte naby die maan se noordpool, en sy verkenningswerk met die wêreld se eerste maankarretjie, Lunochod-1, begin. Lunochod-1 het oor twee televisiekamera's beskik om panoramabeelde te neem, asook oor 'n teleskoop, wat die bronne van x-strale uit die heelal kon ondersoek, en 'n reflektor vir laserstrale, wat gesamentlik deur Sowjet- en Franse wetenskaplikes ontwikkel is.
Lunochod-1 was baie suksesvol en het langer gewerk as wat oorspronklik beplan was. Dit het sowat 200 000 televisiebeelde na die aarde gesein, navorsingswerk oor die hemelse bronne van straling gedoen en 'n groot gedeelte van die maan se oppervlakte verken. Die tweede half-outomatiese verkenningsvoertuig Lunochod-2 het in Januarie 1973 op die maan geland.
Wetlike status
Alhoewel die Luna-bemanning wimpels van die Sowjetunie regoor die maan versprei het en VSA-vlaggies simbolies op landingsplekke deur die Apollo-ruimtevaarders geplant is, bestaan daar geen grondbesit van enige gedeelte van die maanoppervlak nie.[17] Beide Rusland en die VSA het die Buitenste Ruimteverdrag van 1967 onderteken,[18] wat die maan en die hele buitenste ruimte as "die besit van die hele mensdom" verklaar.[17] Kragtens wetgewing word die maan slegs vir vreedsame doeleindes opsygesit en die oprigting van militêre vestigings en wapens van grootskaalse vernietiging word verbied.[19] In 1979 is ’n maanooreenkoms opgestel met die doel om die ontginning van die maan se hulpbronne deur enige land in te perk, hoewel nie een van die ruimtevaartlande dit onderteken het nie.[20] Daar is diegene wat beweer dat hulle geheel of gedeeltelik eiendom op die maan besit, hoewel dit nie as geloofwaardig gereken word nie.[21][22][23]
Sien ook
 |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Maan. |
Verwysings
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Wieczorek, M. (2006). "The constitution and structure of the lunar interior". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60 (1): 221–364. doi:10.2138/rmg.2006.60.3.
{{cite journal}}: Onbekende parameter|coauthors=geïgnoreer (hulp) - ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Williams, Dr. David R. (2 Februarie 2006). "Moon Fact Sheet". NASA (National Space Science Data Center). Besoek op 31 Desember 2008.
- ↑ Lang, Kenneth R. (2011); The Cambridge Guide to the Solar System, 2nd ed., Cambridge University Press
- ↑ Grego, Peter, The Moon and How to Observe It, Springer, 2005
- ↑ Conn, David (2007); Lednorf's Dilemma, AuthorHouse, Bloomington (IN)
- ↑ Matthews, Grant (2008). "Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES". Applied Optics. 47 (27): 4981–93. Bibcode:2008ApOpt..47.4981M. doi:10.1364/AO.47.004981. PMID 18806861.
- ↑ A.R. Vasavada, D.A. Paige, and S.E. Wood (1999). "Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits". Icarus. 141 (2): 179. Bibcode:1999Icar..141..179V. doi:10.1006/icar.1999.6175.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ (en) NASA: 'lots of water' on the moon (html). URL besoek op 2010-03-24.
- ↑ Althaus, Tilmann: 382 Kilo für 25 Milliarden Dollar. In: Berliner Morgenpost, 20 Julie 1999
- ↑ Phillips, Tony (12 Maart 2007). "Stereo Eclipse". Science@NASA. Besoek op 17 Maart 2010.
{{cite web}}: Eksterne skakel in|work= - ↑ Espenak, F. (2000). "Solar Eclipses for Beginners". MrEclipse. Besoek op 17 Maart 2010.
- ↑ Lambeck, K. (1977). "Tidal Dissipation in the Oceans: Astronomical, Geophysical and Oceanographic Consequences". Philosophical Transactions for the Royal Society of London, Reeks A, Mathematical and Physical Sciences. 287 (1347): 545–594.
- ↑ 13,0 13,1 Thieman, J. (2 Mei 2006). "Eclipse 99, Frequently Asked Questions". NASA. Besoek op 12 April 2007.
{{cite web}}: Onbekende parameter|coauthors=geïgnoreer (hulp) - ↑ Espenak, F. "Saros Cycle". NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Mei 2012. Besoek op 17 Maart 2010.
- ↑ Guthrie, D.V. (1947). "The Square Degree as a Unit of Celestial Area". Popular Astronomy. 55: 200–203.
- ↑ "Total Lunar Occultations". Royal Astronomical Society of New Zealand. Besoek op 17 Maart 2010.
- ↑ 17,0 17,1 "Can any State claim a part of outer space as its own?". United Nations Office for Outer Space Affairs. Besoek op 28 Maart 2010.
- ↑ "How many States have signed and ratified the five international treaties governing outer space?". United Nations Office for Outer Space Affairs. 1 Januarie 2006. Besoek op 28 Maart 2010.
- ↑ "Do the five international treaties regulate military activities in outer space?". United Nations Office for Outer Space Affairs. Besoek op 28 Maart 2010.
- ↑ "Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies". United Nations Office for Outer Space Affairs. Besoek op 28 Maart 2010.
- ↑ "The treaties control space-related activities of States. What about non-governmental entities active in outer space, like companies and even individuals?". United Nations Office for Outer Space Affairs. Besoek op 28 Maart 2010.
- ↑ "Statement by the Board of Directors of the IISL On Claims to Property Rights Regarding The Moon and Other Celestial Bodies (2004)" (PDF). International Institute of Space Law. 2004. Besoek op 28 Maart 2010.
- ↑ "Further Statement by the Board of Directors of the IISL On Claims to Lunar Property Rights (2009)" (PDF). International Institute of Space Law. 22 Maart 2009. Besoek op 28 Maart 2010.
Verdere leesstof
- Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China, Volume III: Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Taipei: Caves Books. ISBN 0-521-05801-5.
 | |
| Son | |
| Planete | |
| Dwergplanete | |
| Mane en ringe | |
| Klein liggame | |
| Gordels en wolke | |
