Gaan na inhoud

Geologiese tydskaal

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
’n Kunstenaar se voorstelling van die geologiese tydskaal in die vorm van ’n spiraal.

Die geologiese tydskaal is ’n indeling van die geskiedenis van die aarde in geologiese tydperke. Dit word bepaal deur die ouderdom van rotse.

Die geologiese tydskaal word meestal deur aardwetenskaplike (soos geoloë, paleontoloë, geofisici, geochemici en paleoklimatoloë) gebruik om die tye van en verhoudings tussen gebeure in die geologiese geskiedenis te beskryf. Die tydskaal is opgestel deur middel van die bestudering van rotslae en die waarneming van die verhoudings tussen hulle, asook die kenmerkende verskynsels soos litologieë, paleomagnetiese eienskappe en fossiele.

Verskeie tydskale is al opgestel, maar in die geologie word die laaste weergawe gebruik van die Internasionale Kommissie oor Stratigrafie (IKS), 'n liggaam van die Internasionale Vereniging van Geologiese Wetenskaplikes, waarvan die hoofdoel[1] is om globale chronostratigrafiese eenhede van die Internasionale Chronostratigrafiese Kaart[2] te definieer. Dit word weer gebruik om die verdeling van geologiese tyd te definieer. Die chronostratigrafiese verdelings word op hulle beurt gebruik om geochronologiese eenhede te definieer.[2]

Terwyl sommige ouer publikasies dikwels alternatiewe name of daterings van bo- of ondergrense van tydperke gebruik,[3] volg die tabel van geologiese tyd in dié artikel die riglyne van die IKS.[1][4] Dit volg heel onder.

Terminologie

[wysig | wysig bron]

Die geologiese tydskaal word verdeel in chronostratigrafiese eenhede en hulle ooreenstemmende geochronologiese eenhede. In sommige gebiede word streeksterme egter steeds gebruik.

Chronostratigrafie is die element van stratigrafie wat te doen het met die verhouding tussen rotse en die relatiewe meting van geologiese tyd.[5] 'n Chronostratigrafiese eenheid is 'n rots, met of sonder lae, wat gedefinieer is tussen spesifieke stratigrafiese horisonne wat spesifieke intervalle van geologiese tyd verteenwoordig. Hulle sluit alle rotse in wat verteenwoordigend is van 'n spesifieke interval van geologiese tyd, en net dié interval.[5]

Die substadiums van chronostratigrafiese eenhede is eonoteem, erateem, sisteem, serie en etage.[5] 'n Geochronologiese eenheid is 'n verdeling van geologiese tyd. Die ooreenstemmende eenhede is eon, era, periode, epog en tydsnede.[5]

Dit lyk dus soos volg:

Chronostratigrafie Geochronologie Voorbeelde
Eonoteem Eon Fanerosoïkum
Erateem Era Mesosoïkum
Sisteem Periode Kryt
Serie Epog Laat Kryt
Etage Tydsnede Maastricht

Die numeriese waardes op die Internasionale Chronostratigrafiese Kaart word voorgestel deur die eenhede Ma (mega-annum; miljoen jaar), Ga (giga-annum; miljard jaar) en soms ka (kilo-annum; duisend jaar). 'n Voorbeeld is 201,4 ± 0,2 Ma, die laagste grens van die Jura, wat gedefinieer word as 201 400 000 jaar, met 'n onsekerheid van 200 000 jaar.

Volgorde

[wysig | wysig bron]
'n Alternatiewe voorstelling van die geologiese tydskaal as 'n horlosie.

In die 18de eeu al is die stratigrafiese kolom deur geoloë in verskillende eenhede of rotslae opgedeel. Gegrond op ooreenkomste kon rotslae wat in verskillende dele van die wêreld voorkom, vergelyk word. Daar bestaan egter steeds veral op klein skaal talle onduidelikhede, wat met die verbetering van stratigrafiese tegnieke en metodes steeds beter opgelos word.

Hoe lank die tydperke in die tydskaal geduur het, was onbekend tot met die uitvinding van radiometriese datering in die eerste helfte van die 20ste eeu. Tans het die gebruik van verskillende tegnieke die foutspeling by die datering van die belangrikste oorgange in die tydskaal verklein tot minder as 1%.

Die geskiedenis van die aarde word in vier hooftydperke, of eons, ingedeel (van oud tot jonk): die Hadeïkum, Argeïkum, Proterosoïkum en Fanerosoïkum. Dié word in eras verdeel, waarvan die Paleosoïkum, Mesosoïkum en Kainosoïkum die eras van die jongste eon, die Fanerosoïkum, is. Die laaste era, die Kainosoïkum, word weer verdeel in drie periodes: die Paleogeen, Neogeen en die huidige Kwartêr. Die Kwartêr word onderverdeel in die epogs Pleistoseen en Holoseen. Epogs word weer onderverdeel in tydsnedes.

Danksy radiometriese datering is vasgestel dat die laaste eon, die Fanerosoïkum, nie eens ’n tiende van die aarde se totale geskiedenis uitmaak nie. Die tyd voor dié eon word dikwels gesamentlik die Prekambrium genoem, dus die tyd voor die eerste Fanerosoïese periode, die Kambrium.

Eonoteme/eons
Naam Tydperk Duur (miljoen jaar) Etimologie van naam
Fanerosoïkum 538,8 tot 0 miljoen jaar gelede 538,8 Van die Griekse woorde φανερός (phanerós; "sigbaar" of "volop") en ζωή (zoē; "lewe").
Proterosoïkum 2 500 tot 538,8 miljoen jaar gelede 1 961,2 Van die Griekse woorde πρότερος (próteros, "vroeëre") en ζωή (zoē; "lewe").
Argeïkum 4 000 tot 2 500 miljoen jaar gelede 1 500 Van die Griekse woord αρχή (archē; "oorsprong").
Hadeïkum 4 567,3 tot 4 000 miljoen jaar gelede 567,3 Van Hades (ᾍδης; Háidēs), die god van die onderwêreld in die Griekse mitologie.
Erateme/eras
Naam Tydperk Duur (miljoen jaar) Etimologie van naam
Kainosoïkum 66 tot 0 miljoen jaar gelede 66 Van die Griekse woorde καινός (kainós; "nuwe") en ζωή (zōḗ; "lewe").
Mesosoïkum 251,9 tot 66 miljoen jaar gelede 185,902 Van die Griekse woorde μέσο (méso; "middel") en ζωή (zōḗ; "lewe").
Paleosoïkum 538,8 tot 251,9 miljoen jaar gelede 286,898 Van die Griekse woorde παλιός (palaiós; "ou") en ζωή (zōḗ; "lewe").
Neoproterosoïkum 1 000 tot 538,8 miljoen jaar gelede 461,2 Van die Griekse woorde νέος (néos; "nuwe"), πρότερος (próteros, "vorige" of "vroegste") en ζωή (zōḗ; "lewe").
Mesoproterosoïkum 1 600 tot 1 000 miljoen jaar gelede 600 Van die Griekse woorde μέσο (méso; "middel), πρότερος (próteros; "vroeëre") en ζωή (zōḗ; "lewe").
Paleoproterosoïkum 2 500 tot 1 600 miljoen jaar gelede 900 Van die Griekse woorde παλιός (palaiós; "ou"), πρότερος (próteros; "vroeëre") en ζωή (zōḗ; "lewe").
Neoargeïkum 2 800 tot 2 500 miljoen jaar gelede 3 000 Van die Griekse woorde νέος (néos; "nuwe") en ἀρχαῖος (arkhaîos; "antieke").
Mesoargeïkum 3 200 tot 2 800 miljoen jaar gelede 4 000 Van die Griekse woorde μέσο (méso; "middel") en ἀρχαῖος (arkhaîos; "antieke").
Paleoargeïkum 3 600 tot 3 200 miljoen jaar gelede 400 Van die Griekse woorde παλιός (palaiós; "ou") en ἀρχαῖος (arkhaîos; "antieke").
Eoargeïkum 4 000 tot 3 600 miljoen jaar gelede 400 Van die Griekse woorde Ηώς (Ēṓs, "dagbreek") en ἀρχαῖος (arkhaîos; "antieke").
Sisteme/periodes
Naam Tydperk Duur (miljoen jaar) Etimologie van naam
Kwartêr 2,6 tot 0 miljoen jaar gelede 2,58 Van sediment in Frankryk se Seinebekken.
Neogeen 23 tot 2,6 miljoen jaar gelede 20,45 Van die Griekse woorde νέος (néos; "nuwe") en γενεά (geneá; "geboorte").
Paleogeen 66 tot 23 miljoen jaar gelede 42,97 Van die Griekse woorde παλιός (palaiós; "ou") en γενεά (geneá; "geboorte").
Kryt ~145 tot 66 miljoen jaar gelede ~79 Van die Terrain Crétacé wat in 1822 deur Jean d'Omalius d'Halloy gebruik is met verwysing na groot kalkbeddens in die Paryse Bekken.[6]
Jura 201,4 tot 145 miljoen jaar gelede ~56,4 Genoem na die Juraberge.[7]
Trias 251,9 tot 201,4 miljoen jaar gelede 50,502 Van die Trias in Suid-Duitsland, soos gebruik deur Friedrich August von Alberti.
Perm 298,9 tot 251,9 miljoen jaar gelede 46,998 Genoem na Perm, Russiese Ryk.[8]
Karboon 358,9 tot 298,9 miljoen jaar gelede 60 Beteken steenkooldraend; van die Latynse carbō ("steenkool) en ferō ("dra").[9]
Devoon 419,2 tot 358,9 miljoen jaar gelede 60,3 Genoem na Devon, Engeland.[10]
Siluur 443,8 tot 419,2 miljoen jaar gelede 24,6 Genoem na die Keltiese stam die Silure.[11]
Ordovisium 485,4 tot 443,8 miljoen jaar gelede 41,6 Genoem na die Keltiese stam die Ordovisiërs.[12][13]
Kambrium 538,8 tot 485,4 miljoen jaar gelede 53,4 Genoem na Cambria, 'n gelatiniseerde vorm van die Walliese naam vir Wallis, Cymru.[14]
Ediacarium 635 tot 538,8 miljoen jaar gelede ~96,2 Genoem na die Ediacaraheuwels.[15][16]
Kriogenium 720 tot 635 miljoen jaar gelede ~85 Van die Griekse woorde κρύος (krýos; "goud") en γένεσις (génesis; "geboorte").[3]
Tonium 1 000 tot 720 miljoen jaar gelede ~280 Van die Griekse woord τόνος (tónos; "strek").[3]
Stenium 1 200 tot 1 000 miljoen jaar gelede 200 Van die Griekse woord στενός (stenós; "smal").[3]
Ektasium 1 400 tot 1200 miljoen jaar gelede 200 Van die Griekse woord ἔκτᾰσῐς (éktasis; "uitbreiding").[3]
Kalummium 1 600 tot 1 400 miljoen jaar gelede 200 Van die Griekse woord κάλυμμᾰ (kálumma; "bedekking").[3]
Staterium 1 800 tot 1 600 miljoen jaar gelede 200 Van die Griekse woord σταθερός (statherós; "stabiel").[3]
Orosirium 2 050 tot 1 800 miljoen jaar gelede 250 Van die Griekse woord ὀροσειρά (oroseirá; "bergreeks").[3]
Rhuasium 2 300 tot 2 050 miljoen jaar gelede 250 Van die Griekse woord ῥύαξ (rhýax; "stroom" of "lawa").[3]
Siderium 2 500 tot 2 300 miljoen jaar gelede 200 Van die Griekse woord σίδηρος (sídēros; "yster").[3]

Tabel van geologiese tyd

[wysig | wysig bron]

Die volgende tabel lys die verdelings van die geologiese tydskaal. Die mees onlangse tydperke is bo en die ouer tydperke onder. Die hoogte van 'n tabelinskrywing stem nie ooreen met die duur van elke verdeling nie. Terwyl die Fanerosoïkum langer lyk as die res, strek dit net oor ~539 miljoen jaar (~12% van die Aarde se geskiedenis), terwyl die vorige drie eons saam oor ~3 461 miljoen jaar (~76% van die Aarde se geskiedenis) strek. Dit is omdat relatief min bekend is oor die eerste drie eons in vergelyking met die Fanerosoïkum. Laasgenoemde is dus in meer korter tydperke verdeel.[17][18]

Eon/eonoteem Era/erateem Periode/sisteem Epog/serie Tydsnede/etage Tyd gelede (miljoen jaar)
Fanerosoïkum Kainosoïkum Kwartêr Holoseen 0-0,0117
Pleistoseen Laat 0,0117–0,126
Middel 0,126–0,781
Kalabrium 0,781–1,806
Gelasium 1,806–2,588
Neogeen Plioseen Piasensium 2,588-3,60
Zancleum 3,60-5,333
Mioseen Messinium 5,333-7,246
Tortonium 7,246-11,62
Serravallium 11,62-13,82
Langhium 13,82-15,97
Burdigalium 15,97-20,44
Aquitanium 20,44-23,03
Paleogeen Oligoseen Chattium 23,03-28,1
Rupelium 28,1-33,9
Eoseen Priabonium 33,9-38,0
Bartonium 38,0-41,3
Lutetium 41,3-47,8
Ipresium 47,8-56,0
Paleoseen Tanetium 56,0-58,7
Selandium 58,7-61,6
Danium 61,6-66,0
Mesosoïkum Kryt Laat Maastricht 66,0-72,1
Campanium 72,1-83,6
Santonium 83,6-86,3
Coniakium 86,3-89,8
Turonium 89,8-93,9
Senomanium 93,9-100,5
Vroeg Albium 100,5-113,0
Aptium 113,0-125,0
Barremium 125,0-129,4
Hauterivium 129,4-132,9
Valanginium 132,9-139,8
Berriasium 139,8-145,0
Jura Laat Titonium 145,0-152,1
Kimmeridgium 152,1-157,3
Oxfordium 157,3-163,5
Middel Callovium 163,5-166,1
Batonium 166,1-168,3
Bajosium 168,3-170,3
Aalenium 170,3-174,1
Vroeg Toarsium 174,1-183,0
Pliensbachium 183,0-190,8
Sinemurium 190,8-199,3
Hettangium 199,3-201,3
Trias Laat Rhaetium 201,3-208,5
Norium 208,5-228
Karnium 228-235
Middel Ladinium 235-242
Anisium 242-247,2
Laat Olenekium 247,2-251,2
Indusium 251,2-252,2
Paleosoïkum Perm Lopingium Changhsingium 252,2-254,2
Wuchiapingium 254,2-259,9
Guadalupium Capitanium 259,9-265,1
Wordium 265,1-268,8
Roadium 268,8-272,3
Sisuralium Kungurium 272,3-279,3
Artinskium 279,3-290,1
Sakmarium 290,1-295,5
Asselium 295,5-298,9
Karboon Pennsylvanium Gzhelium 298,9–303,7
Kasimovium 303,7–307,0
Moskovium 307,0–315,2
Bashkirium 315,2–323,2
Mississippium Serpukhovium 323,2–330,9
Viséum 330,9–346,7
Tournaisium 346,7–358,9
Devoon Laat Famennium 358,9 – 372,2
Frasnium 372,2-382,7
Middel Givetium 382,7-387,7
Eifelium 387,7-393,3
Vroeg Emsium 393,3-407,6
Pragium 407,6-410,8
Lochkovium 410,8-419,2
Siluur Pridoli 419,2-423,0
Ludlow Ludfordium 423,0-425,6
Gorstium 425,6-427,4
Wenlock Homerium 427,4-430,5
Sheinwoodium 430,5-433,4
Llandoveri Telychium 433,4-438,5
Aeronium 438,5-440,8
Rhuddanium 440,8-443,4
Ordovisium Laat Hirnantium 443,4-445,2
Katium 445,2-453,0
Sandbium 453,0-458,4
Middel Darriwilium 458,4-467,3
Dapingium 467,3-470,0
Vroeg Floium 470,0-477,7
Tremadosium 477,7-485,4
Kambrium Furongium 10de tydsnede 485,4-489,5
9de tydsnede 489,5-494
Paibium 494-497
3de epog Guzhangium 497-500,5
Drumium 500,5-504,5
5de tydsnede 504,5-509
2de epog 4de tydsnede 509-514
3de tydsnede 514-521
Terreneuvium 2de tydsnede 521-529
Fortunium 529-541,0
Proterosoïkum Neoproterosoïkum Ediacarium 541 – 635
Kriogenium 635 – 850
Tonium 850 – 1000
Mesoproterosoïkum Stenium 1000–1200
Ektasium 1200–1400
Kalummium 1400–1600
Paleoproterosoïkum Staterium 1600–1800
Orosirium 1800–2050
Rhuasium 2050–2300
Siderium 2300–2500
Argeïkum Neoargeïkum 2500–2800
Mesoargeïkum 2800 – 3200
Paleoargeïkum 3200 – 3600
Eoargeïkum 3600 – 4000
Hadeïkum 4600 – 4000

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 "Statues & Guidelines". International Commission on Stratigraphy. Besoek op 5 April 2022.
  2. ↑ 2,0 2,1 Cohen, K.M.; Finney, S.C.; Gibbard, P.L.; Fan, J.-X. (1 September 2013). "The ICS International Chronostratigraphic Chart". Episodes (in Engels) (updated uitg.). 36 (3): 199–204. doi:10.18814/epiiugs/2013/v36i3/002. ISSN 0705-3797. S2CID 51819600.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Van Kranendonk, Martin J.; Altermann, Wladyslaw; Beard, Brian L.; Hoffman, Paul F.; Johnson, Clark M.; Kasting, James F.; Melezhik, Victor A.; Nutman, Allen P. (2012), "A Chronostratigraphic Division of the Precambrian" (in en), The Geologic Time Scale (Elsevier): pp. 299–392, doi:10.1016/b978-0-444-59425-9.00016-0, ISBN 978-0-444-59425-9, https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/B9780444594259000160, besoek op 2022-04-05 
  4. ↑ "International Commission on Stratigraphy". International Geological Time Scale. Besoek op 5 Junie 2022.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 "Chapter 9. Chronostratigraphic Units". stratigraphy.org. International Commission on Stratigraphy. Besoek op 2 April 2022.
  6. ↑ d'Halloy, d'O., J.-J. (1822). "Observations sur un essai de carte géologique de la France, des Pays-Bas, et des contrées voisines" [Observations on a trial geological map of France, the Low Countries, and neighboring countries]. Annales des Mines. 7: 353–376.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  7. ↑ Humboldt, Alexander von (1799). Ueber die unterirdischen Gasarten und die Mittel ihren Nachtheil zu vermindern: ein Beytrag zur Physik der praktischen Bergbaukunde (in Duits). Vieweg.
  8. ↑ Murchison; Murchison, Sir Roderick Impey; Verneuil; Keyserling, Graf Alexander (1842). On the Geological Structure of the Central and Southern Regions of Russia in Europe, and of the Ural Mountains (in Engels). Print. by R. and J.E. Taylor.
  9. ↑ Phillips, John (1835). Illustrations of the Geology of Yorkshire: Or, A Description of the Strata and Organic Remains: Accompanied by a Geological Map, Sections and Plates of the Fossil Plants and Animals ... (in Engels). J. Murray.
  10. ↑ Sedgwick, A.; Murchison, R. I. (1 Januarie 1840). "XLIII.--On the Physical Structure of Devonshire, and on the Subdivisions and Geological Relations of its older stratified Deposits, &c". Transactions of the Geological Society of London (in Engels). s2-5 (3): 633–703. doi:10.1144/transgslb.5.3.633. ISSN 2042-5295. S2CID 128475487.
  11. ↑ Murchison, Roderick Impey (1835). "VII. On the silurian system of rocks". The London, Edinburgh, and Dublin Philosophical Magazine and Journal of Science (in Engels). 7 (37): 46–52. doi:10.1080/14786443508648654. ISSN 1941-5966.
  12. ↑ Lapworth, Charles (1879). "I.—On the Tripartite Classification of the Lower Palæozoic Rocks". Geological Magazine (in Engels). 6 (1): 1–15. Bibcode:1879GeoM....6....1L. doi:10.1017/S0016756800156560. ISSN 0016-7568. S2CID 129165105.
  13. ↑ Bassett, Michael G. (1 Junie 1979). "100 Years of Ordovician Geology". Episodes (in Engels). 2 (2): 18–21. doi:10.18814/epiiugs/1979/v2i2/003. ISSN 0705-3797.
  14. ↑ "Cambria". Encyclopædia Britannica (11de). (1911). Cambridge University Press. 
  15. ↑ Butcher, Andy (26 Mei 2004). "Re: Ediacaran". LISTSERV 16.0 - AUSTRALIAN-LINGUISTICS-L Archives. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Oktober 2007. Besoek op 19 Julie 2011.
  16. ↑ "Place Details: Ediacara Fossil Site – Nilpena, Parachilna, SA, Australia". Department of Sustainability, Environment, Water, Population and Communities. Australian Heritage Database. Commonwealth of Australia. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Junie 2011. Besoek op 19 Julie 2011.
  17. ↑ Shields, Graham A.; Strachan, Robin A.; Porter, Susannah M.; Halverson, Galen P.; Macdonald, Francis A.; Plumb, Kenneth A.; de Alvarenga, Carlos J.; Banerjee, Dhiraj M.; Bekker, Andrey; Bleeker, Wouter; Brasier, Alexander (2022). "A template for an improved rock-based subdivision of the pre-Cryogenian timescale". Journal of the Geological Society (in Engels). 179 (1): jgs2020–222. Bibcode:2022JGSoc.179..222S. doi:10.1144/jgs2020-222. ISSN 0016-7649. S2CID 236285974.
  18. ↑ "Geological time scale". Digital Atlas of Ancient Life. Paleontological Research Institution. Besoek op 17 Januarie 2022.

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • (en) Gradstein, F.M.; Ogg, J.G.; Schmitz, M.D. & Ogg, G.M.; 2012: A Geologic Time Scale 2012, Elsevier, ISBN 0-444-59425-6.

Skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Geologiese_tydskaal&oldid=2658620"