Boris Pasternak

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Boris Pasternak
Sowjetse posseël uit 1990 wat Boris Pasternak uitbeeld.
Sowjetse posseël uit 1990 wat Boris Pasternak uitbeeld.
Beroep Digter, skrywer
Nasionaliteit Russies, Sowjet
Belangrike toekennings Nobelprys vir Letterkunde (1958)
Geboortenaam Boris Leonidowitsj Pasternak
Gebore 10 Februarie [O.S. 29 Januarie] 1890
Oorlede 30 Mei 1960

Boris Leonidowitsj Pasternak (Russies: Бори́с Леони́дович Пастерна́к; 10 Februarie [O.S. 29 Januarie] 1890 – 30 Mei 1960) was ’n Russiese digter, romanskrywer en letterkundige vertaler.

In sy vaderland is Pasternak se bloemlesing, My suster – die lewe, een van die invloedrykste versamelings wat nog in Russies gepubliseer is en sy vertalings van toneelstukke van Goethe, Schiller en Shakespeare is steeds gewild by Russiese gehore.

Buite Rusland is Pasternak die bekendste vir sy roman Dokter Zjiwago, wat afspeel in die laaste jare van tsaristiese Rusland en die eerste jare van die Sowjetunie. Dit is in Rusland verbied en uit die land na Italië gesmokkel waar dit in 1957 die eerste keer in Italiaans deur Giangiacomo Feltrinelli se Milaanse uitgewery Feltrinelli gepubliseer is as Il Dottor Zivago.

Die Nobelprys vir Letterkunde is die volgende jaar aan Pasternak toegeken[1] – die gebeure het die Kommunistiese Party van die Sowjetunie sowel verneder as woedend gemaak. Te midde van ’n geweldige veldtog teen hom deur die KGB en die Sowjet-skrywersunie het Pasternak teensinnig ingestem om die prys van die hand te wys. In sy brief aan die Nobel-komitee het Pasternak gesê die reaksie van die Sowjet-staat was die enigste rede vir sy besluit om nie die prys te aanvaar nie.

Teen die tyd dat hy in 1960 aan longkanker oorlede is, het die veldtog teen hom die internasionale geloofwaardigheid van die Sowjetunie geweldige skade berokken. Hy is vandag steeds ’n belangrike figuur in die Russiese letterkunde. Boonop is tegnieke wat die eerste keer deur Pasternak gebruik is, later voortgesit, uitgebrei en verfyn deur Aleksandr Solzhenitsyn en ander Sowjet-andersdenkendes.

In 1965 is ’n Hollywoodse rolprent met die Engelse titel Doctor Zhivago gemaak wat losweg op die boek gebaseer is met David Lean as regisseur en Omar Sharif in die naamrol. Dit was dekades lank gewild en is sedert 2010 die agtste mees winsgewende rolprent van alle tye in Amerika as inflasie in ag geneem word.[2]

Vroeë lewe[wysig | wysig bron]

Boris, Josephine, Lydia en Alexander Pasternak in 1914. ’n Skildery deur Leonid Pasternak.
Boris (links) en sy broer. ’n Skildery deur hul pa, Leonid Pasternak.

Pasternak is op 10 Februarie (ou styl 29 Januarie) 1890 in Moskou in ’n ryk Russiese Joodse gesin gebore wat die Russies-Ortodokse geloof aanvaar het.[3] Sy pa was die post-impressionistiese skilder Leonid Pasternak, ’n professor aan die Moskouse Skool van Skilder- en Beeldhoukuns en Argitektuur. Sy ma, Rosa Kaufman, was ’n konsertpianis. Kort voor sy geboorte het sy ouers die Ortodokse Kerk verlaat vir Tolstojaanse Christenskap (geskoei op die Christelike oortuigings van die Russiese skrywer Leo Tolstoi). Tolstoi was nie net ’n groot gesinsvriend nie – Pasternak het later onthou "my pa het sy boeke geïllustreer, hom besoek, hom eerbiedig en . . . die hele huis was vervul met sy gees."[4]

Bekendes soos Sergei Rachmaninoff was gereelde besoekers in die Pasternak-huis en Boris wou eers ’n musikant word, maar in 1910 het hy skielik na Duitsland vertrek en aan die Universiteit van Marburg begin studeer.

Loopbaan[wysig | wysig bron]

Vroeë loopbaan[wysig | wysig bron]

Pasternak in sy twintigs.

Pasternak het net voor die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog na Rusland teruggekeer en later daardie jaar is sy eerste digbloemlesing gepubliseer. Tydens die oorlog het hy werk en opleiding gedoen by ’n chemiese fabriek naby Perm, en dit het waarskynlik ’n goeie agtergrond verskaf vir sy roman van jare later, Dokter Zjiwago.

Anders as sy familie en baie van sy beste vriende het hy Rusland nie verlaat ná die Oktober-rewolusie nie. Die lewe het egter gou moeilik geraak: Daar was groot kos- en brandstoftekorte en die lewe van veral die "bourgeois"-intelligentsia was onseker. Dit was ook feitlik onmoontlik om werk gepubliseer te kry.

Pasternak (tweede van links) saam met vriende.

Toe sy bloemlesing My suster – die lewe eindelik in 1921 gepubliseer is, het dit ’n rewolusie veroorsaak in Russiese digterskringe. Pasternak het die model geword vir jonger digters en die werk van ander digters grootliks beïnvloed. Daarna het nog gedigte van wisselende gehalte gevolg, asook sy meesterstuk, Skeuring. Nadat Josef Stalin aan die bewind gekom het, het Pasternak toenemend gevoel sy kleurryke styl bots met die diktator se voorskrifte vir sosialistiese realisme. Hy het sy gedigte meer aanvaarbaar vir die sensors probeer maak deur vroeëre gedigte te herskryf en twee lang gedigte oor die 1905-rewolusie te skryf.

Teen 1932 het Pasternak sy styl aansienlik verander om dit byval te laat vind by die Sowjet-publiek en hy het sy nuwe versameling gepas Die Tweede Geboorte genoem. Hoewel sy Kaukasiese gedigte so briljant soos sy voriges was, het dit sy oorsese gehoor, wat grootliks uit anti-kommunistiese vlugtelinge bestaan het, vervreem. Hy het sy styl en taal selfs verder vereenvoudig vir sy volgende versameling, Vroeë treine (1943). Dit het daartoe aanleding gegee dat sy voormalige beskermheer, Vladimir Nabokov, hom spottenderwys ’n "huilende Bolsjewis" en "Emily Dickinson in ’n broek" genoem het.

Vertaalwerk[wysig | wysig bron]

Omdat hy traag was om hom verder aan te pas by sosialistiese realisme, het Pasternak hom tot vertaalwerk gewend. Hy het gou lof ontvang vir vertalings van Goethe en ander bekende oorsese skrywers se werke.

Sy vertalings van baie van Shakespeare se werke is vandag nog gewild by Russiese gehore. Sy teenstanders het hom egter daarvan beskuldig dat hy Shakespeare "pasternakiseer".

Die Groot Suiwering[wysig | wysig bron]

Boris Pasternak met sy gesin, 1920's.

Tydens die latere 1930's het Pasternak al hoe meer ontnugter geraak met kommunisme. Hy het ’n goeie vriend van Anna Achmatowa en Osip Mandelstam gebly. Mandelstam het sy skerp veroordeling van Stalin, die Stalin-epigram, ook bekend as die Kremlinse Hooglander, aan Pasternak voorgedra kort nadat hy dit in April 1934 geskryf het. Daarna het Pasternak vir Mandelstam gesê: "Ek het dit nie gehoor nie, jy het dit nie aan my voorgedra nie, want jy weet baie vreemde en verskriklike dinge gebeur nou: Hulle het mense begin oplaai. Ek is bevrees die mure het ore en dalk kan selfs hierdie banke aan die boulevard luister en stories vertel. So kom ons gee voor ek het niks gehoor nie."[5]

Op die aand van 14 Mei 1934 is Mandelstam in sy huis gearresteer met ’n lasbrief geteken deur die hoof van die NKWD. Pasternak was verskriklik ontsteld en het vas geglo mense sou dink hy het Mandelstam verraai. Hy het waansinnig van mens tot mens gejaag en vir almal vertel dat hy nie te blameer is vir Mandelstam se verdwyning nie.[5]

Pasternak was op verskeie geleenthede oortuig daarvan dat hy ook gearresteer sou word, maar dit het nooit gebeur nie. Blykbaar het Stalin sy naam geskrap van ’n lys van mense wat tydens die Suiwering gearresteer moes word. Volgens Pasternak self het Stalin gesê: "Los hierdie man met sy kop in die wolke uit."[6] Volgens Stalin se biograaf, Simon Sebag Montefiore, was Stalin goed bewus daarvan dat Pasternak, Mandelstam en Michail Boelgakof genieë was, maar tog het hy gelas dat hul werk nie gepubliseer word nie. Omdat Pasternak en Boelgakof Stalin nie openlik aangeval het nie, is hulle nooit gearresteer nie.[7]

Die Tweede Wêreldoorlog[wysig | wysig bron]

Toe oorlog uitbreek tussen Nazi-Duitsland en Rusland, was Pasternak verheug. Teen die einde van die oorlog in 1945 was daar nie net hoop dat die Sowjetunie se burgers die einde sou sien van die verwoesting van die Nazi's nie, maar ook van Stalin se suiwerings.

Verseëlde treine het egter groot getalle gevangenes na die Goelag begin vervoer. Van hulle was Nazi-meelopers, maar die meeste was gewone Sowjet-offisiere en –mans. Pasternak het toegekyk hoe troepe van Nazi-gevangenekampe direk na Sowjet-konsentrasiekampe vervoer word – ook Jode en Russiese vlugtelinge wat na die Sowjetunie teruggekeer het vanweë die belofte van amnestie. Duisende van die mense was onskuldige burgers – hele etniese groepe is na Siberië gestuur.[8]

Olga Iwinskaja[wysig | wysig bron]

In Oktober 1946 het die getroude Pasternak vir Olga Iwinskaja, ’n enkelma wat by die letterkundetydskrif Nowi Mir gewerk het, ontmoet. Hy was diep geraak deur die ooreenkoms tussen haar en sy eerste liefde[9] Pasternak het vir haar verskeie van sy gedigte en vertalings gegee. Dit was die begin van ’n buite-egtelike verhouding wat vir die res van Pasternak se lewe sou duur.

Op Pasternak se aandrang het sy haar werk by Nowi Mir bedank omdat dit bemoeilik is deur hul verhouding. Hy het haar begin leer om gedigte te vertaal. Dit het Pasternak eindelik meer tyd gegee om aan Dokter Zjiwago te werk.

Dokter Zjiwago[wysig | wysig bron]

Boris aan die Oossee. ’n Skildery deur sy pa, Leonid Pasternak, 1910's.

Hoewel hy in die 1910's en 1920's reeds dele daarvan geskryf het, is Dokter Zjiwago eers in 1956 voltooi, ná Stalin se dood tydens die bewind van Nikita Chroesjtsjof. Pasternak het die roman aan Nowi Mir voorgelê, wat dit afgekeur het weens die openlike verwerping van sosialistiese realisme.[10] Die skrywer was blykbaar meer bekommerd oor die welstand van individuele karakters as oor die "vooruitgang" van die gemeenskap. Sowjet-sensors het ook dele beskou as anti-kommunisties, veral die kritiek teen Stalin en verwysings na die Goelag.

Kort daarna het Pasternak en Iwinskaja gereël dat die roman uit die land gesmokkel word. In 1957 het ’n Italiaanse multibiljoenêr-uitgewer aangekondig dat sy maatskappy die roman in Italiaans sou publiseer. Ondanks herhaalde versoeke van besoekende Sowjet-afgevaardigdes is voortgegaan met die publikasie. Gedeeltelik vanweë Sowjet-besware teen die boek, het Dokter Zjiwago onmiddellik ’n treffer geword in die nie-kommunistiese wêreld. Die eerste Engelse vertaling het in Augustus 1958 gevolg en was langer as 50 jaar die enigste Engelse uitgawe.

Hoewel geen Sowjet-resensent die boek gelees het nie, het die Sowjet-skrywersunie ’n verhoor met geslote deure gehou en Pasternak uit die unie verban. Hulle het ook ’n petisie aan die Politburo gestuur waarin hulle eis dat Pasternak sy Sowjet-burgerskap ontneem en na die Weste verban word.

Nobelprys[wysig | wysig bron]

Boris Pasternak, 1958.

Terwyl die roman boaan trefferlyste geboer het, het die Britse MI6 en die Amerikaanse CIA met ’n operasie begin om te verseker dat Dokter Zjiwago aan die Nobel-komitee voorgelê word. As Pasternak die Nobelprys sou wen, sou dit die internasionale geloofwaardigheid van die Sowjetunie ernstig skade berokken. ’n Manuskrip van die boek is in die hande gekry en ’n paar eksemplare is in die geheim in Russies gedruk. Dit is net voor die afsnydatum aan die verbaasde beoordelaars voorgelê.[11][12]

Op 23 Oktober 1958 is aangekondig dat Pasternak die Nobelprys vir Letterkunde gewen het. Dieselfde dag het die Letterkunde-instituut in Moskou daarop aangedring dat al sy studente ’n petisie onderteken wat Pasternak en sy roman veroordeel. ’n "Spontane" demonstrasie is ook gehou om te eis dat Pasternak verban word.[13] Die KGB het Pasternak se datsja in Peredelkino omsingel. Hulle het nie net gedreig om hom te arresteer nie, maar ook om sy geliefde Olga na die Goelag te stuur. Daar is ook op gesinspeel dat as hy na Stockholm sou reis om die prys in ontvangs te neem, hy nie weer in die land toegelaat sou word nie.

Pasternak het ’n telegram aan die Nobel-komitee gestuur waarin hy die prys van die hand wys weens die reaksie in die Sowjetunie.[14] Die Sweedse Akademie het aangekondig: "Dit verander natuurlik nie die geldigheid van die prys nie. Die Akademie moet egter aankondig dit spyt hulle dat die oorhandiging van die prys nie kan plaasvind nie."[15]

Ondanks sy besluit om die prys van die hand te wys, is Pasternak daarna steeds in die pers veroordeel. Danksy ’n brief wat hy aan Chroesjtsjof geskryf het, waarin hy pleit dat verbanning sy dood sou kos, en die bemiddeling van die Indiese eerste minister is Pasternak nie verban nie.

Intussen het Bill Mauldin, ’n Amerikaanse spotprenttekenaar, ’n spotprent geteken waarin die Sowjet-veldtog teen Pasternak uitgebeeld word. In die spotprent sê Pasternak in die Goelag aan ’n ander gevangene: "Ek het die Nobelprys vir Letterkunde ontvang. Watter misdaad het jy gepleeg?" Die spotprent het ’n Pulitzerprys in 1959 gewen.[16]

Laaste jare[wysig | wysig bron]

In sy gedigte ná Dokter Zjiwago ondersoek Pasternak die universele vrae van die liefde, onsterflikheid en hereniging met God.[17][18] Pasternak het sy laaste volledige boek, Wanneer dit opklaar, in 1959 geskryf.

In die somer van 1959 het Pasternak begin skryf aan Die blinde skoonheid. Hy het egter siek geword en is op 30 Mei 1960 dood aan longkanker voor dit voltooi is. Hy is daarna steeds veroordeel in die Sowjetunie tot met Michail Gorbatsjof se perestroika in die 1980's.

In 1988, nadat dit dekades lank met samizdat versprei is, is Dokter Zjiwago as ’n reeks in die letterkundetydskrif Nowi Mir gepubliseer.[19] In Desember 1989 is Ewgeni Borisowitsj Pasternak toegelaat om na Stockholm te reis om sy pa se Nobelmedalje in ontvangs te neem.[20]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. "The Nobel Prize in Literature 1958" (in Engels). Nobelprize.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Julie 2018. Besoek op 7 Oktober 2017.
  2. "Doctor Zhivago" (in Engels). Box Office Mojo. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Julie 2019. Besoek op 20 Januarie 2010.
  3. Pasternak-biografie
  4. Pasternak (1959) p 25
  5. 5,0 5,1 Ivinskaya (1978) pp61-63
  6. Ivinskaya (1978) p 133.
  7. Simon Sebag Montefiore, Stalin: Court of the Red Tsar, p 98.
  8. Ivinskaya (1978) p 75.
  9. Ivinskaya (1978) bll. 12, 395, voetnoot 3.
  10. Dokter Zjiwago: Brief aan Boris Pasternak van die redakteurs van Nowi Mir. Daedalus, Vol. 89, No. 3, The Russian Intelligentsia (Somer, 1960), pp. 648–668
  11. How the CIA won Zhivago a Nobel
  12. The Plot Thickens A New Book Promises an Intriguing Twist to the Epic Tale of 'Doctor Zhivago'
  13. Ivinskaya (1978), bll. 223-224.
  14. Ivinskaya (1978), p 232.
  15. Frenz, Horst (ed.) (1969). Literature 1901–1967. Nobel Lectures. Amsterdam: Elsevier. {{cite book}}: |author= has generic name (hulp) (Via "Nobel Prize in Literature 1958 – Announcement". Nobelstigting. Besoek op 24 Mei 2007.)
  16. Bill Mauldin Beyond Willie and Joe (Library of Congress)
  17. Hostage of Eternity: Boris Pasternak Geargiveer 27 September 2006 op Wayback Machine (Hoover Institution)
  18. Conference set on Doctor Zhivago writer (Stanford Report, 28 April 2004)
  19. Inhoud van Nowi Mir (ru)
  20. "Boris Pasternak: The Nobel Prize. Son's memoirs". (Engelse Pravda, 18 Desember 2003)

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]

Wikiquote het 'n versameling aanhalings deur of oor Boris Pasternak.