D.J. Opperman

D.J. Opperman
Gebore	Diederik Johannes Opperman 29 September 1914 Dundee, Natal
Sterf	22 September 1985 (op 70) Stellenbosch, Suid-Afrika
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Digter en dramaturg

Diederik Johannes Opperman (1914–1985) was 'n professor in Afrikaanse letterkunde aan die Universiteit van Stellenbosch. As Afrikaanse digter en dramaturg verower hy die Hertzogprys vir beide poësie en drama.

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

D.J. Opperman aanvaar in 1960 die professoraat in Afrikaanse letterkunde aan die Universiteit van Stellenbosch. Hier hou hy op 26 Februarie daardie jaar die lesing "Kolporteur en kunstenaar", sy eerste openbare optrede in sy nuwe hoedanigheid.

Diederik Johannes Opperman is op 29 September 1914 op die familieplaas Geduld nr. 2 naby Dannhauser in die distrik Dundee in Natal gebore.

Hy is die oudste van agt kinders, vyf seuns en drie dogters (van wie een vroeg oorlede is), van Diederik Johannes Opperman (5 Junie 1891 – 20 Mei 1943) en Heila Susanna Magdalena Botha (13 November 1892 – 27 Augustus 1956). Sy broers was Hermanus Lambertus (Maans) (gebore 1917), Louis Petrus (1923), Christiaan Christoffel (Chris) (1926) en Jacobus Abraham (Koos) (1930) en sy susters was Elizabeth Margaretha (Liz) (1918), Louisa Petronella (1920–1921) en Violetta Susanna (Vi) (1921).

Sy vader slaag slegs standerd ses, maar was ’n skrander man wat weens gebrek aan geleerdheid nooit sy volle potensiaal verwesenlik het nie. Hy is aanvanklik boer op die familieplaas en later spoorwegwerker en versekeringsagent van beroep, maar was geïnteresseerd in die Oosterse wysbegeerte en die spiritisme en het in sy vrye tyd geskilder.

Die gesin verhuis gereeld as gevolg van die vader se beroepsveranderinge. Dirk se eerste lewensjare bring hy op sy grootvader se plaas Stedham deur, naby die sendingstasie Glückstad in die distrik Vryheid in Natal. Weens die gesukkel om ’n lewe as boer te maak, verhuis die gesin in 1917 na Ladysmith, waar sy vader se broer Chris reeds as spoorwegamptenaar werk en sy vader ook in hierdie amp by hom aansluit. In 1918 verhuis hulle na sy moeder se familiedorp Memel in die Vrystaat, waar die vader as grofsmid werk. Vanaf 1921 bly hulle op New Formosa, ’n klein spoorweghalte naby Estcourt in Natal, waar sy vader stasievoorman is. Aanvanklik gaan Dirk in Engels skool op Estcourt, en in 1922 verhuis die gesin na Hart’s Hill naby Colenso, waar hy hier ook in Engels sy skoolopleiding voortsit. In 1923 verhuis hulle na Colenso self, waar sy pa steeds in diens van die spoorweë staan.

Reeds as jong kind kom Dirk in aanraking met die taal en kultuur van die Zoeloes en Indiërs, en leer hy hul leefwyse en wêreld intiem ken. Op elfjarige ouderdom word hy ernstig siek aan maagkoors en draai by die dood om. Hy bring etlike maande in die Rooms-Katolieke hospitaal in Pietermaritzburg deur. Weens ’n hartkwaal is sy vader in 1926 verplig om sy werk by die spoorweë op te sê en om die huis in Colenso te verkoop. Die gesin verhuis dan na Estcourt, waar sy vader as versekeringsagent begin werk en Dirk sy standerd ses voltooi.

In 1929 verhuis hulle na Frere, waar sy vader sy versekeringswerk voortsit. Dirk word as gevolg van die depressie toestande gedwing om sy skoolopleiding te onderbreek en ’n tyd saam met sy broer Maans op ’n kleinhoewe in die dorp met koeie, hoenders en groente te “boer”. Aan die einde van 1930 verhuis die gesin na Vryheid in Natal, waar sy vader op ’n kommissiebasis as ’n agent vir African Homes Trust werk. Vanaf 1931 gaan Dirk dan as ryper leerling na die dubbelmedium Hoërskool Vryheid waar P.C. Schoonees die skoolhoof is en hy vir die eerste keer gedeeltelike onderrig in Afrikaans ontvang. Schoonees word sy Afrikaans onderwyser, wat sy leerlinge se insig in die letterkunde verdiep en só ’n liefde daarvoor by hulle aankweek.

Dirk begin reeds op Colenso om gediggies in Engels te skryf, maar op Vryheid begin hy meer ernstig dig en skryf verskeie gedigte in Afrikaans. Gerard (Koos) Boonstra gee onderrig in Wetenskap op Vryheid. Boonstra het ’n uitgesproke Darwinistiese oortuiging, skeptiese en kritiese ingesteldheid teenoor die Kerk en opstandige gesindheid teenoor die Regering. Hierdie eienskappe oefen groot invloed uit op die ontwikkeling van Dirk se rasionele denke en hy begin belangstel in die deterministiese denke van die evolusieleer. Aangesien die Oppermangesin dit altyd maar skraps gehad het, staan Boonstra hom later finansieel by met sy studies vir sy meestersgraad. Aan die einde van 1934 lê hy die matrikulasie-eksamen van die Universiteit van Suid-Afrika af en behaal die beste uitslag in die Hoër Taalbondeksamen, wat aan hom ’n onderwyslening besorg waarmee hy sy studies kon voortsit.

Verdere studie en begin van loopbaan

Die letterkundige kritikus P. du P. Grobler.

In 1935 gaan Dirk na die Natalse Universiteitskollege in Pietermaritzburg waar hy aanvanklik in die University Lodge koshuis tuisgaan en in sy derde jaar privaat loseer. Aan hierdie universiteit het G.S. Nienaber as dosent ’n stimulerende invloed op hom en moedig hom as digter aan. Hy is ook bevriend met Jan Scannell, C.J.M. Nienaber, Sheila Cussons, P. du P. Grobler en M.J. Harris.

Tydens universiteitsvakansies werk hy as vragmotorbestuurder van die klipbrekers by die munisipale gruisgat. Vanaf 1936 dien hy in die redaksie en in 1938 is hy redakteur van Natal University College Magazine, terwyl hy in 1936 ook stigter en sekretaris en in 1937 voorsitter is van die Afrikaanse Kultuurklub. Dirk behaal in 1937 die B.A.-graad met Hollands (soos Afrikaans-Nederlands in daardie tyd bekend was), Geskiedenis en Sielkunde as hoofvakke. In 1938 studeer hy aan sy Hoër Onderwysdiploma, wat hy die einde van die jaar met onderskeiding verwerf, en skryf ook reeds in vir sy meestersgraad opleiding. Reeds aan die einde van 1938 slaag hy die eksamengedeelte (vandag die B.A. Honneurs) van sy M.A.-graad met onderskeiding en aan die einde van 1939 behaal hy die M.A.-graad onder leiding van G.S. Nienaber met onderskeiding met ’n verhandeling oor Die Afrikaanse letterkundige kritiek tot 1922.

Onder die skuilnaam Arnold Benadi behartig hy in die jare 1938 en 1939 die boekerubriek van Die Natalse Afrikaner en plaas dan ook van sy skeppende werk in hierdie publikasie. Deur bemiddeling van G.S. Nienaber raak hy ook betrokke by die Natalse radio-omroep, waar hy boekbesprekings waarneem en ook aan ander programme deelneem. Na aanleiding van sy besondere prestasie met sy Onderwysdiploma en die eksamen vir sy M.A.-graad word die Victoria-beurs vir oorsese studie reeds einde 1938 aan hom toegeken, waarmee hy van plan was om vanaf September 1939 in Nederland te studeer. Die Tweede Wêreldoorlog verongeluk egter hierdie planne. Tydens sy universiteitsjare het hy ernstige verhoudings met Marie Theron en die model Olga Ardell. In Mei 1938 kom hy weer in aanraking met sy latere eggenote, Marié van Reenen, wat saam met hom op skool was, toe sy as sekretaresse en hy as voorsitter van die oudskolierebond van die Hoërskool Vryheid ’n reünie reël. Hulle begin hierna met ’n ernstige verhouding.

Loopbaan as onderwyser en troue

Dirk gee vanaf 1940 tot middel 1945 onderwys aan die Voortrekkerskool in Pietermaritzburg, wat beide laer en hoër klasse gehuisves het en ook die enigste Afrikaanse skool in die stad was. Nadat hy aanvanklik betrokke was by die laer klasse, skuif hy vanaf 1941 oor na die hoër klasse en doseer veral Afrikaans, maar ook Geskiedenis, Engels en per geleentheid ook Rekenkunde. Hy skryf in 1944 die skoollied vir hierdie skool en is afrigter van een van die rugbyspanne, atletiek en skyfskiet, terwyl hy ook leiding neem met kulturele bedrywighede soos die toneelvereniging en die kunswedstryde. Van 1940 tot 1944 is hy ook redakteur van die skooljaarblad. Terselfdertyd werk hy aan ’n doktorale verhandeling oor die natuurbeelding in die letterkunde, wat hy nooit voltooi nie. In hierdie tyd verskyn verskeie van sy gedigte in Die Huisgenoot en hy lewer ook boekbesprekings vir hierdie tydskrif en vir Ons eie boek.

Op 2 April 1942 trou hy met Marié van Reenen, wat vanaf 1941 ook onderwys gee by die Voortrekkerskool in Pietermaritzburg. Onder haar getroude van verwerf sy later bekendheid vir haar kinderverhale en gedigte, optekening en oorvertelling van inboorlingsprokies en vertaling van Versamelde sprokies van Hans Christian Andersen. Die egpaar het drie dogters, Catherina Elizabeth (Trienke) (gebore 10 Mei 1946), Heila Marié (gebore 1 November 1947) en Diederi Joanne (gebore 10 April 1956). Trienke word later self ’n bekende digteres onder haar getroude van, Trienke Laurie, en sy is ook ’n behendige skilderes. Om die gesin se inkomste aan te vul is Dirk nasiener van Hollandse vraestelle aan die Natalse Universiteitskollege en bied hy buitemuurse lesings aan, terwyl hy ook buitemuurse lektor is by die Tegniese Kollege.

Vanaf Julie 1945 aanvaar Dirk ’n betrekking aan die Helpmekaar Hoërskool in Johannesburg, waarheen sy ouers reeds in 1938 verhuis het en sy vader op 20 Mei 1943 oorlede is. Hier leer hy die grootstadlewe van fabriek en myn beter ken. Die gevare wat hierdie omgewing inhou, word geïllustreer deur die feit dat sy broer Louis in die versoeking kom om geld te verduister en kort voor Dirk se aankoms in Johannesburg gevang en later tot drie jaar tronkstraf gevonnis is. Hierdie gebeurtenis vind neerslag in sy poësie, veral Ballade van die grysland. In hierdie tyd raak Dirk ook bevriend met Elisabeth Eybers, H.A. Mulder, Fritz Steyn, Olga Kirsch en M.P.O. Burgers.

Loopbaan as joernalis en skrywer en begin van akademiese loopbaan

Reeds sedert 1939 verskyn van sy gedigte en boekbesprekings in Die Huisgenoot en as die hoofredakteur Markus Viljoen hom aan die einde van 1945 ’n betrekking aanbied, verhuis hy in Januarie 1946 na Kaapstad. Hier geniet hy die stimulerende vriendskap van onder andere Fred le Roux, I.W. van der Merwe (Boerneef), N.P. van Wyk Louw, Jan Greshoff, W.A. de Klerk en J. du P. Scholtz, met Elsa Joubert wat op dieselfde dag as hy ook nuut by Die Huisgenoot begin werk. In Kaapstad woon die gesin eers ’n kort ruk in beknopte akkommodasie in Seepunt en in Kloofnekweg, waarna hulle in 1947 na ’n woonstel in Drieankerbaai trek. Hier woon hulle tot Julie 1954 en betrek dan hulle eerste huis in Tamboerskloof, steeds in Kaapstad.

Die jare in Kaapstad lei tot ’n kreatiewe opbloei in Opperman se lewe. Uit hierdie tyd dateer van sy belangrikste poësie en dramas en skryf hy sy deeglike kritiese opstelle. Hy stel ook sy indrukwekkende reeks verseboeke saam en werk mee aan Wêreldletterkunde, Die Moderne Ensiklopedie en Die Skatkis. In 1947 tree hy toe tot die redaksie van Standpunte, maar as gevolg van sy werk by Die Huisgenoot (wat hy aan die einde van Januarie 1949 bedank) en die moontlike besware wat daar teen sy aandeel aan ’n ander tydskrif kon kom, word sy naam eers vanaf April 1949 by die paneel gevoeg. Op 1 Maart 1949 aanvaar hy ’n tydelike lektoraat by die Universiteit van Kaapstad, waar hy hoofsaaklik die Middeleeuse en sewentiende eeuse Nederlandse literatuur doseer. Vir die eenjaarkursus doseer hy die Geskiedenis van die Taalbewegings en die Literatuur voor 1900, terwyl hy ook twee kursusse vir die Departement Drama aanbied. Dirk word in 1950 tot permanente lektor en in November 1954 tot senior lektor aan die universiteit bevorder.

Nadat probleme rondom die aard en winsdeling van Standpunte met W.E.G. Louw tot ’n spits gedryf word, neem Dirk die sekretariaat van hierdie tydskrif in 1950 oor en sorg tot 1955 vir die hoë peil wat hierdie tydskrif handhaaf. Hy is in hierdie tyd en geruime tyd daarna ook die vernaamste keurder vir nuwe letterkundige publikasies by Nasionale Boekhandel. In 1951 word hy uitgenooi tot lid van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en in April 1952 word hy ook op aanbeveling van W.J. du P. Erlank (Eitemal) verkies tot lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, nadat ’n soortgelyke aanbeveling van Erlank in 1950 afgewys is. In Desember 1952 behaal hy onder leiding van J. du P. Scholtz die D.Litt.-graad met sy opspraakwekkende proefskrif, Die vernuwing van Dertig in die Afrikaanse poësie, wat die volgende jaar as Digters van Dertig gepubliseer word. Wanneer hy ’n eksemplaar van hierdie boek aan Van Wyk Louw in Nederland stuur met die versoek om kommentaar, reageer Louw negatief oor sy metodes en sy gebruikmaking van persoonlike inligting wat hy te goeder trou aan Opperman genoem het. Hierdie korrespondensie en die repliek lei tot ’n breuk in hulle vriendskapsverhouding, hoewel beide steeds groot waardering vir die ander se kreatiewe werk toon.

Reise

Einde 1956 vertrek Dirk en sy vrou met ’n Rembrandt-beurs op ’n uitgebreide Europese reis, ’n ervaring wat later in sy poësie neerslag sal vind. Hulle vertrek op 7 Desember 1956 per boot vanaf Kaapstad na Southampton in Engeland en daarvandaan na Londen en Amsterdam. Hier besoek hulle vir N.P. van Wyk Louw, wat daardie tyd in Nederland woonagtig was, en Dirk ontmoet ook verskeie Nederlandse skrywers en digters soos Simon Vinkenoog, A. Roland Holst en Gerrit Achterberg. Die besoek sluit ook Duitsland, België (waar hulle Hugo Claus ontmoet), Italië, Griekeland, Engeland, Frankryk en Spanje in. Fred le Roux en sy vrou Ria sluit in Europa by hulle aan vir ses weke van die toer. Tydens die besoek sien Opperman bykans vyftig teateropvoerings en besoek talle katedrale en plekke van historiese belang. Die terugkeer begin op 27 Junie 1957, weer per boot. Tydens die Julievakansie van 1958 besoek die gesin Natal, waar hulle die familie en jeugplekke opsoek. In November 1958 betrek hy sy vakansiehuis van hout gebou in Franskraal aan die Suid-Kaapse kus, wat ook ’n invloedsfeer is vir van sy latere gedigte en waar hy gereeld gaan uitspan. Hy koop later nog ’n erf op Franskraal en laat ’n dubbelverdiepinghuis daarop bou, wat die gesin vroeg in 1965 kon betrek.

In 1968 neem hy vir ses maande verlof en onderneem tydens die April-skoolvakansie ’n uitgebreide reis per motor deur die hele Suid-Afrika en Botswana. Onderweg doen hy by verskeie letterkundiges en skrywers aan, insluitende M.E.R. op Swellendam, Rob Antonissen op Grahamstad, A.P. Grové in Pretoria, Gerrit Dekker in Potchefstroom en Etienne Leroux op Koffiefontein.

Stellenbosch periode

Aan die begin van 1960 word Dirk hoogleraar in die Afrikaanse letterkunde aan die Universiteit van Stellenbosch en die gesin trek reeds in November 1959 na Stellenbosch, waar hulle in ’n huis in Thibaultstraat bly wat Opperman Kiepersol noem. In sy Stellenbosse periode gaan hy voort met sy werk as digter en dramaturg, al is sy produksie in hierdie jare kleiner in omvang. As hoogleraar lewer hy ’n groot bydrae deur die opleiding van letterkundiges soos J.C. Kannemeyer, D.F. Spangenberg, J.P. Smuts, Leon Strydom en Gerrit Olivier. Hy stig ook die Letterkundige Laboratorium waarin aspirant digters hulle eie skeppende werk ontleed en waardevolle advies van hom ontvang. Hierdie advies aan digters (waaronder Lina Spies, Leon Strydom, Fanie Olivier, André le Roux, Rika Cilliers, Charles Fryer, Etienne van Heerden, Joan Hambidge en Marlene van Niekerk), is ’n voortsetting van die hulp wat hy op persoonlike vlak en as uitgewerskeurder aan talle digters sedert die veertigerjare gee.

Hy is vanaf 1962 direkteur van die firma Human en Rousseau en het ’n belangrike aandeel aan die beplanning van heelparty publikasies, terwyl hy vir die kinderafdeling van hierdie uitgewer Sunny B. Warner se Tobias en sy groot rooi tas vertaal. Periodiek skryf hy boekverslae vir die uitgewers Tafelberg, HAUM en Perskor. By geleentheid tree hy ook op as keurder by die toekenning van literêre pryse, soos die C.N.A.-prys, die Reina Prinsen Geerligs-prys en die Afrikaanse Persboekhandel-prys. Hy tree ook op as redakteur van die reeks Blokboeke oor die Afrikaanse en Nederlandse letterkunde, as adviseur vir die Kennis Ensiklopedie en as ereredakteur in die redaksie van die Vlaamse letterkundige tydskrif Ons Erfdeel.

Teenkanting van die sensuurwet

Weens sy prominente posisie as vooraanstaande kunstenaar en akademikus is hy ook in die sestiger- en sewentigerjare in die brandpunt sover dit die toenemende staatsinmenging in en sensuur van die letterkunde betref. Reeds in ’n brief aan Die Burger van 20 Maart 1963 spreek hy hom teen die beoogde sensuurwet uit. Daarna sou hy, hoofsaaklik deur middel van private gesprekke eerder as vertoë in die openbaar, hom beywer vir ’n bevredigender bedeling wat die beheer oor publikasies betref. W.A. de Klerk en Mary Renault (met medewerking van N.P. van Wyk Louw) stel ’n credo oor die wetsontwerp op waarin hulle wys op die gevare van sensuur van letterkundige werke, wat Dirk onderteken. Hy het verder gereeld indringende gesprekke met Merwe Scholtz en A.P. Grové, wat albei in die Sensuurraad gedien het, terwyl hy op Franskraal gereeld geleentheid het om hierdie aangeleentheid met Volksraadslede te bespreek.

In hierdie tye het hy ook ’n meningsverskil met mnr. P.W. Botha, na aanleiding van die Eerste Minister dr. Hendrik Verwoerd se kritiek op Van Wyk Louw se Die pluimsaad waai ver. Botha stel onder andere voor dat Opperman op ’n rots moet gaan sit en ’n ode aan die volk en vaderland te skryf, waarop Opperman antwoord dat die eerste rymwoord met “rots” waaraan hy dink, “kots” is. Later verskil hy ook met die Eerste Minister mnr. John Vorster oor die bekroning van Breyten Breytenbach se Die huis van die dowe. Vorster dring onder andere daarop aan dat Opperman hom moet kom spreek oor Breytenbach se bundel en die implikasies van ’n bekroning, waarop Opperman vir Vorster inlig dat hy ’n leek is op die gebied van die letterkunde en dat hy daarop aandring om Vorster eers voldoende vir so ’n gesprek op te lei. Na die verbod op Kennis van die aand van André P. Brink reageer Opperman in ’n openbare toespraak skerp wanneer die sensuurwetgewing verander word en nou selfs strenger en meer drakonies is. Hy lewer ook getuienis ten gunste van die opheffing van die verbod op Kennis van die Aand en Etienne Leroux se Magersfontein, O Magersfontein!

Drankmisbruik en gesondheidsprobleme

Reeds in die sestigerjare maar veral na 1970 raak Dirk lewensmoeg en toenemend depressief oor sy afname in skeppingskrag en produktiwiteit. Ook die dood van N.P. van Wyk Louw in 1970 raak hom diep, aangesien hy sy kreatiewe werk altyd teen Louw gemeet het en nou nie meer ’n waardige teenstander het nie. In al groter mate wend hy hom tot drank as reddingsmiddel en drink nou tot ses bottels rooiwyn per dag. Hierdie drankmisbruik lei tot groter neerslagtigheid en depressiwiteit, wat hom nog meer laat drink, sodat hy in ’n bose kringloop verval. Tydens die vakansie op Franskraal aan die einde van 1975 word hy siek en in Januarie 1976 word hy in die Tygerberg hospitaal in Bellville opgeneem as gevolg van lewerversaking. Binne tien dae verloor hy beheer oor sy funksies en verval hy in ’n komatose toestand. Daar word herhaaldelik vir sy lewe gevrees en hy spandeer feitlik die gehele 1976 in die hospitaal. Sy vrou laat hom later oorplaas na die Stellenbosch Hospitaal, waar sy behandeling verander is. Sy kollegas, vriende en kennisse was oortuig dat hy sou sterf en sy dokters huldig ook hierdie mening. As jarelange vriend word die joernalis Schalk Pienaar gevra om ’n doodsberig te skryf wat as hoofartikel in Die Burger geplaas sou word, terwyl Ernst van Heerden op versoek van die SAUK ’n lykrede vir die televisie en Meyer de Villiers een vir die radio opgeneem het.

Dirk herstel egter merkwaardig en kan in 1977 sy werk as hoogleraar voortsit, tot met sy aftrede aan die einde van 1979. In hierdie tyd voltooi hy werk aan die merkwaardige digbundel Komas uit ʼn bamboesstok wat deur vele kenners as die beste digbundel in Afrikaans beskou word. Daarna behartig hy as buitengewone professor tot einde 1980 nog die Letterkundige Laboratorium aan die Universiteit van Stellenbosch.

Laaste jare

Sedert 1977 word sy dokumente aan die Universiteit van Stellenbosch bewaar. Hierdie versameling bestaan uit die manuskripte van sy dramas en gedigte, aantekeninge vir Digters van Dertig, werk aan die verseboeke, materiaal oor Die Huisgenoot en Standpunte, outobiografiese gegewens, koerantuitknipsels, dagboeke, manuskripte van ander digters en skrywers (onder andere Leipoldt, Boerneef, Eitemal, Uys Krige, Elisabeth Eybers, Van Wyk Louw, Ina Rousseau, Peter Blum, M.E.R., Lina Spies en Leon Strydom) en sy uitgebreide korrespondensie, dikwels met kladkopieë van sy eie briewe aan baie digters en kritici (onder meer W.E.G. Louw, N.P. van Wyk Louw, G.A. Watermeyer, Rob Antonissen en A.P. Grové).

In Augustus 1980 het hy ’n ligte beroerte-aanval in ’n tyd wat sy vrou in die hospitaal opgeneem is vir ’n operasie, maar hy herstel gou weer hiervan. Met die geld wat hy met die Louis Luyt-prys wen onderneem hy in Maart en April 1981 ’n reis na Malawi om navorsing te doen vir sy nuwe digbundel. Op 22 Junie 1981 kry hy ’n ernstige beroerte-aanval terwyl hy druk besig is met sy nuwe bundel en word hy eers in die hospitaal en later tuis verpleeg. Dit is egter duidelik dat die beroerte gepaard gegaan het met breinskade. In September 1982 word hy oorgeplaas na die Geluksoord-tehuis vir verswakte bejaardes, waar hy tot met sy dood versorg word.

Op Sondag, 22 September 1985 is D.J. Opperman na ’n lang siekbed in die Geluksoord-tehuis op Stellenbosch oorlede. Sy weduwee, Marié, is op 24 Augustus 1999 aan hartversaking oorlede.

Skryfwerk

Reeds op laerskool skryf Dirk gedigte in Engels en van sy gedigte verskyn later in die skooljaarblaaie. Nog voor die einde van sy matriekjaar stel hy ’n manuskrip saam van gedigte wat hy tot in daardie stadium geskryf het. Hy neem dit vroeg in 1935 na G.S. Nienaber vir kommentaar, wat die gedigte vriendelik bespreek en hom aanmoedig om voort te gaan.

Op 7 September 1934 verskyn sy eerste gepubliseerde stuk in Die Huisgenoot. Dit is ’n kortverhaal wat teen ’n Zoeloe-agtergrond afspeel, getiteld Die reënoffer, wat hy skryf in sy skooljare te Vryheid. Sy eerste gepubliseerde gedig, Seepbelle blaas, verskyn in 1935 in die Natal University College Magazine en hy verower hiermee die prys as beste bydrae van ’n eerstejaar.

Ander verse soos My boeke, Daeraad, Die sweet des aanskyns, Stadsaand, Die vallei, Eros, Somerreëns, Bacchanalieë, Drif en In die tuin verskyn ook in hierdie tydskrif, asook ’n opstel oor Die broers Karamazov: Dostojevski. Verder publiseer hy bydraes in The Natal Witness en Die Saamwerk (onder redaksie van G.S. Nienaber) en die prysbekroonde gedig Soekend verskyn in Junie 1936 onder die skuilnaam Soeker in laasgenoemde publikasie. Ander gedigte in Die Saamwerk sluit in Op die rivier en Gemis, terwyl hy ook boekresensies en artikels soos Letterkundige kritiek hierin publiseer.

Later werk hy ook mee aan Die Natalse Afrikaner en lewer vir hierdie publikasie gedigte soos Plantasie-lied, Die maan oor die see en Na-doodse gebed, die kortverhaal Die maalklip en die transkripsie van ’n aantal minnebriewe van Zoeloes. Reeds in 1937 voltooi hy onder aanmoediging van G.S. Nienaber sy eerste bundel gedigte, Opwaartse drif, maar dit word deur die Volksblad-boekhandel vir publikasie afgekeur. Nog ’n manuskrip gedigte word deur J.L. van Schaik afgekeur. In hierdie jare word sy gedigte toenemend ook in Die Huisgenoot geplaas, terwyl hy ook publiseer in die Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring.

Poësie

In 1943 lê Dirk ’n bundel onder die titel Grensgeveg vir publikasie aan die Nasionale Pers voor, maar dit word aan hom teruggestuur weens die papierskaarste tydens die oorlog. Deur bemiddeling van Fred le Roux en Markus Viljoen van Die Huisgenoot word ’n gewysigde manuskrip daarna voorgelê aan die uitgewersredakteur Gerrit Dekker. Hy keur publikasie aanvanklik af, maar ná verdere hersiening en verwerking word die bundel vir publikasie aanbeveel. Uiteindelik word Heilige beeste dan in 1945 gepubliseer. Dit is baie duidelik dat dit ’n besondere talent is wat hier aan die werk is. Hoewel hy ouderdomsgewys ’n tydgenoot is van Dertigers soos N.P. van Wyk Louw, W.E.G. Louw, Uys Krige en Elisabeth Eybers, is daar van meet af aan ’n ander klem in sy poësie. Sodoende word hy die leier van die Veertigers. Tematies is hy in sy eerste bundel sterk Afrika-gerig, met die Natalse ruimte en die Zoeloekultuur as geografiese agtergrond. Die titel van die bundel (en ook grootliks die struktuur daarvan) is dan ook ontleen aan die kulturele agtergrond rondom die titelgedig, waar die drie drifte rondom die beeste beskryf word as die aardse, die vrou en die Groot-Groot-Gees (of God). Die daaglikse wei van die beeste in die veld verbind hulle met die aardse; daar word hoofsaaklik met beeste lobola betaal voordat daar vrou geneem word, wat hulle sterk met liefde verbind; en die beeste is ook afstammelinge van die (heilige) voorvaders se kuddes. Hierdie drie temas word dan in aparte afdelings verder ondersoek. Tegnies maak Opperman in hierdie bundel baie meer gebruik van die “gewone” of “wetenskaplike” woord, eerder as die “mooi” woord wat die werk van die Dertigers kenmerk. Die Hertzogprys word in 1947 aan Heilige beeste toegeken.

In Negester oor Ninevé dui “negester” (nege sterre, ’n fiktiewe sterrekonstellasie) op die oorheersende tema van vrugbaarheid en groei, veral met verwysing na die swanger vrou en die kind in haar buik. Hierdie swangerskap duur natuurlik nege maande met die ster wat ook Christus se geboorte aangekondig het, waardeur dit aansluiting vind by die sterk Bybelse inslag in die temas van verskeie gedigte in hierdie bundel. ’n Groot deel van die bundel is ook ’n besinning oor die naderende vaderskap en die taak wat daar op die man in dié verband wag. Die Ninevé in die titel is die sondige Bybelse stad, die bose vrou wat met die meedoënloosheid van die eise wat die stadslewe stel, die wonder van die geboorte wil vernietig.

Die epos Joernaal van Jorik kan op verskeie vlakke gelees word. Dit is oënskynlik die verslag van ’n spioen wat in oorlogstyd per duikboot aan die kus van Suid-Afrika afgelaai word, met die opdrag om verslag te doen oor alles wat hy waarneem en meemaak in hierdie vreemde land (wat natuurlik ook die lewenstaak van ’n digter is). Hierdeur word ’n spanningselement in die verloop van die gedig ingebou. Jorik leer die land en sy mense ken en word vasgevang in die politieke situasie en lewenswyse binne Suid-Afrika. Sy makkers moet hom aan die einde met geweld per duikboot wegvoer na sy eintlike vaderland, want hy voel hom een met die land en sy mense. Die Jorik van die titel is afgelei van die digter se eie name (Diederik Johannes), wat ’n outobiografiese element suggereer, terwyl die figuur ook gesien kan word as ’n soort “alleman”. Die ervarings van Jorik kan dus teen die universele agtergrond gesien word as onder andere die verhaal van die Afrikaner, gevorm deur sy eie en die wêreldgeskiedenis. Daar is ook ’n moontlike universele lesing, waar die epos die lewensloop van die mens uitbeeld soos hy in die gang van eeue sy verskyning maak, deel word van die aarde en eindelik na die apokalips weggevoer word vir rekenskap. Sy sendinggewer is onsigbaar, maar Jorik (of die mens) sal tog eindelik rekenskap van hulle aktiwiteite moet gee, wat sterk simbolies is van die Christelike sending aan die mens op aarde. Ook die psigoanalise vind neerslag na aanleiding van veral Jung se kollektiewe bewussyn. Die gedig word eindelik ’n grootse visie van die Suid-Afrika van die veertigerjare van die vorige eeu, met die komplekse interaksies tussen man en vrou en politieke groeperings geskilder teen die agtergrond van die geskiedenis en geografie van die land en die wêreld. Dit alles bereik Opperman deur middel van konkrete en elementêre woordgebruik en die gebruik van ’n eenvoudige heffingsvers, in kwatryne gerangskik. Die verhaal van Jorik word in vyf afdelings vertel. Soos Van Wyk Louw se Raka is Joernaal van Jorik in Russies vertaal en deur professor John Harvey ook in Engels. In 1989 bewerk Roelof Temmingh die werk ook musikaal, waar die teks in sy geheel voorgelees word teen die agtergrond van ’n nuut gekomponeerde klankbaan. ’n Bandopname van die enigste uitvoering word in 2012 in ’n CD omskep. Ten tye van sy 65e verjaarsdag in 1979 word ’n faksimilee-uitgawe van Joernaal van Jorik onder die titel Galeie van Jorik uitgegee, waarin die ontstaan van hierdie belangrike werk uiteengesit word in verskillende weergawes en kritiese kommentaar van kollegas en vriende.

In Engel uit die klip poog die digter om die religieuse (die “engel”) uit die harde en ongenaakbare werklikheid (die “klip”) te voorskyn te laat tree, soos ’n kunstenaar ’n beeld uit marmer kap. Die verlossende werking van kuns is dus ’n sentrale motief. Dit impliseer verder die uitverkorenheid van die geroepene wat hierdie taak moet vervul, asook die belangrikheid van sy getuienis en belydenis, wat in die bundel tot sy reg kom. Die titel suggereer ook reeds die verlossingsmotief en die religieuse, wat sentraal staan in die bundel.

Die tema van rasseverhoudinge word verder geneem in Blom en baaierd, waar die blom in die titel die skoonheid en ordelike simboliseer en staan teenoor die baaierd, wat dui op vormloosheid, chaos en warboel. Blom en baaierd word in 1956 met die W.A. Hofmeyr-prys bekroon.

Astrak is ’n eie keuse uit sy poësie, waar die titel verwys na ’n uittreksel of kondensaat. Voorheen ongebundelde gedigte word ook hier ingesluit, wat later in Dolosse opgeneem sal word. Opperman maak hier dikwels geringe tekswysigings aan voorheen gepubliseerde gedigte, wat meestal nie in latere uitgawes van die afsonderlike bundels gevolg word nie. In 1960 stel Merwe Scholtz vir die Nederlandse mark ’n bundel uit sy gedigte saam onder die titel D.J. Opperman: ’n Keur uit sy gedigte, wat deur die Nederlandse uitgewer G.A. van Oorschot uitgegee word en goed ontvang word in Nederland.

Dolosse se titel kan verwys na dierlike bene (met ’n toespeling van towery en waarsêery) of as simbool van dood en vernietiging in die verlede, maar ook na hoofsaaklik somber boodskappe en profesieë oor die toekoms en hierdie betekenismoontlikhede vind weerklank regdeur die bundel. Dit is gedeeltelik die digterlike weergawe van Opperman se uitgebreide oorsese reis in die vyftigerjare, waardeur die Afrika-agtergrond van sy eerste verse geografies verruim word. Die C.N.A.-prys word in 1963 en die W.A. Hofmeyr-prys in 1965 aan Dolosse toegeken. Die bundel is in 1965 ook ’n sterk aanspraakmaker op die Hertzogprys met heelwat steun in die keurpaneel, maar later word voorkeur gegee aan Tristia van N.P. van Wyk Louw.

Kuns-mis (wat by geleentheid van Opperman se vyftigste verjaarsdag verskyn) se titel dui reeds aan dat hier met ’n ligter aanslag gewerk word, aangesien die produkte nie heeltemal as kuns gesien word nie, dit mis die teiken as kuns óf is meer kunsmatig. Die titel verwys ook na kunsmis, wat suggereer dat die gedigte eerder as voedingsbron vir die poësie gesien moet word as die finale produk. In die eerste afdeling is ’n groot aantal van die verse geskryf na aanleiding van literêre gebeurtenisse. Die bundel word afgesluit met ’n afdeling van kritiese selfportrette, wat ook vir die eerste keer die tema van die digter se drankverslaafdheid aanraak, veral in die twee Dylan Thomas-gedigte.

Kort reis na Carrara is ’n bundel met ’n beperkte oplaag waarin A.P. Grové ’n keuse uit Opperman se gedigte maak om saam te val met sy vyftigste verjaarsdag.

Edms. Bpk. het as agtergrond die see en omgewing van Franskraal, waar die digter se strandhuis is, en behandel die beperktheid van menslike besit en dus in geestelike sin ook die tydelikheid van sy verblyf op aarde. Gemeet teen sy vorige bundels is dit ’n baie kleiner doek waarteen die wêreld in hierdie bundel geskilder word en hierdie verskraling vind ook uiting in die tematiek. Die digter sien die tydelikheid van alles en die liggaamlike aftakeling, siekte en dreigende naderende dood, welke tema hy met groot verskeidenheid aanbied. Die mens word geteken as die slagoffer van bonatuurlike magte waaroor hy nie beheer het nie, maar ook as selfvernietiger. Die bundel word in drie afdelings verdeel, met die ongetitelde eerste afdeling wat verse oor beperktheid en aftakeling bevat. Die treffende titelgedig proklameer eers die digter se besitneming van sy erf, met daarna die Janfiskaal (simbool van die dood) wat hierdie gebied doodluiters as syne toe-eien en die slang (simbool van die duiwel) wat daarna alles as sy eiendom proklameer. Daardeur word Dirk se erf se beperktheid treffend geïllustreer in kontras met die wydte van die voël en slang se gebied.

Na sy merkwaardige herstel verskyn Komas uit ’n bamboesstok met die subtitel die mirakelagtige terugkeer ná lewerversaking van ene Marco Polo, wat as ’n soort herbegin beskou kan word. Die “komas” in die titel verwys na die digter se siektetoestand, maar sinspeel ook op die benaming vir ’n sywurm se papies wat in die ooste in ’n bamboesstok gesmokkel is. So word dit met “bamboesstok” verbind, wat verband hou met Christus, die reisiger se wandelstok en ook kan verwys na die manlike seksorgaan. Op hierdie wyse word dood, vrugbaarheid en voortplanting alles binne die titel saamgevat. Die bundel word verdeel in sewe rolle met ’n proloog en epiloog, wat deur die digter in die opdraggedig verduidelik word as verwysend na die nege maande-siklus van die fetus en sy eie sewe maande siekte. Die toonaard van die bundel is baie ligter as in Dolosse en Edms. Bpk. Komas uit ’n bamboesstok” word in 1979 met die C.N.A.-prys en in 1980 met die Hertzogprys, die W.A. Hofmeyr-prys en die Louis Luyt-prys bekroon.

Ná sy dood word ’n faksimilee-uitgawe van sy onvoltooide bundel gedigte as Sonklong oor Afrika uitgegee, waarin hy die vele fasette van Afrika en ook sy ontwikkeling sou verken, van die prehistoriese tot die moderne tyd. Die gedigte is kennelik steeds onafgewerk, sodat dit nie soseer as digbundel beoordeel kan word nie. Hierdie boek het dus grotendeels nut om die digter se werkwyse te bestudeer.

Versamelbundels en ander gepubliseerde gedigte

Sy gedigte word in ’n menigte versamelbundels opgeneem, insluitende Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Uit ons digkuns, Afrikaanse ballades, Junior verseboek, Nuwe Kleinverseboek, Nuwe Kleuterverseboek, Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, Digters en digkuns, Faune, Die dye trek die dye aan, Digterstemme, Miskien sal ek die wingerd prys, Liggaamlose taal, Uit ons letterkunde, Woordpaljas, My Afrikaanse verseboek, Die goue vreugde, Voorspraak en Goudaar.

Deur die jare publiseer hy gedigte in verskeie tydskrifte, insluitende Die Huisgenoot, Standpunte en Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring. A.P. Grové is redakteur van Opperman se Versamelde poësie, wat na sy dood gepubliseer word en waarin al sy bundels in een band opgeneem word. Drie vroeë gedigte (Daeraad, Die vallei en Stadsaand) wat in die Natal University College Magazine gepubliseer is en nie in hierdie bundel opgeneem is nie, word deur Amanda Botha op die Versindaba webwerf gepubliseer.

Baie van sy gedigte word vertaal, onder andere in Duits deur Helmut Erbe, in Frans deur André Piot, in Engels deur C.J.D. Harvey, Guy Butler, Anthony Delius en William en Jean Branford, in Russies deur Jewgeni Witkowski, in Italiaans deur Giacomo Prampolini en in Sweeds deur Britt G. Hallqvist.

As samesteller van bloemlesings lewer hy ’n onskatbare bydrae, veral met die samestelling van Groot Verseboek, wat ’n verteenwoordigende oorsig van die beste Afrikaanse poësie bied en die gesaghebbende standaardwerk op hierdie gebied word. Vir laerskole stel hy Klein verseboek en Junior verseboek saam en vir hoërskole Senior verseboek, terwyl Kleuterverseboek op ’n selfs jonger mark gerig is. Lied van die land bevat gedigte wat die skoonheid van Suid-Afrika besing, waarin Opperman in 'n inleiding op die ou Hollandse reisjoernale en vroeë Nederlandse verse oor die Kaap wys. Saam met C.J.M. Nienaber stel hy die versamelbundel Dubbelloop saam uit die Nederlandse en Afrikaanse poësie.

Drama

Ook op dramagebied maak hy ’n wesenlike bydrae met sy drie versdramas. Met Periandros van Korinthe neem hy uit die werke van Herodotus die geskiedenis van Periandros, die alleenheerser van die stad Korinthe in die tyd voor Christus. Periandros van Korinthe word reeds op 29 Oktober 1954 oor die radio uitgesaai en in Mei en Junie 1955 in Stellenbosch en Kaapstad opgevoer. Die drama word in 1955 met die W.A. Hofmeyr-prys en in 1956 met die Hertzogprys bekroon, terwyl dit in 1956 ook ’n prys van die Drie Eeue-Stigting verwerf.

Vergelegen vertel die geskiedenis van die bewind van goewerneur Willem Adriaan van der Stel aan die Kaap. Sy droom is om die Kaap se produkte wêreldwyd te bemark, maar hy bevorder homself en sy amptenary deur voorkeur aan hulle produkte te gee. Dit bring hom in botsing met die Vryburgers, wat ekonomies sukkel om te oorleef aangesien hulle nie afsetpunte vir hulle produkte kry nie. Hierdie botsing tussen die amptenare en Vryburgers vorm die spanningslyn in die drama, waar die amptenare selfversekerd begin teenoor die verdeelde Vryburgers, maar later al hoe meer verdeeld raak, terwyl die Vryburgers groei tot ’n nuwe nasie. Vergelegen word vir die eerste keer in Augustus 1964 in Kaapstad opgevoer om saam te val met Opperman se vyftigste verjaarsdag en word ook later oor die radio uitgesaai.

Die struktuur van sy derde drama, Voëlvry (kroniekspel van ’n voortrek), is heelwat losser van aard en maak gebruik van die vrye vers. Die titel verwys na die trekkers wat aan die een kant vry soos voëls is, aan geen gebied gekoppel nie, en aan die ander kant na mense wat voëlvry verklaar is en dus op sig uitgedelg kan word. Die drama is gebaseer op die dagboek van die Voortrekkerleier Louis Tregard, waarin die ontberinge van die Trek, die kleinlike rusies en persoonlike verskille uitgebeeld word. Sodoende vorm hulle ’n mikrokosmos van die volk, verteenwoordigend van die menslike maatskappy in ’n onherbergsame wêreld. Hierdie drama is in opdrag van KRUIK vir die Republiekfees van 1966 geskryf en beleef sy eerste opvoering in April 1967 in die H.B. Thom-teater op Stellenbosch. Later word dit ook oor die radio uitgesaai. Voëlvry word in 1969 met die Hertzogprys vir drama bekroon.

Prosa

Kortverhale

Die eerste kortverhaal wat hy publiseer is Die reënoffer, wat op 7 September 1934 in Die Huisgenoot verskyn. Hierin word ’n menslike offer gemaak om die droogte te breek. Die verhaal getuig van ’n intieme kennis van die veld en van die Zoeloekultuur. Daniel Hugo neem hierdie kortverhaal op in die versamelbundel Tydskrif 2. Hierna volg die kortverhaal Die maalklip, wat in Die Natalse Afrikaner verskyn. Sover bekend is dit die enigste kortverhale wat hy publiseer.

Werk as kritikus

Met sy werk as kritikus lewer Opperman ’n baie belangrike bydrae. In Die Natalse Afrikaner publiseer hy in die jare 1938–1939 ’n rubriek oor boeke en kuns, waaronder agt artikels oor “gebrokenheid” en die digters van die dertigerjare, wat ’n voorstudie is vir sy latere doktorale proefskrif.

In Die Natalse Afrikaner van 1 Augustus 1938 publiseer hy ook die belangwekkende opstel Wanneer begin die Afrikaanse letterkunde? wat op 3 Februarie 1939 in Die Huisgenoot oorgedruk word en sy lang verbintenis met hierdie tydskrif inlei.

Sy doktorale proefskrif word as Digters van Dertig gepubliseer en is die standaardwerk wat hierdie belangrike vernuwing in ons digkuns ontleed en uiteensit. Hierin maak hy op toeganklike wyse die digters se invloede vir die leser oop, terwyl hy indringende kommentaar lewer op die figure en hulle digterskap. Sy oordeel oor die digters van Dertig se werk het na publikasie van sy proefskrif besondere impak op die algemene waardeoordeel wat daar oor hierdie digters gevel word.

Benewens sy bydrae as keurder vir uitgewers, skryf hy in tydskrifte soos Die Huisgenoot, Ons eie boek en Standpunte verskeie resensies en letterkundige opstelle, wat in die bundels Wiggelstok en Naaldekoker byeengebring word.

In Wiggelstok word ’n wye verskeidenheid van onderwerpe aangetref, waaronder resensies oor ouer Nederlandse en Afrikaanse werke tesame met nuwer werk, literêr-sosiologiese en literêr-historiese essays, asook boeiende teoretiese besinnings oor die kwatryn en die versdrama. Die opstel “Kuns is boos!” is ’n boeiende uiteensetting van sy besinning oor die taak van die kunstenaar en hy wys onder andere op die wyse waarop die kunstenaar geheel en al onpartydig staan teenoor die held en die skurk en in ’n groot mate dus selfs amoreel is deur sy onpartydigheid. As die mens die kunstenaar oorwin, word kuns eensydig en didakties, terwyl die kunstenaar as oorwinnaar sorg vir estetiek.

Naaldekoker bevat stukke (artikels en toesprake) wat hoofsaaklik in die sestigerjare ontstaan.

Verspreide opstelle word deur J.C. Kannemeyer versorg en bundel die ongebundelde resensies en opstelle van Opperman wat nie in sy ander bundels verskyn nie. Daar is drie afdelings, waarvan die eerste besprekings van spesifieke werke is, die tweede geleentheidswerk is wat hy op versoek geskryf het en die derde sy voordrag by die aanvaarding van die C.N.A.-prys vir die digbundel Dolosse en ’n opstel met sy toekomsblik op die Afrikaanse geesteslewe bevat. Hy lewer ook bydraes tot boeke, onder andere die lang gedig oor Shaka vir die bloemlesing Tuinprovinsie Natal onder redaksie van C.J.M. Nienaber.

Opperman lewer as samesteller ook ’n belangrike bydrae, veral met sy samestelling van Gustav S. Preller se Eerstelinge, waardeur Preller as eerste belangrike letterkundige kritikus in Afrikaans se verspreide opstelle byeengebring word, en H.A. Mulder se Laaste opstelle, waarin hierdie besonder belangrike kritikus uit die tyd van die digterlike opbloei in die dertiger- en veertigerjare se werk bewaar word. ’n Keur uit die beskouings van P.C. Schoonees stel hy as Die tweede verdieping saam uit verspreide bundels van hierdie skrywer en literator. As redakteur en met die medewerking van vyftien vakkundiges op verskillende gebiede ondersoek hy die wynkultuur vanaf sy oorsprong in die geskiedenis, die verspreiding daarvan na Suid-Afrika, die neerslag in die kuns en literatuur en die omgang en gebruik van wyn, wat uitloop op die publikasie van Gees van die wingerd, wat ook in Engels uitgegee word.

Eerbewyse

Benewens die talle pryse vir sy boeke word sy persoon en werk by herhaling bekroon. By geleentheid van sy vyftigste verjaarsdag in 1964 stel A.P. Grové die bloemlesing Kort reis na Carrara uit sy werk saam.

Die Universiteit van Natal in Pietermaritzburg in 1968, die Universiteit van Stellenbosch in 1976, die Universiteit van Kaapstad in 1980 en die Universiteit van Pretoria in 1982 ken eredoktorate aan hom toe.

In 1970 ontvang hy vir sy redigering van Gees van die Wingerd die Franse Diplome d’Honneur du Prix de la Propagande en in Februarie 1980 ’n KWV-toekenning, terwyl hy in 1970 ook met erelidmaatskap van die Stellenbosse Boere- en Wynproewersvereniging vereer word en in 1980 met erelidmaatskap van die KWV.

In 1971 word hy buitelandse erelid van die Koninklijke Vlaamsche Academie voor Nederlandsche Taal en Letterkunde. Tydens die viering van sy sestigste verjaarsdag in 1974 word hy gehuldig met die verskyning van verskeie bundels. Woord en wederwoord, saamgestel deur Merwe Scholtz, is ’n bundel opstelle oor sy werk en hom as persoon; D.J. Opperman: dolosgooier van die woord, saamgestel deur A.P. Grové, bevat besprekings van sy poësie; en Verse vir Opperman bevat verse van 24 vooraanstaande Suid-Afrikaanse digters wat hulle gedigte elkeen met die hand op spesiale papier geskryf het.

Sy studente bied in 1974 ’n huldigingsprogram met voordragte uit sy werk aan.

In 1977 word hy vereer met die diploma van die Uniso Brasileira de Escritores van Manaus, Brasilië.

Op 9 Augustus 1978 ontvang hy erelidmaatskap van die Afrikaanse Skrywerskring tydens ’n byeenkoms op Stellenbosch.

Ter geleentheid van sy 65e verjaarsdag in 1979 word ’n hele uitgawe van Standpunte (Nuwe reeks 143, September 1979) aan hom en sy werk gewy, terwyl J.C. Kannemeyer die uitgawe van Galeie van Jorik behartig, waarin die geskrewe manuskrip van Joernaal van Jorik opgeneem word tesame met redaksionele aantekeninge en ’n inleiding.

In 1983 word hy verkies tot ’n erelid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en in 1984 word hy vereer met die Staatspresident se Dekorasie vir Voortreflike Diens.

In 1985 ken die Akademie die Gustav Preller-prys vir Literatuurwetenskap aan hom toe vir sy literêre kritiek.

Na sy dood kondig die Universiteit van Stellenbosch aan dat ’n nagraadse beurs (geborg deur Nasionale Boekhandel) en ’n jaarlikse prestige-gedenklesing (geborg deur die Fynproewersgilde van Stellenbosch) ter ere van sy gedagtenis by die universiteit ingestel word.

Sy gedigte word vertaal in onder andere Engels, Duits en Nederlands en verskeie doktorale proefskrifte word oor sy werk, veral sy digkuns, geskryf. J.C. Kannemeyer skryf ’n omvattende biografie oor sy lewe onder die titel D.J. Opperman: ’n biografie en stel later ook die fotoboek oor sy lewe onder die titel Die bonkige Zoeloelander saam.

Lina Spies publiseer Kolonnade in 1993, ’n studie van Opperman se poësie.

Publikasies

Jaar	Naam van publikasie
1945	Heilige beeste
1947	Negester oor Ninevé
1949	Joernaal van Jorik
1950	Engel uit die klip
1953	Digters van Dertig
1954	Periandros van Korinthe
1956	Blom en baaierd Vergelegen
1959	Wiggelstok
1960	Astrak D.J. Opperman: ’n Keur uit sy gedigte
1963	Dolosse
1964	Kort reis na Carrara Kuns-Mis
1968	Voëlvry
1970	Edms. Bpk.
1974	Naaldekoker
1977	Verspreide opstelle
1979	Die galeie van Jorik Komas uit ’n bamboesstok
1987	Versamelde poësie
2000	Sonklong oor Afrika

Samesteller en redakteur

Jaar	Naam van publikasie
1946	Stiebeuel (saam met F.J. le Roux)
1951	Groot verseboek Junior verseboek Senior verseboek
1954	Lied van die land
1957	Kleuterverseboek
1958	Klankies vir kleuters (saam met H.J. van Zyl) Verseboek vir standerd VI (saam met J.A. Heyl) Verseboek vir standerds VII en VIII (saam met J.A. Heyl
1959	Afrikaanse digkuns (saam met H.J. van Zyl) Klein verseboek
1960	My Afrikaanse verseboek (saam met M.A. Basson en E. Stumpf)
1961	Eerstelinge – Gustav S. Preller Laaste opstelle – H.A. Mulder My eerste verseboek. Standerd I (saam met C.B. Linder) My tweede verseboek. Standerd II (saam met C.B. Linder) My derde verseboek. Standerd III (saam met C.B. Linder) My vierde verseboek. Standerd IV (saam met C.B. Linder) My vyfde verseboek. Standerd V (saam met C.B. Linder)
1962	Die tweede verdieping – P.C. Schoonees
1965	Stiebeuel 2 (saam met F.J. le Roux)
1966	Dubbelloop (saam met C.J.M. Nienaber)
1967	Kinderkeur uit A.G. Visser Klankies vir kleintjies (saam met H.J. van Zyl)
1968	Gees van die wingerd Spirit of the vine
1976	Diere-maniere: vrolike rympies oor goeie maniere
1979	Jonger verseboek vir hoërskole (saam met J.A. Heyl)
1980	Poësie vir plesier Verseboek vir die jeug (saam met J.A. Heyl)
1981	Nuwe klein verseboek
1985	Skakering (saam met G.H.J. Coetzee)

Vertaling

Jaar	Naam van publikasie
1964	Tobias en sy groot rooi tas – Sunny B. Warner
1982	101 rympies (saam met E.P. du Plessis, Elizabeth van der Merwe, P.W. Grobbelaar en Leon Rousseau)

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk Elsiesrivier 1964
• Antonissen, Rob “Kern en tooi” Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
• Antonissen, Rob “Spitsberaad” Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
• Antonissen, Rob “Verkenning en kritiek” H.A.U.M. Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 1979
• Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) “Voorspraak” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. “Skrywers en rigtings” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe1952
• Beukes, W.D. (red.) “Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990” Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
• Botha, Elize en Pretorius, Réna (reds.) “Samehang en sin” Tafelberg-Uitgewers Kaapstad Eerste druk 1983
• Buning, Tj. “Uit ons digkuns” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Nuwe omgewerkte druk 1960
• Cloete, T.T. (red.) “Die Afrikaanse literatuur sedert sestig” Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
• Cloete, T.T. “Faune” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Derde druk 1971
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Dekker, G. “Oordeel en besinning” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste druk 1964
• Grobler, P. du P. “Verkenning” Human & Rousseau Kaapstad 1962
• Grové, A.P. “Dagsoom” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1978
• Grové, A.P. (red.) “D.J. Opperman – Dolosgooier van die woord” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad en Johannesburg Eerste druk 1974
• Grové, A.P. “Die duister digter” Universiteitspers, Natal Pietermaritzburg en Durban 1949
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Grové, A.P. “D.J. Opperman” in Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-BoekhandelJohannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• HAUM “Stellenbosse Galery” HAUM-Uitgewers Kaapstad en Pretoria 1974
• Kannemeyer, J.C. “Opstelle oor die Afrikaanse drama” Academica Kaapstad Pretoria Eerste uitgawe 1970
• Kannemeyer, J.C. “Konfrontasies” Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1977
• Kannemeyer, J.C. “Kroniek van klip en ster” Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1979
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. “Die dokumente van Dertig” Jutalit Kenwyn Eerste uitgawe Eerste druk 1990
• Kannemeyer, J.C. “Die bonkige Zoeloelander” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1994
• Kannemeyer, J.C. “Ontsyferde stene” Inset-Uitgewers Stellenbosch Eerste uitgawe Eerste druk 1996
• Kannemeyer, J.C. “Verse vir die vraestel” Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Krige, Uys “Die naamlose muse” Protea Boekhuis Pretoria, Eerste uitgawe 2002
• Lindenberg, E. “Onsydige toets” Academica Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1965
• Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Louw, N.P. van Wyk “Weegskaal” Human & Rousseau Kaapstad, Pretoria en Johannesburg Eerste uitgawe 1982
• Nienaber, C.J.M. “Oor literatuur 2” Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1977
• Nienaber, C.J.M. (redakteur) “Tuinprovinsie Natal” Tafelberg Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1977
• Nienaber, P.J. (samesteller) “Digters en digkuns” Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1954
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) “Digters en digkuns” Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. “Uit ons letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Sewende druk 1968
• Opperman, D.J. “Junior verseboek” Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Agste druk 1960
• Pheiffer, R.H. “Woordpaljas” Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde druk 1993
• Pretorius, Réna “Ryk domeine” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Tweede uitgawe Derde druk 1990
• Scholtz, J. du P. “Oor skilders en skrywers” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1979
• Scholtz, Merwe “Herout van die Afrikaanse poësie en ander opstelle” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste druk 1975
• Scholtz, Merwe “Die teken as teiken” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1978
• Scholtz, Merwe (samesteller) “Woord en wederwoord” Human & Rousseau Pretoria en Kaapstad 1974
• Spies, Lina “Kolonnade” Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg 1992
• Spies, Lina “Ontmoetings” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1979
• Van Biljon, Madeleine “Geliefde leesgoed” Quellerie-Uitgewers Edms. Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1996
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van Vuuren, Helize “D.J. Opperman (1914–1985)” in Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Willemse, Hein “Aan die ander kant” Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2007

Tydskrifte en koerante

• Anoniem “Opperman word 68” “Die Burger” 29 September 1982
• Anoniem “Opperman ‘te laat’ vereer” “Die Burger” 29 Junie 1985
• Anoniem “Opperman het op alle gebiede pas aangegee” “Die Burger” 23 September 1985
• Anoniem “Ryk, vrugbare lewe” “Die Burger” 23 September 1985
• Barnes, L.A. “Op weg na ’n interpretasie van Opperman se ‘Spermutasie’” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 17 no. 2, Mei 1979
• Botha, Amanda “D.J. Opperman gehuldig” “Die Transvaler” 29 September 1979
• Botha, Amanda “’n Natalse vriendekring wat ver gereik het” “Boekewêreld” 17 November 1999
• Breytenbach, Jan “Opperman vonkel, koek in oond” “Rapport” 12 Junie 1977
• Breytenbach, Jan “‘Deur die blare’ uit dood terug” “Rapport” 10 Junie 1979
• Breytenbach, Jan “Sonklong Opperman se son sit laag” “Rapport” 10 Oktober 1982
• Brink, André P. “Nog eens die newelkoppe e.d.m. (bpk?)” “Standpunte” Nuwe reeks 147, Mei 1980
• Cloete, T.T. “Astrak van ‘Trekkerswee’ in ‘Ballade van die grysland’” “Standpunte” Nuwe reeks 83, Junie 1969
• Cloete, T.T. “Ritme en klank as veraanskoulikingsmiddele in D.J. Opperman se ‘Blom en Baaierd’” “Standpunte” Nuwe reeks 103, Oktober 1972
• Cloete, T.T. “Bifokaal sien en koggel” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 17 no. 4, November 1979
• Cloete, T.T. “’n Oeuvrestudie van Opperman se werk” “Standpunte” Nuwe reeks 147, Mei 1980
• Cloete, T.T. “’Joernaal van Jorik’ van D.J. Opperman” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 18 no. 2, Mei 1980
• Cloete, T.T. “Huldiging aan D.J. Opperman (1913–1985)” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 26 no. 1, Maart 1986
• Crafford, Albert “Dirk maak probleem vir jou ’n plesier” “Rapport” 30 Desember 1979
• De Vos, Annesu “Viva, Oom Dirk!” “Bylae by Die Burger” September 2000
• De Vries, Willem “Jorik se musiek uitgereik” “Beeld” 2 Maart 2013
• Eksteen, L.C. “Spermutasie: Ontginning van ’n woord” “Standpunte” Nuwe reeks 67, Oktober 1966
• Gilfillan, F.R. “Die beeste kom uit soutgebrek: Antonissen en Opperman” “Standpunte” Nuwe reeks 116, Desember 1974
• Grobler, P. du P. en Lindenberg, E. “Dirk Opperman: 50 jaar – twee waarderings” “Lantern” Jaargang XIV no. 2, Desember 1964
• Grové, A.P. “Aantekeninge by ‘Komas uit ’n bamboesstok’” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 17 no. 3, Augustus 1979
• Grové, A.P. “’Stad in die mis’, ‘Draaikewers’, ‘Nagwag’ (D.J. Opperman) en ‘Grense’, Winter’ (N.P. van Wyk Louw)” “Tydskrif vir Letterkunde”, nuwe reeks 18 no. 3, Augustus 1980
• Grové, A.P. “Dirk Opperman” “Standpunte” Nuwe reeks 180, Desember 1985
• Grütter, Wilhelm “Artikel werp nuwe lig op Opperman se siekte” “Die Burger” 4 Junie 1992
• Hambidge, Joan “Sy digterskap bly nou nog groot inspirasie” “Beeld” 27 Desember 2010
• Hooggeregshofverslaggewer “Digter laat R0,8m na” “Die Burger” 28 Junie 1986
• Hugo, Daniel “Laboratorium van die woord” “Rapport” 23 Augustus 2015
• Hugo, D.J. “Die ‘Kroniek van Kristien’ – Enkele genetiese aantekeninge” “Standpunte” Nuwe reeks 148, Augustus 1980
• Hugo, D.J. “‘Bontekoe’ en ‘Aanraaklied’ van D.J. Opperman as ‘Imitatio Christi’” “Tydskrif virLetterkunde” Nuwe reeks 19 no. 1, Februarie 1981
• Hugo, D.J. “’n Literêre boa: Die ‘Brandaan’-siklus van D.J. Opperman” “Standpunte” Nuwe reeks 154, Augustus 1981
• Hugo, D.J. “Die limerick-vorm by D.J. Opperman” “Standpunte” Nuwe reeks 159, Junie 1982
• Hugo, D.J. “’Komas uit ’n bamboesstok’ as verslag aan ’n Akademie” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 20 no. 3, Augustus 1982
• Hugo, D.J. “Opperman en die Persiese kwatryn” “Standpunte” Nuwe reeks 166, Augustus 1983
• Hugo, D.J. “’n Nuwe liedjie op ’n ou deuntjie” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 23 no. 1, Februarie 1985
• Human, J.J. “D.J. Opperman en die uitgewersbedryf” “Standpunte” Nuwe reeks 143, September 1979Kaapstadse redaksie “Dirk weer bieblebom ná sy beroerte” “Rapport” 13 Desember 1981
• Kannemeyer, J.C. “’Vergelegen’ as dualiteitsdrama” “Standpunte” Nuwe reeks 82, April 1969
• Kannemeyer, J.C. “Opperman leef ‘altyd’” “Die Burger” 23 September 1985
• Kannemeyer, J.C. “Toe die politici ’n digter wou leer dig…” “Rapport” 19 Oktober 1986
• Kannemeyer, J.C. “Hy en die ‘duvel’ van drank” “Rapport” 26 Oktober 1986
• Kantoor “Opperman na tehuis vir verswaktes” “Die Burger” 27 November 1982
• Klopper, E.M.M. “’Spermutasie’: lees dié woord geduldig (1)” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 33 no. 1, Maart 1993
• Klopper, E.M.M. “’Spermutasie’: lees dié woord geduldig (2)”” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 33 no. 2, Junie 1993
• Le Roux, André “Intieme sy van Opperman in biografie onthul” “Die Burger” 23 Oktober 1986
• Le Roux, André “Opperman se Jorik praat Engels” “Die Burger” 5 Januarie 1991
• Malan, Regina “Genre-intertekstualiteit: ‘Komas uit ’n bamboesstok as volksboek’” “Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 26, no. 4 November 1989
• Marais, G.F. “’Joernaal van Jorik’ van D.J. Opperman” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 21 no. 3, Augustus 1983
• Massyn, P.J. “Teks en interteks: gedig en tradisie” “Standpunte” Nuwe reeks 182, April 1986
• Muller, Martie “’Periandros van Korinthe’ van D.J. Opperman” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 25 no. 3, Augustus 1987
• Nienaber, C.J.M. “‘Dennebol’ van Opperman” “Standpunte” Nuwe reeks 43, Oktober 1962
• Nienaber-Luitingh, M. “’n Moderne Nebukadneser” “Standpunte” Nuwe reeks 142, Augustus 1979
• Nieuwoudt, Stephanie “D.J. se handskrif wys beroerte was op pad” “Plus” 11 Oktober 2000
• Nolte, Elsa “Vergelegen en die geskiedenis: Die religieuse implikasies van die drama” “Standpunte” Nuwe reeks 88, April 1970
• Nolte, Elsa “Vergelegen se Adam Tas en Opperman se siening van die kunstenaarskap” “Standpunte”
• Nuwe reeks 93, Februarie 1971
• Nolte, Elsa “Geure en kle(u)re in ‘Periandros van Korinthe’ (D.J. Opperman), ‘Haar naam was Hanna’ en ‘Wie onthou vir Kinna?’ (Henriette Grové)” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 20 no. 4, November 1982
• Pieterse, Henning “Voorgeskrewe poësie” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 29 no. 4, November 1991
• Pretorius, S.J. “Die simboliek in “Ballade van die grysland’” “Standpunte” Nuwe reeks 81, Februarie 1969
• Prins, M.J. “Die funksie van die s-herhaling in ‘Joernaal van Jorik’” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 27, no. 3 Augustus 1989
• Prins, M.J. “’Joernaal van Jorik’: ’n Bespreking” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 35 no. 1, Februarie1997
• Prinsloo, A.F. “Dirk se dinge (Taalkundige en woordfrekwensie aspekte van die substantiewe in die werke van D.J. Opperman” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 32 no. 2, Junie 1992
• Schutte, H.J. “Speelse en eksperimentele elemente, vanuit die gesigshoek van geestigheid, in die poësie van D.J. Opperman (1)” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 14 no. 4, November 1976
• Schutte, H.J. “Speelse en eksperimentele elemente, vanuit die gesigshoek van geestigheid, in die poësie van D.J. Opperman (2)” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 15 no. 1, Februarie 1977
• Smuts, J.P. “Die tortels van die modder: ‘Paddas’ van D.J. Opperman” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 31 no. 4, November 1993
• Smuts, Ria “Binne ’n ligblou Middeleeuse nag” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 26 no. 1, Februarie 1988
• Smuts, Ria “Twee digte(r) Opperman-tekste: ‘Man met flits’ en ‘Digter’” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 33 no. 4, November 1995
• Snyman, Henning “Aspekte van die simbool-metafoor verhouding in D.J. Opperman se ‘Komas uit ’n bamboesstok” “Standpunte” Nuwe reeks 156, Desember 1981
• Spies, Lina “Skuld en verlossing” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 17 no. 4, November 1979
• Spies, Lina “Tot digterskap gedrewe: Van ‘Negester oor Ninevé’ tot ‘Komas uit ’n bamboesstok’” “Tydskrifvir Letterkunde”, Nuwe reeks 18 no. 2, Mei 1980
• Spies, Lina “Siekte en herstel in ‘Komas uit ’n bamboesstok’: ’n proses van devolusie en evolusie: ‘mineralies, vegetaties en dieraties’” “Standpunte” Nuwe reeks 160, Augustus 1982
• Spies, Lina “Mens en digter was onlosmaaklik” “Die Burger” 23 September 1985
• Spies, Lina “D.J. Opperman: Dirk-der-duisende” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 24 no. 1, Februarie 1986
• Spies, Lina “Die tortels van die modder: Digter tussen slym en ster in die poësie van D.J. Opperman” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 32 no. 4, November 1994
• Spies, Lina “Heildronk op die sonklong” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 34 no.3, Augustus 1996
• Steenberg, D.H. “’Gedagtes by ’n sarkofaag’ as Credogedig van ‘Dolosse’” “Standpunte” Nuwe reeks 80, Desember 1968
• Steenberg, D.H. “Die skeppingsmotief in Opperman se ‘Dolosse’” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 8 no. 1, Februarie 1970
• Strydom, Leon “D.J. Opperman se Poësie-Laboratorium” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 23 no. 1, Maart 1983
• Strydom, S. “Aantekeninge by ‘Sondag van ’n kind’ van D.J. Opperman” “Standpunte” Nuwe reeks 40-41, April-Junie 1962
• Van der Merwe, Hannes “Saam met Dirk Opperman in Malawi” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 35 no. 1, Februarie 1997
• Van der Merwe, Peet “Die teruggesnoeide digter in D.J. Opperman se ‘Kanarie’” “Standpunte” Nuwereeks 178, Augustus 1985
• Van der Merwe, P.P. “Die simboliese in ‘Paddas’ van Dirk Opperman” “Standpunte”, Nuwe reeks 86, Desember 1969
• Van der Westhuizen, Betsie “Van Sien tot Lewensiening in ‘Komas uit ’n bamboesstok’ van D.J. Opperman” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 26 no. 1, Maart 1986
• Van Eetveldt, H. “Aspekte van die rymvariant in ‘Meriba’ van Opperman” “Standpunte” Nuwe reeks 74, Desember 1967
• Van Heerden, Ernst “Die wordende Jorik” “Standpunte” Nuwe reeks 147, Mei 1980
• Van Heerden, Ernst “Twee vuurstelers” “Standpunte” Nuwe reeks 166, Augustus 1983
• Van Heerden, Ernst “Jorik en die ou seevaarder” “Standpunte” Nuwe reeks 167, Oktober 1983
• Van Heerden, Ernst “Dirk-der-duisende, ma uit een stuk” “Die Burger” 23 September 1985
• Van Heerden, Ernst “Kilroy was hier” “Insig” Oktober 1988
• Van Rensburg, F.I.J. “’n Opvallende taalkonstruksie by D.J. Opperman” “Standpunte” Nuwe reeks 63, Februarie 1966
• Van Zyl, Ia “’Periandros van Korinthe’ van D.J. Opperman” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 25 no. 1, Februarie 1987
• Van Zyl, Wium “Van ‘Djokjakarta’ tot ‘Die ballade van die onwaarskynlike seun’” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 28 no. 3, Augustus 1990
• Viljoen, Louise “D.J. Opperman se aandeel aan ‘Standpunte’” “Standpunte” Nuwe reeks 143, September 1979
• Viljoen, Louise “Enkele voorstelle in verband met die hantering van die manuskripte rondom Opperman se ‘Kaapse skeepswerf’” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 31 no. 1, Februarie 1993
• Wessels, Louis “‘My nooi is in ’n nartjie’, het Dirk onthou” “Die Burger” 24 September 1985
• Willemse, Hein “Die Afrikaanse gedig: ‘Kaapse skeepswerf’ van D.J. Opperman” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 34 no. 1, Maart 1994

 Internet

• Botha, Amanda Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2002/08/17/4/10.html Geargiveer 4 Februarie 2014 op Wayback Machine
• Botha, Johann Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1991/04/25/10/2.html
• Brümmer, Willemien Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1999/08/26/8/12.html Geargiveer 1 Februarie 2014 op Wayback Machine
• Die Burger Hoofartikel: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1987/05/30/10/11.html
• Grütter, Wilhelm Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1992/06/04/6/5.html
• Hambidge, Joan Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2005/05/07/BY/06/02.html
• Hambidge, Joan Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2010/12/21/VB/12/boekmerk_1441.html
• Kannemeyer, J.C. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1992/03/5/2/12.html
• Kannemeyer, J.C. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2000/10/11/6/8.html Geargiveer 3 Februarie 2014 op Wayback Machine
• Kannemeyer, J.C. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2002/08/20/4/19.html
• Kannemeyer, J.C. Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2000/10/6/5/7.html Geargiveer 1 Februarie 2014 op Wayback Machine
• Smith, Charles Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/09/04/4/11.html
• Smith, Charles Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2000/08/11/7/8.html Geargiveer 1 Februarie 2014 op Wayback Machine
• Spies, Lina Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2006/04/22/BY/9/LinaOpperman.html Geargiveer 4 Februarie 2014 op Wayback Machine