Lusaka

Lusaka
Kaart	Vlag
	Wapen
Land	Zambië
Provinsie	Lusaka
Koördinate	15°25′S 28°17′O
Gestig op	1905
Oppervlakte:
- Totaal	70 vk km
Hoogte bo seevlak	1 300 m
Bevolking:
- Totaal (2007)	1 267 458
- Bevolkingsdigtheid	18nbsp;107/vk km
- Metropolitaanse gebied	3 100 000
Tydsone	UTC +2
Burgemeester	Robert Chikwelete

Lusaka is die hoofstad van Zambië sedert 24 Oktober 1964 en sedert 1935 van Noord-Rhodesië toe dit Livingstone vervang het.

Die stad het 'n betreklike koel klimaat weens sy hoogte bo seespieël. Dit is die middelpunt van die noord-suid-spoorlyn en oos-wes-hoofpad. Lusaka is gestig in 1905 om die loodmyn op Kabwe (voorheen Broken Hill) te bedien. Die vernaamste geboue is die Nasionale Vergadering, die president se Staatshuis, 'n Anglikaanse katedraal (1957) en die nasionale argief. Die Universiteit van Zambië (1965) is hier gesetel.

Ekonomie

Lusaka is die sentrum van 'n ryk landbougebied vir katoen, mielies, tabak en suiwelprodukte. Van die nywerhede sluit 'n motoraanleg en tekstielfabriek in. Dit is ook die land se middelpunt van administrasie en die bankwese. Ander vervaardigingsbedrywe is onder meer sement, chemikalieë, insekdoders, klerasie, metaal en plastiekprodukte.

Bevolking

Die stad se inwonertal was in 2009 'n geskatte 1 420 054, vergeleke met 1 084 703 tydens die 2000-sensus. Die bevolking van die stedelike gebied het selfs vinniger toegeneem van 2000 se sensussyfer van 1 620 000 in 2000 tot 'n geskatte 2 851 411 in 2009. Omdat die stedelike gebied noordwaarts tot in die Sentrale Provinsie strek, is dié syfer meer as die provinsie Lusaka se geskatte inwonertal in 2009 van 1 800 339. Lusaka se inwonertal het eers ná onafhanklikwording dié van die twee groot stede van die Koperstreek, Ndola en Kitwe, verbygesteek. Volgens die 1961-sensus was die hoofstad se bevolking 75 840, waarvan 11 800 blankes was, terwyl Kitwe destyds 85 700 inwoners gehad het, onder meer 10 400 blank.

Geskiedenis

Die naam Lusaka kom van die dorpie van 'n Lenje-hoofman wat in die omgewing geleë was toe die spoorlyn die plek in 1906 bereik het. Buiten die dorpie, was die gebied ylbevolk en nog so ongetem dat leeus die aand na die syspoor aangelê is, talle osse so te sê onder die rangeerlokomotief doodgebyt het. Kort op die hake van die spoorlyn het sendelinge gekom en toe Afrikaanssprekendes uit die voormalige Boererepublieke wat hulle heenkome tydens die Tweede Vryheidsoorlog verloor het. Die eerste handelsaak was 'n winkel wat in 1908 opgerig is van wattel en pleister.

Die nedersetting het snel ontwikkel en is in 1913 tot dorp verklaar, maar toe die Eerste Wêreldoorlog uitbreek, het uitbreiding van 1915 tot 1929 so te sê stilgestaan. Eintlik was die ligging nie geskik vir 'n dorp nie, want tydens die droë seisoen was daar geen oppervlakwater nie en tydens die reënseisoen het dit gereeld oorstroom. Nietemin het inwoners die koloniale administrasie in 1930 oortuig om die regeringsetel van Livingstone af hierheen te verskuif omdat Lusaka so sentraal geleë is. Die regering het ingestem en 'n geringe opbloei in bouwerk het toe begin met die middedorp wat toe na 'n hoërliggende deel oos van die spoorlyn en die Great North Road, wat in Lusaka as Cairo Road bekend staan, geskuif het. Government House (deesdae State House) en die kantoor van die British South Africa Company is in 'n Georgiaanse styl opgerig en in 'n deel wat as "Snobs' Hille" bekend gestaan het. In 1933 het die goewerneur opgemerk: "Dit is … redelik duidelik … dat die mees afskuwelike geboue oraloor Lusaka verrys."

Die Manda Hill-inkopiesentrum in Lusaka huisves talle Suid-Afrikaanse winkels. Dit lê naasaan die Great East Road.

In 1935 word die dorp amptelik die hoofstad van Noord-Rhodesië. Ná die Tweede Wêreldoorlog het duisende nedersetters uit veral Groot-Brittanje en Suid-Afrika die land binnegestroom en so het die uitgestrekte, onsamehangende voorstede, sakegebiede en administrasiegeboue ontstaan wat die stad vandag nog kenmerk. Selfs in 1960 het Lusaka nog nie 'n spoelrioleringstelsel gehad nie en moes die inwoners hulle op nagwaens verlaat. Volgens 1951 se sensus was die blanke inwonertal toe 4 668 en tien jaar later 11 800 uit 'n totale bevolking van 75 840.

Op 9 September 1960 het die Britse koningin Lusaka per koninklike oktrooi met die "styl en waardigheid van 'n stad" beklee. Na onafhanklikwording is 'n magdom name in die stad verander en was daar weer 'n opbloei in boubedrywighede. Tydens die laaste jare van Kenneth Kaunda se sosialistiese bewind het die stad, soos die res van die land, kwaai agteruitgegaan, maar die laaste dekade of wat is geboue opgeknap, slaggate opgevul, nuwe winkels, restaurante en nagklubs oopgemaak. Heelwat Suid-Afrikaanse ondernemings het ook in Lusaka begin sake doen ná daardie land se oorgang in 1994. Die kruidenier Shoprite maak sy eerste winkel hier in Cairo Road oop op 26 Oktober 1995. Sedertdien het nog twee in die hoofstad gevolg. Soos Shoprite, het Woolworths ook 'n winkel in die Manda Hill-winkelsentrum.

Onderwys

Lusaka is die setel van Zambië se oudste universiteit, die Universiteit van Zambië. Buiten al die staatskole, is hier ook talle privaat skole, waaronder Rhodes Park School, wat ontwikkel het uit 'n kleuterskool, sy eerste matriekklas in 2001 gehad het en in 2009 meer as 1 500 leerders van voorskool tot graad 12 gehad het, die veelrassige Baobab College, wat van 1994 uitgebrei het om vandag onderwys tot die laaste skooljaar te bied en die International School of Lusaka, wat in 1963 gestig is en in 2009 meer as 700 leerders van 50 nasionaliteite en 60 onderwysers van 15 nasionaliteite gehad het.

NG gemeente

Die vroeëre NG gemeente Lusaka (tans die Dutch Reformed Church in Zambia Lusaka) was aanvanklik deel van die gemeente Bulawayo, wat die hele destydse kolonie Noord-Rhodesië beslaan het, asook die lidmate wat in die Belgiese Kongo gewoon het. Lusaka is in 1919 afgestig en op die eerste kerkraadsvergadering op 30 Augustus 1919 besluit die kerkraad die gemeente sal 'n hulpbehoewende gemeente wees. Op dieselfde vergadering word ds. P. de W. Eksteen as eerste leraar beroep en hy aanvaar die beroep. Die hoeksteenlegging van die kerkgebou het plaas gevind op 11 September 1920 en die inwyding op 7 Mei 1921. Die argitek, W. Louw, het die plan gratis voorsien en die olielampe vir die kerk is geskenk deur die NG gemeente Mosselbaai. Die pastorie is op 15 November 1925 in gebruik geneem. In 1973 was daar net 164 belydende (volwasse) lidmate hier.

In 1998 verdeel die gemeente in twee, toe Dutch Reformed Church in Zambia Nkhana afstig en die moedergemeente Dutch Reformed in Zambia Lusaka word. Die twee gemeentes het in 2009 altesaam 459 belydende lidmate en 159 dooplidmate. Lusaka het sy eie leraar en 'n pastorale hulp en Nkhana word deur 'n leraar van die Nederduitsch Hervormde Kerk bedien, ingevolge 'n samewerkingsooreenkoms.

Eksterne skakels

• Lusaka se stadsraad
• Zambia Tourism-blad oor Lusaka
• Kaart van Lusaka
• Die veldtog Visit Zambia
• Lusaka Times
• Zambia Online
• Opvoedingsinstellings in Lusaka Geargiveer 2 Februarie 2009 op Wayback Machine

Bronne

• Dooley, Brendan & Plewman, Nicholas, African Advernturer's Guide To Zambia, Struik Publishers (Pty) Ltd, Cape Town, 2000.
• Gordon-Brown, A., The Year Book and Guide to Southern Africa, Howard Timmins, Cape Town, 1965.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.