Kalender

'n Kalender is die kunsmatige indeling van tyd in kleiner en groter eenhede, gegrond op sterrekundige verskynsels. Die kleinste kalender-eenheid, naamlik 'n dag, berus op die wenteling van die Aarde om sy eie as. 'n Maand berus op die wenteling van die Maan om die aarde en 'n jaar op die aarde se kringloop om die son, wat met ŉ volle seisoensiklus gepaard gaan.

Die woord kalender is ontleen aan ŉ Griekse woord wat "uitroep" beteken aangesien die priesters fees- en vastye asook nuwe mane op die wyse afgekondig het. Die -man- in almanak kom uit Arabies en beteken "maan". Die Midde-Ooste was die ontstaanpunt van die maankalender en die meeste van die ou beskawings het aanvanklik die tydsindeling gevolg. Daar was egter nie genoeg voltooide "maanmaande" om in 'n jaar te pas nie, en die son is later as soortgelyke maatstaf gebruik. In die "sonjaar" vorm die getal dae egter nie 'n heelgetal nie, en die kalender was dus effens uit pas met die seisoene.

Ten einde die natuur se kringloop so na as moontlik te volg, is die sterre ook later ingespan. In die Westerse beskawing word die Gregoriaanse kalender gebruik met 365 dae in 'n kalenderjaar en 366 al om die vier jaar ('n skrikkeljaar). Uitsonderings op die skrikkeljaar is die eeujare wat nie deur 400 deelbaar is nie, asook jaartalle wat wel deur 4 000 deelbaar is. Die kalender is so akkuraat dat die berekenings oor 'n tydperk van 30 eeue net een dag uit pas sal wees met die natuur.

Hoewel die kalender as vanselfsprekend aanvaar word, is dit die mensdom se belangrikste dokument. Dit dateer gebeure, verskynsels en geleenthede op ŉ betroubare manier en speel dus ŉ belangrike maatskaplike rol. Die huidige Westerse kalender het steeds gebreke, byvoorbeeld die ongelyke indeling van maande, die gedurige wisseling van die weekdae met betrekking tot die datums van die maand en die aantal breukweke in 'n jaar. Maandelikse statistiek word hierdeur erg bemoeilik. Verskeie wysigings en vereenvoudigings is reeds in die afgelope twee eeue voorgestel, wat, hoewel prakties uitvoerbaar, waarskynlik moeilik toegepas sal kan word vanweë die diepgewortelde gebruik van die huidige kalenderstelsel.

Historiese kalenders

Tydsindeling was van die vroegste eeue af belangrik vir die mens se voortbestaan. Hy was van sy oeste afhanklik en moes leer om die tye van die verskillende seisoene vooruit te bepaal sodat hy voorbereid kon wees op byvoorbeeld droë en nat periodes. Die bewegings van die son, die maan en die sterre was die natuurlike riglyne. Aanvanklik was die maan met sy opvallende veranderings die ideale meetinstrument. Die vroegste bevolkings het dus 'n maankalender gebruik wat uitsluitlik gegrond was op die beweging van die maan om die aarde.

Die soort tydsindeling was aanvanklik in gebruik in Indië, in die Midde-Ooste en later ook in Griekeland en Rome. In 'n poging om betekenis te gee aan dokumente en geskrifte oor die vroeë Indiese kalender; het die Britse regering in die dertigerjare van hierdie eeu ŉ sogenaamde almanak-woordeboek vir Indië uitgegee. Indië het egter sy maanalmanak vir spesiale gebruike behou, maar die sonalmanak word wel amptelik gebruik. Die woord maand is afgelei van die historiese maankalender, hoewel ons maande nie meer ooreenstem met die verskillende maanfases nie.

Die sinodiese maand is die tydsverskil tussen twee opeenvolgende nuwe mane. Dit duur presies 29,530 588 dae, of anders gestel, 29 dae, 12 uur, 44 minute en 2,8 sekondes. Hoewel die dae nie 'n volle getal is nie, kom die desimale deel byna ooreen met 'n halwe dag. Wanneer maande met 29 en 30 dae mekaar afwissel, kom die gemiddelde redelik ooreen met die maanwenteling. Die verskil na 33 sulke maanmaande is dan een dag. Daarna sou 'n dag bygereken moet word deur byvoorbeeld 'n kort maand van 29 dae met een dag te verleng.

Die maansomloop speel egter vandag nie meer 'n rol nie, aangesien die son nou as berekeningsfaktor gebruik word. Die belangrikste sonposisies is die sonkeerpunte, dit wil sê wanneer die son die suidelikste en noordelikste posisies in die hemelruim bereik (21 Junie en ongeveer 22 Desember), die begin van die aarde se astronomiese winter en somer, en die dag- en nagewenings wat tussen die keerpunte lê. Wanneer die son oor die ewenaar (21 Maart en 21 September) beweeg, begin die astronomiese herfs en lente amptelik. Na gemiddeld 365,242 19 dae het die son een tropiese jaar voltooi, gemeet van een lente-ewening tot die volgende. Omdat die aardas 'n kegelvormige baan beskryf, is die tropiese jaar egter effens korter as die werklike omlooptyd van die aarde om die son, die sogenaamde siderale jaar, wat 365,256 36 dae duur. Dit is 0,014 17 dag of 20 minute langer as die tropiese jaar.

'n Goeie sonkalender moet dus op die tropiese jaar gegrond wees, en nie op die siderale jaar nie, want die seisoene sou dan geleidelik in die kalenderjaar opskuif. Die Suid-Afrikaanse herfs sou dan byvoorbeeld oor 2 000 jaar in Augustus begin en oor 4 000 jaar in Julie. Aangesien die dae van 'n tropiese jaar nie 'n volle getal is nie, is die skrikkeljaar ingestel. Die kalenderjaar het dus 365 dae, met ŉ skrikkeldag al om die vierde jaar, wat die gemiddelde jaar so na moontlik aan die tropiese jaar laat bly. Die antieke beskawings het benewens die son en die maan ook die sterre bestudeer. Hulle het die bewegings van die helderste sterre asook die planete wat met die blote oog sigbaar was, bestudeer en voorspellings gemaak wat wetenskaplikes steeds verstom vanweë akkuraatheid. Voorbeelde van vroeë sterrewagte wat in Sentraal-Amerika gevind is, is die Caracol by Chichen-Itza in Yucatan en een by Monte Alban naby Oaxaca in Mexiko.

Die Caracol het onder meer Venus se posisies op die horison aangedui en die sonkeerpunte en dag- en nagewenings bepaal. Die geheime van die sterrewagte word met behulp van rekenaars steeds verder ontrafel. Daar is reeds vasgestel dat die ou sterrekundiges die sonjaar op 12 sekondes van sy werklike duurte na bereken het, terwyl Venus se omwenteling tot op sewe sekondes in 50 jaar bepaal is. Vreemde "almanakke" uit die Steentyd is ook oor Wes-Europa versprei. Stonehenge in Engeland is een voorbeeld. Dit bestaan uit ŉ groepering van groot rotsblokke wat volgens die astronoom Gerald Hawkins posisies van die son en maan aangedui het. Hawkins het in 1973 ontdek dat die beroemde Egiptiese tempel van Amon-Ra (die songod) by Karnak ontwerp is met die wintersonkeerpunt as uitgangspunt. Ook in Wes-Amerika en Kanada het die Amerikaner John Eddy in 1972 oorblyfsels van sterrewagte gevind.

Babiloniese kalender

Een van die oudste kalenders het gekom uit Babilonië, bakermat van die sterrewiggelary van ouds. Kleitabelle met merkwaardige astronomiese inligting uit die beskawing het behoue gebly. Die wentelings van die son en die maan is byvoorbeeld tot op sekondes bepaal, terwyl Mercurius se siklus van 88 dae en Saturnus se siklus van 29 jaar ook haarfyn bereken is. Die ou Babiloniese kalender was gegrond op die beweging van die maan om die aarde.

Hul jaar is in 12 maande van afwisselend 29 en 30 dae ingedeel sodat dit saamgeval het met die maanwenteling van 29,5 dae. Daar was 354 dae in hul jaar, wat beteken het dat die jaargety na drie jaar ŉ maand te vroeg sou wees. Op bevel van die heersende vors is ŉ bykomende maand elke drie jaar bygevoeg - die jaar het dus dertien maande gehad. Om te bepaal wanneer die bykomende maand bygevoeg moes word, is die verskyning van sekere sterre gevolg. Die son vertoef in een jaar ongeveer 'n maand lank in elk van die twaalf sterrebeelde (die Babiloniërs het geglo dat elke sterrebeeld oor ŉ bepaalde tydperk regeer). Wanneer die son van die aarde af in die sterrebeeld van die leeu is, is die helder ster Regulus onsigbaar vanweë die son se gloed. Wanneer die son in die beeld van die maagd is, kan Regulus net voor sonop in die ooste gesien word. Hierdie verskyning word sy heliakiese opkoms genoem.

Die omgekeerde geld vir die heliakiese ondergang. 'n Nuwe maand het vir die Babiloniërs begin wanneer die sekelmaan saans in die Weste sigbaar geword het, gewoonlik twee dae na nuwe maan. Die kalender se tekortkoming was die dertiende maand. Omdat die maand deur die heersende vors bepaal is, kon dit gebeur dat twee opeenvolgende jare elk dertien maande gehad het. 'n Soortgelyke stelsel word nog deur die Jode in hul kalender gebruik, asook deur die Christene om die Paasdatum vas te stel.

Egiptiese kalender

Die ou Egiptenare, wat net soos die Babiloniërs die sterre bestudeer het, het agtergekom dat die hondester, Sirius, jaarliks sy heliakiese verskyning maak net voordat die Nylrivier sy walle oorstroom het. Die Egiptiese kalender het uit 12 maande van 30 dae elk bestaan - dus 'n jaar van 360 dae.

Elke maand het bestaan uit drie weke van tien dae elk, waaroor sekere sterre "geheers" het. Na die 360 dae is godsdienstige vakansiedae gevier totdat Sirius weer sy verskyning gemaak het om die nuwe jaar in te lui. In 4241 v.C. is 'n almanak met 365 dae amptelik gedokumenteer. Die vyf bykomende dae, die sogenaamde epagomena is aan die einde van die twaalfde maand bygevoeg. Omdat die almanak egter 'n kwart dag te kort geloop het, het dit mettertyd begin agter raak by die astronomiese of godsdienstige kalender.

Na vier jaar was die verskil een dag, na 120 jaar een maand en na 15 eeue was die almanak chronologies een jaar agter die astronomiese jaar, hoewel die seisoene weer saamgeval het. Hierdie periode van presies 1 460 jaar is later die Sothisperiode genoem. Ondanks die Egiptiese almanak se gebreke was dit vir meer as 40 eeue in gebruik. Dit is aan die begin van die Christelike jaartelling aangepas toe die skrikkeldag ooreenkomstig die Juliaanse kalender al om die vierde jaar bygevoeg is. Julius Caesar het, nadat hy Egipte verower het, die Egiptiese sonalmanak oorgeneem en dit op sy Romeinse ryk van toepassing gemaak.

Chinese kalender

Die indeling van die ou Chinese almanak kan nie met sekerheid nagespeur word nie aangesien die heersende keiser in 213 v.C. alle boeke laat verbrand het. 'n Historiese skat het deur sy toedoen verlore gegaan. Die Chinese beweer egter dat hulle meer as 20 eeue voor die Christelike jaartelling vasgestel het dat daar 365,25 dae in 'n jaar is.

Hul kalender sou dus uit 365 dae bestaan het, met 'n skrikkeljaar van 366 dae elke vierde jaar. Dit is egter waarskynliker dat hulle 'n maankalender gebruik het met afwisselend 29 en 30 dae in die maand. Hulle jaar het waarskynlik by die wintersonkeerpunt begin toe die dae op hul kortste was. Die Chinese het later van ŉ siklus van 19 jaar gebruik gemaak wat, vanweë hul belangstelling in die sterrekunde, waarskynlik oorgeneem is van die soortgelyke Griekse siklus van Meton.

Griekse kalender

Net soos die Chinese kalender was die Griekse kalender aanvanklik 'n maankalender met afwisselend 29 en 30 dae per maand. Hulle dag het met sonsondergang begin sodra die maan sy verskyning gemaak het. ŉ Tydperk van tien dae het bekend gestaan as 'n dekade, die woord wat vandag verkeerdelik gebruik word om tien jaar aan te dui. In die maande met 29 dae het die derde dekade net nege dae gehad. Die eerste dag van die maand is neomenia (nuwe maan) genoem, en daar was twaalf maande in hul jaar van 354 dae. Toe Solon aan die bewind kom, het hy elke twee jaar ŉ dertiende maand ingelas, wat veroorsaak het dat die gemiddelde jaar te lank was.

Die vors Herodotus het geprobeer om die maand elke drie jaar by te voeg, maar die gemiddelde was toe weer te kort. Daarna is 'n siklus van agt jaar, die octaeteride, ingestel, waarvolgens die 13e maand in die 3e, 5e en 8e jaar van die siklus bygevoeg is. Die stelsel het die gemiddelde jaar op 365,25 dae te staan gebring, maar die kalender het toe nie meer met die maanwenteling ooreengestem nie. Die beroemde siklus van Meton is in die 4e eeu v.C. in gebruik geneem.

Dit was 'n siklus van 19 jaar met 235 voltooide maanwentelings, wat meegebring het dat die Griekse kalender elke 19 jaar die opgehoopte tydsverskille kon inhaal en dat seisoensberekeninge opnuut gedoen kon word. Dit het bestaan uit 5 jare van 355 dae, 7 van 354, 6 van 384 en 1 jaar van 383 dae altesame 6 940 dae, of 'n gemiddelde van 365,263 16 dae. Dit het met 30 minute van die tropiese jaar verskil. Die sterrekundige Calippus het voorgestel dat daar na 4 sulke siklusse (76 jaar) een dag weggelaat moes word sodat die jaar presies 365,25 dae sou hê en die maand 29,530 85 dae. ln die stadium was die kalender dus buitengewoon akkuraat. Omstreeks 130 v.C. het Hipparchus egter ontdek dat die tropiese jaar korter is as 365,25 dae. Hy het Calippus se siklus 4 keer vermenigvuldig (304 jaar) en dan ŉ dag afgetrek. Die Griekse kalenderjaar het toe 'n gemiddelde van 365 dae, 5 uur en 55 minute gehandhaaf, terwyl die maanwenteling 29 dae, 12 ure en 44 minute was.

Joodse kalender

Die Joodse kalender is baie nou verwant aan die Babiloniese kalender. Die Joodse jaar bestaan uit 12 of 13 maande van 29 of 30 dae elk, en elke maand begin met die verskyning van nuwemaan. Die kalender word reeds van die 4e eeu af gebruik. Hulle jaar van 12 maande word 'n gewone jaar genoem en die van 13 maande ŉ skrikkeljaar. Die gewone jaar wissel met betrekking tot die aantal dae tussen 353 en 355. Die skrikkeljaar bevat ooreenkomstig 383, 384 of 385 dae. Die jaar begin met nuwemaan die naaste aan hut astronomiese herfs (omstreeks 23 September). Die name van die Joodse maande is Tisjri, Hésvan, Kislev, Téweth, Sjavat, Adar, Véadar (skrikkelmaand), Nisan, Iyar, Siwan, Tammoez, Av en EluL Die Joodse jaartelling het in 3760v.C. begin. In September of Oktober van die Christelike jaar 0 het die Joodse jaartelling begin op 0 + 3 761.

Byvoorbeeld: 1 Tisjri 5 736 = 6 September 1975.

Romeinse kalender

Die Romeine het vir baie eeue ŉ almanak van 10 maande gebruik. Dit het bestaan uit 4 maande van 31 dae, naamlik Maart, Mei, Julie (Quintilis) en Oktober. Die ander maande het elk 30 dae gehad. Daar was dus altesame 304 dae in die Romeinse jaar. Die jaar het op 1 Maart (die naam is ontleen aan die van hut "voorvader", die oorlogsgod Mars) begin en in Desember geëindig. Daarna het 'n "dooie" tydperk gevolg totdat die priesters bepaal het wanneer Maart begin.

Tussen Desember en die begin van Maart het die Romeine gewoonlik agterstallige werk ingehaal soos wapens en landbougereedskap maak en veekrale bou. Numa Pompilius het in 753 v.C. die begin van die Romeinse jaar op 1 Januarie vasgestel. Hy wou naamlik die jaar nie strydlustig begin met Maart, die oorlogsgod se maand, nie. Hy het terselfdertyd twee maande, Januarie en Februarie, by die kalender gevoeg, met onderskeidelik 29 en 28 dae.

Die vier lang maande het hul 31 dae behou, maar die res het net 29 gekry. Sy jaar het dus 355 dae gehad, wat ongeveer gelyk was aan 12 maanwentelings. Om die kalender so na as moontlik aan die seisoene te hou, het hy ook ŉ 13e maand van 22 dae, Mercedonius, elke tweede jaar tussen, eienaardig genoeg, 23 en 24 Februarie ingevoeg.

Juliaanse kalenderhervorming

Toe Julius Caesar aan bewind kom, is die maanalmanak steeds in Italië gebruik. Caesar, wat Egipte verower het, het Sosigenes, 'n sterrekundige aan die universiteit van Alexandrië, aangestel om 'n Romeinse kalender saam te stel met Rome as middelpunt. "Tyd moet in Rome begin en in Rome eindig," het Caesar gesê (vandaar die benaming "die ewige stad").

Die sonalmanak is van die Egiptenare oorgeneem, en hoewel die sonjaar 365,25 dae het (Hipparchus het 'n eeu tevore vasgestel dat dit enkele minute korter is), het die Juliaanse kalender in die praktyk 365 dae gehad. Om vir die tekort te vergoed, is 'n skrikkeljaar al om die vierde jaar ingestel - die skrikkeldag is na 28 Februarie ingevoeg. Eeue later het skrikkeljaar ŉ interessante bybetekenis gekry. In 1288 is die gebruik dat 'n vrou ŉ man in die skrikkeljaar die hof mag maak, in Skotland gewettig, en weiering deur die betrokke man sonder grondige redes was strafbaar met 'n boete. Soortgelyke wetgewing is in die 15e eeu in Frankryk ingestel. In die Christelike jaartelling kom die skrikkeldag voor in jaartalle wat deur 4 deelbaar is byvoorbeeld 1984 en 1988.

Die Juliaanse kalender, wat op 1 Januarie begin het, is in 46 v.C. in gebruik geneem. Quintilis en Sextilis (oorspronklik die 5e en die 6e maand) is later herdoop tot Julius en Augustus, ter ere van die twee keisers. Die kalender het begin met die jaar 1, naamlik die vestiging van die stad Rome 706 jaar vroeër (753 v.C.). Wanneer daar van die stadsvestiging af bereken is, is dit beskryf as ab urbe condita (A.U.C.). Om die verwarrende tydsberekening wat met die maanalmanak ontwikkel het, in sy nuwe almanak uit te stryk, het Caesar 80 dae by die kalender vir 707 A.U.C. getel. Die jaar 46 v.C. het dus met goeie rede bekend geword as die jaar van verwarring. Die Juliaanse almanak was nog in gebruik toe Jesus gebore is. In ongeveer 450 n.C. het die regering van die Decemviri die kalender weer verander en 25 Maart as die begin van die jaar herstel. Die Christene het dit as die geboortedatum van Christus aanvaar en alle Rooms Katolieke lande het vervolgens hul jaar op 25 Maart laat begin.

Gregoriaanse kalenderhervorming

Die Juliaanse kalender was na een eeu 19 uur voor die seisoene en na 4 eeue 3 dae. Die astronomiese lente het steeds vroeër voorgekom. Teen 1582 was die verskil so groot dat die lente 10 dae te vroeg begin het (11 Maart pleks van 21 Maart, die datum was in 325 n.C. in Nicea vasgestel vir lente-ewening). Pous Gregorius XIII het toe 'n kommissie van geleerdes, onder andere Christophorus Clavius, die saak laat ondersoek en in dieselfde jaar is die Gregoriaanse kalender ingestel. Hiervolgens sou die jaar weer op 1 Januarie begin.

Om die almanak te orden, het Gregorius 10 dae afgeskaf (15 Oktober het direk op 4 Oktober gevolg) en die volgende jaar was lente-ewening weer op 21 Maart. Die pous het ook besluit om elke 4 eeue 3 dae af te skaf en elke 4 jaar 'n skrikkeljaar te maak, net soos in die Juliaanse kalender. Die eeujare was net skrikkeljare as hulle deur 400 deelbaar was, byvoorbeeld 2000 en 2 400, terwyl ŉ jaartal wat deur 4 000 deelbaar was, nie 'n skrikkeljaar was nie.

Die Gregoriaanse jaar was gemiddeld 365,242 5 dae lank - baie na aan die werklike duur van die tropiese jaar, naamlik 365,242 2 dae. Die kalenderjaar was steeds 4 minute te lank, maar dit sou 30 eeue neem voordat die fout 'n enkele dag beloop. Voor die koms van Konstantyn die Grote was die sewedagweek onbekend aan die Romeine. Hulle het wel 'n "rusdag" gehad, wat as markdag bekend gestaan het. Die dag het bepaal of 'n week 7 of 8 dae sou hê. Konstantyn het 'n dekreet uitgevaardig waarvolgens die sewedagweek van die Christene en die Jode 'n vaste instelling geword het. Die heidense name van die dae het egter behoue gebly. Die son, die maan en vyf planete, naamlik Mars, Mercurius, Jupiter, Venus en Saturnus is met die name vereer.

Die Gregoriaanse kalender is dadelik deur die Rooms-Katolieke lande (Spanje, Portugal en Italië) aanvaar. Frankryk het dit ook gou aanvaar (1584) en in Holland het die nuwe kalender se afskaffing van die 10 dae veroorsaak dat Kersfees in 1582 op 15 Desember gevier is. Die Katolieke provinsies van Duitsland en Switserland het die nuwe kalender in 1584 aanvaar, Pote in 1586 en Hongarye in 1587. In die Protestantse dele van Holland, Duitsland en Switserland het die hervorming eers in 1700 inslag gevind. Engeland en Swede het in 1752 gevolg, terwyl Rusland, Griekeland en 'n paar ander lande met ortodokse gelowe die kalender eers aan die begin van die 20e eeu aanvaar het.

Die gebruik om 25 Maart as die begin van die jaar te beskou, het nie oral maklik uitgesterf nie. In Engeland is plase en persele nog met ingang 25 Maart verhuur, en die fiskale jaar is gereël met die oog op Maart – laasgenoemde gebruik geld steeds in Suid-Afrika. Jan van Riebeeck het die nuwe kalender in 1652 saam met hom na die Kaap gebring. Toe Brittanje en sy kolonies 'n eeu later die Gregoriaanse kalender aanvaar het, het die verskil tussen die ou en die nuwe kalenders reeds 11 dae beloop. Dit is reggestel deur al die datums tussen 3 en 13 September 1752 weg te laat - die mees onlangse stap in die mens se poging om tyd te verstaan en te bemeester.

Christelike kalender

Toe Julius Caesar keiser word, het sy amp, soos die gebruik was, ook die geestelike leierskap ingesluit (pontifex maximus). Hy het die ampte geskei en die kalender die geestelikes se verantwoordelikheid gemaak. Die priesters moes die fees- en vastye, asook die begin van maande en jare bepaal. Die vroeë Christene was verdeeld oor die viering van Pase. Sommige het hul Pase gevier op die dag van Christus se kruisiging, naamlik 14 Nisan (April in die Hebreeuse maankalender).

Aanhangers van die teorie, veral uit Klein-Asië, is kwartodesimane genoem. Die Romeinse Christene het dit op die volgende Sondag, die dag na lente-ewening gevier omdat hulle gewoond was aan 'n sonalmanak. Die Paasdatum het 'n hewige twispunt geword en Konstantyn die Grote het in 325 n.C. 'n vergadering van kerkleiers in Nicea (vandag Iznik, suidoos van Istanboel) byeengeroep om 'n kerklike Paasdatum te bepaal. Daar bestaan egter geen dokumente van die gebeurtenis, wat in sekere kringe beskou word as die eerste kerklike sinodesitting, nie.

Die Paasdatum is op die vergadering vasgestel op die eerste Sondag na volmaan op 21 Maart (of net daarna). Daar is naamlik besluit dat lente-ewening in die Noordelike Halfrond altyd op 21 Maart sou val. Die vroegste datum waarop Pase kan voorkom, is 22 Maart (1818 en weer in 2285) en die laatste 25 April (1886,1943 en weer in 2038). Dit kan dus op 35 verskillende datums val. Omdat die werklike elliptiese maanwenteling te ingewikkeld is om toegepas te word, word Pase bepaal volgens die sogenaamde kerklike maan, wat ook afwyk van die gemiddelde maan. Pase het derhalwe soms op die verkeerde datum geval. In 1974 was Saterdag, 6 April, byvoorbeeld volmaan. Sondag, 7 April, moes Pase gewees het, maar dit is eers op 14 April gevier.

Ook die kerklike bepaling van die astronomiese lente op 21 Maart was nie waterdig nie. In 1972 en 1973 het dit naamlik op 20 Maart gebeur. Vanweë die kerklike kalender se gebrek aan akkuraatheid en ook omdat die Rooms-Katolieke Kerk nooit die bepalings streng nagevolg het nie, is Pase gereeld op die verkeerde dag gevier. Namate die Christelike godsdiens in verskeie wêrelddele gevestig is, het die kwessie van die Paasdatum weer opgeduik. Hoe sou Christene in Engeland byvoorbeeld weet wanneer volmaan in vreemde weersomstandighede in Klein-Asië gesien is? In 1300 A.U.C. (dit wil sê sedert die stigting van Rome) het pous Johannes I die priester Dionysius Exiguus (Dennis die Kleine) opdrag gegee om die saak reg te stel.

Dionysius het tabelle opgestel met datums vir volmaan en Opstandingsondag (dit is vervat in bylaes tot die Common Prayer Book van die Church of England), maar dit is blote wegwysers, want ook in die geval was die Paasdatum nie altyd korrek nie. Exiguus se ander opdrag was om 'n jaartal vir die geboorte van Christus te bepaal. Die ab se berekeninge was egter foutief ten opsigte van die jaar nul vanweë die kalender se voortdurende verandering. Sy voorstel aan die Pous het egter 'n nuwe tydvak ingelui. Hoewel geen bewys daarvoor gevind kan word nie, word aanvaar dat die terme voor Christus (v. C.) en na Christus (n.C.) aan hom toegeskryf kan word. Die eerste inskrywing met Anno Domini agterna is in die 10e eeu van die Christelike jaartelling gedoen deur Johannes Scriptomarius. Die Christelike jaartelling is dus nie so lank in gebruik soos die Juliaanse kalender nie.

Paasdatums van 1980 tot en met 1999:

Datum	Datum
6 April 1980	15 April 1990
19 April 1981	31 Maart 1991
11 April 1982	19 April 1992
3 April 1983	11 April 1993
22 April 1984	3 April 1994
7 April 1985	16 April 1995
30 Maart 1986	7 April 1996
19 April 1987	30 Maart 1997
3 April 1988	12 April 1998
26 Maart 1989	4 April 1999

Kalenderhervorming

Hoewel die bestaande kalender goed funksioneer, het dit inherente onreëlmatighede wat sosiale en ekonomiese probleme veroorsaak. Vanweë die ongelyke getal dae in die maande, naamlik tussen 28 en 31, wissel die werkdae van 24 tot 27. Dit bring noodwendig produksieverskille mee wat statistiese vergelykings bemoeilik. 'n Bepaalde datum, byvoorbeeld 4 Oktober, val elke jaar op 'n ander weekdag. Ingewikkelde berekenings of selfs ŉ sogenaamde ewigdurende kalender is nodig om die probleem te oorkom.

So 'n kalender is reeds in die 18e eeu ontwerp vir honderde jare in die toekoms. Dit kan of in tabelvorm uitgegee word, of met ŉ meganiese funksie. In laasgenoemde geval kan die funksies so ingewikkeld word dat dit met die meganiese funksie van 'n horlosie vergelyk kan word.

Die Italianer Mastrofini het in 1834 reeds voorgestel dat die laaste dag van die jaar los staan van die weke sodat die oorblywende 364 dae in presies 52 weke ingedeel kon word. Die skrikkeldag elke vier jaar sou ook los staan van die weke. So ŉ reëling sou meebring dat ŉ bepaalde datum elke jaar op dieselfde weekdag val. In 1849 het die Franse filosoof Auguste Comte (1798-1857) 'n vaste kalender van 13 maande voorgestel. Die nuwe maand, Sol (son), sou tussen Junie en Julie ingepas word en elke maand sou 28 dae hê.

Die oorblywende dag (29 Desember), asook die skrikkeldag (29 Junie) sou los staan van die weekdae. Volgens die indeling sou elke maand uit vier weke bestaan en die datums sou op dieselfde weekdae val. Comte se kalender sou net een nadeel gehad het.

Aangesien dertien nie deur heel getalle deelbaar is nie, sou die kwartaalindelings onreëlmatig gewees het. Dit sou ook moeilik gewees het om met 1/13 breuk te werk by die berekening van maandelikse salarisse, rente, ensovoorts. Die Franse astronoom Camille Flammarion (1842- 1925) het op sy beurt 'n ewigdurende kalender van 12 maande, gebaseer op die kwartaal, geformuleer. Elke kwartaal het uit 3 maande van onderskeidelik 31,30 en 30 dae bestaan. ŉ Bykomende dag, 31 Desember, het los gestaan van die weke en met skrikkeljaar was 31 Junie eweneens los van die ander datums. Die maande sou nie ewe lank wees nie en sou ook nie 'n gelyke aantal weke hê nie.

So 'n universele kalender sou egter nogtans 'n groot verbetering op die huidige gewees het omdat elke maand dieselfde aantal werkdae en Saterdae sou hê. Spesifieke datums sou boonop maandeliks vergelykbaar gewees het. Die kwartale sou ook identies gewees het, naamlik 13 weke van 91 dae, en die eerste maand van elke kwartaal sou op 'n Sondag begin het, die tweede op 'n Woensdag en die derde op 'n Vrydag.

Kalenderwysigings is in die afgelope eeu reeds verskeie kere deur kommissies van die Verenigde Volke oorweeg, maar geeneen is nog aanvaar nie weens druk van godsdienstige groepe. Daarteenoor het die vasstelling van 'n Paasdatum min weerstand uitgelok. Tans is die moontlikheid vir kalenderhervorming weer daar, aangesien die Wêreldraad van Kerke intussen sy besware teruggetrek het.

Januarie	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
Februarie	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
Maart	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
April	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Mei	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
Junie	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Julie	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
Augustus	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
September	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Oktober	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
November	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Desember	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

Sien ook

Bronnelys

Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409540

Eksterne skakels