Jupiter: Verskil tussen weergawes

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Besig
Lyn 284: Lyn 284:
Jupiter se klein [[ashelling]] bring mee dat die planeet se pole altyd minder sonstraling as die ewenaarstreek kry. Konveksie in die binnekant van die planeet vervoer energie na die pole, en balanseer die temperature in die wolklaag uit.<ref name="burgess" />{{rp|54}}
Jupiter se klein [[ashelling]] bring mee dat die planeet se pole altyd minder sonstraling as die ewenaarstreek kry. Konveksie in die binnekant van die planeet vervoer energie na die pole, en balanseer die temperature in die wolklaag uit.<ref name="burgess" />{{rp|54}}


=== Die groot rooi vlek ===
===Die Groot Rooi Vlek en ander draaikolke===
[[Beeld:Jupiters iconic Great Red Spot.jpg|250px|thumb|Die Groot Rooi Vlek van naby afgeneem deur Juno (April 2018).]]
: ''Hoofartikel: [[Groot Rooi Vlek]].''
[[Lêer:Great Red Spot From Voyager 1.jpg|duimnael|links|200px|Die groot rooi vlek]]


Die bekendste verskynsel op Jupiter is die [[Groot Rooi Vlek]],<ref name="NYT-20171213">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=The Great Red Spot Descends Deep into Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2017/12/13/science/jupiter-great-red-spot-juno.html |date=December 13, 2017 |work=The New York Times |access-date=December 15, 2017}}</ref> 'n langdurige antisikloniese storm by 22°&nbsp;suid van die ewenaar. Dit bestaan sover bekend reeds sedert 1831,<ref>{{cite journal |last=Denning |first=William F. |title=Jupiter, early history of the great red spot on |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |year=1899 |volume=59 |issue=10 |pages=574–584 |bibcode=1899MNRAS..59..574D |doi=10.1093/mnras/59.10.574|doi-access=free }}</ref> en moontlik sedert 1665.<ref name="kyrala26">{{cite journal |last=Kyrala |first=A. |title=An explanation of the persistence of the Great Red Spot of Jupiter |journal=Moon and the Planets |year=1982 |volume=26 |issue=1 |pages=105–107 |bibcode=1982M&P....26..105K |doi=10.1007/BF00941374|s2cid=121637752 }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.gutenberg.org/files/28758/28758-h/28758-h.htm | title=Philosophical Transactions of the Royal Society | editor-first=Henry | editor-last=Oldenburg | volume=1 | date=1665–1666 | publisher=Project Gutenberg | access-date=2011-12-22 }}</ref> Op beelde van die [[Hubble-ruimteteleskoop]] kan tot twee "rooi vlekke" naby die Groot Rooi Vlek gesien word.<ref>{{cite web |title=New Red Spot Appears on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/23/image/a/ |last1=Wong|first1=M.|last2=de Pater|first2=I.|website=HubbleSite |publisher=Nasa |date=May 22, 2008|access-date=December 12, 2013}}</ref><ref>{{cite web |title=Three Red Spots Mix It Up on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/27/image/a/ |last1=Simon-Miller|first1=A.|last2=Chanover|first2=N.|last3=Orton|first3=G.|website=HubbleSite |publisher=[[NASA]] |date=July 17, 2008|access-date=April 26, 2015}}</ref> Die storm is sigbaar met aardgebaseerde [[Teleskoop|teleskope]] met 'n [[lensopening]] van 12&nbsp;cm of groter.<ref>{{cite book |first=Michael A. |last=Covington |date=2002 |title=Celestial Objects for Modern Telescopes |page=[https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 53] |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-52419-3 |url=https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 }}</ref> Die ovaal voorwerp draai antikloksgewys, met 'n rotasieperiode van omtrent ses dae.<ref>{{cite web | last1=Cardall | first1=C. Y. | last2=Daunt | first2=S. J. | url=http://csep10.phys.utk.edu/astr161/lect/jupiter/redspot.html | title=The Great Red Spot | publisher=University of Tennessee | access-date=February 2, 2007 }}</ref> Die maksimum hoogte van die storm is sowat 8&nbsp;km bo die bokant van die omringende wolke.<ref>{{cite book | title=Jupiter, the Giant of the Solar System | work=The Voyager Mission | page=5 | publisher=NASA | date=1979 | url=https://www.google.com/books/edition/The_Voyager_Mission/KuBYXLt4K9MC?hl=en&gbpv=1&pg=PA5 }}</ref> Die vlek se samestelling en die bron van sy rooi kleur is onseker, hoewel 'n moontlike verduideliking fotogedissosieerde ammoniak is wat met [[etyn]] reageer.<ref>{{cite journal | title=A possibly universal red chromophore for modeling colour variations on Jupiter | last1=Sromovsky | first1=L. A. | last2=Baines | first2=K. H. | last3=Fry | first3=P. M. | last4=Carlson | first4=R. W. | journal=Icarus | volume=291 | pages=232–244 | date=July 2017 | doi=10.1016/j.icarus.2016.12.014 | arxiv=1706.02779 | bibcode=2017Icar..291..232S | s2cid=119036239 }}</ref>
Een van die mees opvallende eienaardighede van Jupiter is die Groot Rooi Vlek effens suid van die [[ewenaar]]. Die vlek word veroorsaak deur 'n [[sikloon]] wat al minstens 300 jaar duur. Sedert die eerste waarnemings in die begin van die [[18de eeu]] het die vlek in omvang afgeneem. In vergelyking met 100 jaar gelede het die vlek teen [[2000]] in grootte gehalveer. Dit is nie bekend of dit veroorsaak word deur skommelinge en of die vlek ooit volledig sal verdwyn nie.

Die Groot Rooi Vlek is groter as die Aarde.<ref name="sp.news20151125">{{cite news |url=http://space.news/2015-11-25-is-jupiters-great-red-spot-nearing-its-twilight.html |title=Is Jupiter's Great Red Spot nearing its twilight? |work=Space.news |first=Greg |last=White |date=November 25, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> Volgens wiskundige modelle is die storm stabiel en sal dit 'n permanente verskynsel bly.<ref>{{cite journal |title=Laboratory simulation of Jupiter's Great Red Spot |first1=Jöel |last1=Sommeria |first2=Steven D. |last2=Meyers |first3=Harry L. |last3=Swinney |journal=Nature |volume=331 |issue=6158 |pages=689–693 |date=February 25, 1988 |doi=10.1038/331689a0 |bibcode=1988Natur.331..689S|s2cid=39201626 }}</ref> Die grootte het egter aansienlik afgeneem sedert dit ontdek is. In aanvanklike waarnemings in die laat 1800's is bereken dit is sowat 41&nbsp;000&nbsp;km lank. Teen die Voyager-verbyvlug van 1979 was die storm 23&nbsp;300&nbsp;km lank en sowat 13&nbsp;000&nbsp;km breed.<ref name="Simon2015">{{cite conference |title=Dramatic Change in Jupiter's Great Red Spot |conference=46th Lunar and Planetary Science Conference. March 16–20, 2015. The Woodlands, Texas. |first1=A. A. |last1=Simon |first2=M. H. |last2=Wong |first3=J. H. |last3=Rogers |first4=G. S. |last4=Orton |first5=I. |last5=de Pater |first6=X. |last6=Asay-Davis |first7=R. W. |last7=Carlson |first8=P. S. |last8=Marcus |date=March 2015 |bibcode=2015LPI....46.1010S}}</ref> Volgens waarnemings deur Hubble in 1995 het die lengte afgeneem tot 20&nbsp;950&nbsp;km en in 2009 was dit 17&nbsp;910&nbsp;km lank. In 2015 was die storm sowat 16&nbsp;500 by 10&nbsp;940&nbsp;km,<ref name="Simon2015" /> en het die lengte met sowat 930&nbsp;km per jaar afgeneem.<ref name="sp.news20151125" /><ref name="techtimes20151021">{{cite news |url=http://www.techtimes.com/articles/97643/20151021/jupiters-superstorm-is-shrinking-is-changing-red-spot-evidence-of-climate-change.htm |title=Jupiter's Superstorm Is Shrinking: Is Changing Red Spot Evidence Of Climate Change? |work=Tech Times |first=Rina Marie |last=Doctor |date=October 21, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> In Oktober 2021 het Juno die diepte van die Groot Rooi Vlek op 300-500&nbsp;km gemeet.<ref>{{Cite web|last=Grush|first=Loren|date=2021-10-28|title=NASA's ''Juno'' spacecraft finds just how deep Jupiter's Great Red Spot goes|url=https://www.theverge.com/2021/10/28/22749095/nasa-juno-jupiter-great-red-spot-depth|access-date=2021-10-28|website=The Verge|language=en}}</ref>

[[Beeld:Oval_BA_(Hubble).jpg|links|thumb|300px|Die vorming van Ovaal BA uit drie wit ovale.]]
Juno-sendings het getoon daar is verskeie polêre sikloongroepe by Jupiter se pole. Die noordelike groep bevat nege siklone, met 'n grote in die middel en agt ander daaromheen, terwyl die suidelike weergawe ook 'n sentrale sikloon het, maar deur vyf groot storms en 'n kleiner een omring word.<ref name=Adriani_et_al_2018>{{cite journal | title=Clusters of cyclones encircling Jupiter's poles | last1=Adriani | first1=A. | last2=Mura | first2=A. | last3=Orton | first3=G. | last4=Hansen | first4=C. | last5=Altieri | first5=F. | last6=Moriconi | first6=M. L. | last7=Rogers | first7=J. | last8=Eichstädt | first8=G. | journal=Nature | volume=555 | issue=7695 | pages=216–219 | date=March 2018 | doi=10.1038/nature25491 | pmid=29516997 | bibcode=2018Natur.555..216A| s2cid=4438233 }}</ref><ref>{{cite web
| title=NASA Just Watched a Mass of Cyclones on Jupiter Evolve Into a Mesmerising Hexagon | url=https://www.sciencealert.com/june-watched-a-pentagon-of-storms-on-jupiter-evolve-into-a-hexagon
| last=Starr | first=Michelle | date=December 13, 2017 | website=Science Alert}}</ref>

Dié poolstrukture word deur onstuimigheid in die planeet se atmosfeer veroorsaak en kan vergelyk word met Saturnus se seshoek by sy noordpool.

In 2000 het 'n atmosferiese verskynsel in die suidelike halfrond gevorm wat soortgelyk aan die Groot Rooi Vlek is, maar kleiner. Dit is geskep deurdat kleiner, wit ovaalvormige storms verenig het om 'n enkele storm te vorm – die drie kleiner ovale is in 1939-'40 gevorm. Die verenigde verskynsel is "Ovaal BA" genoem.

Dit het intussen in intensiteit afgeneem en van wit in rooi verander, en word nou die "Klein Rooi Vlek" genoem.<ref>{{cite web |first=Bill |last=Steigerwald |date=October 14, 2006 |url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2006/little_red_spot.html |title=Jupiter's Little Red Spot Growing Stronger |publisher=NASA |access-date=February 2, 2007}}</ref><ref>{{cite journal | title=Vertical structure of Jupiter's Oval BA before and after it reddened: What changed? | last1=Wong | first1=Michael H. | last2=de Pater | first2=Imke | last3=Asay-Davis | first3=Xylar | last4=Marcus | first4=Philip S. | last5=Go | first5=Christopher Y. | journal=Icarus | volume=215 | issue=1 |pages=211–225 | date=September 2011 | doi=10.1016/j.icarus.2011.06.032 | bibcode=2011Icar..215..211W | url=http://cfd.me.berkeley.edu/wp-content/uploads/2011/08/wong-publlished-1.pdf | access-date=2022-04-27 }}</ref>

In April 2017 is 'n "Groot Koue Vlek" in Jupiter se [[termosfeer]] by sy noordpool ontdek. Die verskynsel is 24&nbsp;000&nbsp;km lank, 12&nbsp;000&nbsp;km breed en 200&nbsp;°C kouer as die omringende streke. Hoewel die storm op kort termyn in grootte en intensiteit wissel, bly dit al 15 jaar lank op dieselfde plek in die atmosfeer. Dit kan gevorm word deur die wisselwerkings tussen gelaaide deeltjies wat van Io af kom en die sterk [[magneetveld]] van Jupiter, wat lei tot 'n herverspreiding van hittevloei.<ref name="Stallard et Al., 2017">{{cite journal |title=The Great Cold Spot in Jupiter's upper atmosphere |journal=Geophysical Research Letters |last1=Stallard |first1=Tom S. |last2=Melin |first2=Henrik |last3=Miller |first3=Steve |last4=Moore |first4=Luke |last5=O'Donoghue |first5=James |last6=Connerney |first6=John E. P. |last7=Satoh |first7=Takehiko |last8=West |first8=Robert A. |last9=Thayer |first9=Jeffrey P. |last10=Hsu |first10=Vicki W. |last11=Johnson |first11=Rosie E. |volume=44 |issue=7 |pages=3000–3008 |date=April 10, 2017 |doi=10.1002/2016GL071956 |pmid=28603321 |pmc=5439487 |bibcode=2017GeoRL..44.3000S}}</ref>


=== Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9 ===
=== Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9 ===

Wysiging soos op 13:52, 31 Julie 2022

Hierdie artikel handel oor die planeet Jupiter. Vir ander betekenisse van die naam, sien Jupiter (dubbelsinnig).
Jupiter   ♃
Die planeet Jupiter
Jupiter in natuurlike kleur, soos in April 2014 afgeneem deur die Hubble-ruimteteleskoop.
Wentelbaaneienskappe
Epog J2000
Afelium 816,520,800 km
5,458104 AE
Perihelium 740,573,600 km
4,950429 AE
Halwe lengteas 778,547,200 km
5,204267 AE
Wentelperiode 4 332,59 dae
11,8618 jare
10 475,8 Jupiter solar dae
Sinodiese periode 398,88 dae[1]
Gem. omwentelingspoed 13,07 km/s[1]
Baanhelling 1,305° (tot Ekliptika)
6,09° (tot die son se ewenaar)
0,32° (tot onveranderbare vlakte)[2]
Lengteligging van stygende nodus 100,492°
Periheliumhoek 275,066°
Natuurlike satelliete 79[1]
Fisiese eienskappe
Radius by ewenaar 71,492 ± 4 km
(11,209 Aardes)
Radius na pole 66,854 ± 10 km
(10,517 Aardes)
Oppervlakte 6,1419×1010 km2[3]
(121,9 Aardes)
Volume 1,4313×1015 km3[1]
(1321,3 Aardes)
Massa 1,8986×1027 kg[1]
(317,8 Aardes)
(1/1047 Sonne)[4]
Gem. digtheid 1,326 g/cm3[1]
Oppervlak-
aantrekkingskrag		 24,79 m/s2[1]
2,528 g
Ontsnapping-
snelheid		 59,5 km/s[1]
Sideriese
rotasieperiode		 9,925 h[5]
(9 h 55 m 30 s)
Rotasiespoed
by ewenaar		 12,6 km/s
45 300 km/h
Ashelling 3,13°[1]
Regte styging van noordpool 268,057°
(17 h 52 min 14 s)
Deklinasie 64,496°
0,343 (geometries)
0,52 (Bond)[1]
Oppervlak-temp.
   1 bar level
   0,1 bar
mingem.maks
165 K[1]
112 K[1]
Skynmagnitude -1,6 tot -2,94[1]
Hoekgrootte 29,8" — 50,1"[1]
Atmosfeer
Oppervlakdruk 20–200 kPa[6]
Samestelling 89,8±2,0% Waterstof

10,2±2,0% Helium
~0,3% Metaan
~0,026% Ammoniak
~0,003% Waterstofdeuteried
0,0006% Etaan

0,0004% Water

Jupiter is die vyfde planeet van die Son af en die grootste in die Sonnestelsel. Dit is 'n gasreus met 'n massa van meer as twee en 'n half keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam, maar effens kleiner as 'n duisendste van die Son se massa. Jupiter is die helderste natuurlike voorwerp in die Aarde se naglug naas die Maan en Venus, en dit word reeds sedert die voorgeskiedenis waargeneem. Dit is genoem na die Romeinse god Jupiter, die koning van die gode.

Jupiter bestaan hoofsaaklik uit waterstof, maar helium beslaan 'n kwart van sy massa en 'n tiende van sy volume. Dit het waarskynlik 'n rotsagtige kern van swaarder elemente,[7] maar ontbreek, nes die ander gasreuse in die Sonnestelsel, 'n goed gedefinieerde soliede oppervlak. Die voortdurende sametrekking van Jupiter se binnekant wek meer hitte op as wat dit van die Son kry. Vanweë sy vinnige rotasie is Jupiter se vorm 'n afgeplatte sferoïde: Dit het 'n effense maar merkbare uitstulping om sy ewenaar. Die buitenste atmosfeer is verdeel in 'n reeks bande in sy breedte, met onstuimigheid en storms aan die grense tussen hulle. 'n Prominente gevolg hiervan is die Groot Rooi Vlek, 'n reusestorm wat minstens sedert 1831 sigbaar is.

Jupiter word omring deur 'n dowwe planetêre ringstelsel en 'n kragtige magnetosfeer. Sy magnetiese stert is byna 800 miljoen km (5,3 AE) lank en strek byna tot by Saturnus se wentelbaan. Jupiter het 80 bekende mane en moontlik meer,[8] insluitende die vier groot mane van Galilei wat in 1610 deur Galileo Galilei ontdek is: Io, Europa, Ganumedes en Kallisto. Io en Europa is omtrent so groot soos die Aarde se Maan, Kallisto is amper so groot soos die planeet Mercurius en Ganumedes is groter.

Pioneer 10 was die eerste ruimtetuig wat Jupiter besoek het. Sy naaste afstand aan die planeet was in Desember 1973.[9] Verskeie robottuie het Jupiter sedertdien besoek, onder meer die Pioneer- en Voyager-verbyvlugsendings van 1973 tot 1979, en later die Galileo-wenteltuig in 1995.[10] In 2007 het die New Horizons die planeet besoek en sy swaartekrag gebruik om sy spoed te verhoog en sy baan aan te pas op sy vlug na Pluto.

Die laaste tuig wat Jupiter besoek het, is Juno, wat in Julie 2016 in 'n wentelbaan om die planeet gegaan het.[11][12] Toekomstige teikens in die Jupiter-stelsel wat besoek sal word, sluit moontlik in die ysbedekte vloeistofoseaan van Europa.[13]

Naam en simbool

In beide die Griekse en Romeinse beskawing is die planeet na die hoofgod van die panteon genoem: Zeus vir die Grieke en Jupiter vir die Romeine. Die Internasionale Sterrekundige Vereniging (IAU) het die naam Jupiter in 1976 as die naam vir die planeet aanvaar. Die IAU noem nuut ontdekte mane van Jupiter na sy mitologiese minnaresse, minnaars en afstammelinge.[14] Die simbool vir die planeet, ♃, kom van die Griekse letter zeta met 'n horisontale streep (Ƶ) as 'n afkorting vir "Zeus".[15][16]

Die argaïese naam Jove word sedert omstreeks die 14de eeu as 'n poëtiese naam vir Jupiter gebruik.[17] Die Romeine het die vyfde dag van die week diēs Iovis ("Jove se Dag") genoem na die planeet Jupiter.[18] In die Germaanse mitologie word Jupiter gelykgestel aan die dondergod Thor, van waar die Afrikaanse naam Donderdag kom vir die Romeinse dies Jovis.[19] Jovian is in Engels die adjektiewe vorm van Jupiter.

Vorming en migrasie

Jupiter is vermoedelik die oudste planeet in die Sonnestelsel.[20] Huidige modelle van die vorming van ons stelsel dui daarop dat Jupiter min of meer by die sneeulyn gevorm het: 'n afstand van die Son af waar die temperatuur laag genoeg is dat vlugtige stowwe soos water kan kondenseer om vastestowwe te vorm.[21] Die planeet het 'n groot vloeibare kern begin vorm en toe sy gasatmosfeer versamel. As gevolg daarvan moes die kern gevorm het voordat die sonnewel ná 10 miljoen jaar heeltemal opgebreek het. Oor sowat 'n mijoen jaar het Jupiter se atmosfeer geleidelik uitgesit totdat die massa omtrent 20 keer dié van die Aarde was. Die omwentelende massa het 'n gaping in die sonnewel geskep, en daarna het die planeet stadigaan oor 3-4 miljoen jaar gegroei tot 50 aardmassas.[20]

Volgens een hipotese het Jupiter rofweg 3,5 AE (520 miljoen km) van die Son af begin vorm. Namate die jong planeet massa vergaar het, het 'n wisselwerking met die gasskyf wat om die Son gewentel het en 'n baanresonansie met Saturnus daartoe gelei dat hy na binne migreer het.[21][22]

Vergelyking in grootte met die Aarde

Dit het die wentelbane van verskeie superaardes wat nader aan die Son gewentel het, versteur en veroorsaak dat hulle vernietigend bots. Saturnus sou later ook na binne begin migreer het, baie vinniger as Jupiter, totdat die twee planete vasgevang is in 'n resonansie van 3:2 by ongeveer 1,5 AE (220 miljoen km) van die Son af. Dit het die rigting van migrasie verander en veroorsaak dat hulle weg van die Son af en uit die binneste Sonnestelsel migreer het na hulle huidige posisies.[23] Dit alles het oor 'n tydperk van 3-6 miljoen jaar plaasgevind, met die finale migrasie van Jupiter wat oor verskeie honderdduisende jare geskied het.[22][24] Jupiter se migrasie uit die binneste Sonnestelsel het die binneplanete, onder meer die Aarde, eindelik in staat gestel om uit die rommel te vorm.[25]

Daar is verskeie probleme met dié hipotese. Die gevolglike tydskale vir die vorming van die aardplanete stem blykbaar nie ooreen met hulle gemete elementêre samestelling nie.[26] Jupiter sou waarskynlik in 'n wentelbaan nader aan die Son gegaan het as dit deur die sonnewel migreer het.[27] Sommige mededingende modelle van die vorming van die Sonnestelsel voorspel die vorming van Jupiter met wentelbaaneienskappe naby aan dié van vandag.[28] Ander modelle voorspel dat Jupiter verder weg gevorm het, soos 18 AE (2,7 miljard km) van die Son af.[29][30]

Gebaseer op Jupiter se samestelling, is daar navorsers wat reken die planeet het baie ver van die Son af gevorm,[31][32] tot 40 AE (6 miljard km) weg. Die planeet sou daarna nader migreer het tot by sy huidige posisie. Dié migrasie na binne sou oor rofweg 700 000 jaar plaasgevind het,[29][30] in 'n epog sowat 2-3 miljoen jaar nadat die planeet begin vorm het. In dié model sou Saturnus, Uranus en Neptunus selfs verder van die Son af gevorm het, en sou Saturnus ook na binne migreer het.

Fisiese eienskappe

Jupiter is 'n gasreus, wat hoofsaaklik uit gas en vloeistof bestaan eerder as uit soliede materiaal. Dit is die grootste planeet in die Sonnestelsel, met 'n deursnee van 142 984 km by sy ewenaar.[33] Sy gemiddelde digtheid is 1,326 g/cm3, min of meer dieselfde as dié van stroop,[34] en laer as dié van die vier aardplanete.[35][36]

Samestelling

Die volume van Jupiter se boonste atmosfeer bestaan uit sowat 90% waterstof en 10% helium. Omdat heliumatome 'n groter massa het as waterstofatome, is die massa van Jupiter as atmosfeer omtrent 24% helium.[37] Die atmosfeer bevat spoorhoeveelhede metaan-, waterdamp-, ammoniak- en silikongebaseerde samestellings. Daar is ook klein hoeveelhede koolstof, etaan, waterstofsulfied, neon, suurstof, fosfien en swael. Die heel buitenste laag van die atmosfeer bevat kristalle van bevore ammoniak. Deur middel van infrarooi- en ultravioletmetings is ook spoorhoeveelhede bensien en ander koolwaterstowwe ontdek.[38]

Jupiter se binnekant bevat swaarder materiale – volgens massa is dit rofweg 71% waterstof, 24% helium en 5% ander elemente.[39][40]

Die atmosferiese proporsies van waterstof en helium is naby die teoretiese samestelling van die oorspronklike sonnewel. Neon in die boonste atmosfeer is net 20 dele per miljoen volgens massa, wat omtrent 'n tiende van die hoeveelheid in die Son is.[41] Helium is ook net sowat 80% van die Son se heliumsamestelling. Dié uitputting is as gevolg van 'n neerslag van dié elemente as heliumryke druppels, 'n proses wat die binne-in die planeet plaasvind.[42][43]

Gebaseer op spektroskopie, het Saturnus vermoedelik dieselfde samestelling as Jupiter, maar die ander reuseplanete, Uranus en Neptunus, het relatief minder waterstof en helium en relatief meer van die volgende meeste elemente, insluitende suurstof, koolstof, stikstof en swael.[44] Dié twee planete is bekend as ysreuse, want die meeste van hulle vlugtige samestellings is in 'n vastestofvorm.

Grootte en massa

Jupiter met een van sy mane, Europa, links.

Jupiter se massa is 2,5 keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam. Dit is so groot dat die massamiddelpunt met die Son buite die oppervlak van die Son lê, sowat 1,068 sonradiusse van die Son se middelpunt af.[45] Jupiter is veel groter as die Aarde, maar aansienlik minder dig: sy volume is 1 321 keer die Aarde s'n, maar sy massa is net 318 aardmassas.[1][46]:6 Jupiter se radius is omtrent 'n tiende van die Son s'n,[47] maar sy massa is 'n duisendste sonmassa. Die meeteenheid "Jupitermassa" (ook MJ of MJUP) word dikwels gebruik om die massa van ander voorwerpe te beskryf, veral eksoplanete en bruindwerge. Die eksoplaneet HD 209458 b het byvoorbeeld 'n massa van 0,69 MJ.[48]

Teoretiese modelle dui aan dat as Jupiter 'n massa van 40% groter gehad het, die binnekant so saamgepers sou gewees het dat sy volume sou afgeneem het ondanks die groter hoeveelheid materie.[49] Hoewel Jupiter se massa 75 keer so groot sou moes gewees het om waterstof te verbrand en 'n ster te word,[50] het die kleinste rooidwerg dalk 'n radius van net effens groter as Saturnus.[51]

Jupiter straal meer hitte uit as wat dit van die Son ontvang vanweë sy sametrekkende binnekant.[52]:30[53] Dié proses veroorsaak dat Jupiter met sowat 1 mm per jaar krimp.[54][55] Toe Jupiter gevorm het, was dit warmer en sy deursnee omtrent twee keer so groot soos nou.[56]

Interne struktuur

Voor die vroeë 21ste eeu het die meeste wetenskaplikes een van twee scenario's voorgestel vir die vorming van Jupiter. As die planeet aanvanklik materiaal aangetrek het as 'n soliede liggaam, sou dit bestaan het uit 'n digte kern, 'n omringende laag vloeibare metallieke waterstof (met 'n bietjie helium) wat omtrent 80% van die planeet se radius dek,[57] en 'n buitenste atmosfeer van hoofsaaklik molekulêre waterstof.[55] As die planeet egter regstreeks uit die gasagtige planetêre newel ineengestort het, sal dit na verwagting geen kern hê nie en tot in die middel bestaan uit al hoe digter vloeistowwe (hoofsaaklik molekulêre en metallieke waterstof).

'n Diagram van Jupiter, sy binnekant, oppervlak, ringe en binnemane.

Data van Juno het getoon Jupiter het 'n baie uitgespreide kern wat met sy binneste mantel meng.[11][58][59] Dit is dalk veroorsaak deur 'n botsing met 'n planeet van sowat 10 aardmassas 'n paar miljoen jaar ná Jupiter se vorming, wat 'n aanvanklik soliede kern sou versteur het.[60]

Die kern strek na raming oor sowat 30-50% van die planeet se radius en bevat swaar elemente met 'n gesamentlike massa van 7-25 keer dié van die Aarde.[61]

Buite die laag metallieke waterstof lê 'n deursigtige binneste atmosfeer van waterstof. By dié diepte is die druk en temperatuur bo molekulêre waterstof se kritieke druk van 1,3 MPa en kritieke temperatuur van 33 K (-240,2 °C).[62] In dié toestand is daar geen afsonderlike vloeistof- en gasfases nie – waterstof is glo in 'n superkritieke vloeistoftoestand.

Die waterstof- en heliumgas wat van die wolklaag af ondertoe strek, verander geleidelik in 'n vloeistof in dieper lae, en lyk waarskynlik amper soos 'n oseaan van vloeibare waterstof en ander superkritieke vloeistowwe.[63][64] Fisiek raak die gas al hoe warmer en digter namate die diepte toeneem.[65]

Reënagtige druppels helium en neon val neer deur die laer atmosfeer, en put die hoeveelheid van dié elemente in die boonste atmosfeer uit.[66] Berekenings dui daarop dat heliumdruppels by 'n radius van 60 000 km (11 000 km onder die bokant van die wolke) van metallieke waterstof skei en weer by 50 000 km (22 000 km onder die wolke) meng.[67] 'n Reënval van diamante is al voorgestel, nes op Saturnus[68] en die ysreuse Uranus en Neptunus.[69]

Die temperatuur en druk in Jupiter neem geleidelik toe na die binnekant, want die hitte van planetêre formasie kan net deur konveksie ontsnap.[43] By 'n oppervlakdiepte waar die atmosferiese drukvlak 1 bar (0,10 MPa) is, is die temperatuur sowat 165 K (-108 °C). Die streek van superkritieke waterstof verander geleidelik van 'n molekulêre tot 'n metallieke vloeistof en strek oor 'n drukomvang van 50-400 GPa met temperature van onderskeidelik 5 000 - 8 400 K (4 730 - 8 130 °C). Die temperatuur van Jupiter se verdunde kern is na raming 20 000 K (19 700 °C), met 'n druk van sowat 4 000 GPa.[70]

Atmosfeer

Jupiter se atmosfeer strek tot 'n diepte van 3 000 km onder die wolklae.[70]

Wolklae

Jupiter se suidpool.
Jupiter se suidelike storms.

Jupiter is pal bedek met wolke van ammoniakkristalle, wat dalk ook ammoniumwaterstofsulfied bevat.[71] Die wolke is geleë in die tropopouse van die atmosfeer (net bo die troposfeer) en vorm bande by verskillende breedteliggings, wat bekend is as tropiese streke. Dié word onderverdeel in ligter "sones" en donkerder "gordels". Die wisselwerkings tussen dié botsende sirkulasiepatrone veroorsaak storms en onstuimigheid. Windsnelhede tot 100 m/s ((360 km/h) is algemeen in die straalstrome.[72] Die sones verskil van jaar tot jaar in breedte, kleur en intensiteit, maar het stabiel genoeg gebly dat wetenskaplikes name aan hulle gegee het.[46]:6

Die wolklaag is sowat 50 km diep en bestaan uit minstens twee dekke ammoniakwolke: 'n smal, deursigtiger streek bo en 'n dikker onderdek. Daar kan 'n dun laag waterwolke onder die ammoniakwolke wees, wat aangedui word deur weerligflitse wat in die atmosfeer waargeneem word.[73] Dié elektriese ontladings kan tot duisend keer so sterk as weerlig op Aarde wees.[74] Die waterwolke veroorsaak vermoedelik donderstorms op dieselfde manier as op aarde: deur hitte wat van die binnekant af opstyg.[75] Die Juno-sending het "vlak weerlig" onthul wat ontstaan uit ammoniakwaterwolke redelik hoog op in die atmosfeer.[76]

In die boonste atmosfeer is ook weerligflitse van omtrent 1,4 millisekondes waargeneem. Hulle is bekend as "elfies" en lyk blou of pienk vanweë die waterstof.[77][78]

Die oranje en bruin kleure in Jupiter se wolke word veroorsaak deur opwellende samestellings wat van kleur verander wanneer hulle blootgestel word aan die ultraviolet lig van die Son. Die presiese samestelling is onseker, maar die stowwe is vermoedelik fosfor, swael of moontlik koolwaterstowwe.[52]:39[79] Dié kleurryke samestellings, bekend as "chromofore", meng met die warmer wolke van die laer dek. Die ligkleurige sones word gevorm wanneer stygende konveksieselle kritalliserende ammoniak vorm wat die chromofore verberg.[80]

Jupiter se klein ashelling bring mee dat die planeet se pole altyd minder sonstraling as die ewenaarstreek kry. Konveksie in die binnekant van die planeet vervoer energie na die pole, en balanseer die temperature in die wolklaag uit.[46]:54

Die Groot Rooi Vlek en ander draaikolke

Die Groot Rooi Vlek van naby afgeneem deur Juno (April 2018).

Die bekendste verskynsel op Jupiter is die Groot Rooi Vlek,[81] 'n langdurige antisikloniese storm by 22° suid van die ewenaar. Dit bestaan sover bekend reeds sedert 1831,[82] en moontlik sedert 1665.[83][84] Op beelde van die Hubble-ruimteteleskoop kan tot twee "rooi vlekke" naby die Groot Rooi Vlek gesien word.[85][86] Die storm is sigbaar met aardgebaseerde teleskope met 'n lensopening van 12 cm of groter.[87] Die ovaal voorwerp draai antikloksgewys, met 'n rotasieperiode van omtrent ses dae.[88] Die maksimum hoogte van die storm is sowat 8 km bo die bokant van die omringende wolke.[89] Die vlek se samestelling en die bron van sy rooi kleur is onseker, hoewel 'n moontlike verduideliking fotogedissosieerde ammoniak is wat met etyn reageer.[90]

Die Groot Rooi Vlek is groter as die Aarde.[91] Volgens wiskundige modelle is die storm stabiel en sal dit 'n permanente verskynsel bly.[92] Die grootte het egter aansienlik afgeneem sedert dit ontdek is. In aanvanklike waarnemings in die laat 1800's is bereken dit is sowat 41 000 km lank. Teen die Voyager-verbyvlug van 1979 was die storm 23 300 km lank en sowat 13 000 km breed.[93] Volgens waarnemings deur Hubble in 1995 het die lengte afgeneem tot 20 950 km en in 2009 was dit 17 910 km lank. In 2015 was die storm sowat 16 500 by 10 940 km,[93] en het die lengte met sowat 930 km per jaar afgeneem.[91][94] In Oktober 2021 het Juno die diepte van die Groot Rooi Vlek op 300-500 km gemeet.[95]

Die vorming van Ovaal BA uit drie wit ovale.

Juno-sendings het getoon daar is verskeie polêre sikloongroepe by Jupiter se pole. Die noordelike groep bevat nege siklone, met 'n grote in die middel en agt ander daaromheen, terwyl die suidelike weergawe ook 'n sentrale sikloon het, maar deur vyf groot storms en 'n kleiner een omring word.[96][97]

Dié poolstrukture word deur onstuimigheid in die planeet se atmosfeer veroorsaak en kan vergelyk word met Saturnus se seshoek by sy noordpool.

In 2000 het 'n atmosferiese verskynsel in die suidelike halfrond gevorm wat soortgelyk aan die Groot Rooi Vlek is, maar kleiner. Dit is geskep deurdat kleiner, wit ovaalvormige storms verenig het om 'n enkele storm te vorm – die drie kleiner ovale is in 1939-'40 gevorm. Die verenigde verskynsel is "Ovaal BA" genoem.

Dit het intussen in intensiteit afgeneem en van wit in rooi verander, en word nou die "Klein Rooi Vlek" genoem.[98][99]

In April 2017 is 'n "Groot Koue Vlek" in Jupiter se termosfeer by sy noordpool ontdek. Die verskynsel is 24 000 km lank, 12 000 km breed en 200 °C kouer as die omringende streke. Hoewel die storm op kort termyn in grootte en intensiteit wissel, bly dit al 15 jaar lank op dieselfde plek in die atmosfeer. Dit kan gevorm word deur die wisselwerkings tussen gelaaide deeltjies wat van Io af kom en die sterk magneetveld van Jupiter, wat lei tot 'n herverspreiding van hittevloei.[100]

Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9

Tussen 16 en 22 Julie 1994 stort 21 fragmente van die komeet Shoemaker-Levy 9 op die suidelike halfrond van Jupiter neer. Dit was die eerste keer dat botsings tussen hemelligame direk waargeneem is. Daar kan verwag word dat as gevolg van die groot omvang, massa en swaartekrag van Jupiter die soort botsings veel gereelder sal voorkom.

Natuurlike satelliete en ringe rondom Jupiter

Hoofartikels: Jupiter se natuurlike satelliete en Jupiter se ringe.

Teen Mei 2001 was daar ongeveer 28 mane rondom Jupiter bekend, waaronder Io, Europa, Ganimedes en Kallisto. Later is daar met behulp van nuwe tegnieke en verbeterde apparatuur nog 'n groot aantal ander mane ontdek en teen 2004 is daar 63 voorwerpe geïdentifiseer. 'n Volledig oorsig hiervan is te vinde in die lys van mane van Jupiter.

Rondom Jupiter word ook 'n aantal dun ringe wat uit stof- en ysdeeltjies bestaan aangetref. Die binnenste ring, genaamd 1979 J1R, het vermoedelik ontstaan uit losgeraakte materiaal van die mane Metis en Adrastea na inslae deur meteoriete. 1979 J1R lê op 'n afstand van 110 000 km van die middelpunt van Jupiter en is 22 000 km breed. Nog verder na buite lê nog twee ringe (1979 J2R en 1979 J3R) op 'n afstand van onderskeidelik 125 000 en 170 000 km. Van die buitenste ring word aangeneem dat dit ontstaan het uit interplanetêre stof. Die bestaan van die ringe is eers in 1979 bevestig en is veel kleiner as die ringe van Saturnus.

Mane van Jupiter

Groep 1: Metis -- Adrastea -- Amaltea -- Tebe
Groep 2:Io -- Europa -- Ganimedes -- Kallisto
Groep 3:Leda -- Himalia -- Lisitea -- Elara
Groep 4:Ananke -- Karme -- Pasifaë -- Sinope
Volledige lys van Jupiter se mane

Funksie

Jupiter vervul 'n belangrike funksie binne die sonnestelsel. Omdat dit swaarder is as al die ander planete tesame is dit 'n belangrike onderdeel van die massa-ewewig van die sonnestelsel. Deur sy gewig stabiliseer Jupiter die asteroïdegordel; sonder Jupiter sou daar elke 100 000 jaar 'n asteroïde uit die asteroïdegordel die aarde tref en sodoende lewe op aarde so ernstig belemmer het dat lewe nie moontlik sou wees nie. Daar word tans vermoed dat die aanwesigheid van 'n Jupiteragtige planeet 'n voorwaarde kan wees vir die aanwesigheid van lewe in 'n sonnestelsel.

Verkenning

Vanaf die Aarde is Jupiter gereeld met die blote oog sigbaar as 'n helder "ster". In 1610 ontdek Galileo Galilei met 'n teleskoop die vier grootste mane van Jupiter – nou bekend as die Galileïse mane. Sedert die begin van die jare '70 is daar verskeie verkenningsvlugte na Jupiter uitgevoer.

Pioneer 10

Pioneer 10 was die eerste ruimtesending na Jupiter en is op 3 Maart 1972 gelanseer. Op 3 Desember 1973 skuur Pioneer 10 op 'n afstand van 130 000 km langs Jupiter verby en stuur die eerste detailopnames na die Aarde.

Voyager

Hoofartikels: Voyager 1 en Voyager 2.
Voyager 2

In die winter (Suidelike halfrond) van 1977 word Voyager 1 en Voyager 2 kort na mekaar gelanseer. In 1979 het beide Voyagers baie foto's en inligting oor Jupiter en die mane opgelewer, onder andere oor vulkaan aktiwiteit op die maan Io.

Galileo

Op 18 Oktober 1989 word die Galileo-ruimtetuig van Kaap Canaveral af gelanseer om die mane van Jupiter en die planeet self te bestudeer. Galileo was die eerste sending wat in plaas van verby te vlieg in 'n baan om Jupiter gebring sou word en dit uitgevoerig sou bestudeer. Ná 'n reis van ses jaar en ondanks probleme met die antenne, het Galileo sowat 14 000 foto's geneem. Galileo het Jupiter bestudeer van Desember 1995 tot September 2003 en het gedurende die tydperk 'n skat van nuwe insigte versamel.

Cassini-Huygens

Op 15 Oktober 1997 word die Cassini-Huygens ruimtetuig gelanseer om via Venus, Aarde en Jupiter uiteindelik Saturnus te besoek. In Desember 2000 gaan Cassini by Jupiter verby en neem foto's met 'n veel hoër resolusie as sy voorgangers. Die gesamentlike aanwesigheid van Galileo en Cassini het dit moontlik gemaak om enkele ekstra eksperimente uit te voer.

New Horizons

New Horizons is 'n sending na Pluto wat op 19 Januarie 2006 gelanseer is om in 2015 Pluto te bereik. Om die vlug te bespoedig is daar in Februarie 2007 van die aantrekkingskrag van Jupiter gebruik gemaak. Hiertydens kon Jupiter vir ongeveer vier maande uitgebreid waargeneem word.

Juno

Juno is ’n sending van Nasa se New Frontiers-program wat tans in ’n wentelbaan om die planeet Jupiter is. Die tuig is op 5 Augustus 2011 van Kaap Canaveral af gelanseer en het op 4 Julie 2016 gearriveer. Op 5 Julie van dié jaar het dit in ’n wentelbaan om Jupiter gegaan.[101][12][102] Juno wentel om die planeet se pole om die samestelling, gravitasie- en magneetveld en polêre magnetosfeer te ondersoek. Dit sal ook soek na leidrade oor hoe die planeet gevorm het, of dit ’n rotsagtige kern het, die hoeveelheid water in die diep atmosfeer, massaverspreiding en diep winde, wat snelhede van tot 618 km/h kan bereik.[103]

In September 2022 sal Juno 'n verbyvlug van die maan Europa doen, en in Desember 2023 en Februarie 2024 'n verbyvlug van Io.

Verwysings

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 Williams, Dr. David R. (16 November 2004). "Jupiter Fact Sheet" (in Engels). NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2020. Besoek op 8 Augustus 2007.
  2. ↑ (en) "The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter". 3 April 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Mei 2009. Besoek op 10 April 2009. (geprodusier met Solex 10 Geargiveer 10 Februarie 2012 op Wayback Machine geskryf van Aldo Vitagliano)
  3. ↑ "Solar System Exploration: Jupiter: Facts & Figures". NASA (in Engels). 7 Mei 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 November 2015. Besoek op 22 Maart 2012.
  4. ↑ "Astrodynamic Constants" (in Engels). JPL Solar System Dynamics. 27 Februarie 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Mei 2020. Besoek op 8 Augustus 2007.
  5. ↑ Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. (2001). "Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000" (in Engels). HNSKY Planetarium Program. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 2 Februarie 2007.{{cite web}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  6. ↑ (en) Anonymous (Maart 1983). "Probe Nephelometer". Galileo Messenger. NASA/JPL (6). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Julie 2009. Besoek op 12 Februarie 2007.
  7. ↑ Saumon, D.; Guillot, T. (2004). "Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn". The Astrophysical Journal. 609 (2): 1170–1180. arXiv:astro-ph/0403393. Bibcode:2004ApJ...609.1170S. doi:10.1086/421257. S2CID 119325899.
  8. ↑ Kindy, David. "Amateur Astronomer Discovers New Moon Orbiting Jupiter". Smithsonian Magazine. Besoek op 8 Maart 2022.
  9. ↑ "In Depth | Pioneer 10". NASA Solar System Exploration. Besoek op 9 Februarie 2020.
  10. ↑ "Exploration | Jupiter". NASA Solar System Exploration. Besoek op 9 Februarie 2020.
  11. ↑ 11,0 11,1 Chang, Kenneth (5 Julie 2016). "NASA's Juno Spacecraft Enters Jupiter's Orbit". The New York Times. Besoek op 5 Julie 2016.
  12. ↑ 12,0 12,1 Chang, Kenneth (30 Junie 2016). "All Eyes (and Ears) on Jupiter". The New York Times. Besoek op 1 Julie 2016.
  13. ↑ Chang, Kenneth (14 Junie 2021). "Mushballs and a Great Blue Spot: What Lies Beneath Jupiter's Pretty Clouds – NASA's Juno probe is beginning an extended mission that may not have been possible if it hadn't experienced engine trouble when it first arrived at the giant planet". The New York Times. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Desember 2021. Besoek op 16 Junie 2021.
  14. ↑ "Naming of Astronomical Objects". International Astronomical Union. Besoek op 23 Maart 2022.
  15. ↑ Jones, Alexander (1999). Astronomical papyri from Oxyrhynchus. pp. 62–63. ISBN 9780871692337.
  16. ↑ Maunder, A. S. D. (Augustus 1934). "The origin of the symbols of the planets". The Observatory. 57: 238–247. Bibcode:1934Obs....57..238M.
  17. ↑ Harper, Douglas. Jove. Besoek op 22 Maart 2022. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
  18. ↑ Falk, Michael (June 1999), "Astronomical Names for the Days of the Week", Journal of the Royal Astronomical Society of Canada 93: 122–133, Bibcode: 1999JRASC..93..122F, http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F, besoek op 18 November 2020 
  19. ↑ Falk, Michael; Koresko, Christopher (2004). "Astronomical Names for the Days of the Week". Journal of the Royal Astronomical Society of Canada. 93: 122–133. arXiv:astro-ph/0307398. Bibcode:1999JRASC..93..122F. doi:10.1016/j.newast.2003.07.002. S2CID 118954190.
  20. ↑ 20,0 20,1 Kruijer, Thomas S.; Burkhardt, Christoph; Budde, Gerrit; Kleine, Thorsten (Junie 2017). "Age of Jupiter inferred from the distinct genetics and formation times of meteorites". Proceedings of the National Academy of Sciences. 114 (26): 6712–6716. Bibcode:2017PNAS..114.6712K. doi:10.1073/pnas.1704461114. PMC 5495263. PMID 28607079.
  21. ↑ 21,0 21,1 Bosman, A. D.; Cridland, A. J.; Miguel, Y. (Desember 2019). "Jupiter formed as a pebble pile around the N2 ice line". Astronomy & Astrophysics. 632: 5. arXiv:1911.11154. Bibcode:2019A&A...632L..11B. doi:10.1051/0004-6361/201936827. S2CID 208291392. L11.
  22. ↑ 22,0 22,1 Walsh, K. J.; Morbidelli, A.; Raymond, S. N.; O'Brien, D. P.; Mandell, A. M. (2011). "A low mass for Mars from Jupiter's early gas-driven migration". Nature. 475 (7355): 206–209. arXiv:1201.5177. Bibcode:2011Natur.475..206W. doi:10.1038/nature10201. PMID 21642961. S2CID 4431823.
  23. ↑ Batygin, Konstantin (2015). "Jupiter's decisive role in the inner Solar System's early evolution". Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (14): 4214–4217. arXiv:1503.06945. Bibcode:2015PNAS..112.4214B. doi:10.1073/pnas.1423252112. PMC 4394287. PMID 25831540.
  24. ↑ Haisch Jr., K. E.; Lada, E. A.; Lada, C. J. (2001). "Disc Frequencies and Lifetimes in Young Clusters". The Astrophysical Journal. 553 (2): 153–156. arXiv:astro-ph/0104347. Bibcode:2001ApJ...553L.153H. doi:10.1086/320685. S2CID 16480998.
  25. ↑ Fazekas, Andrew (24 Maart 2015). "Observe: Jupiter, Wrecking Ball of Early Solar System". National Geographic. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Maart 2017. Besoek op 18 April 2021.
  26. ↑ Zube, N.; Nimmo, F.; Fischer, R.; Jacobson, S. (2019). "Constraints on terrestrial planet formation timescales and equilibration processes in the Grand Tack scenario from Hf-W isotopic evolution". Earth and Planetary Science Letters. 522 (1): 210–218. arXiv:1910.00645. Bibcode:2019E&PSL.522..210Z. doi:10.1016/j.epsl.2019.07.001. PMC 7339907. PMID 32636530. S2CID 199100280.
  27. ↑ D'Angelo, G.; Marzari, F. (2012). "Outward Migration of Jupiter and Saturn in Evolved Gaseous Disks". The Astrophysical Journal. 757 (1): 50 (23 pp.). arXiv:1207.2737. Bibcode:2012ApJ...757...50D. doi:10.1088/0004-637X/757/1/50. S2CID 118587166.
  28. ↑ D'Angelo, G.; Weidenschilling, S. J.; Lissauer, J. J.; Bodenheimer, P. (2021). "Growth of Jupiter: Formation in disks of gas and solids and evolution to the present epoch". Icarus. 355: 114087. arXiv:2009.05575. Bibcode:2021Icar..35514087D. doi:10.1016/j.icarus.2020.114087. S2CID 221654962.
  29. ↑ 29,0 29,1 Pirani, S.; Johansen, A.; Bitsch, B.; Mustill, A.J.; Turrini, D. (Maart 2019). "Consequences of planetary migration on the minor bodies of the early solar system". Astronomy & Astrophysics. 623: A169. arXiv:1902.04591. Bibcode:2019A&A...623A.169P. doi:10.1051/0004-6361/201833713.
  30. ↑ 30,0 30,1 "Jupiter's Unknown Journey Revealed". ScienceDaily. Lund University. 22 Maart 2019. Besoek op 25 Maart 2019.
  31. ↑ Öberg, K.I.; Wordsworth, R. (2019). "Jupiter's Composition Suggests its Core Assembled Exterior to the N_{2} Snowline". The Astronomical Journal. 158 (5). arXiv:1909.11246. doi:10.3847/1538-3881/ab46a8. S2CID 202749962.
  32. ↑ Öberg, K.I.; Wordsworth, R. (2020). "Erratum: "Jupiter's Composition Suggests Its Core Assembled Exterior to the N2 Snowline"". The Astronomical Journal. 159 (2): 78. doi:10.3847/1538-3881/ab6172. S2CID 214576608.
  33. ↑ Denecke, Edward J. (7 Januarie 2020). Regents Exams and Answers: Earth Science—Physical Setting 2020. Barrons Educational Series. p. 419. ISBN 978-1-5062-5399-2.
  34. ↑ Swarbrick, James (2013). Encyclopedia of Pharmaceutical Technology. Vol. 6. CRC Press. p. 3601. ISBN 9781439808238. Syrup USP (1.31 g/cm3)
  35. ↑ Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. (2000). Allen's Astrophysical Quantities. Springer. pp. 295–296. ISBN 978-0-387-98746-0.
  36. ↑ Polyanin, Andrei D.; Chernoutsan, Alexei (18 Oktober 2010). A Concise Handbook of Mathematics, Physics, and Engineering Sciences. CRC Press. p. 1041. ISBN 978-1-4398-0640-1.
  37. ↑ Guillot, Tristan; Gautier, Daniel; Hubbard, William B (Desember 1997). "NOTE: New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models". Icarus. 130 (2): 534–539. arXiv:astro-ph/9707210. Bibcode:1997Icar..130..534G. doi:10.1006/icar.1997.5812. S2CID 5466469.
  38. ↑ Kim, S. J.; Caldwell, J.; Rivolo, A. R.; Wagner, R. (1985). "Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment". Icarus. 64 (2): 233–248. Bibcode:1985Icar...64..233K. doi:10.1016/0019-1035(85)90201-5.
  39. ↑ Gautier, D.; Conrath, B.; Flasar, M.; Hanel, R.; Kunde, V.; Chedin, A.; Scott N. (1981). "The helium abundance of Jupiter from Voyager". Journal of Geophysical Research. 86 (A10): 8713–8720. Bibcode:1981JGR....86.8713G. doi:10.1029/JA086iA10p08713. hdl:2060/19810016480. S2CID 122314894.
  40. ↑ Kunde, V. G.; et al. (10 September 2004). "Jupiter's Atmospheric Composition from the Cassini Thermal Infrared Spectroscopy Experiment". Science. 305 (5690): 1582–1586. Bibcode:2004Sci...305.1582K. doi:10.1126/science.1100240. PMID 15319491. S2CID 45296656. Besoek op 4 April 2007.
  41. ↑ Niemann, H. B.; Atreya, S. K.; Carignan, G. R.; Donahue, T. M.; Haberman, J. A.; Harpold, D. N.; Hartle, R. E.; Hunten, D. M.; Kasprzak, W. T.; Mahaffy, P. R.; Owen, T. C.; Spencer, N. W.; Way, S. H. (1996). "The Galileo Probe Mass Spectrometer: Composition of Jupiter's Atmosphere". Science. 272 (5263): 846–849. Bibcode:1996Sci...272..846N. doi:10.1126/science.272.5263.846. PMID 8629016. S2CID 3242002.
  42. ↑ von Zahn, U.; Hunten, D. M.; Lehmacher, G. (1998). "Helium in Jupiter's atmosphere: Results from the Galileo probe Helium Interferometer Experiment". Journal of Geophysical Research. 103 (E10): 22815–22829. Bibcode:1998JGR...10322815V. doi:10.1029/98JE00695.
  43. ↑ 43,0 43,1 Stevenson, David J. (Mei 2020). "Jupiter's Interior as Revealed by Juno". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 48: 465–489. Bibcode:2020AREPS..48..465S. doi:10.1146/annurev-earth-081619-052855. S2CID 212832169. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Mei 2020. Besoek op 18 Maart 2022.
  44. ↑ Ingersoll, A. P.; Hammel, H. B.; Spilker, T. R.; Young, R. E. (1 Junie 2005). "Outer Planets: The Ice Giants" (PDF). Lunar & Planetary Institute. Besoek op 1 Februarie 2007.
  45. ↑ MacDougal, Douglas W. (2012). "A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other". Newton's Gravity (in Engels). Springer New York. pp. 193–211. ISBN 978-1-4614-5443-4.
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 Burgess, Eric (1982). By Jupiter: Odysseys to a Giant. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-05176-7.
  47. ↑ Shu, Frank H. (1982). The physical universe: an introduction to astronomy. Series of books in astronomy (12th uitg.). University Science Books. p. 426. ISBN 978-0-935702-05-7.
  48. ↑ Schneider, Jean (2009). "The Extrasolar Planets Encyclopedia: Interactive Catalogue". Paris Observatory.
  49. ↑ Seager, S.; Kuchner, M.; Hier-Majumder, C. A.; Militzer, B. (2007). "Mass-Radius Relationships for Solid Exoplanets". The Astrophysical Journal. 669 (2): 1279–1297. arXiv:0707.2895. Bibcode:2007ApJ...669.1279S. doi:10.1086/521346. S2CID 8369390.
  50. ↑ Burrows, Adam; Hubbard, W. B.; Lunine, J. I.; Liebert, James (Julie 2001). "The theory of brown dwarfs and extrasolar giant planets". Reviews of Modern Physics. 73 (3): 719–765. arXiv:astro-ph/0103383. Bibcode:2001RvMP...73..719B. doi:10.1103/RevModPhys.73.719. S2CID 204927572.
  51. ↑ von Boetticher, Alexander; Triaud, Amaury H. M. J.; Queloz, Didier; Gill, Sam; Lendl, Monika; Delrez, Laetitia; Anderson, David R.; Collier Cameron, Andrew; Faedi, Francesca; Gillon, Michaël; Gómez Maqueo Chew, Yilen; Hebb, Leslie; Hellier, Coel; Jehin, Emmanuël; Maxted, Pierre F. L.; Martin, David V.; Pepe, Francesco; Pollacco, Don; Ségransan, Damien; Smalley, Barry; Udry, Stéphane; West, Richard (Augustus 2017). "The EBLM project. III. A Saturn-size low-mass star at the hydrogen-burning limit". Astronomy & Astrophysics. 604: 6. arXiv:1706.08781. Bibcode:2017A&A...604L...6V. doi:10.1051/0004-6361/201731107. S2CID 54610182. L6.
  52. ↑ 52,0 52,1 Elkins-Tanton, Linda T. (2011). Jupiter and Saturn (revised uitg.). New York: Chelsea House. ISBN 978-0-8160-7698-7.
  53. ↑ Irwin, Patrick (2003). Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure. Springer Science & Business Media. p. 62. ISBN 9783540006817.
  54. ↑ Irwin, Patrick G. J. (2009) [2003]. Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure (Second uitg.). Springer. p. 4. ISBN 978-3-642-09888-8..
  55. ↑ 55,0 55,1 Guillot, Tristan; Stevenson, David J.; Hubbard, William B.; Saumon, Didier (2004). "Chapter 3: The Interior of Jupiter". In Bagenal, Fran; Dowling, Timothy E.; McKinnon, William B. (reds.). Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-81808-7.
  56. ↑ Bodenheimer, P. (1974). "Calculations of the early evolution of Jupiter". Icarus. 23. 23 (3): 319–325. Bibcode:1974Icar...23..319B. doi:10.1016/0019-1035(74)90050-5.
  57. ↑ Smoluchowski, R. (1971). "Metallic interiors and magnetic fields of Jupiter and Saturn". The Astrophysical Journal. 166: 435. Bibcode:1971ApJ...166..435S. doi:10.1086/150971.
  58. ↑ Wall, Mike (26 Mei 2017). "More Jupiter Weirdness: Giant Planet May Have Huge, 'Fuzzy' Core". space.com. Besoek op 20 April 2021.
  59. ↑ Weitering, Hanneke (10 Januarie 2018). "'Totally Wrong' on Jupiter: What Scientists Gleaned from NASA's Juno Mission". space.com. Besoek op 26 Februarie 2021.
  60. ↑ Liu, S. F.; Hori, Y.; Müller, S.; Zheng, X.; Helled, R.; Lin, D.; Isella, A. (2019). "The formation of Jupiter's diluted core by a giant impact". Nature. 572 (7769): 355–357. arXiv:2007.08338. Bibcode:2019Natur.572..355L. doi:10.1038/s41586-019-1470-2. PMID 31413376. S2CID 199576704.
  61. ↑ Wahl, S. M.; Hubbard, William B.; Militzer, B.; Guillot, Tristan; Miguel, Y.; Movshovitz, N.; Kaspi, Y.; Helled, R.; Reese, D.; Galanti, E.; Levin, S.; Connerney, J. E.; Bolton, S. J. (2017). "Comparing Jupiter interior structure models to Juno gravity measurements and the role of a dilute core". Geophysical Letters. 44 (10): 4649–4659. arXiv:1707.01997. Bibcode:2017GeoRL..44.4649W. doi:10.1002/2017GL073160.
  62. ↑ Trachenko, K.; Brazhkin, V. V.; Bolmatov, D. (Maart 2014). "Dynamic transition of supercritical hydrogen: Defining the boundary between interior and atmosphere in gas giants". Physical Review E. 89 (3): 032126. arXiv:1309.6500. Bibcode:2014PhRvE..89c2126T. doi:10.1103/PhysRevE.89.032126. PMID 24730809. S2CID 42559818. 032126.
  63. ↑ "A Freaky Fluid inside Jupiter?". Nasa. Besoek op 8 Desember 2021.
  64. ↑ "Nasa System Exploration Jupiter". Nasa. Besoek op 8 Desember 2021.
  65. ↑ Guillot, T. (1999). "A comparison of the interiors of Jupiter and Saturn". Planetary and Space Science. 47 (10–11): 1183–1200. arXiv:astro-ph/9907402. Bibcode:1999P&SS...47.1183G. doi:10.1016/S0032-0633(99)00043-4. S2CID 19024073.
  66. ↑ Lodders, Katharina (2004). "Jupiter Formed with More Tar than Ice" (PDF). The Astrophysical Journal. 611 (1): 587–597. Bibcode:2004ApJ...611..587L. doi:10.1086/421970. S2CID 59361587. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 12 April 2020.
  67. ↑ S. Brygoo et al. 'Evidence of hydrogen−helium immiscibility at Jupiter-interior conditions.' Nature. Vol. 593, 27 Mei 2021, p. 517. doi:10.1038/s41586-021-03516-0.
  68. ↑ Kramer, Miriam (9 Oktober 2013). "Diamond Rain May Fill Skies of Jupiter and Saturn". Space.com. Besoek op 27 Augustus 2017.
  69. ↑ Kaplan, Sarah (25 Augustus 2017). "It rains solid diamonds on Uranus and Neptune". The Washington Post. Besoek op 27 Augustus 2017.
  70. ↑ 70,0 70,1 Guillot, Tristan; Stevenson, David J.; Hubbard, William B.; Saumon, Didier (2004). "The interior of Jupiter". In Bagenal, Fran; Dowling, Timothy E.; McKinnon, William B. (reds.). Jupiter. The planet, satellites and magnetosphere. Cambridge planetary science. Vol. 1. Cambridge, UK: Cambridge University Press. p. 45. Bibcode:2004jpsm.book...35G. ISBN 0-521-81808-7.
  71. ↑ Loeffler, Mark J.; Hudson, Reggie L. (Maart 2018). "Coloring Jupiter's clouds: Radiolysis of ammonium hydrosulfide (NH4SH)" (PDF). Icarus. 302: 418–425. Bibcode:2018Icar..302..418L. doi:10.1016/j.icarus.2017.10.041. Besoek op 25 April 2022.
  72. ↑ Ingersoll, Andrew P.; Dowling, Timothy E.; Gierasch, Peter J.; Orton, Glenn S.; Read, Peter L.; Sánchez-Lavega, Agustin; Showman, Adam P.; Simon-Miller, Amy A.; Vasavada, Ashwin R. (2004). Bagenal, Fran; Dowling, Timothy E.; McKinnon, William B. (reds.). "Dynamics of Jupiter's Atmosphere" (PDF). Jupiter. The Planet, Satellites and Magnetosphere. Cambridge planetary science. Cambridge, VK: Cambridge University Press. 1: 105–128. ISBN 0-521-81808-7. Besoek op 8 Maart 2022.
  73. ↑ Aglyamov, Yury S.; Lunine, Jonathan; Becker, Heidi N.; Guillot, Tristan; Gibbard, Seran G.; Atreya, Sushil; Bolton, Scott J.; Levin, Steven; Brown, Shannon T.; Wong, Michael H. (Februarie 2021). "Lightning Generation in Moist Convective Clouds and Constraints on the Water Abundance in Jupiter". Journal of Geophysical Research: Planets. 126 (2). arXiv:2101.12361. Bibcode:2021JGRE..12606504A. doi:10.1029/2020JE006504. S2CID 231728590. e06504.
  74. ↑ Watanabe, Susan, red. (25 Februarie 2006). "Surprising Jupiter: Busy Galileo spacecraft showed jovian system is full of surprises". NASA. Besoek op 20 Februarie 2007.
  75. ↑ Kerr, Richard A. (2000). "Deep, Moist Heat Drives Jovian Weather". Science. 287 (5455): 946–947. doi:10.1126/science.287.5455.946b. S2CID 129284864. Besoek op 26 April 2022.
  76. ↑ Becker, Heidi N.; Alexander, James W.; Atreya, Sushil K.; Bolton, Scott J.; Brennan, Martin J.; Brown, Shannon T.; Guillaume, Alexandre; Guillot, Tristan; Ingersoll, Andrew P.; Levin, Steven M.; Lunine, Jonathan I.; Aglyamov, Yury S.; Steffes, Paul G. (2020). "Small lightning flashes from shallow electrical storms on Jupiter". Nature. 584 (7819): 55–58. Bibcode:2020Natur.584...55B. doi:10.1038/s41586-020-2532-1. ISSN 0028-0836. PMID 32760043. S2CID 220980694.
  77. ↑ Giles, Rohini S.; Greathouse, Thomas K.; Bonfond, Bertrand; Gladstone, G. Randall; Kammer, Joshua A.; Hue, Vincent; Grodent, Denis C.; Gérard, Jean-Claude; Versteeg, Maarten H.; Wong, Michael H.; Bolton, Scott J.; Connerney, John E. P.; Levin, Steven M. (2020). "Possible Transient Luminous Events Observed in Jupiter's Upper Atmosphere". Journal of Geophysical Research: Planets. 125 (11): e06659. arXiv:2010.13740. Bibcode:2020JGRE..12506659G. doi:10.1029/2020JE006659. S2CID 225075904. e06659.
  78. ↑ Greicius, Tony, red. (27 Oktober 2020). "Juno Data Indicates 'Sprites' or 'Elves' Frolic in Jupiter's Atmosphere". NASA. Besoek op 30 Desember 2020.
  79. ↑ (2006) "A Spectroscopic Search for Jupiter's Chromophores"., American Astronomical Society. 
  80. ↑ Gierasch, Peter J.; Nicholson, Philip D. (2004). "Jupiter". World Book @ NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Januarie 2005. Besoek op 10 Augustus 2006.
  81. ↑ Chang, Kenneth (13 Desember 2017). "The Great Red Spot Descends Deep into Jupiter". The New York Times. Besoek op 15 Desember 2017.
  82. ↑ Denning, William F. (1899). "Jupiter, early history of the great red spot on". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 59 (10): 574–584. Bibcode:1899MNRAS..59..574D. doi:10.1093/mnras/59.10.574.
  83. ↑ Kyrala, A. (1982). "An explanation of the persistence of the Great Red Spot of Jupiter". Moon and the Planets. 26 (1): 105–107. Bibcode:1982M&P....26..105K. doi:10.1007/BF00941374. S2CID 121637752.
  84. ↑ Oldenburg, Henry, red. (1665–1666). "Philosophical Transactions of the Royal Society". Project Gutenberg. Besoek op 22 Desember 2011.
  85. ↑ Wong, M.; de Pater, I. (22 Mei 2008). "New Red Spot Appears on Jupiter". HubbleSite. Nasa. Besoek op 12 Desember 2013.
  86. ↑ Simon-Miller, A.; Chanover, N.; Orton, G. (17 Julie 2008). "Three Red Spots Mix It Up on Jupiter". HubbleSite. NASA. Besoek op 26 April 2015.
  87. ↑ Covington, Michael A. (2002). Celestial Objects for Modern Telescopes. Cambridge University Press. p. 53. ISBN 978-0-521-52419-3.
  88. ↑ Cardall, C. Y.; Daunt, S. J. "The Great Red Spot". University of Tennessee. Besoek op 2 Februarie 2007.
  89. ↑ Jupiter, the Giant of the Solar System. 1979. p. 5. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
  90. ↑ Sromovsky, L. A.; Baines, K. H.; Fry, P. M.; Carlson, R. W. (Julie 2017). "A possibly universal red chromophore for modeling colour variations on Jupiter". Icarus. 291: 232–244. arXiv:1706.02779. Bibcode:2017Icar..291..232S. doi:10.1016/j.icarus.2016.12.014. S2CID 119036239.
  91. ↑ 91,0 91,1 White, Greg (25 November 2015). "Is Jupiter's Great Red Spot nearing its twilight?". Space.news. Besoek op 13 April 2017.
  92. ↑ Sommeria, Jöel; Meyers, Steven D.; Swinney, Harry L. (25 Februarie 1988). "Laboratory simulation of Jupiter's Great Red Spot". Nature. 331 (6158): 689–693. Bibcode:1988Natur.331..689S. doi:10.1038/331689a0. S2CID 39201626.
  93. ↑ 93,0 93,1 (March 2015) "Dramatic Change in Jupiter's Great Red Spot" in 46th Lunar and Planetary Science Conference. March 16–20, 2015. The Woodlands, Texas... 
  94. ↑ Doctor, Rina Marie (21 Oktober 2015). "Jupiter's Superstorm Is Shrinking: Is Changing Red Spot Evidence Of Climate Change?". Tech Times. Besoek op 13 April 2017.
  95. ↑ Grush, Loren (28 Oktober 2021). "NASA's Juno spacecraft finds just how deep Jupiter's Great Red Spot goes". The Verge (in Engels). Besoek op 28 Oktober 2021.
  96. ↑ Adriani, A.; Mura, A.; Orton, G.; Hansen, C.; Altieri, F.; Moriconi, M. L.; Rogers, J.; Eichstädt, G. (Maart 2018). "Clusters of cyclones encircling Jupiter's poles". Nature. 555 (7695): 216–219. Bibcode:2018Natur.555..216A. doi:10.1038/nature25491. PMID 29516997. S2CID 4438233.
  97. ↑ Starr, Michelle (13 Desember 2017). "NASA Just Watched a Mass of Cyclones on Jupiter Evolve Into a Mesmerising Hexagon". Science Alert.
  98. ↑ Steigerwald, Bill (14 Oktober 2006). "Jupiter's Little Red Spot Growing Stronger". NASA. Besoek op 2 Februarie 2007.
  99. ↑ Wong, Michael H.; de Pater, Imke; Asay-Davis, Xylar; Marcus, Philip S.; Go, Christopher Y. (September 2011). "Vertical structure of Jupiter's Oval BA before and after it reddened: What changed?" (PDF). Icarus. 215 (1): 211–225. Bibcode:2011Icar..215..211W. doi:10.1016/j.icarus.2011.06.032. Besoek op 27 April 2022.
  100. ↑ Stallard, Tom S.; Melin, Henrik; Miller, Steve; Moore, Luke; O'Donoghue, James; Connerney, John E. P.; Satoh, Takehiko; West, Robert A.; Thayer, Jeffrey P.; Hsu, Vicki W.; Johnson, Rosie E. (10 April 2017). "The Great Cold Spot in Jupiter's upper atmosphere". Geophysical Research Letters. 44 (7): 3000–3008. Bibcode:2017GeoRL..44.3000S. doi:10.1002/2016GL071956. PMC 5439487. PMID 28603321.
  101. ↑ Chang, Kenneth (28 Junie 2016). "NASA's Juno Spacecraft Will Soon Be in Jupiter's Grip". New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 April 2020. Besoek op 30 Junie 2016.
  102. ↑ Dunn, Marcia (5 Augustus 2011). "NASA probe blasts off for Jupiter after launch-pad snags". MSN (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 November 2012. Besoek op 31 Augustus 2011.
  103. ↑ Winds in Jupiter's Little Red Spot almost twice as fast as strongest hurricane

Eksterne skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Jupiter&oldid=2516420"