Faroëreilande

Faroëreilande
Føroyar (Faroëes)
Færøerne (Deens)

Vlag Skild
Volkslied: Tú alfagra land mitt U, my skoonste land
Hoofstad	Tórshavn
Grootste stad	Tórshavn
Amptelike tale	Faroëes, Deens
Regering - Koningin - Hoë Kommissaris - Eerste Minister	Parlementêre demokrasie binne ’n grondwetlike monargie Margrethe II Dan M. Knudsen Kaj Leo Johannesen
Onafhanklikheid Outonomiteit Unifikasie met Denemarke Gesedeer aan Denemarke Tuisregering	1035 14 Januarie 1814 1 April 1948
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	1,399 km2  (180ste) 540 myl2 0,5
Bevolking  - 2011-skatting  - 2007-sensus  - Digtheid	49,267 (206de) 48,760 35 / km2 91 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2008-skatting $1,642 miljard $33,700
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2008-skatting $2,45 miljard $50,300
MOI (2006)	0.943 (0)  –  baie hoog
Geldeenheid	Faroëse krona (DKK)
Tydsone  - Somertyd	WET (UTC+0) WEST (UTC+1)
Internet-TLD	.fo
Skakelkode	+298
a. Deense monargie het die Faroëreilande bereik in 1380 met die bewind van Olaf IV in Noorweë. b. Die Faroëreilande, Groenland en Ysland was formele Noorweegse besittings tot 1814 ten spyte van 400 jaar van Deense monargie vooraf. c. Inligting vir Denemarke insluitend die Faroëreilande en Groenland. d. Die geldeenheid, gedruk met Faroëse motiewe, word uitgereik as gelyk met die Deense kroon, inkorporeer dieselfde sekuriteitseienskappe en gebruik dieselfde groottes en standaarde as Deense munte en banknote. Faroëse krónur (enkelvoud króna) gebruik die Deense ISO 4217 kode "DKK".

Die onbewoonde eiland Lítla Dímun

Die Faroëreilande (Faroëes: Føroyar; Deens: Færøerne) is ’n Wes-Europese eilandgroep, geleë in die middel van die driehoek wat deur Skotland, Noorweë en Ysland gevorm word en behoort aan die koninkryk van Denemarke. Die naam Faroër beteken ‘skape-eilande’ en is afkomstig van die Ou Yslandse Fǽreyjar (øer is Deens vir ‘eilande’, dus is die naam Faroëreiland eintlik ’n pleonasme). Daar woon ongeveer 48 300 mense, van wie ’n groot deel in die hoofstad Tórshavn bly. Sowat 90 persent van die bevolking is lede van die Evangelies-Lutherse kerk. Die plaaslike Noord-Germaanse dialekte, verwant aan Yslands, vorm saam ’n aparte taal, gestandaardiseer as Faroëes.

Die Faroëreilande is veral vanaf die 9e eeu n.C., vanuit Noorweë bevolk. In die 11de eeu kom die eilande onder die gesag van die Noorse koning. Toe Noorweë self ’n deel van Denemarke word, land die Faroër ook onder die Deense kroon. Ook toe Noorweë Sweeds en later selfstandig word, bly die Faroëreilande Deens. In 1948 word selfbestuur verkry, alhoewel die eilandgroep as ’n outonome gewes nog steeds deel uitmaak van Denemarke. Die Faroëreilande behoort nie tot die Europese Unie nie. Die amptelike geldeenheid is die Faroëse kroon (króna), tog word ook die Deense kroon as wettige betaalmiddel aanvaar. Die twee geldeenhede verhandel teen pariteit.

Die Faroëreilande se Nasionale Dag is Ólavsøka (29 Julie).

Geskiedenis

Galliese heremiete en monnike van ’n Iro-Skotse sending het in die 6de eeu op die Faroëreilande gevestig en die vroeë Ierse taal bekendgetel. Sint Brandaan, ’n Ierse monastieke heilige wat van ongeveer 484–578 geleef het, het die Faroëreliande op twee of drie geleenthede (tussen 512–530) besoek. Hy het twee van die eilande Skaapeiland en Paradyseiland van Voëls genoem.

Later (omstreeks 850) het Noorweërs hulle op die eilande gevestig en die Oudnoorse taal ingebring wat ontwikkel het in die moderne Faroëse taal wat vandag daar gepraat word. Volgens die Yslandiese Sagas soos die Færeyjarsaga is een van die bekendste mense in die antieke Faroëreilande Tróndur í Gøtu wat afstam van sommige van die Skandinawiese krygsowerstes wat hulle in Dublin, Ierland gevestig het. Tróndur het die slag teen Sigmund Brestursson, die Noorse monarg, en die Noorse kerk gelei.

Die Faroëreilande soos gesien deur die Franse navigeerder Yves-Joseph de Kerguelen de Trémarec in 1767

Hierdie setlaars kom nie direk van Skandinawië af nie, maar eerder van Noorse gemeenskappe wat in en om die Ierse See, Noordelike Eilande en Buite-Hebride van Skotland, insluitend die Shetland- en Orkney-eilande en Noors-Galliërs. Die ou Galliese naam vir die Faroëreilande, Na Scigirí beteken die Skeggjar en verwys waarskynlik na die Eyja-Skeggjar (Eilandbaarde), ’n bynaam wat aan die eilandbewoners gegee is. Die bogenoemde teorieë is spekulatief en word deur geen argeologiese getuienis gegrond nie. Die immigrasie van Noorse Wikings is egter goed gedokumenteer. Volgens die Faroëse Regering stam die Nordiese taal en kultuur dus af van die Noorweërs of Noormanne wat hulle op die Faroëreilande gevestig het.

Volgens die Færeyingasaga het emigrante wat nie die monargie van Harald Veelhaar aanvaar het nie, Noorweë verlaat. Hierdie mense het hulle teen die einde van die 9de eeu op die Faroëreilande gevestig. Vroeg in die 11de eeu het Sigmundur Brestirson — wie se stam gefloreer het in die suidelike eilande maar byna uitgewis is deur indringers van die noordelike eilande — na Noorweë ontsnap. Hy is teruggestuur om besit oor te neem van die eilande namens Olaf Tryggcason, koning van Noorweë. Sigmundur het Christenskap na die eilande gebring en, hoewel hy later vermoor is, Noorse belasting is gehandhaaf. Noorweë het tot 1380 beheer oor die Faroëreilande gehad toe die land met Denemarke in die Kalmarunie getree het, wat Deense beheer oor die geleidelik tot gevolg gehad het. Die Hervorming het die Faroëreilande in 1538 bereik. Toe die unie tussen Denemarke en Noorweë ontbind is as gevolg van die Verdrag van Kiel in 1814, het Denemarke in besit van die eilande gebly.

Die handelsmonopolie in die Faroëreilande is in 1856 afgeskaf waarna die area in ’n moderne vissernasie ontwikkel het met sy eie vloot. Die nasionale ontwaking sedert 1888 is aanvanklik gebaseer op ’n stryd om die Faroëse taal te laat behoue bly en was dus kultuurgeoriënteerd, maar na 1906 het dit polities geword met die stigting van politieke partye op die eilande.

Op 12 April 1940 is die Faroëreilande deur Britse troepe beset. Dit is gekom na aanleiding van die inval van Denemarke deur Nazi-Duitsland en was veronderstel om die Britse beheer van die Noordelike Atlantiese Oseaan. In 1942-1942 het die Britse Royal Engineers die enigste lughawe van die eilande, Vágar-lughawe gebou. Na afloop van die oorlog is beheer aan Denemarke teruggegee maar in 1948 is tuisregering toegestaan met ’n hoë mate van plaaslike outonomiteit. In 1973 het die Faroëreilande geweier om saam met Denemarke by die Europese Ekonomiese Gemeenskap (tans die Europese Unie in te skakel. Die eilande het aansienlik moeilike ekonomiese the ervaar na die ineenstorting van die visserybedryf in die vroeë 1990’s maar het sedertdien pogings aangewend om die ekonomie te diversifiseer. Ondersteuning vir onafhanklikheid het toegeneem en dit is ook die uiteindelike mikpunt van die Republikeinse Party.

Politiek

Tinganes in Tórshavn, setel van die regering

Die Faroëse regering het uitvoerende magte in plaaslike regeringsake. Die hoof van die regering word die Løgmaður (letterlik ‘wetspersoon’) of eerste minister genoem. Enige ander lid van die kabinet is ’n landsstýrismaður (‘nasionale komiteeman’) of minister. Deesdae word verkiesings gehou in die munisipaliteite, op nasionale vlak vir die Løgting (‘wetsvergadering’) en vir die Deense Folketing. Vir die Løting-verkiesings is daar sewe kiesafdelings wat elk bestaan uit ’n sýsla terwyl Streymoy verdeel is in ’n noordelike en suidelike deel (Tórshavn-gebied).

Die Faroëreilande en Denemarke

Die Faroëreilande is sedert 1388 onder Deense beheer. Die Verdrag van Kiel van 1814 het die Deens-Noorweegse unie ontbind en Noorweë het onder beheer van die Koning van Swede geval terwyl die Faroëreilande, Ysland en Groenland Deense besittings gebly het. Die Løgting is in 1816 afgeskaf en die Faroëreilande sou geregeer word as ’n gewone Deense provinsie met die Amtmand as die hoof van die regering. In 1851 is die Løgting heringestel maar het hoofsaaklik ’n adviseurende rol gespeel tot 1948.

Koningin Margrethe II, die monarg van die Deense koninkryk, tydens ’n besoek aan Vágur in 2005.

Aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog was dele van die bevolking ten gunste van onafhanklikheid van Denemarke en op 14 September 1946 is ’n onafhanklikheidsreferendum gehou oor die vraag van afskeiding. Dit was ’n raadplegende referendum: die parlement was onder geen verpligting om gehoor te gee aan die stemming nie. Dit was die eerste keer dat die Faroërs gevra is of hulle onafhanklikheid wou hê en of hulle wou voortgaan onder die Deense koninkryk. Die uitslag was ’n klein oorwinning ten gunste van afskeiding maar die koalisie in die parlement kon nie ooreenstemming bereik oor hoe die uitslag geïnterpreteer moet word nie; en as gevolg van hierdie onoplosbare verskille het die koalisie ontbind. ’n Parlementere verkiesing is ’n paar maande later gehou waarin steun vir die partye wat onder Denemarke wou bly toegeneem het. Dit het gelei tot ’n koalisie van hierdie partye. Gebaseer hierop kon hulle afskeiding verwerp. ’n Skikking is egter bereik en die Folketing het ’n wet vir tuisregering goedgekeur wat in 1948 in werking getree het. Die Faroëreilande se status as ’n Deense provinsie is daardeur tot ’n einde gebrin; die Faroëreilande is ’n hoë graad van selfregering verleen ondersteun deur ’n subsidie van Denemarke om te vergoed vir uitgawes wat die eilande namens Denemarke moes aangaan.

Op die oomblik is die eilandbewoners ongeveer gelyk verdeel tussen diegene wat pro onafhanklikheid is en diegene wat wil voortgaan as deel van die Deense koninkryk. Binne albei kampe is daar ’n hoeveelheid verskillende opinies. Van diegene wat ten gunste van onafhanklikheid is, is sommige ten gunste van ’n onmiddellike verklaring van eensydige onafhanklikheid . Ander sien dit as iets wat oor tyd verkry sal word met volle toestemming van die Deense regering en die Deense volk. In die kamp van die unionisteis daar ook baie wat ’ geleidelike toename in outonomiteit voorsien terwyl sterk bande met Denemarke steeds gehandaaf word.

In 2011 is ’n nuwe Faroëse konsepgrondwet opgestel. Die konsepgrondwet is egter deur die voormalige Deense Eerste Minister, Lars Løkke Rasmussen, beskryf is as onverenigbaar met die Deense grondwet en indien die Faroëse politieke partye daarmee wil voortgaan, hulle onafhanklikheid moet verklaar.

Die Faroëreilande en die Europese Unie

Soos duidelik gestel in albei Roomse Verdrae, is die Faroëreilande nie deel van die Europese Unie nie. ’n Protokol in die verdrag van die toetreding van Denemarke tot die Europese Gemeenskappe stipuleer dat Deense burgers wat in die Faroëreilande woon, nie as Deense burgers beskou kan word binne die betekenisse van die verdrae nie. Daarom is Deense mense wat in die Faroëreilande woon nie burgers van die Europese Unie nie (hoewel ander EU-burgers wat daar woon steeds EU-burgers is). Die Faroëreilande maak ook nie deel uit van die Schengen vrybewegingsooreenkoms nie, maar daar is geen grensbeheer wanneer tussen die Faroëreilande en enige van die Shangenlande gereis word nie. (Die Faroëreilande is sedert 1966 deel van die Nordiese Paspoortunie en sedert 2001 is daar geen grensbeheer tussen die Nordiese lande en die res van die Schengen-area nie, as deel van die Schengen-ooreenkoms.)

Provinsies en munisipaliteite

Reliëfkaart van die Faroëreilande

Op administratiewe vlak is die eilande verdeel in 30 munisipaliteite (kommunur) waarbinne daar ongeveer 120 nedersettings is.

Daar is tradisioneel ook die ses syssels (sýslur): Norðoyar, Eysturoy, Streymoy, Vágar, Sandoy en Suðuroy). Deesdae verwys syssel tegnies na “polisiedistrik” maar die term word steeds algemeen gebruik om ’n geografiese streek aan te dui. In vroeër tye het elke syssel sy eie vergadering (ting), die sg. somervergadering (várting) gehad.

Geografie

’n NASA-satellietbeeld van die Faroëreilande.

Die Faroëreilande is ’n eilandgroep wat bestaan uit 18 groot eilande ongeveer 655 km weg van die kus van Noord-Europa, tussen die Noorse See en die Noord-Atlantiese Oseaan, ongeveer halfpad tussen Ysland en Noorweë. Die naaste bure is die Noordelike en Westelike Eilande van Skotland. Die koördinate is 62°00′N 06°47′W.

Die oppervlak is 1,399 vierkante kilometer en daar is geen groot mere of riviere nie. Daar is 1,117 km se kuslyn. Die enigste ander noemenswaardige onbewoonde eiland is Lítla Dímun.

Die eilande is ruig en rotserig met ’n paar lae pieke; die kus is hoofsaaklik rotse. Die hoogste punt is Slættaratindur, 882 m bo seespieël.

Die Faroëreilande word gedomineer deur toleiitiese basaltlawa wat deel was van die groot Thuleaanse Plato gedurende die Paleogeen-tydperk.

Suðuroy, die mees suidelike eiland

Sørvágur, op die eiland Vágar

Afstande na naaste lande en eilande

• Noord-Rona, Skotland (onbewoon): 260 km
• Shetland (Foula) (Skotland): 285 km
• Orkney (Westray) (Skotland): 300 km
• Skotse vasteland: 320 km
• Ysland: 450 km
• Ierland: 670 km
• Denemarke: 990 km

’n Volle sonsverduidesting sal op 20 Maart 2015 vanaf die Faroëreilande sigbaar wees.

Vervoer

Die padnetwerk op die Faroëreilande is uitstekend. Hier is die pad van Skipanes na Syðrugøta op die eiland Eysturoy.

Die nuwe veerboot MS Smyril kom die Faroëreilande binne by Krambatangi veerboothawe in Suðuroy in 2005.

Vágar-lughawe het geskeduleerde vlugte vanaf Vágar-eiland. Die grootste Faroëse lugredery is Atlantic Airways.

Weens die rotsagtige terrein en relatiewe klein grootte van die Faroëreilande, was die vervoerstelsel nie so uitgebreid soos in ander plekke in die wêreld nie. Hierdie situasie het egter nou verander en die infrastruktuur is aansienlik uitgebrei. Ongeveer 80% van die eilande se populasie is verbind deur tonnels tussen die berge en eilande, brûe en laagwaterbrûe wat die drie grootste eilande en drie ander eilande in die noordooste met mekaar verbind, terwyl die ander twee groot eilande na die suide van die hoofarea verbind is aan die hoofgebied met nuwe, vinnige veerbote. Daar is goeie paaie na elke nedersetting op die eilande, behalwe vir sewe van die kleiner eilande, waarvan ses slegs een pad het.

Demografie

Faroëse volksdansers in nasionale drag

Die oorgrote meerderheid van die bevolking is etniese Faroërs van Noorse en Galliese afkoms.

Onlangse RNS-ontledings het aangedui dat Y-chromosome, wat manlike afkoms naspeur, 87% Skandinawies is. Die studies toon dat mitochondriale RNA, war vroulike afkoms naspeur, 84% Skots/Iers is.

Van die naastenby 48,500 inwoners van die Faroëreilande (16,921 privaat huishoudings in 2004) is 91.7% Faroëes, 5.8% Deens en 0.3% Groenlanders. Die grootste groep buitelanders is Dene, gevolg deur Groenlanders, Yslanders, Noorweërs en Pole. Daar woon 77 verskillende nasionaliteite in die Faroëreilande.

Faroëes word deur die hele land as eerste taal gespreek. Dit is moeilik om te sê hoeveel mense wêreldwyd Faroëes praat aangesien baie etnies Faroëse in Denemarke woon, en min mense wat daar gebore word keer terug na die Faroëreilande met hul ouers of wanneer hulle self volwassenes is.

Die Faroëse taal is een van die kleinste Germaanse tale. Faroëse grammatika en woordeskat stem die meeste ooreen met Yslands en hul voorganger, Oudnoors. In teenstelling is gesproke Faroëes baie verskillend van Yslands en is dit nader aan Noorse dialekte van die Noorse weskus. Hoewel Faroëes die mees algemene taal in die eilande is, is Faroëes en Deens amptelike tale.

Faroëse taalbeleid maak voorsiening vir die aktiewe skepping van nuwe terme in Faroëes wat geskik is vir die moderne lewe.

Demografiese ontwikkeling (1327–2004)

Faroëse seël deur Anker Eli Petersen wat die moms van die christenskap na die eland gedenk

Indien die eerste inwoners van die Faroëreilande Ierse monnikke was, het hulle waarskynlik as ’n klein groepie setlaars gelewe. Later, toe die Wikings die eilande gekoloniseer het was daar ’n aansienlike toename in die bevolkingsgetalle. Dit het egter eers in die 18de eeu meer as 5,000 geword. In 1349 is ongeveer die helfte van die bevolking uitgewis as gevolg van die Swart Dood.

Dit was eers met die koms van die diepsee visbedryf (en gevolglik ’n onafhanklikheid van landbou in die eilande se ruwe terrein) en met algemene opgang in die gesondheidsdiens dat vinnige bevolkingsaanwas in die Faroëreilande moontlik was. Van die 18de eeu af het die bevolking oor ’n tydperk van 200 jaar tienvoudig vermeerder.

Aan die begin van die 1990’s het die Faroëreilande ’n ekonomiese krisis beleef wat tot ’n groot uittog van die bevolking gelei het; hierdie neiging is egter omgekeer in die daaropvolgende jare.

Jaar Inwoners 1327 ca. 4,000 1350 ca. 2,000 1769 4,773 1801 5,255 1834 6,928 1840 7,314 1845 7,782 1850 8,137 1855 8,651 1880 11,220 1900 15,230 1911 ca. 18,800 1925 22,835 1950 31,781

Jaar Inwoners 1970 ca. 38,000 1975 40,441 1985 45,749 1989 47,787 1995 43,358 1996 43,784 1997 44,262 1998 44,817 1999 45,409 2000 46,196 2001 46,996 2002 47,704 2003 48,214 2004 48,353

Die eilande

Kaart van die Faroëreilande

Die sewentien bewoonde eilande van die Faroëreilande is:

Streymoy -- Eysturoy -- Vágar -- Mykines -- Suðuroy -- Stóra Dímun -- Skúvoy -- Sandoy -- Hestur -- Koltur -- Nólsoy -- Borðoy -- Kalsoy -- Kunoy -- Viðoy -- Svínoy -- Fugloy.

Die agtiende, onbewoonde eiland is Lítla Dímun. Daar is ook ’n groot aantal kleiner onbewoonde eilandjies en skere. Sommige van die groter eilande word deur dyke met mekaar verbind, terwyl ander oor veerbootlyne beskik.

Die hoofstad van die eilande, Tórshavn, is geleё op die grootste eiland, Streymoy. Die eiland is met ’n damwal verbind met die op een na grootste eiland, Eysturoy. Vanaf Borðoy loop ’n damwal na sowel Viðoy as Kunoy. Hierdie drie eilande vorm saam met Kalsoy, Svínoy en Fugloy die Noordeilande. Die nasionale lughawe van die Faeroër is op Vágar geleё, sodat lugpassasiers wat na Tórshavn wil gaan ook ’n veerbootrit moet onderneem.

Die mees westelike eiland Mykines is beroemd vir sy papegaaiduikerbevolking. Die hele archipel het origens ’n ryk voëllewe: die styl, rotsagtige kus maak die neste onbereikbaar vir vyande.

Dorpe

• 
  Stóra Dímun
• 
  Porkeri op Suðuroy
• 
  Die hoofstad Tórshavn
• 
  Klaksvík
• 
  Sørvágur op Vágar
• 
  Vágur op Suðuroy
• 
  Volksdansgroep op Vágur

Sien ook

• Faroërs
• Kultuur van die Faroëreilande

Eksterne skakels

• (en) Amptelike webblad
• (en) Plaaslike toerismewebblad
• (en) Flickr foto’s

Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link GA Sjabloon:Link GA