Gaan na inhoud

Mikro

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Mikro
Mikro
Mikro, oftewel C.H. Kühn
Gebore
Christoffel Hermanus Kühn

8 Oktober 1903
Sterf17 April 1968 (op 64)
NasionaliteitSuid-Afrikaans
BeroepSkrywer
Bekend virRuiter in die nag
Die jongste ruiter

Mikro (die skuilnaam van Christoffel Hermanus Kühn; 8 Oktober 1903 – 17 April 1968) was 'n bekende Afrikaanse skrywer, van meer as honderd boeke.[1] Hy is die skrywer van novelles en romans, speurverhale, jeugverhale en toneelstukke en hy skryf selfs ’n aantal gedigte wat in die vroeë dertigerjare in Die Huisgenoot gepubliseer is. Hy is veral bekend vir Ruiter in die nag en Die jongste ruiter.

Lewe en werk

[wysig | wysig bron]

Vroeë lewe en herkoms

[wysig | wysig bron]

Mikro (die skrywersnaam van Christoffel Hermanus Kühn), is op 8 Oktober 1903 op Van Reenensplaas naby Amandelboom (later die dorp Williston) gebore[1] as die tweede jongste van veertien kinders, waarvan net sewe groot word.[2] Van die sewe is vier seuns en drie dogters. Sy vader is die vooraanstaande boer Benjamin Abraham Kühn, wat in die kerkraad van Amandelboom dien, die bidure in die wyk lei en die kinders streng godsdienstig grootmaak. Hy publiseer ook gereeld gediggies in De Koningsbode en De Wekker.

Mikro ontvang sy skoolopleiding vir sowat ’n jaar op sy geboorteplaas en gaan daarna na die skool op die naby geleë plaas Klein Perdekloof, wat tydens ’n groot droogte in 1913 tot niet gaan. Mikro en sy broer Sam help dan vir sowat agtien maande met skape oppas op die plaas. Hierna koop sy vader ’n huis op Williston, waar hulle ma saam met hom en sy broer bly terwyl hulle daar skoolgaan. In Januarie 1918 begin hy en sy broer die hoërskool op Robertson bywoon, waar hulle in die koshuis inwoon. Op 28 Oktober 1918 is sy vader tydens die groot griepepidemie oorlede. Die laaste keer wat hy en sy broer hom gesien het, was toe hy hulle met die trein by die skool op Robertson besorg het. Einde 1919 slaag Mikro standerd agt, maar in November 1920 word hy ernstig siek aan dubbele longontsteking. Na sy herstel begin hy in Julie 1921 die Hoërskool Carnarvon bywoon, waar die Nederlandse onderwyser, J.D.A. Crafford, sy belangstelling in die letterkunde wek. Hy matrikuleer hier aan die einde van 1922.[3]

Studie

[wysig | wysig bron]

In 1923 begin hy sy studies in die mediese wetenskap aan die Universiteit van Stellenbosch, maar slaan die daaropvolgende jaar oor na landbou en voltooi in Desember 1927 die B.Sc. Landbou-graad aan die Universiteit van Stellenbosch.[4] Op universiteit kry hy die bynaam Mikro van sy klasmaats. Hy was eendag laat vir ’n biologieklas waar hulle mikroskopiese werk gedoen het en as verskoning het hy aangevoer dat hy sy mikrovlooi (in stede van mikroskoop) nie kon kry nie, waarna hy die bynaam op die lyf geloop het. Hy moet telkens tydelik sy studies onderbreek om skool te hou ten einde geld in te samel om vir sy studies te betaal. So hou hy in 1924 ’n kwartaal skool op Klaasvoogds en in 1926 en 1927 vyf kwartale op Van Rhynsdorp. Hy onderneem ook ’n bootreis saam met die vragskip Cawdor Castle van Kaapstad na Liverpool, waar hy diens doen as beeswagter vir die beeste aan boord. Die Cawdor Castle het op sy volgende vaart gesink.

Loopbaan as onderwyser

[wysig | wysig bron]

In 1928 begin hy skoolhou, eers vir ’n kwartaal by die plaasskooltjie op Vaalhoek naby Williston en toe as aflos op Williston, waarna hy in Junie van daardie jaar op Kuilsrivier begin skoolhou. In 1932 neem hy studieverlof en behaal sy Senior Onderwysdiploma aan die Universiteit van Kaapstad.

Hy tree in Maart 1933 in die huwelik, waaruit ’n seun (Christoph Herman) gebore word, maar skei in 1942. In Junie 1932 en weer in Junie 1933 doen hy dubbele longontsteking op, sodat daar elke keer opnuut vir sy lewe gevrees word. Hy herstel egter beide kere. Nadat hy herstel in 1933 vind hy en sy vrou vir ’n paar maande ’n heenkome op Nietvoorby, die plaas van Louis Basson naby Laingsburg in die Karoo, waar die klimaat gunstiger is vir sy gesondheid. Die einde van die jaar verhuis hulle na Franschhoek, waar sy skoonouers woon, en hy vir ’n paar maande voltyds skryf aan Toiings. Vanaf April 1934 tot einde 1935 neem hy waar as skoolhoof op Ritchie naby Kimberley, waarna hy aan die begin van 1936 terugkeer na Kuilsrivier en in 1937 as skoolhoof aangestel word.

Loopbaan as kunstenaar

[wysig | wysig bron]

In Desember 1943 tree hy uit die onderwys en op 19 Februarie 1944 trou hy weer, hierdie keer met die onderwyseres Cornelia Jacoba (Ora) Steyn, wat hy ontmoet wanneer sy onderwys begin gee op Kuilsrivier terwyl hy daar skoolhoof is. Sy is byna twintig jaar jonger as hy. Uit hierdie huwelik word die bekende skryfster Corlia Fourie gebore, asook ’n ander dogter, Lucia, en ’n seun, Herman.

In hierdie tyd begin hy ook skilder, nadat Gregoire Boonzaier hom aanmoedig. Hy skryf hom in as deeltydse student aan die Kaapstadse kunsskool, waar hy meer leer oor die tegniek en uitvind hoe om verf aan te maak, waarna hy vir die res van sy lewe hierdie stokperdjie beoefen sonder om ’n uitstalling te hou. Dit is eers na sy dood wat Saambou in samewerking met sy vrou Ora in Oktober 1969 ’n uitstalling van sy werke reël om sodoende as huldeblyk te dien. Verder was hy ’n goeie brugspeler en het ’n goeie kennis van sport gehad, veral tennis, rugby en krieket. In sy jong dae was hy ’n uithalertennisspeler en het ook dikwels as rugbyskeidsregter opgetree.

Loopbaan as skrywer en joernalis

[wysig | wysig bron]

Van 1944 tot 1949 wy hy hom voltyds aan sy skryfwerk. Die inkomste hieruit is egter onvoldoende om aan sy behoeftes te voldoen en hy lê hom ook sonder veel sukses toe op die verkoop van versekering en eiendom en spekulasie met aandele. In 1948 aanvaar hy ’n betrekking as takbestuurder van die Hottentots Holland Trustmaatskappy in die Strand, maar die salaris is onvoldoende om aan hom en sy gesin se behoeftes te voorsien. In 1949 los hy vir ’n kwartaal af as onderwyser op Kuilsrivier en vir twee maande aan die Hoërskool Jan van Riebeeck in Kaapstad. Van April 1950 tot aan die einde van 1955 is hy lektor aan die Oudtshoornse Opleidingskollege, waar hy Afrikaans en Natuurstudie doseer. Na ’n tydperk in ’n hotel en huurhuis, laat bou hy ’n huis in Oudtshoorn wat die gesin in November 1950 betrek. Teen die einde van 1950 doen sy vrou ’n bloedklont in die longe op en word in Kaapstad verpleeg. Daar word geruime tyd vir haar lewe gevrees, maar sy herstel en keer weer in Maart 1951 terug huis toe.

Mikro doen dan aansoek en word aangestel om die redaksie van die jeugtydskrif My Land in Pretoria vir die Departement van Landbou te behartig. Wanneer hy aan die begin van 1956 in Pretoria aanland, verneem hy dat daar intussen teen die stigting van hierdie tydskrif besluit is en hulle bied hom die pos aan as redakteur van  die tydskrif Boerdery in Suid-Afrika. Hierdie pos beklee hy tot 1960 en dien daarna tot met sy aftrede in April 1964 as hoofleier van die Landsdiensbeweging in die Departement van Landboutegniese Dienste.[3]

Latere jare en afsterwe

[wysig | wysig bron]

Hierna vestig hy hom saam met sy gesin in die Strand terwyl hulle ’n huis in Somerset-Wes laat bou, wat hulle in September 1964 betrek. Sy gesondheid begin in die tyd in Pretoria agteruitgaan en van 1959 af verswak sy sig vinnig.

In Desember 1965 het hy ’n ernstige hartaanval, en op 17 April 1968 is hy in sy huis op Somerset-Wes aan ’n hartaanval oorlede.[3]

Sy vrou is op 5 Oktober 1997 in die Tygerberg Hospitaal oorlede.

Die skrywer Mikro

Skryfwerk

[wysig | wysig bron]

Aan die begin van sy onderwysloopbaan begin Mikro ernstig skryf om die tyd te verwyl en geniet dit so dat hy nooit weer ophou nie. Sy eerste pennevrug is Sy eie pad, waarvan die manuskrip verlore raak. In 1929 moet hy die kinders afrig vir ’n skoolkonsert en by gebrek aan gepaste stukke skryf hy sy eerste drama, wat later as Diplomaties gepubliseer word. Hy is skrywer van novelles en romans, speurverhale, jeugverhale en toneelstukke en hy skryf selfs ’n aantal gedigte wat in die vroeë dertigerjare in Die Huisgenoot gepubliseer word.

Prosa

[wysig | wysig bron]

Sy eerste kortverhaal is Rou rieme, wat in 1931 in Die huisgenoot verskyn. Hierna skryf Mikro Toiings, maar die manuskrip word deur Nasionale Pers afgekeur vir publikasie en eers later deur J.L. van Schaik aanvaar. Die oorspronklike manuskrip raak egter in die uitgewer se kantore verlore, waarna Mikro die hele boek weer van vooraf opnuut moet skryf.

Werke oor 'Toiings'

[wysig | wysig bron]

Sy letterkundige nalatenskap word veral gekenmerk deur twee wêrelde, wat die hoogtepunt van sy kreatiewe skeppings verteenwoordig. skryf hy ’n trilogie (Toiings, Pelgrims en Vreemdelinge) oor Toiings, ’n Kleurling wie se naam eintlik Frikkie is, maar sy bynaam kry oor die toestand van sy klere. Toiings word geteken as iemand met ’n kinderlike natuur, met ’n mistieke liefdesverlange en religieuse gevoel. Hy bly op Kareeplaas, die plaas van die boer Fanie Naudé, wat optree as ’n soort beskermheer vir hom. Die verhale handel nie oor groot botsings nie, maar beeld eerder die klein konflikte in die lewe van eenvoudige mense uit, wat die menslikheid vooropstel. Mikro slaag daarin om die eenvoudige Toiings en sy probleme met diepe menslikheid voor te stel, sodat hy een van die interessantste karakters in die Afrikaanse letterkunde word.

In Toiings tree die blanke boer en sy vrou alleen as byfigure op en draai die hele verhaal rondom die bruin gemeenskap. Toiings is ’n getroue skaapwagter, oordrewe beskeie en geneig om sentimenteel te wees. Hy vind in Siena sy ideale maat en sy hele lewenshouding word deur sy liefde vir haar beheers. Hulle seun kry die bulnaam Dawid Goliat Filistyn. Kort na die geboorte sterf sy, maar by alles wat Toiings doen, en veral by gewigtige besluite soos ’n nuwe huwelik, gesels hy eerbiedig met haar by haar graf en die herinnering aan haar liefde help hom om struikelblokke te oorwin. Op Kareeplaas gaan dit goed, maar Toiings gaan dan Blikkiesdorp toe om ’n nuwe bruid te soek en raak dan maats met die verkeerde soort wat by die kantiene rondlê. Daar is ook ’n vermaaklike rugbywedstryd tussen die Never Sweats en die Lily Whites, waarby die mededinging om ’n mooi jong vrou ’n rol speel. Toiings se seun Dawid se siekte laat hom berouvol aan Siena erken dat hy nie kontrak gehou het nie en sy kind verwaarloos het. Nadat hy met verkeerde vroue soos Griet en Drieka Wee deurmekaar was, vind hy met behulp van oompie Dissel eindelik vir Jannetjie. Sy is ’n skamerige maar deeglike vrou wat by sy stemmige geaardheid pas en hy keer terug na die plaas.

Pelgrims se titel verwys na afgedwaalde pelgrims wat ná ’n swerftog in die woestyn eindelik weer die goeie pad vind. In hulle eenvoud worstel hulle steeds met universele lewensvraagstukke. Toiings en Jannetjie is getroud en hy is vol heilige voornemens om nou reg te lewe en fluks vorentoe te boer. Sy eerste daad is om Siena se verwaarloosde graf skoon te skoffel en in sy verbeelding vereenselwig hy sy twee goeie vroue met mekaar. Hy sien in sy geluk nie die voortekens van die dreigende droogte raak nie en redeneer dat omdat hy nou reg lewe, die reën nie kan wegbly nie. Wanneer Twaailaait, die donkie wat hy eenmaal as troosgeskenk aan oompie Dissel gegee het, wegloop terug na Toiings toe, verruil hy hom vir ses bokke. Na hierdie slegte daad verdwyn Toiings se gemoedsrus. Wanneer die droogte aanhou en die vee begin vrek, raak hy opstandig. Eindelik word hy so sterk oortuig dat die droogte aan sy sonde met Twaailaait te wyte is en dat hy nog verder gestraf sal word deur ook Jannetjie se dood, dat hy sy sonde aan oompie Dissel bely. Die vee begin vrek en dan sterf oompie Dissel ook, waarna Toiings hom tot die drank wend vir troos. Hy verlaat vir Jannetjie, Dawid en sy dogtertjie Siena en gaan weg na waar Saul Niklaas en sy mooi dogter Sysie ook is. Hy sien egter in ’n visioen Siena se graf oopgaan, maar dit is Jannetjie wat hom roep. Dit is net die teken wat hy nodig het om terug te gaan huis toe en kort daarna begin dit reën. Pelgrims en Toiings ontvang in 1936 die Hertzogprys vir Prosa.

Vreemdelinge vertel van Toiings se besorgdheid oor sy seun, Dawid, wat misdadige karaktertrekke begin openbaar en deur die boer Fanie Naudé van die plaas weggejaag word. Dawid gaan lokasie toe, waar hy diefstal pleeg en in die tronk beland. Toiings en Jannetjie trek dan ook lokasie toe om hom by te staan. Hier voel hulle soos vreemdelinge en word uitgebuit deur gewetenlose skurke. Met behulp van die sendeling Herklaas van der Vyver kom Toiings weer tot verhaal. Dawid word vrygelaat en versoen hom met sy vader, maar sterf kort daarna in ’n ongeluk by sy werk. As karakter kom Dawid ongelukkig nie heeltemal uit die verf uit nie, hoofsaaklik omdat die leser hoofsaaklik van hom en die karaktervormende situasies waarin hy betrokke is, hoor en hierdie gebeure nie daadwerklik weergegee word nie. Sy dood, nadat hy homself gerehabiliteer het, kry dus nie die trefkrag wat dit behoort te gehad het nie. André P. Brink verwerk die karakter Toiings in ’n drama, Toiings op die langpad.[5][6]

Ander werke oor die bruin gemeenskap

[wysig | wysig bron]

Verskeie ander werke oor bruin mense verskyn van hom. Oeslande is die verhaal van Draaikolk se bruin gemeenskap en die pogings van die sendeling, Herman Otto, om hulle op geestelike en ekonomiese gebied te bearbei. Herman besluit om ’n groot lap grond langs Soetrivier deur die bruin mense te laat bewerk. Die onmiddellike resultaat van Herman se proefneming is dat die dorpsbewoners dit baie moeilik vind om werkvolk te kry en veertien dae nadat die bruin mense die laaste sooi langs die rivier omgekeer het, val hulle maar weer stadigaan terug in hul gewoontes van leeglê en drink. Die ontevredenheid van die dorpsbewoners groei wanneer die bruin mense opstandig word tydens die opwinding van ’n verkiesing waarin allerlei beloftes aan hulle gemaak word. Die burgemeester, Lodewyk Roux, word vermoor deur Pool, een van die hooffigure in die gemeenskap. Pool gee sy werk by die kleremaker op omdat hy deur Herman se boerderyskema begin te hunker na die rustige plaaslewe. Hy word egter in sy liefde vir Krissie gedwarsboom deur haar werkgewer, Lodewyk Roux, op wie hy hom dan wreek. Mikro lewer in hierdie roman duidelike blyke van die witmense se huigelagtigheid in hulle gedrag teenoor die bruin mense, soos beliggaam in veral die burgemeester se optrede, maar ook die volksraadslid D.P.R. met sy politieke vleiery en omkooptaktiek, die babbelsugtige kleremaker, Jan du Toit, en sensasie beluste magistraat, Vercuiel. Dit is die bruin mense wat met meer menslikheid geteken word en die lewe en karakters in hulle gemeenskap vorm die kern van die verhaal.

Verdere uitbeelding van die bruin mense vind ons in Huisies teen die heuwel en Stille uur, die vervolg daarop, saamgebundel onder eersgenoemde titel. In die wit huisies teen die heuwel, bokant die hoogste wingerd, bly die bruin gemeenskap wat in diens is van die Bolandse wynboer Gert Oberholzer. Daar is Ou Krisjan Latei, wat altyd reg is met ’n gesangvers wanneer hulle berispe word, die drie Kosters wat nie praat nie maar saans hulle verlange met musiek wegspeel, die twee skelms Doppie Hendriks en Piet Ribbes, wat albei te lui is om te werk en altyd siek speel. Die klompie plaasarbeiders wat met humor geteken is, word simbolies van die mensdom in wie die verhewe en goeie tragies saamgemeng is met die aardse luste van die vlees. Ten spyte van die raak beskrywings en die totaalbeeld wat van die gemeenskap gegee word, is hierdie werke sketsmatig van aard en los van bou, sonder die noodwendige stukrag van ’n roman.

Die donker stroom skets die lewe van die bruin gemeenskap langs die Bonkelrivier in oorlogstyd. Aan die een kant van die rivier woon die blankes en aan die ander kant die bruin mense. Die blankes vermy die bruine mense, behalwe wanneer daar verkiesings vir die stadsraad of die Volksraad is, wanneer blankes kom stemme bedel. Verder word die bruin mense aan hulle eie lot oorgelaat en kry hulle net soveel drank in die hande as wat hulle wil hê, met die dopstelsel wat op die plase van krag is. Dan breek die oorlog uit en word rekrute vir die leër gesoek. Die bruin mense sien dit as ’n geleentheid om uit hulle ellende te ontsnap. Hulle trek dorp toe, want die mans kry toelaes van die leër en daar leef hulle ’n verworde bestaan van ontug en smokkel met verbode middels. Hierdie groep verag die blankes, veral die Boere, en leer allerhande Engelse leefwyses aan. Tussen hulle staan die hardwerkende, kerkvaste messelaarsfamilie van die Juries wat soos ’n rots staan in die donker stroom van afvalligheid. Die antagonisme tussen die groepe neem toe en dan stoot die Bonkelrivier oor sy walle, wat die gemeenskap tot besinning roep. In hierdie roman rig die skrywer ’n duidelike waarskuwing aan die gewetenlose blankes wat met die belangrike probleem van die politieke toekoms van die bruin mense speel vir eie gewin.

Rou rieme is ’n bundel kortverhale, waarin die verhaal Ou Sampie van die Rôeveld die hoogtepunt is. Sampie word as held van die bruin gemeenskap van Rooiwal vereer omdat hy reeds drie vroue begrawe het en ook blykbaar die geheim van die ewige jeug ontdek het. Pas was die derde vrou begrawe of Sampie maak al weer flikkers by Let. Let is egter verloof aan die konstabel Freek, maar die ou wewenaar is te uitgeslape vir hom en Let word sy vierde vrou. As die ouderdom Sampie begin vang, bedink hy ’n plan om ’n pensioen te bemagtig. In sy onderhoud met die magistraat erken die eertydse huweliksheld met bitterheid dat sy vierde vrou hom baasgeraak het. Let word elke jaar sterker en ou Sampie is nou te swak om haar te slaan en aan die einde van die maand loop sy weg met sy pensioengeld. Sy vertrek met haar ‘broeisel kleingoed’ en laat ou Sampie eensaam agter om te treur oor die glorie van vergange dae, toe hy sy vroue nog kon regslaan. Die ou vrou Kris kry egter weer pak by haar man en soek skuiling by Sampie, wat nou skadeloos is, en so kry hy sy vyfde vrou. Vier van die ander verhale in die bundel is dorpsketse, waarin Mikro verskeie figure uit die dorpie Rooiwal tipeer. Die keurkommissie vir die Hertzogprys vir 1936 voel dat hierdie werk eervolle vermelding verdien.

Mikro se behandeling van die bruin mense in sy prosa toon met tyd ’n daadwerklike klemverskuiwing. Voor 1945 word hulle geskets slegs binne hulle eie klein milieu, waar die karakters skynbaar onbewus is van groter aktualiteit en rasseprobleme en hulle asof vanselfsprekend onder die bekwame leiding van die blanke staan. Reeds met Die donker stroom in 1946 word die politiek vir die eerste keer betrek, hierdie keer met kritiek op die blankes se uitbuiting van die bruin mense om stemme te werf. Die latere Die koperkan is ’n probleemroman waarin die rasseprobleem tussen blank en bruin op ernstiger wyse onder die loep kom en die plaasagtergrond plek maak vir die meer kontemporêre stadsmilieu, met die bruin mense wat hierin meer volledig as selfstandige mens uitgebeeld word wat losstaan van die blanke se leiding. Die idealistiese bruin onderwyser Derk Booysen stry teen haat vir die blankes én teen apartheid, maar word daarom deur sy eie mense gewantrou, terwyl die blankes hom ook nie aanvaar nie. Osse van klei word eers na Mikro se dood gepubliseer en neem hierdie tema verder. Hierin kom die probleem van die bruin mense binne die apartheidsituasie op menslike vlak tot uitbarsting en bly daar by Gus Opperman slegs verbittering oor.

Novelles oor Meraai Botes, ander Gonnakolk-mense en mense van Soetwater

[wysig | wysig bron]

Die novelles oor Meraai Botes en die ander Gonnakolk-mense is versprei in die bundels Die wa-as, Die houtswaan, Die porseleinkat, Die nooiensuil, Gonnakolk, Die weduwee Meraai en Kinders van Meraai.[7]

Die wa-as bevat vier novelles, onder andere die verhaal Nag Mattewis, wat as hoogtepunt in die bundel uitgesonder kan word. Dit is die eerste Gonnakolk-verhaal. Die wa-as handel ook oor Gonnakolk se mense, terwyl die bundel verder ook die novelles Maar die grootste hiervan en Die huis langsaan bevat. Die houtswaan bevat vyf novelles en die titelverhaal is ’n vervolg op Nag Mattewis uit Die wa-as.

Daar is ook ’n aantal verhale oor die mense van Soetwater, met veral Jaatjie, ek kom wat uitstaan. Ander verhale oor Soetwater is Liewe Maans, Hier kom Gawie Jordaan en Dankie, Bella. Ten spyte van sy kritiek oor die gebrek aan diepte in die novelles en die beperktheid van die gegewe, beskou Rob Antonissen[8] hierdie boek as die beste prosawerk van 1954 omrede Mikro se atmosfeerskepping en sy vermoë om vlot en kostelik te vertel. Die porseleinkat bevat sewe verhale en verower die W.A. Hofmeyr-prys in 1955.

Die verhale oor die mense van Gonnakolk is Die porseleinkat, Soppenhoef, Uw liefhebbende eggenote en Die agste van aankomende maand. Daar is ook drie verhale oor die mense van Soetwater, naamlik Weerlig bo Soetwater, Bruidjie Dit en Bruidjie Dot en Nancy Herrington.

Die nooiensuil bevat ses verhale, insluitende Ai Mattewis oor Gonnakolk se mense. Die bioskoop die Capitol (of, soos Meraai sê, Gonnakolk se Sondekol) maak op Gonnakolk oop en almal gaan bioskoop toe. Meraai en Mattewis se dogters is groot en Meraai is bekommerd oor hierdie verwikkelinge. Dit is egter die verhaal Ouma Villett wat die hoogtepunt van die bundel is, in sy menslike uitbeelding van die goeie vroutjie wat die dubbele kruis van ’n swaksinnige man en treiterende ouvrou met lydsaamheid verdra. Ander novelles in hierdie bundel is Die nooiensuil, Hotel Belvedere, Twee kamers en Klippeteklap. Gonnakolk is ses verhale oor Mattewis en Meraai en hulle mense en bevat Ouderling Mattewis, Die lamp, Ons tweelingbroer, Die papierklavier, Sonde met die soprane en Een toer door Afrika. Na Mattewis se dood moet Meraai in Die weduwee Meraai alleen oor die weg kom en boonop die kinders verder alleen grootmaak. Hierdie bundel se novelles is Tot siens, Mattewis, Ek sal, Mattewis en Ekskuus, Mattewis Kinders van Meraai is ’n roman wat die lewe na die dood van Meraai beskryf en word in drie dele verdeel, naamlik Tewes, die seun van Mattewis, Maria, die dogter van Meraai en Die nuwe Gonnakolk. Met die uitbeelding van die kinders word Mattewis en Meraai se lewens in wyer perspektief gesien en word die gang van geslagte en die veelsoortigheid van die kinders en hulle verwagtings en ideale in familieverband ondersoek.

Die Gonnakolk-stories word na Mikro se dood deur P.G. du Plessis vir die televisie verwerk en die Mattewis en Meraai-karakters geniet groot populariteit onder kykers. Ná hierdie televisiereeks word die verhale weer heruitgegee in die bundels Mattewis en Meraai: Die vroeë jare, Mattewis en Meraai: Die kinders, Mattewis en Meraai: Die ouderling en Mattewis en Meraai: Die weduwee.[9][10][11]

Die kortverhaal Die ouderlingvrou word opgeneem in Halfeeu, waarin P.G. du Plessis hoogtepunte uit die eerste vyftig jaar van Die Huisgenoot saambundel. In hierdie verhaal is Meraai bekommerd oor Mattewis se vermoë om in die openbaar te bid na sy verkiesing as ouderling. Sy wil hom ondersteun sodat hy in sy gemeentediens slaag, maar haar inmenging veroorsaak meer probleme as wat dit help. Sy verneem darem tog aan die einde dat Mattewis die kerkraadsvergadering suksesvol met gebed kon open. In 1990 bring die dramastudente van die destydse Pretoria Technikon ’n verwerking van die mense van Gonnakolk na die verhoog.

Romans en novelles oor ander onderwerpe

[wysig | wysig bron]

Ten spyte van treffende momente is die res van Mikro se werk van minder letterkundige belang.

Huurlinge hanteer die onderlinge rusies tussen onderwysers op ’n klein dorp.

Basjan Bastiaanse is ’n boereroman, waarin die ontwikkeling van ’n ruwe hardwerkende boer tot nasiebesef en geestelike vryheid uitgebeeld word. Die agtergrond is die Afrikaner se lotgevalle tussen 1916 en 1942, met Basjan en sy vrou Hettie wat dien as simbool van die ideale Afrikaanse gesin en gekontrasteer word met ander gesinne wat tiperend word van foute in die volk.[12]

Vier mense het ’n godsdienstige tema.

Klaradynstraat beeld die wel en wee van die mense van hierdie straat uit, almal verteenwoordigers van die laer en armer klasse in die samelewing, waar daar tussen die wit mense ook mense van kleur woon. Die roman word egter weinig meer as ’n reeks anekdotes om die gesinne aan die leser voor te stel, sonder dat hulle maatskaplike agtergrond grondig ondersoek word of aandag gegee word aan karakterontwikkeling.

Ons lampe gaan dood beskryf die ondergang van ’n plattelandse Afrikanergesin in die stad.

Nog geen herberg bevat twee novelles. In Nog geen herberg is die predikant Bennie Durand ontnugter wanneer hy uitvind dat daar vir hom nie plek in die kerk is nie, terwyl Die nuwe gebod die oue en nuwe in ons volkslewe uitbeeld.

In Die oue en die nuwe is oom Berrie de Beer die simbool van die beste in die lewensbeskouing van die Afrikaner van die vorige geslag, wat in kinderlike geloof sy God soek en vind. Abraham is die seun van oom Berrie, wat die nuwe lewenshouding simboliseer met sy uitspraak dat die Calvinistiese leer in die mense se pad staan.

Anna Beyers is die liefdesverhaal van Anna Beyers en Adriaan Loubser, woonagtig in die bergagtige Noordweste van die Kaapprovinsie. Hulle lewens is egter nie ongekompliseerd nie en die verraderlike Klaas Dampies en die onrusbarende aantal veediefstalle sorg vir grootskaalse bekommernis. Boonop is daar die man wat nie skroom om moord te pleeg nie en agterdog en verwarring saai in die gemoedere van ’n eens vreedsame gemeenskap.

Die parskuip is ’n liefdesverhaal wat in die Kaapse wingerde op die spogplaas Oude Kelder afspeel.

More is dit nuwemaan is ’n roman oor die mense van die dorpie Lichtendal. Die Swart Virus kom na die dorp en bring die innerlike krag en vrees in die mense uit en wis die onderskeid tussen die trotses en die swakkes en veragtes uit.

Drie vroue en ’n hond bevat vyf novelles, met die titelverhaal wat vertel van drie oujongnooiens wat saam met ’n hond in ’n huisie langs die spoorlyn woon. Een nag word hulle wakker wanneer hulle bewus word van ’n man wat hulle afloer en hulle kry groot voetspore in die bedding voor die venster. In stede van vrees maak hierdie besoek egter ander gevoelens in hulle wakker.

Die dames sestien bevat twee novelles, die titelverhaal en Die liewe masker, beide met die onpeilbare vrou as onderwerp. In Die dames sestien (naam van ’n eksklusiewe vroueklub) soek Pip Toerien, vrou van professor Jan Toerien, na verwesenliking as individu. In haar soektog verwaarloos sy haar man en kind, met byna tragiese gevolge. Beula Serfontein is in Die liewe masker daarvan oortuig dat geluk slegs met geld bekombaar is en dat ’n mens moet veg vir wat jy wil hê. In die proses dra sy ’n masker wat haar ware self verbloem. In ’n Span van 20 Muile word Skilpadkop nou plat gestoot vir ’n nuwe goudmyn. Die vorige inwoners in hierdie landelike gemeenskap het in hulle beskeidenheid tog ook bestendige lewenswaardes gehad, met hulle eie menslikheid, vreugde in die dagtaak en hegte familiebande. Daar is oom Nollie se vreugde in sy span van twintig muile op die dorsvloer, die Getrou-broers se kunstige klipwerk en Balie se belangrikheid as koster. Die platstoot van die omgewing is simbolies van die vernietiging van die ou waardes en die vervanging daarvan deur materialisme.

Die koperkanon is ’n humorverhaal.

Oudepalmiet is ’n lang kloofvallei waarin vyf wingerdplase lê en die lewe van die gemeenskap word rondom die wedervaringe van die vyf families op die plase weerspieël. Hoewel die gemeenskap, beide die ouer en die jonger geslag, ’n organiese eenheid vorm, is die probleme wat aangespreek word meer universeel.

Die winkelvenster is drie kort novelles, Die winkelvenster (die verhaal van die jong onderwyseres Gogga wat haar drome najaag en ’n ou vrou wat haar in die verlede toespin), Die man in saal D3 (wat die lewe in ’n hospitaalsaal uitbeeld) en Die man in die deur.

Droomberg is ’n klein dorpie vol bome en wingerde. Die nuwe juffrou vind uit dat dit ’n dorpie is vol interessante mense en intriges.

Ursula is ten tye van Mikro se dood onvoltooid en word deur C.F. Beyers-Boshoff voltooi. Ursula verlaat haar ouerhuis op die platteland om in Kaapstad te kom werk, waar sy tuisgaan in Ma-lief se tweederangse losieshuis. Tussen hierdie mense leer sy dat die lewe baie fasette het.

Radiosketse en kortverhale

[wysig | wysig bron]

Die radiosketse wat Mikro saam met Marie Schoeman skryf, word in Elke huis het sy kruis gepubliseer. Dit beeld die kaskenades van ’n dorpsgesin uit, wat benewens gesonde humor en gevatheid min diepgang het. Dankie Adrianos bevat ses uiteenlopende kortnovelles wat die gemene tema het van  die dood wat enige tyd kan toeslaan, juis wanneer ’n mens dit die minste verwag.

Waar die bokmakierie fluit is ’n bundel kortverhale, met die oorheersende tema dié van idealistiese mense wat verlang na ’n plek om die suiwerheid na te streef.

In Drielaag word verhale van hom, H.S. van Blerk en Dolf van Niekerk saamgebundel. Sewejaartjies bevat die titelverhaal en Een aand.

Die kortverhaal Die naam word in die versamelbundel Kortpad opgeneem, Die juries in Geseënd is julle en Op Kareefontein in Twaalf Afrikaanse Kortverhale. Die ouderlingsvrou word opgeneem in Halfeeu, waarin P.G. du Plessis hoogtepunte uit die kortverhale in die eerste vyftig jaar van Die Huisgenoot saambundel. Ander versamelbundels waarin sy werk verskyn, sluit in Uit dorp en veld, Uit ons letterkunde, Tussen die engtes en Vlugte

Outobiografiese geskrifte

[wysig | wysig bron]

Hy koop toe vir hom ’n pen is sy outobiografie, die intimiteit waarvan bederf word deur die onnatuurlike keuse van ’n derdepersoonsverteller. Ook hinderlik is die onderliggende toon van onvergenoegdheid omdat hy glo dat hy nie van letterkundige kritici die erkenning kry wat hy verdien nie. Die boek is nietemin ’n interessante kyk op mense se gewoontes en ’n leefwyse wat onherroeplik verby is, terwyl die streke waar hy gebly het ook lewendig beskryf word.

Speur en spanningsverhale

[wysig | wysig bron]

Mikro skryf talle speurverhale en spanningsverhale.

Die speurroman Kompartement 1001E word in 1961 verfilm as Moord in Kompartement 1001E.

In Coert Bloemsen se geheim kom ’n sonderlinge rondloperman in ’n stil Bolandse dorpie aan en maak hom tuis in ’n skuur op een van die erwe. Een oggend word hy vermoor aangetref. ’n Tweede rondloper word kort daarna op dieselfde manier vermoor. Verskeie mense staan onder verdenking. Die speurder van Kaapstad weet dat as hy Coert Bloemsen se geheim kan uitvind, hy ook sal weet wie die moordenaar is.

Alberdine Bantjies, Speurder stel hierdie halfblinde, eksentrieke speurder met sy unieke manier om moordsake op te los bekend.

Moord na ete is nog ’n Alberdine Bantjies verhaal. Die sieklike en baie ryk Ben Sauerman word op ’n buitengewone manier vermoor en daar is baie verdagtes, almal mense wat graag die erfgename van die aansienlike boedel sou wou wees. Voordat die saak ontrafel word, vind daar nog twee moorde plaas.

Die vrou van Petrus Delft waak met jaloerse liefde oor die geluk van haar kinders. Sy is selfs gewillig om Joos te vergiftig sodat Klara nie met hom hoef te trou nie. Dan bied sy haar aan as die moordenares van Johannes, sodat haar familie nie onder verdenking moet staan nie, waarna sy probeer selfmoord pleeg. Sy word gered en vertel die hele storie. Algaande word die insig in die karakters en hulle optredes duideliker.

Die eensame wag is ’n verhaal geïnspireer deur die legendariese figuur van Karl Stramrood en sy heldedade en speel af in die dertigerjare van die negentiende eeu aan die Oos-Kaapse grens.

Die wit arend speel af in 1825 aan die grens van die Oos-Kaap, waar strooptogte, diefstal en moorde aan die orde van die dag is. Almal soek na die Wit Arend, wat verantwoordelik gehou word vir die onluste. Stefaan Borman weet dat almal dink hy is die Wit Arend, maar hy weet ook dat hy nie vir die onluste verantwoordelik is nie. Met die hulp van Neil White, seun van ’n Britse Setlaar, en die Xhosa Sekwa onderneem hy om die boosdoener aan die man te bring. Die blou soldatepak en die vervolg daarop, Die rooi geruite rok, speel af in die tyd van Willem Adriaan van der Stel se bewind aan die Kaap.

Die Oranje Sneltrein vertel van vyftigduisend rand se diamante wat in Durban gesteel is, waarna dit met die Oranje Sneltrein na Kaapstad gebring word. Speurder-sersant Egbert Louw moet in die twee dae wat die reis duur, die saak oplos. Kort-kort kom hy op iets verdag af, maar baie van sy leidrade is vals, geplant deur ’n geslepe bende wat weet hoe om mense om die bos te lei.

In Die blonde haarkapper word die lyk van speurder Chris Louw van die Veiligheidspolisie in Bankstraat gevind. Hy was op die spoor van iets groots, maar sy kollegas weet nie wat dit was nie. Sersante Ben Carr en Jos Melck vind dat daar interessante karakters in Bankstraat is. By die haarkappersaak werk ’n blonde haarkapper en daar is Stephen Burke wie se vrou ’n paar maande gelede vermoor is. Hulle eerste goeie leidraad is ’n meisie met ’n groen rok wat ’n eienaardige advertensie in ’n koerant geplaas het. Hulle spoor haar op maar sy word vermoor voordat sy kan praat.

In Die poskoetsrower is George Haan die stigter van die groot maatskappye die Golden Water Company en die Golden Transport Company in Johannesburg en menigeen beny en bewonder hom. Sy werklike ambisie is egter om die grootste rooftog te pleeg wat nog ooit in die land plaasgevind het. John Morris, die speurder uit die Kaap, word deur die kommissaris van polisie laat kom om misdaad in Johannesburg hok te slaan. Net toe hy dink dat misdaad onder beheer is, vind die grootste poskoetsroof in die land se geskiedenis plaas.

Jeugverhale

[wysig | wysig bron]

Vir die jeug skryf Mikro ’n groot aantal avontuurverhale. Hierdie sluit in ’n groot aantal wat tydens die Anglo-Boereoorlog afspeel, soos Die ruiter in die nag en die vervolg daarop, Kaptein Gereke, Die jongste ruiter, Boerseun, Die jongste veldkornet, Vlam, die Kleingeld-reeks en Die Bont Takbok-reeks.

Anglo-Boereoorlog verhale

[wysig | wysig bron]

Hoewel die verhale suiwer fiksie is, word historiese karakters en veldslae gebruik om die agtergrond histories korrek in te kleur en sodoende geloofwaardigheid te verhoog. Ruiter in die nag word verfilm en plaaslik en internasionaal uitgereik en dit word ook in Engels vertaal as The night rider. Hierin doen ’n geheimsinnige ruiter in die nag waaghalsige verkenningswerk vir die Boeregeneraals. Telkens uitoorlê hy die vyand en hulle soek tevergeefs na hom. Niemand weet wie hy is nie, maar Willemien wonder of dit nie moontlik Sarel Gereke kan wees nie. Kaptein Gereke is die vervolg op Ruiter in die nag. Kaptein Sarel Gereke ontmoet in die geheimsinnige Engelse verkenner, die “Kolonel”, ’n waardige teenstander. Sarel probeer sy identiteit vasstel, maar boet byna met sy lewe daarvoor. Hy en sy makkers besorg die president na veiligheid, maar kort daarna is die oorlog verby en keer hy terug na sy plaas, waar hy en Willemien saam die toekoms kan ingaan.

Die jongste ruiter is die verhaal van die dertienjarige Krisjan Venter. Op die plaas speel hy dikwels saam met sy boetie en sussie oorlog, maar dan kom die kans om by generaal De Wet se kommando aan te sluit, waar hy ’n knap verkenner word.

Die jongste veldkornet is nog ’n verhaal uit die Anglo-Boereoorlog. Dries Lombard is op negentien die jongste veldkornet in die Vrystaat. Hy word die taak gegee om saam met sy kommando vir president Steyn veilig van Reitz na Warden te vergesel. Daar is egter ’n verraaier in hulle midde wat die planne aan die Engelse verklap, wat bitter graag die president as gyselaar sou wou gevange neem. “Vlam” is die perd van Adriana, die dogter van ’n Kolonialerboer. Met die koms van die oorlog sluit Adriana se ouer broer Gert op Vlam se rug by die Boere-kommando’s aan en kort voor lank word Vlam ’n legende. Die Tommies dink dit moet ’n spookperd wees, want hy is skynbaar orals, kan nêrens vasgekeer word nie en is in staat om die kommando’s teen die vyand te waarsku.

Die bont takbok-reeks

[wysig | wysig bron]

Die bont takbok-reeks handel oor die dapper verkenner Ben Lasserbi, wat in werklikheid prins Carlo van Lasserkov is. Hy veg vrywillig aan die Boere se kant tydens die Anglo-Boereoorlog.

In Die bont takbok weet nie een van sy medeverkenners of selfs sy bevelvoerder generaal Koos de la Rey wie hy in werklikheid is nie. Hulle vind dit eers uit wanneer die jaloerse en selfsugtige prinses Rosa kom om hom te probeer teruglok na haar en selfs nie vir die gemeenste dade van verraad stuit nie. Ben wil egter sy adellike afkoms afsweer, veral nadat hy vir Lettie Potgieter ontmoet, die mooi Boerenooi wat prinse wantrou. Hy word die baasverkenner, die Bont Takbok.

In Die bont takbok verken doen sy broer, kroonprins Mikos, ’n beroep op Ben om na Lasserkov terug te keer. Oorlogswolke het oor Lasserkov saamgepak en die enigste man wat die Huis van Lasserbi weer op die troon sou kon plaas, was Ben Lasserbi. Sy selfopgelegde taak op Afrikaanse bodem was egter nog nie voltooi nie.

Die bont takbok word bittereinder sluit hierdie reeks af. Ben is steeds die baasverkenner van generaal De la Rey en voer die generaal se gevaarlikste bevele uit. Hy waag dit ook om sy verlange na Lettie te stil deur ’n besoek aan die Irene-konsentrasiekamp. Op 6 Junie 1902 kom generaal De la Rey en sy burgers egter by Doornkom voor hulle laaste graf te staan – die graf van die vryheid van die Boere-nasie.

Kleingeld-reeks

[wysig | wysig bron]

Die drie boeke in die Kleingeld-reeks speel ook tydens die Anglo-Boereoorlog af.

In Die Kleingeld-kommando ontmoet ons vir Kleingeld Barnard en sy elf penkopmaats wat op eie inisiatief ’n kommando vorm om aan die oorlog deel te neem en veral hulp te verleen aan diegene wat op die plase agtergebly het of in die veld verkeer. Hulle einddoel is om by generaal De Wet se kommando aan te sluit, kom wat wil. ’n Fragment uit hierdie boek word deur F.V. Lategan opgeneem in die versamelbundel Voorsmaak, wat bydraes van Scheepersprys-wenners bevat.

Burgers van die Kleingeld-kommando vertel van hulle verdere avonture. So neem hulle op aanmoediging van kommandant Koos Fourie sestig perde van die Engelse af en neem dit na die Boere op kommando, terwyl hulle by ’n ander geleentheid gesteelde perde vir slagdiere verruil wat hulle ongemerk onder die vroue en kinders in die kampe te Bethlehem uitdeel. Hulle vang vir Lewies Nel, die hensopper, en oorhandig hom aan generaal de Wet. Kleingeld loop ook weer vir Hester van Tromp raak, die meisie aan wie hy so dikwels dink maar in wie se teenwoordigheid hy altyd na die regte woorde moet soek.

Generaal Kleingeld sluit die reeks af. Kleingeld Barnard en sy dapper penkopkommando maak dit vir die Engelse in die Vrystaat so warm dat ’n offisier spesiaal deur sy generaals aangesê word om die seuns voor te keer en na Bloemfontein te bring. Hy kry dit egter nie reg nie en dit is die penkoppe onder hulle “generaal” Kleingeld wat daarin slaag om deur die vyandelike linies te breek om klere en ander voorrade aan die manskappe in die veld te lewer. So swerf die elftal rond en beland van die een skermutseling in die ander. Na dit alles kom die berig dat die oorlog verby is. Hulle gaan met weemoed en tog ook met hoop huis toe en terug na diegene wat vir hulle gewag het.

Sias en Mias-reeks

[wysig | wysig bron]

Die Sias en Mias-reeks is jeugboeke vir jonger kinders, waarin die avonture van die identiese tweeling afspeel in die verskeie plattelandse gebiede waar hulle pa as sendeling werk.

Met Sias en Mias word die reeks ingelei en maak ons kennis met die onnutsige tweeling, seuns van eerwaarde Jan Viljoen van Bitterwater.

Sias se spoetnik se titel word by ’n herdruk verander na Sias se ruimtetuig. Hierin probeer Sias die taal van die diere te bemeester, waarna hy die gevaarlike ontdekkingsreis na die maan in sy nuwe ruimtetuig, Colombia, wil onderneem. Om die taal van diere te leer moet hy volgens Koos Geyer slegs een nag alleen op Boesmansberg deurbring, maar hierdie uitstappie ontaard in ’n nag van angs en verskrikking en ’n botsing met die gereg. Met die maanreis gaan dit nie beter nie.

Voëlvlei se konsert word later herdruk as Die konsert. Juffrou Otterkam het al haar dae om die skoolkonsert te organiseer, veral omdat sy boonop trouplanne het. Dan jaag Boesman, Sias se mak akkedis, haar ook nog die skrik op die lyf.

In Jasper, die molslang hou Sias en Mias ’n molslang in die hokkie wat Sias skelmpies in hulle buitekamer ingesmokkel het. Juffrou Otterkam met haar aanstaande bruidegom en ’n streep huismense daag onverwags daar op. Jasper se teenwoordigheid word ontdek en dit lei tot groot konsternasie, veral wanneer hy wegseil en wegkruip.

In Die hanskalfies maak die mooi nuwe juffrou vir Mias voorsitter van die Landsdiensklub. Dit veroorsaak dat Sias so ampertjies die kluts kwyt raak.

Die tweeling se kleinboetie, Kleinjan, kry in Abednégo die skilpad ook ’n troeteldier. Kleinjan wil vir Abednégo as projek vir die Landsdiensklub gebruik en met skoenpolitoer poleer hy die skilpad se dop mooi blink. Dan word Abednégo gesteel.

Speurder Sias beplan om vir Joggie Petoors vas te trek, al is hy te slim vir sersant Pietertjie van Wyk. Vir ou Joggie is daar niks so lekker as om te steel nie en hy verbeel hom dat hy nog eendag koning gaan word. Wanneer die stemme so met hom praat, ontgeld al wat ’n hoender is dit en Joggie draai hulle nekke maklik om. Dan kom maak Joggie amok in die pastorie se hoenderhok en Sias kry sy planne agtermekaar.

In Die steenbokkie wou Sias nog altyd ’n mak wildsbokkie gehad het. Die laaste dag van die Desembervakansie gaan die seuns piekniek hou in die berg, onbewus van die man en sy geweer op die spoor van twee steenbokkies. Toe die skote klap, sien Sias die lammetjie in die ruigtes.

Ounooi die uil is Mias se uil en orals waar Mias gaan, sit Ounooi op sy skouer. Mias glo dat Ounooi baie slim is en sommer gou leer Ounooi hoe om self haar hokkie oop te maak. Daar kom egter probleme wanneer Ounooi vir Mias in die kerk en later in die skool gaan soek.

Afskeid gaan oor die tweeling se weggaan van Bitterwater wanneer eerwaarde Viljoen ’n beroep na Biesielaagte aanneem. Sias is veral hartseer, want sy pa het gesê dat hulle geen dier kan saamneem nie en boonop het hy vir die eerste keer verlief geraak op ’n meisie.

In Eerste dae op Biesielaagte is Sias en Mias sommer met die intrapslag in die moeilikheid by die nuwe skool. Dis nie dat hulle dit so wil hê nie, maar vir wat foeter almal ook so oor wie Sias en wie Mias is? Mettertyd leer die tweeling egter hul nuwe omgewing ken.

In Die harp kry elke tweede kind op Biesielaagte ’n harp en Kleinjan wil opsluit ook een hê, ongeag wat sy pa sê. Sias kom in groot moeilikheid, want daar word geld in juffrou Rens se klas gesteel en sy beskuldig hom daarvan. Sias weet egter wie die skuldige is, maar wil dit nogtans nie verklap nie.

In Kaptein Mias word Mias gekies as kaptein van die onderelf-rugbyspan, maar die druk is groot, want sy pa het op sy dag vir die Westelike Provinsie gespeel. Wanneer die span gaan toer, gaan pa Jan en die hele gesin saam, maar dis maar moeilik om goed te speel as jou pa jou met arendsoë uit die pawiljoen dophou. Eindelik verdien Mias tog op hierdie toer die titel as kaptein. “Kleinjan” is die laaste boek in hierdie reeks en hierin gaan hierdie boetie van die tweeling vir die eerste keer skool toe, waar hy konsternasie veroorsaak net waar hy gaan en almal treiter.

Ander jeugverhale

[wysig | wysig bron]

Die bundel Lente bevat ’n aantal korter jeugverhale, waarin die probleme van die jeug aangeraak word, soos die gewaarwording van die eerste liefde in die titelverhaal. Die jeugverhale Die silwerpotlood en Die goue protea maak gebruik van ’n alwetende volwasse verteller, wat die intimiteit van die teks verswak. Die silwerpotlood is die verhaal van die mense van Beesdam, veral van Justifina Poggenpoel, wat ’n gesonde verstand het en ’n lieflike geaardheid, maar ook skeelogies, flenter klere en ’n lui pa. Haar ma is reeds dood. Sy het almal lief, ook vir Witsie die brak en die onnutsige Alwyn, maar haar grootste hartsbegeerte is ’n potlood met ’n rubber aan.[7] Die goue protea gebruik die volwassewording van ’n jong meisie (Estelle) en die soeke na ’n skaars proteasoort as tema, wat as simbool ook verwys na die strewe na waardevolle insig in die lewe. In 1961 verwerf Die goue protea ’n toekenning van die Nasionale Boekhandel.

Mikro sluit dikwels diere in die verhaalgegewe in, selfs as hoofkarakters. Slapjan is ’n opreggeteelde hond, maar hy is nie soos ander jaghonde nie. Hy is groter en lomper met groot ore wat soos blare lyk en lief is vir alles en almal. Hierdie einste groot liefde van hom beteken so byna sy ondergang, maar toe kom die blinde Laurette met ’n liefde net so groot soos die van Slapjan. Ghoen is ook ’n hond. Vir Die jongste ruiter, Die ruiter in die nag, Kaptein Gereke, Boerseun, Die Kleingeld-kommando en Lente verwerf Mikro in 1957 die Scheepersprys vir Jeuglektuur.

Vir jonger kinders is daar ook dierverhale soos Die wit perd van Tan Fienie, Die goue eekhorinkie en ander verhaaltjies, Napoleon die blouskimmel (wat Miriam verstaan, sy wat nie so gesond soos ander kinders is nie) en Ou Borreldien (die spikkelperd wat ou Moosa se groentekar trek en vir Henk die mooiste perd op aarde is). Die twee bruin perde van Oom Tewie se name is Beyers en De Wet. Hulle is net karperde, maar is onafskeidbaar en het ’n besondere verhouding met Oom Tewie. Dan gaan Oom Tewie dood en word die perde op vendusie verkoop en van mekaar geskei. Dit gaan hulle egter nie toelaat nie. Die wiel beeld die vele gebruike van ’n kruiwawiel tydens die Groot Trek uit.

Drama

[wysig | wysig bron]

Mikro se dramatiese werk is nie op dieselfde peil as sy prosa nie. Reeds in 1929 skryf hy die ongepubliseerde drama, As tweetjies met mekaar wil vry, wat hy instuur vir beoordeling vir die Hertzogprys van daardie jaar.

Diplomaties, Die grootste genot en Net een dag of Die Vakansiegangers is ook dramas wat hy reeds vroeg in sy loopbaan skryf en hy hervat eers weer skeppende werk in hierdie genre in die laat vyftigerjare.

Die dae van ons jare is ’n koorspel wat na aanleiding van Bybelse boustof ’n beeld van die menslike lewe van die wieg tot die graf wil gee.

Die rooi lêer spot met die burokrasie van die staatsdiensamptenary.

T in die blou kamer (’n satire in drie misdrywe) is ’n parodie op eksklusiewe snobistiese damesklubs wat hulle ledige tyd verwyl deur hulle talle sosiale en maatskaplike verpligtinge te bespreek en beplan.[13][14][15]

In Twee goue beddens loop politieke ambisie deur.

Sy eenbedryf Eerwaarde Penniklein verskyn aanvanklik in Helikon van April 1952 en word in Gerhard J. Beukes se versamelbundel Nuwe eenbedrywe opgeneem en later ook in die versamelbundel Die rooi duiwel se as. Hierin vermoed twee van die gaste dat Saaiman-Brink en sy nooi waardelose aandele aan hulle probeer verkoop, wat tot ’n botsing lei.

Bosman de Kock verwerk Bruidjie Dit en Bruidjie Dot (waarin hy die verhale van die mense van Soetwater saamsmee in ’n drama van agtien tonele) vir die verhoog en dit word in 1964 deur TRUK opgevoer.

Eerbewyse

[wysig | wysig bron]

In 1964 word die Goue Protea-toekenning aan hom oorhandig vir sy bydrae tot grondbewaring in Suid-Afrika. Die Nasionale Filmraad maak in 1967 ’n dokumentêre rolprent oor sy lewe en werk met die doel om dit vir opvoedkundige doeleindes te gebruik. Die Laerskool Mikro in Kuilsrivier word in 1972 gestig en na hom vernoem. Ten tye van sy honderdste verjaarsdag in 2003 stel sy dogter Corlia Fourie ’n keur uit sy werk saam, wat onder die titel Want die lewe is so goed gepubliseer word.[16] In 2003 hou die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) ook ’n herdenkingsdag tot sy eer. In 2004 is Mikro se lewe en werk die onderwerp van die ATKV se jaarlikse literêre vasvrakompetisie ATKV-Litdink.

Publikasies

[wysig | wysig bron]

Werke uit sy pen sluit in:[5][17]

Prosa

[wysig | wysig bron]
Jaar Naam van publikasie
1934 Toiings
1935 Pelgrims

Rou rieme

1938 Oeslande
1939 Kompartement 1001E
1940 Huurlinge
1942 Huisies teen die heuwel

Moord in die Hotel Barnard

Stille uur

1944 Basjan Bastiaanse

Daar was nege

Vier mense

Vreemdelinge

1945 Coert Bloemsen se geheim

Die geheimsinnige M9

1946 Die donker stroom

Elke huis het sy kruis (saam met Marie Schoeman)

Op die spoor

1947 Alberdine Bantjies, Speurder

Klaradynstraat

1948 Moord na ete
1949 Nog geen herberg

Ons lampe gaan dood

Die oue en die nuwe

Die vrou van Petrus Delft

1950 Anna Beyers

Daar kom die Alibama

Wagters in die nag

1951 Die geheimsinnige Salome Rüdiger
1952 Die wa-as
1954 Die houtswaan
1955 Die eensame wag

Die parskuip

Die porseleinkat

Die wit arend

1957 Gonnakolk

Die nooiensuil

1959 Die koperkan

Môre is dit nuwemaan

Die weduwee Meraai

1960 Die blou soldatepak
1961 Drie vroue en ’n hond

Die rooi geruite rok

Die swart hings

1962 Die oranje sneltrein

Die dames sestien

Kinders van Meraai

1963 Die neef van die goewerneur
1964 Die blonde haarkapper

Drielaag (saam met H.S. van Blerk en Dolf van Niekerk)

1965 Dankie Adrianos

Die poskoetsrower

’n Span van 20 muile

1966 Die koperkanon

Oudepalmiet

Twee perde

Waar die bokmakierie fluit

1967 Droomberg

Sewejaartjies

Die twee bruin perde van Oom Tewie

Die winkelvenster

Wit seile

1968 Bles van Soekmekaar

Hy koop toe vir hom ’n pen

1969 Osse van klei
1970 Ursula
1983 Mattewis en Meraai: Die vroeë jare

Mattewis en Meraai: Die kinders

1984 Mattewis en Meraai: Die ouderling

Mattewis en Meraai: Die weduwee

2003 Want die lewe is so goed

Jeuglektuur

[wysig | wysig bron]
Jaar Naam van publikasie
1931 Noekies die klonkie
1936 Die ruiter in die nag
1937 Kaptein Gereke
1938 Ghoen
1943 Boerseun

Saluut korporaal

1952 Lente
1954 Die jongste ruiter
1956 Die Kleingeld-kommando
1957 Die Bont Takbok

Die Bont Takbok verken

Die silwerpotlood

1958 Die Bont Takbok word bittereinder

Burgers van die Kleingeld-kommando

Generaal Kleingeld

1960 Sias en Mias

Sias se spoetnik

1961 Voëlvlei se konsert

Jasper die molslang

Die hanskalfies

1962 Abednégo die skilpad

Speurder Sias

Die steenbokkie

Ounooi die uil

Afskeid

Die goue protea

1963 Die jongste veldkornet
1965 Die witperd van Tan Fienie
1967 Eerste dae op Biesielaagte

Die harp

Die goue eekhorinkie en ander verhale

1968 Napoleon die blouskimmel

Kaptein Mias

Kleinjan

Die wiel

1970 Slapjan

Vlam

1974 Ou Borreldien

Drama            

[wysig | wysig bron]
Jaar Naam van publikasie
1930 Diplomaties
1931 Die grootste genot
1936 Net een dag
1956 Die dae van ons jare
1961 Die rooi lêer
1963 T in die blou kamer

Twee goue beddens

Bronne

[wysig | wysig bron]

Boeke

[wysig | wysig bron]
  • Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk Elsiesrivier 1964
  • Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
  • Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
  • Beukes, Gerhard J. (red.) Nuwe eenbedrywe. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1952
  • Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
  • Beukes, W.D. (red.) Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
  • Botha, Danie. Voetligte en applous! Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2006
  • Botha, Elize. Mikro. in Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
  • Brink, André P. Vertelkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1987
  • Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
  • Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
  • Grobler, Hilda. Halfeeu. Blokboeke 33 Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1980
  • Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
  • Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
  • Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
  • Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
  • Kritzinger, M.S.B. Ons jongste letterkunde. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Tweede druk 1940
  • Lategan, F.V. Voorsmaak. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1972
  • Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
  • Malherbe, F.E.J. Aspekte van Afrikaanse literatuur. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Port Elizabeth Eerste uitgawe 1940
  • Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
  • Nienaber, P.J. Die Hertzogprys Vyftig Jaar. Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1965
  • Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
  • Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse   letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
  • Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
  • Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. Uit ons letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Sewende druk 1968
  • Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
  • Schoonees, P.C. Tien jaar prosa. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1950
  • Smuts, J.P. Karakterisering in die Afrikaanse roman. Hollandsch Afrikaansche Uitgevers Maatschappij Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1975
  • Strydom, F.W. (samesteller) Die Rooi Duiwel se as. Voortrekkerpers Johannesburg 1966
  • Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
  • Van den Heever, C.M. (samesteller) My Jeugland. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste druk 1953
  • Van der Walt, P.D. Mené Tekél. Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1969
  • Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005

Tydskrifte en koerante

[wysig | wysig bron]
  • Nieuwoudt, Stephanie. Stil, beskeie Mikro was dromer met groot hart. Die Burger, 11 Oktober 2003

Internet

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. 1,0 1,1 Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Mikro
  2. Mikro. Hy koop toe vir hom ’n pen. Voortrekkerpers Johannesburg Eerste uitgawe 1968
  3. 3,0 3,1 3,2 Remembered: http://remembered.co.za/obituary/view/8475[dooie skakel]
  4. Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Kuhn,_Christoffel_Hermanus
  5. 5,0 5,1 Stellenbosch Writers: http://www.stellenboschwriters.com/100mikro.html
  6. Mulock-Houwer, F.A.M. Kriterium, Oktober 1963
  7. 7,0 7,1 Antonissen, Rob. Standpunte. Nuwe reeks 17 en 18, Mei-Desember 1957
  8. Antonissen, Rob. Standpunte. Nuwe reeks no. 5, 1955
  9. Antonissen, Rob. Standpunte Nuwe reeks 16, Februarie-April 1957
  10. Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
  11. Breytenbach, Kerneels. Die Burger. 4 Augustus 1983
  12. Opperman, D.J. Verspreide opstelle. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1977
  13. Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
  14. Antonissen, Rob. Standpunte. Nuwe reeks 51, Februarie 1964
  15. Joubert, Doria “Die Burger” 9 November 1985
  16. Olivier, Fanie. Beeld, 29 Maart 2004
  17. Springbokboeke: http://www.springbokboeke.co.za/html/skrywers.html#M