Essenhout

Essenhout
	E. capensis f. meyeri in die Manie van der Schijff Botaniese Tuin, Pretoria
Bewaringstatus
	; Veilig (IUCN 3.1)
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:	Eukaryota
Koninkryk:	Plantae
Klade:	Tracheofiete
Klade:	Angiospermae
Klade:	Eudicots
Klade:	Rosids
Orde:	Sapindales
Familie:	Meliaceae
Genus:	Ekebergia
Spesie:	E. capensis
Binomiale naam
	Ekebergia capensis; Sparrm., (1779)
Sinonieme
	Sorindeia doeringii Engl. & K.Krause; Charia chevalieri C.DC.; Charia indeniensis A.Chev.; Ekebergia buchananii Harms; Ekebergia chevalieri (C.DC.) Harms; Ekebergia complanata Baker f.; Ekebergia dahomensis A.Chev.; Ekebergia holtzii Harms; Ekebergia indeniensis (A.Chev.) Harms ex Engl.; Ekebergia meyeri C.Presl ex C.DC.; Ekebergia mildbraedii Harms; Ekebergia petitiana A.Rich.; Ekebergia senegalensis A.Juss.; Trichilia capensis (Sparrm.) Pers.; Trichilia ekebergia E.Mey. ex Sond.; Trichilia rueppelliana Fresen.;

Die essenhout (Ekebergia capensis) of esseboom is 'n immergroen tot halfbladwisselende boom in die mahonie-familie wat wydverspreid in die sub-Sahara voorkom. Dit groei tot 20 meter hoog en word in Suid-Afrika in kus- en bergwoude van Knysna af deur KwaZulu-Natal tot in Mpumalanga en Limpopo aangetref. Die boom se FSA-nommer is 298.^[2]

Verspreiding

In Suid-Afrika is die boom inheems in KwaZulu-Natal, Limpopo, Mpumalanga en die Oos-Kaap.^[3] In die res van Afrika is die boom inheems in Angola, Benin, Botswana, Burkina Faso, Burundi, die Caprivistrook in Namibië, Demokratiese Republiek die Kongo, Eritrea, Eswatini, Ethiopië, Gambië, Ghana, Guinee, Guinee-Bissau, Ivoorkus, Kameroen, Kenia, Liberië, Malawi, Mali, Mosambiek, Nigerië, Rwanda, Senegal, Sentraal-Afrikaanse Republiek, Soedan, Tanzanië, Togo, Uganda, Zambië en Zimbabwe.

Beskrywing

Die boom word baie groot en die groot, donkergoen blare is saamgesteld. Elkeen bestaan uit drie tot vyf pare blaartjies en 'n enkele eindblaar. Die vrug is ongeveer 1.5 cm in deursnee en bevat tot vier sade. In Engels staan die boom bekend as die Cape ash of Dogplum. Die spesie word nie bedreig nie en geniet ook nie amptelike beskerming nie. Die boom word algemeen as straatversiering aangeplant.

Dit is 'n gasheerplant vir die skoenlapper Charaxes brutus natalensis^[4]

Ontdekking

Die spesie is in die Essenbosch 33°57′26″S 24°24′53″O / 33.95722°S 24.41472°O / -33.95722; 24.41472 naby die huidige Kareedouw deur Sweedse natuurkundiges ontdek. Thunberg se reisverslae van 19 November 1772 en 20 November 1773 meld onderskeidelik:^[5]

... arriveer te Essebosch, 'n voortreflike bos geleë in 'n byna plat en gelyk landskap en, ... ons tog is hervat tot by Essebosch, 'n fraai en pikante bos wat sy naam aan die groot Essenbome, Ekebergia capensis, te danke het wat daar gegroei het, waarvan die blaar 'n sterk ooreenkoms met die Europese es, Fraxinus, toon. Groot vyebome, Ficus capensis, waarvan die vrugte deur die bobbejane gevreet word, was ook hier algemeen.

In Sparrman se Kaapse reisverslag van November 1775 beskryf hy die trekskof deur die Langkloof na Tsitsikamma en die Seekoeirivier, waarin hy meld:^[6]

Op die 1ste November het ons vertrek met Krommerivier as bestemming, so genoem weens die baie kronkels wat dit in die nou dal vorm. Die rivier was opgeslik, en ook in ander opsigte moeilik begaanbaar, sodat ons dit 8 keer moes oorsteek voor ons Essenbosch op die volgende dag, die 2de November kon bereik. Die naam Essenbosch verwys naamlik na 'n strook oewerbos aan die Essenrivier, wat soos die boom, sy naam aan die Esse of Esboom ontleen.

Hierdie boom verteenwoordig 'n volkome nuwe genus, en is deur my beskryf in die Transaksies van die Koninklike [Sweedse] Wetenskapsakademie, onder die naam Ekebergia Capensis, ter ere van die heer Karel Gustavus Ekeberg, Genoot van die Koninklike Wetenskapsakademie en Ridder van die Orde van Vasa, wat die aanleiding vir my huidige reis was, en wat deur sy geesdrif vir natuurgeskiedenis en sy bemoeienis om die onderwerp te bevorder, 'n gepaste begunstigde vir die verering is.

Ander name

Amharies: Lol, Sombo
Lozi: Munyonga, Mungombayami
Noord-Sotho: Mmidibidi
Swazi: umNyamatsi
Tsonga: Nyamaru
Xhosa: umGwenyezinja
Zoeloe: umNyamathi, uVungu, uManaye, umGwenya-wezinja, uSimanaye

Fotogalery

Stam van 'n groot eksemplaar
Bloeiwyse en stam
Loof, blomme en vrugte
Saamgestelde blare en vrugte
Vrugte van 'n boom op die Timbavati-oewer, Krugerwildtuin

Sien ook

Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome

Verwysings

↑ https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:578362-1
↑ Van Wyk, Piet (2008). Field guide to the TREES of the Kruger National Park. Kaapstad: Struik. p. 119. ISBN 978-1-77007-759-1.
↑ http://redlist.sanbi.org/species.php?species=961-1
↑ "Species". ABDB.
↑ Skead, C. J.; Manning, J. C.; Anthony, N. C. (2009). "Historical plant incidence in southern Africa: A collection of early travel records in southern Africa – 9 Langkloof" (PDF). Strelitzia (SANBI). 24: 151. Besoek op 13 Julie 2022.
↑ Sparrman, Anders (1785). A voyage to the Cape of Good Hope. Volume I. Londen: G.G.J. & J. Robinson. p. 311.

Bron

Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8

[1] ttps://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:578362-1

[PvanWyk-2] Van Wyk, Piet (2008). Field guide to the TREES of the Kruger National Park. Kaapstad: Struik. p. 119. ISBN 978-1-77007-759-1.

[3] ttp://redlist.sanbi.org/species.php?species=961-1

[4] "Species". ABDB.

[ske1-5] Skead, C. J.; Manning, J. C.; Anthony, N. C. (2009). "Historical plant incidence in southern Africa: A collection of early travel records in southern Africa – 9 Langkloof" (PDF). Strelitzia (SANBI). 24: 151. Besoek op 13 Julie 2022.

[spar1-6] Sparrman, Anders (1785). A voyage to the Cape of Good Hope. Volume I. Londen: G.G.J. & J. Robinson. p. 311.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Essenhout

E. capensis f. meyeri in die Manie van der Schijff Botaniese Tuin, Pretoria
Bewaringstatus
Veilig (IUCN 3.1)
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:	Eukaryota
Koninkryk:	Plantae
Klade:	Tracheofiete
Klade:	Angiospermae
Klade:	Eudicots
Klade:	Rosids
Orde:	Sapindales
Familie:	Meliaceae
Genus:	Ekebergia
Spesie:	E. capensis
Binomiale naam
*Ekebergia capensis* Sparrm., (1779)
Sinonieme
Sorindeia doeringii Engl. & K.Krause Charia chevalieri C.DC. Charia indeniensis A.Chev. Ekebergia buchananii Harms Ekebergia chevalieri (C.DC.) Harms Ekebergia complanata Baker f. Ekebergia dahomensis A.Chev. Ekebergia holtzii Harms Ekebergia indeniensis (A.Chev.) Harms ex Engl. Ekebergia meyeri C.Presl ex C.DC. Ekebergia mildbraedii Harms Ekebergia petitiana A.Rich. Ekebergia senegalensis A.Juss. Trichilia capensis (Sparrm.) Pers. Trichilia ekebergia E.Mey. ex Sond. Trichilia rueppelliana Fresen.^[1]