Wysheid

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Wisdom Defending Youth against Love deur  Meynier, c. 1810.

Wysheid of verstandigheid is die vermoë om te dink en produktief op te tree deur kennis, ervaring, begrip, gesonde verstand en insig te gebruik.[1] Wysheid word geassosieer met eienskappe soos onbevooroordeelde oordeel, deernis, ervarings-selfkennis, selftransendensie en niegehegtheid,[2] en deugde soos etiek en welwillendheid.[3][4]

Wysheid is op baie verskillende maniere gedefinieer,[2][5][3] insluitend verskeie afsonderlike benaderings om die eienskappe wat aan wysheid toegeskryf word, te assesseer.[6][7]

Wysheid is 'n konsep wat deur die geskiedenis heen bespreek en gedebatteer is. Dit kan beskryf word as 'n kombinasie van kennis, ervaring en gesonde oordeel wat individue in staat stel om wyse besluite te neem en hul lewens op 'n vervullende en betekenisvolle manier te leef. Wysheid word dikwels geassosieer met ouderdom, omdat daar geglo word dat 'n persoon se ervarings gedurende hul leeftyd kan lei tot die ontwikkeling van wysheid.

Baie verskillende kulture en filosofieë het hul eie definisies en begrip van wysheid. Byvoorbeeld was in antieke Griekse filosofie wysheid gesien as die hoogste deug, terwyl in Oosterse filosofie wysheid dikwels geassosieer word met die bereiking van verligting of geestelike begrip.

In moderne tye het die studie van wysheid 'n groeiende navorsingsveld in sielkunde en neurologie geword. Navorsers is daarin belanggestel om die kognitiewe en emosionele prosesse betrokke by die ontwikkeling van wysheid te verstaan, sowel as die faktore wat bydra tot die ontwikkeling van wysheid oor die lewensloop.

Alhoewel wysheid 'n komplekse en veelsydige konsep is wat deur geleerdes en individue wat hul lewens op 'n wyse en betekenisvolle manier wil leef, word dit voortdurend ondersoek en gedebatteer.

Definisies[wysig | wysig bron]

Vroeë melding van wysheid in Beowulf.

Die Oxford English Dictionary definieer wysheid as "Kapasiteit om reg te oordeel in sake wat verband hou met lewe en gedrag; gesonde oordeel in die keuse van middele en doelwitte; soms, minder streng, gesonde sin, veral in praktiese sake: teen dwaasheid; " ook "Kennis (veral van 'n hoë of abstrueerde soort); verligting, geleerdheid, erudisie."[8] Charles Haddon Spurgeon het wysheid gedefinieer as "die regte gebruik van kennis".[9] Robert I. Sutton en Andrew Hargadon het die "houding van wysheid" gedefinieer as "optree met kennis terwyl jy twyfel oor wat 'n mens weet". In sosiale en psigologiese wetenskappe bestaan verskeie verskillende benaderings tot wysheid,[3] met groot vordering gemaak in die laaste twee dekades met betrekking tot operasionalisering[2] en meting[7] van wysheid as 'n sielkundige konstruk. Wysheid is die vermoë om voorafkennis van iets te hê, om die gevolge (beide positief en negatief) van al die beskikbare verloop van aksies te ken, en om die opsies met die meeste voordeel vir huidige of toekomstige implikasie te gee of te neem.[10]

Mitologiese perspektiewe[wysig | wysig bron]

Personifikasie van Wysheid in die biblioteek van Efese, hedendaagse Turkye.

Die antieke Grieke het wysheid as 'n belangrike deug beskou, verpersoonlik as die godinne Metis en Athena. Metis was die eerste vrou van Zeus, wat volgens Hesiodos se Teogonie haar swanger verslind het; Zeus het daarna die titel Mêtieta ("Die Wyse Raadgewer") verdien, aangesien Metis die beliggaming van wysheid was, en hy het geboorte geskenk aan Athena, wat na bewering uit sy kop opgespring het.[11][12] Athena is uitgebeeld as sterk, regverdig, barmhartig en kuis.[13] Apollo is ook beskou as 'n god van wysheid, aangewys as die dirigent van die Muses (Musagetes),[14] wat personifikasies van die wetenskappe en van die geïnspireerde en poëtiese kunste was; Volgens Plato in sy Cratylus kan die naam van Apollo ook "Ballon" (boogskutter) en "Omopoulon" (verenigaar van pole [goddelike en aardse] beteken), aangesien hierdie god verantwoordelik was vir goddelike en ware inspirasies, dus as 'n boogskutter beskou, wat altyd reg was in genesing en orakels: "hy is 'n boogskutter".[15] Apollo is beskou as die god wat deur die priesteresse (Pitia) in die Tempel van Apollo (Delphi) geprofeteer het, waar die aforisme "ken jouself" (gnōthi seauton) ingeskryf is (deel van die wysheid van die Delphiese maxims).[16] Hy is gekontrasteer met Hermes, wat verwant was aan die wetenskappe en tegniese wysheid, en, in die eerste eeue na Christus, was hy geassosieer met Thoth in 'n Egiptiese sinkretisme, onder die naam Hermes Trimegistus.[17] Griekse tradisie het die vroegste inleiers van wysheid in die Sewe Wyses van Griekeland opgeteken.[18]

Vir Sokrates en Plato was filosofie letterlik die liefde vir wysheid (philo-sophia). Dit deurdring Plato se dialoog; in Die Republiek is die leiers van sy voorgestelde utopie filosoofkonings wat die "Vorm van die Goeie" verstaan en die moed besit om daarvolgens op te tree. Aristoteles, in Metafisika, het wysheid gedefinieer as om te verstaan waarom dinge 'n sekere manier is (oorsaaklikheid), wat dieper is as om bloot te weet dat dinge 'n sekere manier is.[19] Hy was die eerste wat die onderskeid tussen phronesis en sophia gemaak het.[5]

Volgens Plato en Xenophon het die Pitia van die Orakel van Delphi die vraag beantwoord "wie is die wysste man in Griekeland?" deur te sê Sokrates was die wysste.[20][21] Volgens Plato se Apologie het Sokrates besluit om die mense te ondersoek wat as wyser as hy beskou kan word, en tot die gevolgtrekking gekom dat hulle nie ware kennis het nie: 

[…] οὗτος μὲν οἴεταί τι εἰδέναι οὐκ εἰδώς, ἐγὼ δέ, ὥσπερ οὖν οὐκ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι [Ek is wyser as hierdie man; want nie een van ons weet regtig iets fyns en goeds nie, maar hierdie man dink dat hy iets weet wanneer hy dit nie weet nie, terwyl ek, aangesien ek niks weet nie, ook nie dink dat ek dit weet nie.] — Apologie aan Sokrates 21d

So het dit in die volksmond verewig geraak in die frase "Ek weet dat ek niks weet nie" dat dit wys is om jou eie onkunde te erken[22] en om epistemiese nederigheid te waardeer.[23]

Die antieke Romeine het ook wysheid waardeer wat in Minerva of Pallas verpersoonlik is. Sy verteenwoordig ook vaardige kennis en die deugde, veral kuisheid. Haar simbool was die uil wat steeds 'n gewilde voorstelling van wysheid is, omdat dit in duisternis kan sien. Daar word gesê dat sy uit Jupiter se voorkop gebore is.[24]

Waarheid en Wysheid help Geskiedenis om te skryf deur Jacob de Wit, 1754.

In Boeddhistiese tradisies speel die ontwikkeling van wysheid 'n sentrale rol waar omvattende leiding gegee word oor hoe om wysheid te ontwikkel.[25][26] In die Inuit-tradisie was die ontwikkeling van wysheid een van die doelwitte van onderrig. 'n Inuit-ouderling het gesê dat 'n persoon wys geword het wanneer hulle kon sien wat gedoen moet word en dit suksesvol gedoen het sonder om gesê te word wat om te doen.

In baie kulture is die naam vir derde kiestande, wat die laaste tande is wat groei, etimologies gekoppel aan wysheid, bv. soos in die Afrikaans die verstandtand. Dit het sy bynaam ontvang uit die klassieke tradisie, wat in die Hippokratiese geskrifte reeds sóphronistér genoem is (in Grieks, verwant aan die betekenis van moderering of onderrig van 'n les), en in Latyn dens sapientiae (wysheidstand), aangesien hulle verskyn by die ouderdom van volwassenheid in laat adolessensie en vroeë volwassenheid.[27]

Opvoedkundige perspektiewe[wysig | wysig bron]

Openbare skole in die VSA het 'n benadering tot karakteropvoeding. Agtiende-eeuse denkers soos Benjamin Franklin het hierna verwys as opleiding van wysheid en deug. Tradisioneel deel skole die verantwoordelikheid om karakter en wysheid te bou saam met ouers en die gemeenskap.[28]

Nicholas Maxwell, 'n kontemporêre filosoof in die Verenigde Koninkryk, bepleit dat die akademie sy fokus moet verander van die verkryging van kennis na die soeke en bevordering van wysheid.[29] Dit definieer hy as die vermoë om te besef wat van waarde in die lewe is, vir jouself en ander.[30] Hy leer dat nuwe kennis en tegnologiese kundigheid ons mag om op te tree verhoog. Sonder wysheid beweer Maxwell egter dat hierdie nuwe kennis menslike skade sowel as menslike goed kan veroorsaak. Hy argumenteer dat die strewe na kennis wel waardevol en goed is, maar dat dit los van die breër taak om wysheid te verbeter beskou moet word.[31]

Sielkundige perspektiewe[wysig | wysig bron]

Sielkundiges het begin om data in te samel oor algemene oortuigings of volksteorieë oor wysheid.[32] Aanvanklike ontledings dui daarop dat alhoewel "daar 'n oorvleueling van die implisiete teorie van wysheid met intelligensie, waarnemingsvermoë, spiritualiteit en skerpsinnigheid is, dit duidelik is dat wysheid 'n kundigheid is in die hantering van moeilike lewensvrae en aanpassing by die komplekse vereistes."[33]

Sulke implisiete teorieë staan in kontras met die eksplisiete teorieë en empiriese navorsing oor die gevolglike sielkundige prosesse onderliggend aan wysheid.[34] [3] Menings oor die presiese psigologiese definisies van wysheid verskil,[3] maar daar is 'n mate van konsensus dat sekere meta-kognitiewe prosesse krities vir wysheid is wat lewensrefleksie en oordeel oor kritieke lewensaangeleenthede bied.[35][2] Hierdie prosesse sluit in die herkenning van die grense van jou eie kennis, die erkenning van onsekerheid en verandering, aandag aan konteks en die groter prentjie, en die integrasie van verskillende perspektiewe van 'n situasie.[36] Kognitiewe wetenskaplikes stel voor dat wysheid die koördinering van sulke redenasieprosesse vereis, aangesien dit insiggewende oplossings vir die bestuur van 'n mens se lewe kan bied.[37] Opmerklik is dat sulke redenasie beide teoreties en empiries van algemene intelligensie verskil. Robert Sternberg[38] het voorgestel dat wysheid nie met algemene (vloeibare of gekristalliseerde) intelligensie verwar moet word nie. In ooreenstemming met hierdie idee, het navorsers empiries getoon dat wyse redenasie van IK verskil.[39][40]Verskeie meer genuanseerde karakteriserings van wysheid word hieronder gelys.

Baltes en kollegas in Wisdom: its structure and function in regulating lifespan successful development[41] het wysheid gedefinieer as "die vermoë om die teenstrydighede van 'n spesifieke situasie te hanteer en om die gevolge van 'n aksie vir hulself en vir ander te assesseer. Dit word bereik, wanneer in 'n konkrete situasie, 'n balans tussen intrapersoonlike, interpersoonlike en institusionele belange bewerkstellig kan word."[42] Balans self blyk 'n kritieke maatstaf van wysheid te wees. Empiriese navorsing het begin om hierdie idee te ondersteun, wat toon dat wysheidsverwante redenasie geassosieer word met die bereiking van balans tussen intrapersoonlike en interpersoonlike belange wanneer persoonlike lewensuitdagings wat in die gesig gestaar word, en wanneer doelwitte gestel word vir die bestuur van interpersoonlike konflikte.[7][43]

Navorsers in die veld van positiewe sielkunde het wysheid gedefinieer as die koördinering van "kennis en ervaring" en "die doelbewuste gebruik daarvan om welstand te verbeter."[44] Onder hierdie definisie word wysheid verder gedefinieer met die volgende fasette:[45]

  • Probleemoplossing met selfkennis en volhoubare optrede.
  • Kontekstuele opregtheid teenoor die omstandighede met kennis van die negatiewe (of beperkings) en positiewe aspekte daarvan.
  • Waardegebaseerde konsekwente optrede met kennis van diversiteit in etiese opinies.
  • Verdraagsaamheid teenoor onsekerheid in die lewe met onvoorwaardelike aanvaarding.
  • Empatie met jouself om jou eie emosies te verstaan (of om emosioneel georiënteerd te wees), sedes...ens. en ander gevoelens, insluitend die vermoë om jouself as deel van 'n groter geheel te sien.

Hierdie teoretiese model is nie empiries getoets nie, met 'n uitsondering van 'n breë verband tussen wysheidsverwante redenasie en welstand.[46][47][48]

Grossmann en kollegas het vorige sielkundige literatuur gesintetiseer, wat aandui dat in die lig van swak gedefinieerde lewensituasies wysheid sekere kognitiewe prosesse behels wat onbevooroordeelde, gesonde oordeel bied: (i) intellektuele nederigheid of erkenning van grense van eie kennis; (ii) waardering van perspektiewe wyer as die kwessie ter sprake; (iii) sensitiwiteit vir die moontlikheid van verandering in sosiale verhoudings; en (iv) kompromie of integrasie van verskillende perspektiewe.[49][50] Grossmann het gevind dat die gewone praat en dink van jouself in die derde persoon hierdie eienskappe verhoog, wat beteken dat so 'n gewoonte 'n mens wyser maak.[51] Dit is belangrik dat Grossmann die fundamentele rol van kontekstuele faktore beklemtoon, insluitend die rol van kultuur, ervarings en sosiale situasies vir begrip, ontwikkeling en geneigdheid om wysheid te toon, met implikasies vir opleiding en opvoedkundige praktyk.[2][49] Hierdie gesitueerde weergawe van wysheid het 'n nuwe fase van wysheidwetenskap ingelui, deur streng bewysgebaseerde metodes te gebruik om kontekstuele faktore te verstaan wat goeie oordeel bied. Grossmann en Kross het byvoorbeeld 'n verskynsel geïdentifiseer wat hulle "die Salomo se paradoks" genoem het – wyser refleksies oor ander mense se probleme in vergelyking met 'n mens se eie. Dit is vernoem na koning Salomo, die derde leier van die Joodse Koninkryk, wat 'n groot mate van wysheid aan die dag gelê het wanneer hy oor ander mense se dilemmas oordeel, maar wat 'n gebrek aan insig gehad het wanneer dit by belangrike besluite in sy eie lewe gekom het.[52]

Empiriese wetenskaplikes het ook begin fokus op die rol van emosies in wysheid.[53] Die meeste navorsers sal saamstem dat emosies en emosieregulering die sleutel sal wees om die soort komplekse en opwindende situasies wat die meeste vir wysheid sal vra, effektief te bestuur. Baie empiriese navorsing het egter gefokus op die kognitiewe of meta-kognitiewe aspekte van wysheid, met die veronderstelling dat 'n vermoë om deur moeilike situasies te redeneer, uiters belangrik sal wees. Dus, alhoewel emosies waarskynlik 'n rol sal speel in die bepaling van hoe wysheid in werklike gebeure afspeel en om oor vorige gebeure te reflekteer, het empiriese bewyse eers onlangs begin om robuuste bewyse te verskaf oor hoe en wanneer verskillende emosies 'n persoon se vermoë om verstandig te hanteer verbeter of benadeel met komplekse gebeure. Een noemenswaardige bevinding is die positiewe verband tussen diversiteit van emosionele ervaring en wyse redenasie, ongeag die emosionele intensiteit.[54]

Meet van wysheid[wysig | wysig bron]

Meting van wysheid hang dikwels af van 'n navorser se teoretiese standpunt oor die aard van wysheid. 'n Groot onderskeid bestaan tussen die beskouing van wysheid as 'n stabiele persoonlikheidseienskap of 'n konteksgebonde proses.[55] Eersgenoemde benadering maak dikwels gebruik van enkelskootvraelyste. Onlangse studies dui egter daarop dat sulke enkelskootvraelyste bevooroordeelde antwoorde produseer,[7][56] iets wat teenstrydig is met die wysheidskonstruk[57] en die idee dat wysheid die beste verstaan word in die kontekste waar dit die relevantste is, verwaarloos, naamlik in komplekse lewensuitdagings. Daarteenoor pleit laasgenoemde benadering vir die meting van wysheidsverwante kenmerke van kognisie, motivering en emosie op die vlak van 'n spesifieke situasie.[58][55] Die gebruik van sulke maatreëls op staatsvlak verskaf minder bevooroordeelde reaksies sowel as groter krag in die verduideliking van betekenisvolle sielkundige prosesse.[7] Verder het 'n fokus op die vlak van die situasie wysheidnavorsers in staat gestel om 'n vollediger begrip te ontwikkel van die rol van konteks self vir die voortbring van wysheid.[55] Spesifiek, studies het bewyse getoon van kruiskulturele[59] en binne-kulturele veranderlikheid,[60] en sistematiese veranderlikheid in verstandige redenering oor kontekste[7][52] en in die daaglikse lewe.[47]

Baie, maar nie alle studies bevind dat volwassenes se selfgraderings van perspektief en wysheid nie van ouderdom afhang nie.[45][61] Hierdie oortuiging staan in kontras met die algemene opvatting dat wysheid toeneem met ouderdom.[61] Die antwoord op die vraag van ouderdom-wysheid assosiasie hang af van hoe 'n mens wysheid definieer en die metodologiese raamwerk wat gebruik word om teoretiese aansprake te evalueer. Mees onlangse werk dui daarop dat die antwoord op hierdie vraag ook afhang van die mate van ervaring in 'n spesifieke domein, met sommige kontekste wat ouer volwassenes bevoordeel, ander wat jonger volwassenes bevoordeel, en sommige wat nie ouderdomsgroepe onderskei nie.[55] Opmerklik, streng longitudinale werk is nodig om die kwessie van ouderdom-wysheid verhouding volledig te ondersoek, en sulke werk is steeds uitstaande, met die meeste studies wat op dwarssnitwaarnemings staatmaak.[10]

Die Jeste-Thomas Wysheidsindeks[62] is gebaseer op 'n 28-vrae opname (SD-WISE-28) wat deur navorsers aan die Universiteit van Kalifornië San Diego geskep is om te bepaal hoe wys 'n persoon is. In 2021 het dr. Dilip V. Jeste en sy kollegas 'n baie korter 7-vraagtoets (SD-WISE-7) geskep wat uit sewe komponente bestaan: aanvaarding van diverse perspektiewe, beslistheid, emosionele regulering, prososiale gedrag, selfrefleksie, sosiale advies , en (in 'n mindere mate) spiritualiteit.[63]

Sapiense sophia[wysig | wysig bron]

Sapiense (Engels: sapience, Latyn sapientia), sophia (Grieks) word dikwels gedefinieer as "transendente wysheid", "uiteindelike werklikheid", of die uiteindelike waarheid van dinge.[5][4][64] Daar word gesê dat die ruimtelike perspektief van wysheid in die hart van elke godsdiens lê, waar dit dikwels verkry word deur intuïtiewe kennis.[5][4] Hierdie tipe wysheid word beskryf as wat verder gaan as blote praktiese wysheid en sluit selfkennis, onderlinge verbondenheid, gekondisioneerde ontstaan van verstandstoestande en ander dieper begrip van subjektiewe ervaring in.[25][5][4] Hierdie tipe wysheid kan ook lei tot die vermoë van 'n individu om met gepaste oordeel op te tree, 'n breë begrip van situasies en groter waardering/deernis teenoor ander lewende wesens.[25]

Die woord sapience is afgelei van die Latynse sapientia, wat "wysheid" beteken.[65] Die ooreenstemmende werkwoord sapere het die oorspronklike betekenis van "om te proe", vandaar "om waar te neem, om te onderskei" en "om te weet"; sy huidige deelwoord sapiens is deur Carl Linnaeus gekies vir die Latynse binomiaal vir die menslike spesie, Homo sapiens.

Godsdienstige perspektiewe[wysig | wysig bron]

Antieke Nabye Ooste[wysig | wysig bron]

In Mesopotamiese godsdiens en mitologie was Enki, ook bekend as Ea, die God van wysheid en intelligensie. Goddelike Wysheid het die voorsienende aanwysing van funksies en die ordening van die kosmos toegelaat, en dit is bereik deur mense deur my-s te volg (in Sumeries, orde, ritus, geregtigheid), wat die balans herstel.[66] Benewens liedere aan Enki of Ea wat uit die derde millennium vC dateer, is daar onder die kleitablette van Abu Salabikh vanaf 2600 vC, wat as die oudste gedateerde tekste beskou word, 'n "Psalm vir Oetoe", waarin dit opgeteken is geskryf.[67]

Breed is die binnehof van Shamash-nagkamer, (net so wyd is die baarmoeder van) 'n wyse swanger vrou Sin, sy vegter, wyse een, het gehoor van die offergawes en na sy fees afgekom. Hy is die vader van die nasie en die vader van intelligensie.

Die konsep van Logos of gemanifesteerde woord van die goddelike denke, 'n konsep wat ook teenwoordig is in die filosofie en gesange van Egipte en Antieke Griekeland[68] (wat sentraal is tot die denker Herakleitos), en wesenlik in die Abrahamitiese tradisies, blyk afgelei te wees uit die Mesopotamiese kultuur.[69]

Sia verteenwoordig die verpersoonliking van persepsie en bedagsaamheid in die tradisionele mitologie wat in Antieke Egipte nagekom is. Thoth, getroud met Maät (in antieke Egipties, wat orde, geregtigheid, waarheid beteken), was ook belangrik en beskou as 'n nasionale inleier van wysheid.[70][68]

Zoroastrisme[wysig | wysig bron]

In die Avesta-gesange wat tradisioneel aan Zoroaster, die Gathas, toegeskryf word, beteken Ahura Mazda "Here" (Ahura) en "Wysheid" (Mazda), en dit is die sentrale godheid wat goedheid beliggaam, en word ook "Goeie denke" (Vohu Manah) genoem.[71] In Zoroastrisme in die algemeen word die orde van die heelal en sedes Asha genoem (in Avesties, waarheid, geregtigheid), wat bepaal word deur die benamings van hierdie alwetende Gedagte en ook beskou word as 'n godheid wat uit Ahura (Amesha Spenta) voortspruit; dit is verwant aan 'n ander ahura-godheid, Spenta Mainyu (aktiewe mentaliteit).[72] Dit sê in Yazna 31:[73] 

“Aan hom sal die beste gebeur, wie, as een wat weet, tot my Reg se waarheidsgetroue woord van Welsyn en van Onsterflikheid spreek; selfs die heerskappy van Mazda wat goeie denke vir hom sal vermeerder. Waaroor hy in die begin dus gedink het, "laat die geseënde ryke met Lig vervul word", dit is hy wat deur sy wysheid Reg geskep het.”

Hebreeuse Bybel en Judaïsme[wysig | wysig bron]

Die woord wysheid (חכם) word 222 keer in die Hebreeuse Bybel genoem. Dit is beskou as een van die hoogste deugde onder die Israeliete saam met vriendelikheid (חסד) en geregtigheid (צדק). Beide die boeke Spreuke en Psalms spoor lesers aan om wysheid te verkry en dit te laat groei.

In die Hebreeuse Bybel word wysheid voorgestel deur Salomo, wat God vir wysheid vra in 2 Kronieke 1:10. Baie van die Boek Spreuke, wat gevul is met wyse woorde, word aan Salomo toegeskryf. In Spreuke 9:10 word die vrees van die Here die begin van wysheid genoem. In Spreuke 1:20 word daar ook verwys na wysheid wat in vroulike vorm verpersoonlik word, "Wysheid roep hardop op die strate, sy verhef haar stem op die markte." In Spreuke 8:22–31 word hierdie verpersoonlikte wysheid beskryf as teenwoordig by God voor die skepping begin het en selfs aan die skepping self deelneem.

Die Talmoed leer dat 'n wyse persoon 'n persoon is wat die toekoms kan voorsien. Nolad is 'n Hebreeuse woord vir "toekoms", maar ook die Hebreeuse woord vir geboorte, so een rabbynse interpretasie van die lering is dat 'n wyse persoon een is wat die gevolge van sy/haar keuses kan voorsien (m.a.w. kan "die toekoms sien" wat hy/sy "geboorte gee" aan).[74]

Christelike teologie[wysig | wysig bron]

Koning Dawid en Abigajil, Abigajil was 'n "wyse vrou" wat Dawid gehelp het, 1860 houtsnee deur Julius Schnorr von Karolsfeld.

In Christelike teologie beskryf "wysheid" (uit Hebreeus: חכמה transliterasie: chokmâh uitgespreek: khok-maw', Grieks: Sophia, Latyn: Sapientia) 'n aspek van God, of die teologiese konsep met betrekking tot die wysheid van God.

Daar is 'n opposisie-element in Christelike denke tussen sekulêre wysheid en Goddelike wysheid. Paulus die Apostel verklaar dat wêreldse wysheid dink dat die aansprake van Christus 'n dwaasheid is. Vir diegene wat "op die pad na verlossing" is, verteenwoordig Christus egter die wysheid van God (1 Korintiërs 1:17–31). Wysheid word beskou as een van die sewe gawes van die Heilige Gees volgens Anglikaanse, Katolieke en Lutherse geloof.[75] 1 Korintiërs 12:8–10 gee 'n alternatiewe lys van nege deugde, waaronder wysheid een is.

Die boek Spreuke in die Ou Testament van die Bybel fokus hoofsaaklik op wysheid, en is hoofsaaklik geskryf deur een van die wysste konings volgens die Joodse geskiedenis, koning Salomo. Spreuke word in die Ou Testamentiese gedeelte van die Bybel gevind en gee rigting oor hoe om verskeie aspekte van die lewe te hanteer; 'n mens se verhouding met God, die huwelik, die hantering van finansies, werk, vriendskappe en volharding in moeilike situasies wat in die lewe in die gesig gestaar word.[76]

Solomon en Wysheid deur Julius Schnorr von Karolsfeld, 1860.

Volgens koning Salomo word wysheid van God verkry, "Want die Here gee wysheid, uit sy mond kom kennis en insig" Spreuke 2:6.[77] En deur God se wyse hulp kan 'n mens 'n beter lewe hê: "Hy hou voorspoed vir die opregtes voor, Hy is 'n skild vir die wie se wandel onberispelik is, want Hy bewaar die weg van die regverdiges en beskerm die weg van sy getroues. "Spreuke 2:7-8. "Vertrou op die HERE met jou hele hart en steun nie op jou eie insig nie; onderdanig jou in al jou weë, en Hy sal jou paaie gelyk maak" Spreuke 3:5-6. Salomo sê basies dat met die wysheid wat 'n mens van God ontvang, 'n mens sukses en geluk in die lewe sal kan vind.[78]

Daar is verskeie verse in Spreuke wat parallelle bevat van wat God liefhet, wat wys is, en wat God nie liefhet nie, wat dwaas is. Byvoorbeeld, op die gebied van goeie en slegte gedrag sê Spreuke: "Die weg van die goddelose is vir die Here 'n gruwel, maar Hy het hom lief wat geregtigheid najaag (Spreuke 15:9). Met betrekking tot regverdigheid en sake word dit gestel. dat: "'n Valse weegskaal is vir die Here 'n gruwel, maar 'n regverdige gewig is vir Hom 'n vreugte" (Spreuke 11:1; vgl. 20:10,23). Oor die waarheid word gesê: "Leuen lippe is 'n gruwel vir die Here, maar die wat getrou handel, het sy welbehae" (12:22; vgl. 6:17,19). Hierdie is 'n paar voorbeelde van wat volgens Salomo goed en wys is in die oë van God, of sleg is. en dwaas, en deur hierdie goeie en wyse dinge te doen, kom mens nader aan God deur op 'n eerbare en vriendelike manier te lewe.

Salomo se wysheid, 1860 houtsnee deur Julius Schnorr von Karolsfeld.

Koning Salomo sit sy wysheidsleer voort in die boek Prediker, wat as een van die mees neerdrukkende boeke van die Bybel beskou word. Salomo bespreek sy verkenning van die sin van lewe en vervulling, terwyl hy praat van die lewe se plesier, werk en materialisme, maar kom tot die gevolgtrekking dat dit alles betekenisloos is. "'Betekenisloos! Betekenisloos!" sê die Leermeester [Salomo]. 'Heeltemaal betekenisloos! Alles is betekenisloos'...Want met baie wysheid kom baie droefheid, hoe meer kennis, hoe meer droefheid" (Prediker 1:2,18) Salomo kom tot die gevolgtrekking dat al die lewe se plesier en rykdom, en selfs wysheid, niks beteken as daar nie verhouding met God is nie.[79]

Daar word gesê dat die boek Jakobus, geskryf deur die apostel Jakobus, die Nuwe-Testamentiese weergawe van die boek Spreuke is, deurdat dit 'n ander boek is wat wysheid bespreek. Dit herhaal die boodskap van Spreuke van wysheid wat van God af kom deur te sê: "As een van julle wysheid kortkom, moet julle God vra, wat mildelik aan almal gee sonder om fout te vind, en dit sal aan julle gegee word." Jakobus 1:5. Jakobus verduidelik ook hoe wysheid 'n mens help om ander vorme van deug te verkry, "Maar die wysheid wat uit die hemel kom, is in die eerste plek rein; daarna vredeliewend, bedagsaam, onderdanig, vol barmhartigheid en goeie vrugte, onpartydig en opreg." Jakobus 3:17. Boonop, deur wysheid om te lewe, fokus Jakobus daarop om hierdie Godgegewe wysheid te gebruik om dade van diens aan die minderbevoorregtes uit te voer.

Benewens Spreuke, Prediker en Jakobus, is ander hoofboeke van wysheid in die Bybel Job, Psalms en 1 en 2 Korintiërs, wat lesse gee oor die verkryging en gebruik van wysheid deur moeilike situasies.

Indiese godsdienste[wysig | wysig bron]

In die Indiese tradisies kan wysheid prajña of vijñana genoem word.

Die ontwikkeling van wysheid is van sentrale belang in Boeddhistiese tradisies, waar die uiteindelike doel dikwels voorgestel word as "om dinge te sien soos hulle is" of as die verkryging van 'n "penetratiewe begrip van alle verskynsels", wat op sy beurt beskryf word as wat uiteindelik lei tot die "volledige vryheid". van lyding".[25][26] In Boeddhisme word die ontwikkeling van wysheid bewerkstellig deur 'n begrip van wat bekend staan as die Vier Edel Waarhede en deur die Edel Agtvoudige Pad te volg.[25][26] Hierdie pad lys bewustheid as een van agt vereiste komponente vir die kweek van wysheid.[25]

Boeddhistiese geskrifte leer dat 'n wyse persoon gewoonlik toegerus is met goeie en miskien liggaamlike gedrag, en soms goeie verbale gedrag, en goeie geestelike gedrag.(AN 3:2) 'n Wyse persoon doen aksies wat onaangenaam is om te doen, maar goeie resultate lewer, en doen nie dade wat aangenaam is om te doen nie, wat slegte resultate gee (AN 4:115). Wysheid is die teenmiddel vir die selfgekose gif van onkunde. Die Boeddha het baie te sê oor die onderwerp van wysheid, insluitend:

  • Hy wat 'n saak met geweld arbitreer, word nie daardeur regverdig nie (gevestig in Dhamma). Maar die wyse man is hy wat noukeurig onderskei tussen reg en verkeerd.[80]
  • Hy wat ander deur geweldloosheid lei, regverdig en met gelykheid, is inderdaad 'n bewaker van geregtigheid, wys en regverdig.[81]
  • 'n Mens is nie wys bloot omdat hy baie praat nie. Maar hy wat kalm is, vry van haat en vrees, word waarlik 'n wyse man genoem.[82]
  • Deur stilte alleen word 'n mens nie 'n wyse (muni) as hy dwaas en onkundig is nie. Maar hy wat, asof hy 'n weegskaal vashou, die goeie neem en die kwaad vermy, is 'n wyse man; hy is inderdaad 'n muni om daardie rede. Hy wat goed en kwaad verstaan soos dit werklik is, word 'n ware wysgeer genoem.[83]

Om die oorspronklike hoogste wysheid van die self-natuur (Boeddha-natuur of Tathagata) te herwin wat deur die selfopgelegde drie stowwerige gifstowwe (die kleshas: gierigheid, woede, onkunde) bedek is, het Boeddha aan sy studente die drievoudige opleiding geleer deur gierigheid in vrygewigheid te verander en dissipline, woede in vriendelikheid en meditasie, onkunde in wysheid. Soos die Sesde Patriarg van Chán Boeddhisme, Huineng, in sy Platform Sutra gesê het, "Verstand sonder dispuut is self-natuur dissipline, verstand sonder versteuring is self-natuur meditasie, verstand sonder onkunde is self-natuur wysheid." In Mahayana en esoteriese Boeddhistiese afstammelinge word Mañjuśrī as 'n beliggaming van Boeddha-wysheid beskou.

In Hindoeïsme word wysheid beskou as 'n gemoedstoestand en siel waar 'n persoon bevryding bereik. Die god van wysheid is Ganesha en die godin van kennis is Saraswati. Die Sanskrit-vers om kennis te verkry is:

असतो मा सद्गमय । Asatō mā sadgamaya

तमसो मा ज्योतिर्गमय । tamasō mā jyōtirgamaya

मृत्योर्मा अमृतं गमय । mr̥tyōrmā amr̥taṁ gamaya

ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ Om śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ - Br̥hadāraṇyakopaniṣat 1.3.28

“Lei my van die onwerklike na die werklike.

Lei my van die duisternis na die lig.

Lei my van die dood na onsterflikheid.

Mag daar vrede, vrede en vrede wees.

-"Brihadaranyaka Upanishad 1.3.28.

Wysheid in Hindoeïsme is om jouself te ken as die waarheid, basis vir die hele Skepping, d.w.s. van Shristi. Met ander woorde, wysheid beteken eenvoudig 'n persoon met Selfbewustheid as die een wat die hele skepping in al sy fasette aanskou en vorms. Verder beteken dit besef dat 'n individu, deur regte gedrag en regte lewe, tot die besef van hul ware verhouding met die skepping en die Paramatma kan kom.

Islam[wysig | wysig bron]

Die Islamitiese term vir wysheid is hikmah. Profete van Islam word deur Moslems geglo om hoëvlakke van wysheid te besit. Die term kom 'n aantal kere in die Koran voor, veral in Hoofstuk 2:269, Hoofstuk 22:46: sowel as Hoofstuk 6:151.

Die Soefi-filosoof Ibn Arabi beskou al-Hakim ("Die Wyse") as een van die name van die Skepper.[84] Wysheid en waarheid, wat as goddelike eienskappe beskou word, was konsepte wat verband hou met en waardeer word in die Islamitiese wetenskappe en filosofie sedert hul begin, en die eerste Arabiese filosoof, Al-Kindi sê aan die begin van sy boek:[85] 

Ons moenie skaam wees om die waarheid te bewonder of om dit te verkry, van waar dit ook al kom nie. Selfs al sou dit van verafgeleë nasies en vreemde volke kom, is daar vir die student van die waarheid niks belangriker as die waarheid nie, en ook word die waarheid ook nie afgekraak of verminder deur die een wat dit stel of oordra nie; niemand word deur die waarheid verneder nie, maar almal word daardeur veredel.— Al-Kindi, On First Philosophy

Chinese godsdiens[wysig | wysig bron]

Die Boeddhistiese term Prajñā is in Chinees vertaal as 智慧 (pinyin zhìhuì, karakters 智 "kennis" en 慧 "helder, intelligent").

Volgens die Zhongyong het Konfusius gesê: "Liefde vir leer is soortgelyk aan wysheid. Om met alle mag te oefen is soortgelyk aan menslikheid. Om te weet om nie skandelik te wees is soortgelyk aan moed (zhi, ren, yong.. drie van Mengzi se spruite van deugde)."

Vergelyk dit met die Konfusiaanse klassieke Daxue, wat begin met: "Die manier om te leer om groot te wees, bestaan daarin om die duidelike karakter te manifesteer, die mense lief te hê en in die hoogste goed te bly." 'n Mens kan die korrelasie met die Romeinse deug omsigtigheid duidelik sien, veral as 'n mens "helder karakter" as "suiwer gewete" interpreteer. (Uit Chan se Sources of Chinese Philosophy).

In Taoïsme word wysheid vertolk as die nakoming van die Drie Skatte (Taoïsme): liefdadigheid, eenvoud en nederigheid. "Hy wat ander mense ken, het onderskeidingsvermoëens [智]; hy wat homself ken is intelligent [明]." (知人者智，自知者明。Tao Te Ching 33).[86]

In Chinese Boeddhisme sal die idee van wysheid egter nou gekoppel bly aan sy Indiese ekwivalent soos dit byvoorbeeld voorkom in sekere konseptuele kontinuïteite wat tussen Asanga, Vasubandhu en Xuanzang bestaan.[87]

Ander[wysig | wysig bron]

In die Noorse mitologie is die god Odin veral bekend vir sy wysheid, wat dikwels verkry is deur verskeie ontberings en beproewings wat pyn en selfopoffering behels. In een geval het hy 'n oog uitgepluk en dit aan Mímir, bewaker van die put van kennis en wysheid, aangebied in ruil vir 'n drankie uit die put.[88] In nog 'n bekende weergawe het Odin homself vir nege nagte opgehang aan Yggdrasil, die Wêreldboom wat al die ryke van die bestaan verenig, wat honger en dors ly en homself uiteindelik met 'n spies gewond het totdat hy die kennis van runes bekom het vir gebruik in kragtige magie [89] Hy was ook in staat om die mead van poësie van die reuse te bekom, waarvan 'n drankie die mag van 'n geleerde of digter kon verleen, tot voordeel van gode en sterflinge.[88]

In die Bahá'í Geloofsskrif, "Die kern van wysheid is die vrees van God, die vrees vir Sy plaag en straf, en die aangryping van Sy geregtigheid en besluit."[90] Wysheid word gesien as 'n lig, wat die duisternis verdryf, en "die voorskrifte daarvan moet onder alle omstandighede nagekom word"[91] 'n Mens kan kennis en wysheid verkry deur God, sy Woord en sy Goddelike Manifestasie en die bron van alle leer is die kennis van God.[92]

Wysheidsnarratiewe in populêre kultuur[wysig | wysig bron]

In die Star Wars-heelal word wysheid gewaardeer in die vertelling van die rolprente, waarin George Lucas kwessies van spiritualiteit en sedes uitgebeeld het, wat herhaal word in mitologiese en filosofiese temas; een van sy inspirasies was Joseph Campbell se The Hero of a Thousand Faces.[93] Meester Yoda word algemeen beskou as 'n gewilde wysheidsfiguur, wat die beeld van 'n "Oosterse monnik" oproep[94][95] en hy word gereeld aangehaal, analoog aan Chinese denkers of Oosterse wyses in die algemeen.[96][97] and he is frequently quoted, analogously to Chinese thinkers or Eastern sages in general.[98][99][100] Sielkundige D. W. Kreger se boek "The Tao of Yoda" pas die wysheid van die Tao Te Ching aan met betrekking tot Yoda se denke.[100] Kennis word kanonies beskou as een van die pilare van die Jedi, wat ook aangehaal word in die nie-kanon boek The Jedi Path,[101][102] en wysheid kan dien as 'n beginsel vir Jediisme. Die Jedi-kode sê ook: "Onkunde, tog kennis."[103] In 'n sielkunde bevolkingstudie wat in 2019 deur Grossmann en span gepubliseer is, word meester Yoda as wyser beskou as Spock, nog 'n fiktiewe karakter (uit die Star Trek-reeks), a.g.v. sy emodiversiteitseienskap, wat positief geassosieer is met wyse redenasie by mense:[104] "Yoda omhels sy emosies en poog om 'n balans tussen hulle te bereik. Yoda is bekend daarvoor dat hy emosioneel ekspressief is, om 'n goeie grap met ander te deel, maar ook om erken droefheid en sy vorige foute".[105]

Wysheid is om te leer hoe om te verstaan, wie om te wees en hoe om te lewe.[106]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ "Wisdom".. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Grossmann, I. (2017). "Wisdom in context". Perspectives on Psychological Science. 21 (12): 1254–1266. doi:10.1177/1745691616672066. PMID 28346113. S2CID 26818408.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Staudinger, U.M.; Glück, J. (2011). "Psychological wisdom research: Commonalities and differences in a growing field". Annual Review of Psychology. 62: 215–241. doi:10.1146/annurev.psych.121208.131659. PMID 20822439.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Walsh R. (Junie 2015). "What Is wisdom? Cross-cultural and cross-Disciplinary Syntheses". Review of General Psychology. 19 (3): 178–293. doi:10.1037/gpr0000045. S2CID 146383832.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Trowbridge R (Mei 2011). "Waiting for Sophia: 30 years of Conceptualizing Wisdom in Empirical Psychology". Research in Human Development. 8 (2): 111–117. doi:10.1080/15427609.2011.568872. S2CID 145371442.
  6. ↑ Glück J (Oktober 2018). "Measuring Wisdom: Existing Approaches, Continuing Challenges, and New Developments". The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 73 (8): 1393–1403. doi:10.1093/geronb/gbx140. PMC 6178965. PMID 29281060.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Brienza, J.P.; Kung, F.Y.H.; Santos, H.; Bobocel, D.R.; Grossmann, I. (2017). "Wisdom, Bias, and Balance: Toward a Process-Sensitive Measurement of Wisdom-Related Cognition". Journal of Personality and Social Psychology. 115 (6): 1093–1126. doi:10.1037/pspp0000171. PMID 28933874. S2CID 29052539.
  8. ↑ "wisdom, n". Oxford English Dictionary. Oxford University Press. Besoek op 14 Julie 2015.
  9. ↑ Wikiquote:Charles Spurgeon#Quotes
  10. ↑ 10,0 10,1 Meacham, J. A. (1990). The loss of wisdom. In R. J. Sternberg (Ed.), Wisdom: Its nature, origins, and development. Cambridge: Cambridge University Press. bl. 181 211
  11. ↑ "METIS – Greek Titan Goddess of Wise Counsel". www.theoi.com. Besoek op 17 Augustus 2019.
  12. ↑ Hesiodos. Theogony.
  13. ↑ Turnbill, S (12 Augustus 2011). "Athena, Greek goddess of wisdom and craftsmanship". Goddessgift.com.
  14. ↑ "MUSES (Mousai) – Greek Goddesses of Music, Poetry & the Arts". www.theoi.com. Besoek op 17 Augustus 2019.
  15. ↑ Plato. Cratylus, 405e-406a
  16. ↑ Scott, Michael. Delphi: A History of the Center of the Ancient World. Princeton University Press.
  17. ↑ Preus, Anthony (30 Maart 1998). "Thoth and Apollo. Greek Myths of the Origin of Philosophy". Méthexis. 11 (1): 113–125. doi:10.1163/24680974-90000303. ISSN 0327-0289.
  18. ↑ A. Griffiths, "Seven Sages", in Oxford Classical Dictionary (3rd ed.)
  19. ↑ Let daarop dat tweeduisend jaar na Aristoteles, Isaac Newton gedwing is om in Newton se wet van universele gravitasie te erken dat "Ek kon nog nie die oorsaak van hierdie eienskappe van swaartekrag ontdek nie."
  20. ↑ Plato. Symposium.
  21. ↑ Xenophon. Memorabilia.
  22. ↑ Gail Fine, "Does Socrates Claim to Know that He Knows Nothing?", Oxford Studies in Ancient Philosophy vol. 35 (2008), bl. 49–88.
  23. ↑ Ryan, Sharon (2018), Zalta, Edward N., ed., Wisdom (Fall 2018 ed.), Metaphysics Research Lab, Stanford University, https://plato.stanford.edu/archives/fall2018/entries/wisdom/, besoek op 2019-08-17 
  24. ↑ "Myths about Roman goddess minerva. (n.d.)". Roman-colosseum.info.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 25,5 Karunamuni N, Weerasekera R. (2019). "Theoretical Foundations to Guide Mindfulness Meditation: A Path to Wisdom". Current Psychology. 38 (3): 627–646. doi:10.1007/s12144-017-9631-7. S2CID 149024504.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Bhikkhu Bodhi. "The Noble Eightfold Path". Access to Insight. Besoek op 16 Maart 2009.
  27. ↑ Šimon, František (15 Desember 2015). "The history of Latin teeth names". Acta Medico-Historica Adriatica. 13 (2): 365–384. ISSN 1334-4366. PMID 27604204.
  28. ↑ "Character education: our shared responsibility". Ed.gov. 31 Mei 2005.
  29. ↑ Nicholas Maxwell (2007) From Knowledge to Wisdom. Pentire Press.
  30. ↑ [1], Friends of Wisdom "an association of people sympathetic to the idea that academic inquiry should help humanity acquire more wisdom by rational means" founded by Maxwell.
  31. ↑ [2] "Can Humanity Learn to become Civilized? The Crisis of Science without Civilization" Nicholas Maxwell
  32. ↑ Sternberg, R. J. (1985). Implicit theories of intelligence, creativity, and wisdom. Journal of Personality and Social Psychology, 49, 607–62.
  33. ↑ Brown, S. C.; Greene, J. A. (2006). "The Wisdom Development Scale: Translating the conceptual to the concrete" (PDF). Journal of College Student Development. 47: 1–19. CiteSeerX 10.1.1.502.7954. doi:10.1353/csd.2006.0002. S2CID 35496789. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 5 Julie 2017.
  34. ↑ Bluck, S.; Glück, J. (2005). "From the Inside Out: People's Implicit Theories of Wisdom". A handbook of wisdom: Psychological perspectives. New York, US: Cambridge University Press. pp. 84–109. doi:10.1017/CBO9780511610486.005. ISBN 978-0-511-61048-6.
  35. ↑ Baltes, Paul B.; Staudinger, Ursula M. (2000). "Wisdom: A metaheuristic (pragmatic) to orchestrate mind and virtue toward excellence". American Psychologist. 55 (1): 122–136. doi:10.1037/0003-066X.55.1.122. hdl:11858/00-001M-0000-0025-9C51-4. PMID 11392856.
  36. ↑ Vuong, Quan-Hoang (2022). The Kingfisher Story Collection. Amazon Digital Services. ISBN 979-8353946595.
  37. ↑ Vervaeke, John. "The Cognitive Science of Wisdom". Mind Matters Conference. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Desember 2012. Besoek op 13 April 2013.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  38. ↑ Sternberg, Robert J. (2003). Wisdom, Intelligence, and Creativity Synthesized. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80238-3.
  39. ↑ Grossmann, I.; Na, J.; Varnum, M.E.; Park, D.C.; Kitayama, S.; Nisbett, R.E. (2010). "Reasoning about social conflicts improves into old age" (PDF). Proceedings of the National Academy of Sciences. 107 (16): 7246–50. Bibcode:2010PNAS..107.7246G. doi:10.1073/pnas.1001715107. PMC 2867718. PMID 20368436.
  40. ↑ Staudinger, U.M.; Lopez, D.F; Baltes, P.B. (1997). "The psychometric location of wisdom-related performance: Intelligence, personality, and more?". Personality and Social Psychology Bulletin. 23 (11): 1200–1214. doi:10.1177/01461672972311007. S2CID 145148320.
  41. ↑ "Wisdom: Its structure and function in regulating successful life span development". psycnet.apa.org. Besoek op 27 Oktober 2019.
  42. ↑ Jeste, DV; Ardelt, M; Blazer, D; Kraemer, HC; Vaillant, G; Meeks, TW (Oktober 2010). "Expert consensus on characteristics of wisdom: a Delphi method study". Gerontologist. 50 (5): 668–80. doi:10.1093/geront/gnq022. PMC 2937249. PMID 20233730.
  43. ↑ Grossmann, I.; Brienza, J.P.; Bobocel, D.R. (2017). "Wise deliberation sustains cooperation". Nature Human Behaviour. 1 (3): 0061. doi:10.1038/s41562-017-0061. S2CID 38342840.
  44. ↑ Peterson, Christopher; Seligman, Martin E. P. (2004). Character Strengths and Virtues: A Handbook and Classification. Oxford: Oxford University Press. p. 106. ISBN 978-0-19-516701-6.
  45. ↑ 45,0 45,1 Harter, Andrew C. (2004). "8". In Peterson, Christopher; Seligman, Martin E. P. (reds.). Character Strengths and Virtues: A Handbook and Classification. Oxford: Oxford University Press. pp. 181–196. ISBN 978-0-19-516701-6.
  46. ↑ Grossmann, I.; Na, J.; Varnum, M.E.; Park, D.C.; Kitayama, S.; Nisbett, R.E. (2010). "Reasoning about social conflicts improves into old age" (PDF). Proceedings of the National Academy of Sciences. 107 (16): 7246–50. Bibcode:2010PNAS..107.7246G. doi:10.1073/pnas.1001715107. PMC 2867718. PMID 20368436.
  47. ↑ 47,0 47,1 Grossmann, I.; Gerlach, T.M.; Denissen, J.J. (2016). "Wise reasoning in the face of everyday life challenges". Social Psychological and Personality Science. 7 (7): 611–622. doi:10.1177/1948550616652206. S2CID 148246126.
  48. ↑ Kunzmann, U.; Glück, J. (2018). "Wisdom and Emotion". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  49. ↑ 49,0 49,1 Grossmann, Igor (20 Julie 2017). "Wisdom and how to cultivate it: Review of emerging evidence for a constructivist model of wise thinking". doi:10.31234/osf.io/qkm6v. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  50. ↑ Santos, Henri C.; Huynh, Alex C.; Grossmann, Igor (2017). "Wisdom in a complex world: A situated account of wise reasoning and its development". Social and Personality Psychology Compass. 11 (10): e12341. doi:10.1111/spc3.12341. ISSN 1751-9004.
  51. ↑ "Why speaking to yourself in the third person makes you wiser". Aeon. 7 Augustus 2019. Besoek op 10 Julie 2020.
  52. ↑ 52,0 52,1 Grossmann, Igor; Kross, Ethan (2017). "Exploring Solomon's Paradox: Self-distancing eliminates the self-other asymmetry in wise reasoning about close relationships in younger and older adults". Psychological Science. 25 (8): 1571–1580. doi:10.1177/0956797614535400. PMID 24916084. S2CID 3539860.
  53. ↑ Kunzmann, U.; Glück, J. (2018). "Wisdom and Emotion". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  54. ↑ Grossmann, Igor; Oakes, Harrison; Santos, Henri C. (2018). "Wise Reasoning Benefits from Emodiversity, Irrespective of Emotional Intensity". Journal of Experimental Psychology: General. 148 (5): 805–823. doi:10.1037/xge0000543. PMID 30688474. S2CID 59306284 – via PsyArXiv.
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 55,3 Grossmann, I. (2017). "Wisdom in context". Perspectives on Psychological Science. 12 (2): 233–257. doi:10.1177/1745691616672066. PMID 28346113. S2CID 26818408.
  56. ↑ Taylor, M.; Bates, G.; Webster, J.D. (2011). "Comparing the psychometric properties of two measures of wisdom: Predicting forgiveness and psychological well-being with the Self-Assessed Wisdom Scale (SAWS) and the Three-Dimensional Wisdom Scale (3D-WS)". Experimental Aging Research. 37 (2): 129–141. doi:10.1080/0361073X.2011.554508. PMID 21424954. S2CID 205555336.
  57. ↑ Glück, J.; König, S.; Naschenweng, K.; Redzanowski, U.; Dorner-Hörig, L.; Straßer, I; Wiedermann, W (2013). "How to measure wisdom: Content, reliability, and validity of five measures". Frontiers in Psychology. 4: 405. doi:10.3389/fpsyg.2013.00405. PMC 3709094. PMID 23874310.
  58. ↑ Baltes, P.B.; Staudinger, U. (2000). "Wisdom: A metaheuristic (pragmatic) to orchestrate mind and virtue toward excellence". American Psychologist. 55 (1): 122–136. doi:10.1037/0003-066X.55.1.122. hdl:11858/00-001M-0000-0025-9C51-4. PMID 11392856.
  59. ↑ Grossmann, I.; Karasawa, M.; Izumi, S.; Na, J.; Varnum, M.E.; Kitayama, S; Nisbett, R.E (2012). "Aging and wisdom: Culture matters". Psychological Science. 23 (10): 1059–1066. doi:10.1177/0956797612446025. hdl:11244/25191. PMID 22933459. S2CID 4829751.
  60. ↑ Brienza, Justin P.; Grossmann, Igor (2017). "Social class and wise reasoning about interpersonal conflicts across regions, persons and situations". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 284 (1869): 1869. doi:10.1098/rspb.2017.1870. PMC 5745406. PMID 29263284.
  61. ↑ 61,0 61,1 Orwoll, L.; Perlmutter, M. (1990). R. J. Sternberg (red.). Wisdom: Its nature, origins, and development. New York: Cambridge University Press. pp. 160–177. ISBN 978-0-521-36718-9.
  62. ↑ "Jeste-Thomas Wisdom Index". UC San Diego Health Sciences.
  63. ↑ Christopher Bergland (5 Desember 2021). "The 7-Item Wisdom Scale: A Fast Way to See If You're Wise". Psychology Today.
  64. ↑ Karunamuni N.D. (Mei 2015). "The Five-Aggregate Model of the Mind". SAGE Open. 5 (2): 215824401558386. doi:10.1177/2158244015583860.
  65. ↑ Lewis, C.T.; Short, C. (1963). Latin Dictionary. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-864201-5.
  66. ↑ Espak, Peeter (2014). The God Enki in Sumerian Royal Ideology and Mythology. Dissertationes Theologiae Universitatis Tartuensis, 19. Tartu: Tartu University Press. ISBN 9789949195220.
  67. ↑ Bonechi, Marco (2016). "87) The Pregnant Woman in the Archaic Hymn to Shamash of Sippar" (PDF). Nouvelles Assyriologiques Brèves et Utilitaires (4): 147–150. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 1 Augustus 2019.
  68. ↑ 68,0 68,1 Uždavinys, Algis. Philosophy as a Rite of Rebirth: From Ancient Egypt to Neoplatonism. The Prometheus Trust. 2008. ISBN 9781 898910 35 0. https://themathesontrust.org/publications-files/MTexcerpt-PhilosophyRebirth.pdf
  69. ↑ Lawson, Jack Newton. (2001). "Mesopotamian precursors to the Stoic concept of logic". Melammu Symposia 2. Myth and Mythologies: Methodological Approaches to Intercultural Influences. [Melammu Project]. OCLC 714111111.
  70. ↑ "Egyptian Gods – The Complete List". World History Encyclopedia. Besoek op 29 Januarie 2019.
  71. ↑ Boyce, Mary (1983), "Ahura Mazdā", Encyclopaedia Iranica, 1, New York: Routledge & Kegan Paul, pp. 684–687
  72. ↑ Boyce, Mary (1975), A History of Zoroastrianism, Vol. I, Leiden/Köln: Brill
  73. ↑ "Avesta, Yazna 31".
  74. ↑ Wolpe, David, perf. "Re'eh: What it Means to Choose." Rabbi David Wolpe. Sinai Temple, 11 Augustus 2012. web. 16 Augustus 2013.
  75. ↑ Coughlin, Paul (2009). Unleashing Courageous Faith: The Hidden Power of a Man's Soul. Minnesota: Bethany House Publishers. p. 116. ISBN 978-0-7642-0761-7.
  76. ↑ "Proverbs". The Bible Project. Besoek op 17 Januarie 2020.
  77. ↑ "7. God and Man in Proverbs". Bible.org. Besoek op 17 November 2016.
  78. ↑ "The Book of Proverbs: Wisdom for Living God's Way". About.com Religion & Spirituality. Besoek op 17 November 2016.
  79. ↑ "The Book of Proverbs: Wisdom for Living God's Way". About.com Religion & Spirituality. Besoek op 17 November 2016.
  80. ↑ Dhammapada v. 256
  81. ↑ Dhammapada v. 257
  82. ↑ Dhammapada v. 258
  83. ↑ Dhammapada v. 268–9
  84. ↑ Shahzad, Qaiser (2004). "Ibn 'Arabī's Contribution to the Ethics of Divine Names". Islamic Studies. 43 (1)
  85. ↑ Adamson, Peter (2018), Zalta, Edward N., ed., Al-Kindi (Summer 2018 ed.), Metaphysics Research Lab, Stanford University, https://plato.stanford.edu/archives/sum2018/entries/al-kindi/, besoek op 2019-08-16 
  86. ↑ Chinese Text Project, trans. James Legge.
  87. ↑ Jannel, Romaric (Mei 2022). "Xuanzang and the Three Types of Wisdom: Learning, Reasoning, and Cultivating in Yogācāra Thought". Religions. 13 (6): 486. doi:10.3390/rel13060486.
  88. ↑ 88,0 88,1 Faulkes, Anthony (transl. and ed.) (1987). Edda (Snorri Sturluson). Everyman. ISBN 0-460-87616-3
  89. ↑ Larrington, Carolyne (transl. and ed.) (1996). Poetic Edda. Oxford World's Classics. ISBN 0-19-283946-2
  90. ↑ "Bahai Reference Library". Tablets of Bahá’u’lláh Revealed After the Kitáb-i-Aqdas. US Bahá’í Publishing Trust, 1988 pocket-size edition. Besoek op 19 Maart 2013.
  91. ↑ Browne, ʻAbduʹl-Bahá; translated by Edward G. (1980). A traveler's narrative (New and corr. uitg.). Wilmette, Ill.: Bahá'i Publ. Trust. p. 46. ISBN 978-0-87743-134-3.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  92. ↑ Esslemont, J.E. (2006). Bahá'u'lláh and the new era : an introduction to the Bahá'í faith. Wilmette, Ill.: Bahá'í Pub. Trust. ISBN 978-1-931847-27-8.
  93. ↑ Joseph Campbell, The Hero's Journey: Joseph Campbell on His Life and Work, 3rd edition, Phil Cousineau, editor. Novato, California: New World Library, 2003, bl. 186-187.
  94. ↑ Iwamura, Jane Naomi (2010). Virtual orientalism : Asian religions and American popular culture. Oxford University Press. OCLC 1090089521.
  95. ↑ Niemiec, Ryan M. (2014). Positive psychology at the movies : using films to build character strengths and well-being. ISBN 978-0-88937-443-0. OCLC 844533648.
  96. ↑ Iwamura, Jane Naomi (2010). Virtual orientalism : Asian religions and American popular culture. Oxford University Press. OCLC 1090089521.
  97. ↑ Niemiec, Ryan M. (2014). Positive psychology at the movies : using films to build character strengths and well-being. ISBN 978-0-88937-443-0. OCLC 844533648.
  98. ↑ "Star Wars: Who Said It? Yoda or a Jewish Sage". Haaretz (em inglês). 12 de setembro de 2017
  99. ↑ Daum, Kevin (4 Mei 2017). "May the Fourth Be With You: the Wisdom of Star Wars in 40 Iconic Quotes". Inc.com. Besoek op 16 Augustus 2019.
  100. ↑ 100,0 100,1 Kreger, D. W. (2013). The Tao of Yoda : based upon the Tao Te Ching by Lao Tzu. Windham Everitt. ISBN 978-0-9833099-2-5. OCLC 861507203.
  101. ↑ Scott, Cavan., Dooku : Jedi Lost (Star Wars), ISBN 978-0-593-10281-7, OCLC 1099657064 
  102. ↑ Wallace, Daniel (2010). Jedi path. ISBN 978-0-429-64877-9. OCLC 1083368300.
  103. ↑ Weisman, Greg; Larraz, Pepe. Kanan 7: First Blood, Part I: The Corridors of Coruscant. Marvel Comics. 2015.
  104. ↑ Dockrill, Peter (30 Januarie 2019). "The Scientific Reason Yoda Is Wiser Than Spock". ScienceAlert. Besoek op 16 Augustus 2019.
  105. ↑ Grossmann, Igor; Oakes, Harrison; Santos, Henri Carlo (2019). "Wise Reasoning Benefits from Emodiversity, Irrespective of Emotional Intensity". Journal of Experimental Psychology. 148 (5): 805–823. doi:10.1037/xge0000543. PMID 30688474. S2CID 59306284.
  106. ↑ "Wisdom, sleeping." Wisdom, sleeping.. (in Engels). Besoek op 24 Mei 2021.

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Wysheid&oldid=2664950"