Maan: Verskil tussen weergawes

Maan
	; Die maan, soos gesien vanaf die aarde op 7 Oktober 2006.
Wentelbaaneienskappe
Halwe lengteas	384 399 km; 0,00257 AE
Wentelperiode	27 dae, 7 uur, 43,7 min
Gem. omwentelingspoed	1,022 km/s
Baanhelling	5,145° (tot die ekliptika); tussen 18.29° en 28.58° (tot die aarde se ewenaar)
Satelliet van	Die aarde
Fisiese eienskappe
Gem. radius	1 737,103 km ; (0,273 Aardes)
Radius by ewenaar	1 738,14 km; (0,273 Aardes)
Radius na pole	1 735,97 km ; (0,273 Aardes)
Oppervlakte	3,793×107 km²; (ongeveer 38 miljoen km²); (0,074 Aardes)
Volume	2,1958×1010 km³; (0,020 Aardes)
Massa	7,3477×1022 kg; (0,0123 Aardes)
Gem. digtheid	3 346,4 kg/m³
Oppervlak-; aantrekkingskrag	1,622 m/s²; (0,1654 g)
Ontsnapping-; snelheid	2,38 km/s
Sideriese; rotasieperiode	27,321 582 dae
Rotasiespoed; by ewenaar	4,627 m/s ; (by die ewenaar)
Ashelling	1,5424° (tot die elliptiese); 6,687° (tot onveranderbare vlakte) 6.4° according to 6.6783° according to
	0,136
Skynmagnitude	−2,5 tot −12,9 ; −12,74 (gemiddelde volmaan)
Hoekgrootte	29,3 tot 34,1 Boogminute

Blaai deur geskiedenis

← Ouer wysiging Nuwer wysiging →

Content deleted Content added

VisueelWikiteks

Inline

Wysiging soos op 14:03, 9 Februarie 2021

Hierdie bladsy verwys na die Aarde se Maan. Vir ander mane in die Sonnestelsel, sien natuurlike satelliet.

Die Maan is die enigste natuurlike satelliet van die Aarde. Sy deursnee is ’n kwart van die Aarde s’n (vergelykbaar met die grootte van Australië)^[8] en dit is dus die grootste natuurlike satelliet in die Sonnestelsel in vergelyking met die grootte van sy planeet. Die Maan is die vyfde grootste natuurlike satelliet in die Sonnestelsel, ná Ganumedes, Kallisto en Io (Jupiter) en Titaan (Saturnus). Dit het geen ander amptlike naam as "die Maan" nie, alhoewel dit soms Luna (Latyn vir "maan") genoem word om dit te onderskei van die algemene term "maan". Luna (soms ook Diana) is die Romeinse godin van die maan, diere en jag. Haar tradisionele simbool is die groeiende of halfmaan.

Lêer:Topographic Globe of the Mooon.gif

'n Topografiese "maanbol".

Die Maan het nie ’n beduidende atmosfeer, hidrosfeer of magneetveld nie en die swaartekrag op sy oppervlak is omtrent ’n sesde van dié op Aarde (0,1654 g). Die gebrek aan ’n atmosfeer verseker ook dat die Maan se oppervlak in sy oorspronklike toestand bewaar bly. Waterys is in die permanente skadu's van kraters naby die suidpool aanwesig.^[9]

Die Maan se gemiddelde afstand van die Aarde af is 384 400 km, wat sowat 30 keer die Aarde se deursnee is. Die verste afstand wat dit bereik, is sowat 407 000 km en een van die kortste afstande – soos bereik in 2005 en 2007 – is 357 290 km. Die kortste afstand wat ooit gemeet is, is 356 000 km.

Weens die kleiner afstand lyk die skyf van die volmaan net so groot soos dié van die groter, maar verder geleë Son (sy afstand van die Aarde is 150 miljoen km). Hierdie toevallige ooreenkoms het tot die gesamentlike verering van die Maan en Son in baie kulture gelei; dit beteken egter ook dat die Maan vir ’n aardse waarnemer die sonskyf tydens ’n volledige sonsverduistering heeltemal kan bedek.

Die Maan se wentelbaan om die Aarde het ’n sideriese tydperk van 27,3 dae en ’n sinodiese tydperk van 29,5 dae. Die Aarde en Maan is deur hulle wedersydse swaartekrag in ’n sinchroniese rotasie; dit beteken die Maan se rotasie om sy eie as duur net so lank as die sinodiese tydperk en daarom is net die een kant van die Maan altyd na die Aarde gedraai. Tog is 59% van die totale oppervlak van die Maan van die Aarde af sigbaar vanweë wisselings in perspektief (sy librasie).^[10]

Aangesien die Aarde se massa sowat 81 keer so groot as dié van die Maan is, lê die twee liggame se massamiddelpunt sowat 1 700 km onder die Aarde se oppervlak. Die swaartekraginvloed van die Maan veroorsaak die Aarde se getye en maak ’n dag op Aarde effens langer.

Die kant van die Maan wat na die Aarde gedraai is, word gekenmerk deur donker vulkaniese marias (seë), wat die ruimtes vul tussen die helder antieke hooglande en prominente impakkraters. Die Maan se oppervlak weerkaats redelik min lig; omtrent dieselfde as teer. Omdat dit direkte sonlig weerkaats, kontrasteer dit egter teen die relatief donker naglug en het dit ’n groot skynbare grootte wanneer dit van die Aarde af gesien word. Dit is dus die helderste voorwerp in die lug naas die Son.

Die eerste mensgemaakte voorwerp wat die Maan bereik het, was die Sowjetunie se onbemande Loena 2 in 1959; dit is gevolg deur die eerste suksesvolle sagte landing deur Loena 9 in 1966. Die eerste suksesvolle bemande ruimtetuig wat op die Maan geland het, was die VSA se Apollo 11; in die Apollo-program het ses bemande landings tussen 1969 en 1972 plaasgevind. Dié en ander, onbemande tuie het maanrotse na die Aarde teruggebring wat in besonderhede bestudeer is om ’n begrip te ontwikkel van die Maan se oorsprong, interne struktuur en daaropvolgende geskiedenis; die algemeens aanvaarde hipotese is dat die Maan sowat 4,51 miljard jaar gelede, kort ná die Aarde, gevorm het uit die puin van ’n reusebotsing tussen ons planeet en ’n hipotetiese voorwerp omtrent so groot soos Mars met die naam Theia.

Verskillende maande

Naam	Waarde (dae)	Definisie
Sideriese maand	27,321662	Met verwysing na vergeleë sterre (13,368 746 34 maande per omwenteling om die Son)
Sinodiese maand	29,530589	Met verwysing na die Son (fases van die Maan, 12,368 746 34 maande per omwenteling om die Son)
Tropiese maand	27,321582	Met verwysing na die dag-en-nag-ewening
Anomalistiese maand	27,554550	Met verwysing na die perigeum
Nodiese (drakoniese) maand	27,212221	Met verwysing na die maanknoop

Die Maan se oppervlak

Topografie

Die Maan se sigbaarste topografiese eienskap is die reusagtige Suidpool-Aitkenbekken aan die agterkant wat sowat 2 240 km breed is; dit is die grootste krater op die Maan en die tweede grootste bevestigde impakkrater in die Sonnestelsel.^[11]^[12] Teen 13 km diep is sy bodem die laagste punt op die oppervlak.^[11]^[13]

Die hoogste punte op die oppervlak is reg noordoos daarvan, en daar is al voorgestel dit is verdik deur die skuins vormingsimpak van die Suidpool-Aitkenbekken.^[14] Ander groot impakkraters soos die maria Imbrium, Serenitatis, Crisium, Smythii en Orientale is ook baie diep en het hoë rande.^[11] Die oppervlak aan die Maan se agterkant is gemiddeld sowat 1,9 km hoër as dié van die voorkant.^[1]

Die ontdekking van breukkranse deur die Lunar Reconnaissance Orbiter dui daarop dat die Maan in die afgelope miljard jaar gekrimp het, met sowat 90 m.^[15] Soortgelyke krimpingsverskynsels kom op Mercurius voor. In die onlangse bestudering van meer as 12 000 foto's wat die Orbiter geneem het, is waargeneem Mare Frigoris naby die noordpool, ’n groot bekken wat as geologies onaktief beskou is, is besig om te kraak en skuif. Omdat die Maan nie tektoniese plate het nie, geskied sy tektoniese aktiwiteit langsaam en ontwikkel krake namate dit oor die jare hitte verloor.^[16]

Vulkaniese verskynsels

Die donker en relatief plat maanvlaktes, wat duidelik met die blote oog gesien kan word, word "maria" (Latyn vir "seë"; enkelvoud: "mare") genoem omdat eens geglo is hulle is vol water;^[17] dit is nou bekend dat hulle groot poele verharde, antieke basaltlawa is. Hoewel soortgelyk aan basalte op Aarde, bevat maanbasalte meer yster en geen minerale wat deur water verander is nie.^[18] Die meeste van dié lawa het in die laagtes ingevloei wat met impakkraters verbind word. Verskeie geologiese provinsies wat skildvulkane bevat, word binne-in die maria aan die Maan se voorkant aangetref.^[19]

Getuienis van vulkanisme toe die Maan nog jonk was.

Feitlik al die maria is aan die voorkant van die Maan; dit bedek sowat 31% van die oppervlak daar,^[20] in vergelyking met 2% aan die agterkant.^[21] Dit is vermoedelik vanweë die konsentrasie van hitteproduserende elemente onder die kors aan die voorkant, soos gesien met gammastraal spektroskopie, wat kon veroorsaak het dat die onderliggende mantel warm geword, gedeeltelik gesmelt, na die oppervlak gestyg en uitgebars het.^[22]^[23]^[24] Die meeste van die Maan se mare-basalte het in die Imbriese Periode, 3-3,5 miljard jaar gelede, uitgebars, hoewel met radiometings vasgestel is sommige is tot 4,2 miljard jaar oud.^[25] In 2006 het ’n studie van die Ina-krater getoon geriffelde, redelik stofvrye verskynsels vanweë die gebrek aan erosie deur invallende puin, is blykbaar net 2 miljoen jaar oud.^[26] Maanskuddings en gasvrystellings dui ook op ’n mate van voortgesette maanaktiwiteit.^[26]

In 2014 het Nasa aangekondig daar is "wydverspreide getuienis van vulkanisme toe die Maan jonk was" op 70 onreëlmatige mare-kolle wat deur die Lunar Reconnaissance Orbiter geïdentifiseer is; daarvan was sommige jonger as 50 miljoen jaar. Dit hou die moontlikheid in van ’n veel warmer maanmantel as wat voorheen aanvaar is, ten minste aan die voorkant waar die diep kors aansienlik warmer is vanweë die groter konsentrasie van radioaktiewe elemente.^[27]^[28]^[29] Kort tevore is bewyse gelewer van basaltiese vulkanisme van 2-10 miljoen jaar jonger in die krater Lowell^[30]^[31] in die mare Orientale, wat in die oorgangsone tussen die voor- en agterkant van die Maan lê. ’n Aanvanklik warmer mantel en/of plaaslike verryking van hitteproduserende elemente in die mantel kon verantwoordelik gewees het vir verlengde aktiwiteit ook aan die agterkant in die mare Orientale.^[32]

Die ligter streke van die Maan word terrae, of hooglande, genoem omdat hulle hoër as die meeste maria is. Hulle dateer van 4,4 miljard jaar gelede.^[25]^[33] In teenstelling met berge op die Aarde, is geen van dié op die Maan sover bekend deur tektoniese aktiwiteit gevorm nie.^[34]

Die konsentrasie van maria aan die voorkant van die Maan weerspieël waarskynlik die aansienlik dikker kors van die hooglande aan die agterkant, wat gevorm kon gewees het in ’n botsing teen ’n stadige spoed teen ’n tweede maan van die Aarde ’n paar tienmiljoene jare ná hulle vorming.^[35]^[36]

Impakkraters

Die ander groot geologiese proses wat die Maan se oppervlak beïnvloed het, is die vorming van impakkraters^[37] toe asteroïdes en komete teen die oppervlak gebots het. Daar is na raming sowat 300 000 kraters wat breër as 1 km is net aan die voorkant van die Maan.^[38] Die Maan se geologiese tydskaal is gebaseer op die prominentste impakvoorvalle, insluitende die Nectaris, Laer Imbrium en Orientale – strukture wat gekenmerk word deur veelvoudige ringe opgeligte materiaal tussen honderde en duisende kilometers breed.^[39] Die gebrek aan ’n beduidende atmosfeer en weer- en onlangse geologiese prosesse beteken baie van dié kraters bly goed behoue. Hoewel net ’n paar bekkens met veelvoudige ringe definitief gedateer is, is hulle nuttig om relatiewe tydperke daar te stel. Omdat impakkraters teen ’n feitlik konstante tempo vermeerder, kan die getal kraters per eenheidsoppervlak getel word om die ouderdom van die oppervlak te bepaal.^[39] Die radiometriese ouderdomme van rotse wat deur ’n impak gesmelt is en wat gedurende die Apollo-sendings versamel is, is tussen 3,8 en 4,1 miljard jaar: Dit is gebruik om ’n groot bombardement van impakte voor te stel.^[40]

Op die Maan se oppervlak lê ’n laag deeltjies wat deur impakte veroorsaak is en oor die jare verder opgebreek het, bekend as regoliet. Die fyner regoliet, die maangrond van silikondioksiedglas, het ’n tekstuur soortgelyk aan dié van sneeu en die reuk van gebruikte buskruit.^[41]

Die regoliet van ouer oppervlakke is gewoonlik dikker as dié van jonger oppervlakke; dit wissel in dikte van 10-20 km op die hooglande tot 3-5 km in die maria.^[42] Onder die fyn regoliet is die "megaregoliet", ’n laag fyn opgebreekte bodemrots van baie kilometers dik.^[43]

Teenwoordigheid van water

Vloeibare water kan nie op die maanoppervlak voortbestaan nie. Wanneer water aan sonstraling blootgestel word, ontbind dit vinnig deur ’n proses bekend as fotolise en raak dit in die ruimte verlore. Sedert die 1960's het wetenskapliks egter geteoretiseer dat waterys óf agtergelaat kan word deur komete wat teen die Maan bots óf vervaardig kan word deur die reaksie van suurstofryke maanrotse en waterstof van die sonwind wat spore van water by een van die pole kan agterlaat in koue kraters wat permanent in skaduwees lê.^[44]^[45] Volgens rekenaarsimulasies kan tot 14 000 km² van die oppervlak in permanente skadu's lê.^[46] Die teenwoordigheid van bruikbare hoeveelhede water is ’n belangrike faktor in die moontlike kostedoeltreffende omskepping van die Maan in ’n bewoonbare gebied; die vervoer van water van die Aarde af sal te duur wees.^[47]

In die jare sedertdien is tekens van water wel op die maanoppervlak ontdek.^[48] In 1994 het ’n radareksperiment deur die Clementine-ruimtetuig die bestaan aangedui van klein, bevrore kolle water naby die oppervlak. Latere radarwaarnemings het egter daarop gedui dit kan rotse wees wat uit jong inpakkraters geskiet is.^[49] In 1998 het die neutronspektrometer aan boord van die Lunar Prospector-ruimtetuig gewys hoë konsentrasies waterstof is teenwoordig in die boonste meter regoliet naby die poolstreke.^[50] Stukkies vulkaniese lawa wat aan boord van Apollo 15 teruggebring is Aarde toe, het klein hoeveelhede water in hulle binnekant bevat.^[51]

Die Chandrayaan-1-ruimtetuig van 2008 het sedertdien die bestaan van oppervlakwaterys bevestig. Die spektrometer wat gebruik is, het absorpsielyne wat algemeen van waterstof is, in weerkaatste sonlig ontdek en dit het bewyse gelewer van groot hoeveelhede waterys op die oppervlak. Die konsentrasies is moontlik tot 1 000 dele per miljoen.^[52] Die indirekte beligting van streke in die skadu het in 2018 bevestig daar is waterys binne ’n breedteligging van 20° van albei pole.^[53] In 2009 het LCROSS ’n voorwerp van 2 300 kg teen ’n poolkrater laat bots wat permanent in die skadu lê en minstens 100 kg water ontdek in ’n pluim materiaal wat opgeskiet het.^[54]^[55]

Ontledings van die bevindings van die Moon Mineralogy Mapper (M3) het in Augustus 2018 vir die eerste keer "definitiewe bewyse" van waterys op die maanoppervlak onthul.^[56]^[57] Die ysneerslae in by die noord- én suidpool ontdek, hoewel dit volopper is in die suide, waar water vasgevang is in kraters en skeure wat permanent in die skadu is en dus teen die Son beskut is.^[56]^[58]

In Oktober 2020 het sterrekundiges die waarneming aangekondig van molekulêre water op die sonverligte maanoppervlak deur verskeie onafhanklike ruimtetuie, insluitende die Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy (SOFIA).^[59]^[60]

Samestelling

Die Maan het waarskynlik 'n klein kern met 'n deursnee van 300 km wat veral uit yster bestaan. Die tweede laag is gedeeltelik vloeibaar en sowat 350 km dik. Die mantellaag, wat volg, het 'n deursnee van sowat 1 000 km, terwyl die buitenste laag, die kors, tussen 60 en 75 km dik is. Die mantellaag word deur seismiese aktiwiteite gekenmerk – maanbewings kom gereeld hier voor. Die episentrum van 'n maanbewing lê baie honderde kilometers diep in die laagste gedeelte van die mantel, en ook die lawa, wat die bekkens op die oppervlak bedek, kom uit hierdie diepte. Die Aarde se swaartekrag veroorsaak baie van die 3 000 maanbewings wat die Maan jaarliks skud.

Samestelling van kors

Ten opsigte van sy samestelling lyk die Maan se kors baie soos dié van aardse basalt. Dit bestaan uit aluminiumsilikate en kalsium-, yster-, magnesium- en ander metaaloksiede asook niemetale en gasse.

Samestelling van die Maan se kors
Suurstof	43 %	Titaan	2 %	Swawel	0,1 %
Silikon	21 %	Nikkel	0,6 %	Fosfor	0,05 %
Aluminium	10 %	Natrium	0,3 %	Koolstof	0,01 %
Kalsium	9 %	Chroom	0,2 %	Stikstof	0,01 %
Yster	9 %	Kalium	0,1 %	Waterstof	0,005 %
Magnesium	5 %	Mangaan	0,1 %	Helium	0,002 %

Ontstaan

Wetenskaplikes het tans geen eenparige verklaring vir die oorsprong van die Maan nie. Sommige deskundiges beweer die Maan is uit die vroeë Aarde geskeur, toe dit nog uit gedeeltelik gesmelte gesteentes bestaan het. Die bekken van die Stille Oseaan (Pasifiese bekken) word volgens hierdie teorie as die oorspronggebied van die Maan beskou – hierdie verklaring word gesteun deur die feit dat die samestelling van die Maan min of meer met dié van die Aarde se kors- en mantelgesteentes ooreenstem. Die Pasifiese bekken het egter eerder deur die verskuiwing van die Aarde se landmassas ontstaan.

'n Tweede teorie beskou die Maan as 'n klein planeet wat lank gelede deur die Aarde aangetrek en in ’n wentelbaan vasgevang is. Tog sou die Maan se wentelbaan dan eerder ellipties moes wees en nie kringvormig nie. Dit is ook twyfelagtig of 'n groot satelliet soos die Maan werklik deur 'n planeet vasgevang sou kon word.

'n Derde hipotese stel voor die Maan is baie vroeg van die vinnig roterende Aarde geskei deur 'n soort "pirouette-effek".

'n Vierde verklaring is dat die Aarde en die Maan gelyktydig uit 'n oerwolk ontwikkel het en gevolglik as 'n dubbelplaneetstelsel beskou moet word.

'n Vyfde en deesdae die algemeens aanvaarde teorie is die botsingshipotese: dat die Maan uit ’n botsing tussen die jong Aarde en ’n planeet omtrent so groot soos Mars ontstaan het. Daarvolgens het die planeet, wat Theia genoem word, die Aarde skrams getref^[61] en stukke lawa van albei vormende planete die lug ingeskiet. Dié stukke het afgekoel en óf een Maan gevorm óf twee liggame wat eindelik versmelt het om die Maan te vorm.^[62]

Dit word deesdae as onwaarskynlik beskou dat die Aarde en Maan gelyktydig uit dieselfde gas- en stofwolke gevorm is. Hoewel 'n aantal elemente soos aluminium, kalsium, silikoon, yster, suurstof, titaan en magnesium op albei voorkom, wyk die verhoudings sterk van mekaar af en is daar opvallend min koolstof en yster op die maan. Die lae digtheid van die Maan – slegs 60% van dié van die Aarde – word aan hierdie afwykende samestelling toegeskryf. Die ouderdom van gesteentes wat deur ruimtevaarders Aarde toe gebring is, is volgens radioaktiewe datering bepaal. Die jongste gesteente is basaltiese rots uit die maria, wat sowat 3,1 miljard jare gelede ontstaan het, terwyl die oudste monsters uit die hooglandgebiede sowat 4,6 miljard jare oud is – omtrent so oud soos die Aarde.

Ontleding van gesteentemonsters

Gedurende die landing van Apollo 11 is net sowat 21 kg maangesteentes vir wetenskaplike ontleding ingesamel, maar die vyf volgende landings het altesaam 382 kg opgelewer. Tydens die laaste landing van Apollo 17 in Desember 1972 het die eerste wetenskaplike op die maan, die geoloog Harrison Schmitt, 110 kg maangesteentes versamel.^[63]

Meer as die helfte van die gesteentemonsters word tans in lugdigte houers op 'n Nasa-terrein in Houston bewaar om deur toekomstige generasies navorsers met nuwe ontledingsmetodes bestudeer te word. Nogtans het die monsters, wat reeds ondersoek is, verrassende resultate opgelewer. Die gesteente se ouderdom – soos hierbo beskryf – maak van die materiaal "bewysstukke" uit die ontstaansperiode van ons Sonnestelsel. Op die Aarde is daar geen soortgelyke ou gesteentemateriaal meer te vinde nie – as gevolg van verwering en die bestendige vorming van nuwe gesteentes het dit lankal verdwyn. Die Maan word deur wetenskaplikes sodoende as 'n "geologiese museum" beskou.

Die jonger gesteentemonsters is in die Maan se donker gebiede ingesamel – die maria wat selfs van die Aarde af met die blote oog sigbaar is en gedurende die Apollo-sendings as reusagtige impakkraters van asteroïdes en komete geïdentifiseer is. Hierdie kraters is later weer deur vulkaniese basaltlawa uit die Maan se binneste opgevul om die huidige donker maria met hul opvallend gladde oppervlakke te vorm. Die Maan se basaltlawa verskil hoegenaamd nie van soortgelyke aardse gesteentemonsters nie.

Die ouer gesteentemonsters uit die helder gebiede van die Maan dui daarop dat die Maan tydens sy vroeë geskiedenis sowat 4,5 miljard jare gelede deur baie hoë temperature gekenmerk is en vervolgens vinnig afgekoel het. Kort ná sy ontstaan het hy dus reeds oor 'n soliede kors van helder minerale beskik. Hierdie kors is op die lange duur deur 'n groot aantal asteroïde- en komeetbotsings tot die huidige lewelose oppervlak omgeskep wat met rotse en klippe besaai lê.

Volgens die chemies-mineralogiese ontleding van die gesteentemonsters was daar nooit groot hoeveelhede water en gasse op die Maan nie – sodoende het die Aarde se satelliet ook nooit oor 'n atmosfeer beskik nie. 'n Nuwe, onbekende mineraal – 'n oksied van yster, magnesium en titaan wat ter ere van die eerste mense op die maan – Armstrong, Aldrin en Collins "armacoliet" gedoop is – is later ook op die Aarde gevind. Die ontleding het aanleiding tot die botsingshipotese gegee.

Verduisterings

Verduisterings kan slegs plaasvind wanneer die Son, Maan en Aarde presies in ’n lyn lê. ’n Sonsverduistering vind om en by met nuwemaan plaas, wanneer die Maan reg tussen die Son en Aarde lê. In teenstelling hiermee vind ’n maansverduistering gedurende volmaan plaas, wanneer die Aarde tussen die Son en Maan lê.

Die hoekdeursnee van die Maan en Son, soos van die Aarde af gesien, oorvleuel tydens hulle wisselings, sodat albei die algehele en ringverduistering daargestel kan word.^[65]

Tydens ’n algehele verduistering bedek die Maan die sonskyf in so ’n mate dat die korona sigbaar word. Omdat die afstand tussen die Aarde en die Maan baie stadig met verloop van tyd aan die toeneem is,^[66] is die hoekdeursnee van die Maan aan die afneem. Dit beteken dat die Maan miljoene jare gelede die son ten volle gedurende die sonsverduistering bedek het; geen ringverduistering kon dus plaasvind nie. Net so sal die Maan oor sowat 600 miljoen jaar (indien die hoekdeursnee van die Son onveranderd bly) die Son nie meer heeltemal bedek nie en slegs ringverduisterings sal voorkom.^[67]

Die Maan se wentelbaan verskil ongeveer 5º met die Aarde se baan rondom die Son, wat veroorsaak dat verduisterings nie tydens elke nuwe- of volmaan plaasvind nie. Voordat ’n verduistering kan geskied, moet die Maan die kruispunt van die twee bane nader.^[67] Die gereelde terugkeer en herhaling van die verduistering van die Son deur die Maan, asook die Maan deur die Aarde, staan bekend as die sarossiklus, wat omtrent 18 jaar duur.^[68]

Omdat die Maan voortdurend ons uitsig van die uitspansel met ’n sirkelvormige gebied van 'n halwe graad breed versper,^[69] vind ’n verskynsel genaamd sterbedekking (of okkultasie) plaas sodra ’n helder ster of planeet agter die Maan verbybeweeg. As in gedagte gehou word dat die Son self ’n ster is, dan kan ’n sonsverduistering inherent as ’n okkultasie of sterbedekking van die Son beskou word.

Die okkultasie van individuele sterre is nie oral op Aarde of op dieselfde tyd sigbaar nie, omdat die Maan betreklik naby aan die Aarde wentel. Vanweë die verandering wat die Maan se wentelbaan deurentyd ondergaan, word daar elke jaar ander sterre verduister.^[70]

Verkenning

Vroeë verkenning

Die oudste bekende afbeelding van die Maan is 'n kaart wat sowat 5 000 jare gelede in Ierland ontstaan het. 'n Ander geskiedkundig belangrike weergawe van die Maan en ander hemelse voorwerpe is die sogenaamde hemelskyf van Nebra (Duitsland), 'n metaalplaat uit die Bronstydperk wat in 1999 gevind is. Ook die steenmonument van Stonehenge in Engeland dien vermoedelik as 'n soort sterrewag waarmee onder meer die wentelbaan van die Maan bepaal kan word.

Aanvanklik was mense oortuig dat die Maan se oppervlak plat is, aangesien met die blote oog slegs kleurverskille gesien kan word. In 1609 het die Italiaanse sterrekundige Galileo Galilei die Maan met 'n selfgemaakte "optiese glas", 'n soort teleskoop, vanuit sy tuin in Padua bekyk. Danksy die vergroting van sy glas was hy die eerste mens wat bergagtige strukture en kraters op die oppervlak waargeneem het. Hy het die Maan weke lank bestudeer en sketse van die maanfases geteken, wat grootliks ooreengekom het met fotografie in die 20ste eeu (1900's).

'n Halfeeu later, in 1665, het Isaac Newton as 'n student van 23 jaar oud navorsing oor die Maan en sy wentelbaan gedoen. Newton het homself afgevra waarom die Maan nie sommer net van die Aarde wegbeweeg nie en oor die volgende twee dekades die raaiselagtige verskynsel ontrafel, wat hy uiteindelik met sy wette as swaartekrag beskryf het.

Navorsers wat die Maan destyds met teleskope verken en donker gebiede waargeneem het, was aanvanklik daarvan oortuig dat die Maan se oppervlak met oseane bedek is. Hulle het hierdie gebiede gevolglik "maria" genoem (afgelei van die Latynse mare, "see, oseaan"). Meer uitgebreide opnames en navorsing het bewys dat daar geen vloeiende water op die Maan is nie.

In die ruimtetydperk

Slegs twee jaar ná die begin van ruimtevaarte het die Sowjetunie die eerste onbemande ruimtetuig lanseer om meer gegewens oor die Maan en die moontlikheid van 'n landing op die satelliet in te win. Loenik 1 het 'n baan teen 'n afstand van sowat 5 000 km bereik en veral die baanmeganiese voorwaardes van 'n dergelike sending ondersoek.

'n Nuwe era van navorsing oor die Maan en sy oppervlak het op 14 September 1959 met die Sowjettuig Loenik 2 begin, wat soos beplan naby die krater Autolycus in die gebied van die Mare Imbrium neergestort het. Net drie weke later het die ruimtetuig Loenik 3 die eerste foto's van die Maan se agterkant oor 'n afstand van sowat 60 000 km geneem. Die Sowjetwetenskaplikes het gebruik gemaak van die Maan se swaartekrag om Loenik 3 in sy baan te hou. Nadat etlike honderde foto's geneem is, het hulle opnuut die posisie van die tuig verander, sodat die beeldmateriaal na die Aarde gesein kon word.

Net soos die Sowjetwetenskaplikes het die Amerikaners in 1961 ook met 'n navorsingsprogram oor die Maan begin. Die tuig Ranger 7 het in 1964 17 minute lank sowat 4 300 foto's geneem wat voorwerpe met 'n deursnee van 90 cm duidelik sigbaar afgebeeld het. Die ruimtetuie wat later gevolg het, het aanvullende beeldmateriaal opgelewer.

Die kartografiese verkenningswerk deur sowel die Sowjet- en Amerikaanse tuie, asook die Luna-Orbiter-reeks satelliete wat deur die VSA lanseer is, was 'n voorloper vir noukeurige navorsing oor die Maan en sy struktuur. Die Nasionale Ruimtevaartprogram wat die Amerikaanse president John F. Kennedy in 1961 aangekondig het, het ten doel gehad om Amerikaanse ruimtemanne op die Maan te plaas. Tien jaar later, op 20 Julie 1969, was die Amerikaanse ruimtevaarders van Apollo 11 die eerste aardbewoners wat op die Maan geland het.

Alhoewel dit opspraakwekkend was, was die bemande landing op die Maan in 'n sekere mate op propaganda in die ruimtewedloop eerder as wetenskaplike oorwegings gebaseer. Nadat die Amerikaners hulle doel bereik het om eerste op die Maan te wees, is die Apollo-program weens 'n tekort aan geld heeltemal afgeskaal.

Die Sowjetunie het egter voortgegaan met die outomatiese verkenning van die maan. Die verkenningstuie van die Loena-reeks het begin om maangesteentes in te samel en terug te bring na die Aarde. Loena 17 het op 17 November 1970 in die See van Reën (Mare Imbrium) geland, 'n donker oppervlak naby die Maan se noordpool, en sy verkenningswerk met die wêreld se eerste maankarretjie, Loenochod 1, begin. Loenochod 1 het oor twee televisiekameras beskik om panoramabeelde te neem, asook oor 'n teleskoop, wat die bronne van X-strale uit die heelal kon ondersoek, en 'n reflektor vir laserstrale, wat gesamentlik deur Sowjet- en Franse wetenskaplikes ontwikkel is.

Loenochod 1 was baie suksesvol en het langer gewerk as wat oorspronklik beplan is. Dit het sowat 200 000 televisiebeelde na die Aarde gesein, navorsingswerk oor die bronne van ruimtestraling gedoen en 'n groot gedeelte van die Maan se oppervlak verken. Die tweede halfoutomatiese verkenningsvoertuig, Loenochod 2, het in Januarie 1973 op die Maan geland.

Wetlike status

Alhoewel die Sowjet- en Amerikaanse bemanningslede vlaggies van die twee lande op die Maan geplant het, besit niemand enige deel van die Maan nie.^[71] Beide Rusland en die VSA het die Ruimteverdrag van 1967 onderteken^[72] wat die Maan en die hele buitenste ruimte tot "die besit van die hele mensdom" verklaar.^[71] Kragtens wetgewing word die Maan slegs vir vreedsame doeleindes gebruik en word die oprigting van militêre vestings en wapens van grootskaalse vernietiging verbied.^[73] In 1979 is ’n maanooreenkoms opgestel met die doel om die ontginning van die Maan se hulpbronne deur enige land in te perk, hoewel nie een van die ruimtevaartlande dit onderteken het nie.^[74] Daar is diegene wat beweer dat hulle geheel of gedeeltelik eiendom op die Maan besit, hoewel dit nie as geloofwaardig geag word nie.^[75]^[76]^[77]

Sien ook

Verwysings

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Wieczorek, M. (2006). "The constitution and structure of the lunar interior". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60 (1): 221–364. doi:10.2138/rmg.2006.60.3.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Williams, Dr. David R. (2 Februarie 2006). "Moon Fact Sheet" (in Engels). NASA (National Space Science Data Center). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Mei 2020. Besoek op 31 Desember 2008.
↑ Lang, Kenneth R. (2011); The Cambridge Guide to the Solar System, 2nd ed., Cambridge University Press
↑ Grego, Peter, The Moon and How to Observe It, Springer, 2005
↑ Conn, David (2007); Lednorf's Dilemma, AuthorHouse, Bloomington (IN)
↑ Matthews, Grant (2008). "Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES". Applied Optics. 47 (27): 4981–93. Bibcode:2008ApOpt..47.4981M. doi:10.1364/AO.47.004981. PMID 18806861.
↑ A.R. Vasavada, D.A. Paige, and S.E. Wood (1999). "Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits". Icarus. 141 (2): 179. Bibcode:1999Icar..141..179V. doi:10.1006/icar.1999.6175.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
↑ Jonti Horner (18 Julie 2019). "How big is the Moon?". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 November 2020. Besoek op 15 November 2020.
↑ "NASA: 'lots of water' on the moon" (html) (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Augustus 2011. Besoek op 24 Maart 2010.
↑ Stern, David (30 Maart 2014). "Libration of the Moon". Nasa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Mei 2020. Besoek op 11 Februarie 2020.
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 Spudis, Paul D.; Reisse, Robert A.; Gillis, Jeffrey J. (1994). "Ancient Multiring Basins on the Moon Revealed by Clementine Laser Altimetry". Science. 266 (5192): 1848–1851. Bibcode:1994Sci...266.1848S. doi:10.1126/science.266.5192.1848. PMID 17737079. S2CID 41861312.
↑ Pieters, C.M.; Tompkins, S.; Head, J.W.; Hess, P.C. (1997). "Mineralogy of the Mafic Anomaly in the South Pole‐Aitken Basin: Implications for excavation of the lunar mantle". Geophysical Research Letters. 24 (15): 1903–1906. Bibcode:1997GeoRL..24.1903P. doi:10.1029/97GL01718. hdl:2060/19980018038.
↑ Taylor, G.J. (17 Julie 1998). "The Biggest Hole in the Solar System". Planetary Science Research Discoveries: 20. Bibcode:1998psrd.reptE..20T. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Augustus 2007. Besoek op 12 April 2007.
↑ Schultz, P.H. (Maart 1997). "Forming the south-pole Aitken basin – The extreme games". Conference Paper, 28th Annual Lunar and Planetary Science Conference. 28: 1259. Bibcode:1997LPI....28.1259S.
↑ "NASA's LRO Reveals 'Incredible Shrinking Moon'". NASA. 19 Augustus 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Augustus 2010.
↑ Watters, Thomas R.; Weber, Renee C.; Collins, Geoffrey C.; Howley, Ian J.; Schmerr, Nicholas C.; Johnson, Catherine L. (Junie 2019). "Shallow seismic activity and young thrust faults on the Moon". Nature Geoscience (published 13 Mei 2019). 12 (6): 411–417. Bibcode:2019NatGe..12..411W. doi:10.1038/s41561-019-0362-2. ISSN 1752-0894. S2CID 182137223.
↑ Wlasuk, Peter (2000). Observing the Moon. Springer. p. 19. ISBN 978-1-85233-193-1.
↑ Norman, M. (21 April 2004). "The Oldest Moon Rocks". Planetary Science Research Discoveries. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 April 2007. Besoek op 12 April 2007.
↑ Head, L.W.J.W. (2003). "Lunar Gruithuisen and Mairan domes: Rheology and mode of emplacement". Journal of Geophysical Research. 108 (E2): 5012. Bibcode:2003JGRE..108.5012W. CiteSeerX 10.1.1.654.9619. doi:10.1029/2002JE001909. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Maart 2007. Besoek op 12 April 2007.
↑ Spudis, P.D. (2004). "Moon". World Book Online Reference Center, Nasa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Julie 2013. Besoek op 12 April 2007.
↑ Gillis, J.J.; Spudis, P.D. (1996). "The Composition and Geologic Setting of Lunar Far Side Maria". Lunar and Planetary Science. 27: 413. Bibcode:1996LPI....27..413G.
↑ Shearer, Charles K.; Hess, Paul C.; Wieczorek, Mark A.; Pritchard, Matt E.; Parmentier, E. Mark; Borg, Lars E.; Longhi, John; Elkins-Tanton, Linda T.; Neal, Clive R.; Antonenko, Irene; Canup, Robin M.; Halliday, Alex N.; Grove, Tim L.; Hager, Bradford H.; Lee, D.-C.; Wiechert, Uwe (2006). "Thermal and magmatic evolution of the Moon". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60 (1): 365–518. Bibcode:2006RvMG...60..365S. doi:10.2138/rmg.2006.60.4. S2CID 129184748. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Augustus 2020. Besoek op 2 Desember 2019.
↑ Lawrence; D.J.; et al. (11 Augustus 1998). "Global Elemental Maps of the Moon: The Lunar Prospector Gamma-Ray Spectrometer". Science. 281 (5382): 1484–1489. Bibcode:1998Sci...281.1484L. doi:10.1126/science.281.5382.1484. PMID 9727970. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2009. Besoek op 29 Augustus 2009.
↑ Taylor, G.J. (31 Augustus 2000). "A New Moon for the Twenty-First Century". Planetary Science Research Discoveries: 41. Bibcode:2000psrd.reptE..41T. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Maart 2012. Besoek op 12 April 2007.
↑ ^25,0 ^25,1 Papike, J.; Ryder, G.; Shearer, C. (1998). "Lunar Samples". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 36: 5.1–5.234.
↑ ^26,0 ^26,1 Phil Berardelli (9 November 2006). "Long Live the Moon!". Science. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Oktober 2014. Besoek op 14 Oktober 2014.
↑ Jason Major (14 Oktober 2014). "Volcanoes Erupted 'Recently' on the Moon". Discovery News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Oktober 2014.
↑ "NASA Mission Finds Widespread Evidence of Young Lunar Volcanism". NASA. 12 Oktober 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Januarie 2015.
↑ Eric Hand (12 Oktober 2014). "Recent volcanic eruptions on the moon". Science. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Oktober 2014.
↑ Srivastava, N.; Gupta, R.P. (2013). "Young viscous flows in the Lowell crater of Orientale basin, Moon: Impact melts or volcanic eruptions?". Planetary and Space Science. 87: 37–45. Bibcode:2013P&SS...87...37S. doi:10.1016/j.pss.2013.09.001.
↑ Gupta, R.P.; Srivastava, N.; Tiwari, R.K. (2014). "Evidences of relatively new volcanic flows on the Moon". Current Science. 107 (3): 454–460.
↑ Whitten, J. (2011). "Lunar mare deposits associated with the Orientale impact basin: New insights into mineralogy, history, mode of emplacement, and relation to Orientale Basin evolution from Moon Mineralogy Mapper (M3) data from Chandrayaan-1". Journal of Geophysical Research. 116: E00G09. Bibcode:2011JGRE..116.0G09W. doi:10.1029/2010JE003736. S2CID 7234547. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Augustus 2020. Besoek op 2 Desember 2019.
↑ Hiesinger, H.; Head, J.W.; Wolf, U.; Jaumanm, R.; Neukum, G. (2003). "Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum". Journal of Geophysical Research. 108 (E7): 1029. Bibcode:2003JGRE..108.5065H. doi:10.1029/2002JE001985. S2CID 9570915. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Augustus 2020. Besoek op 2 Desember 2019.
↑ Munsell, K. (4 Desember 2006). "Majestic Mountains". Solar System Exploration. NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 September 2008. Besoek op 12 April 2007.
↑ Richard Lovett (2011). "Early Earth may have had two moons: Nature News". Nature. doi:10.1038/news.2011.456. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 November 2012. Besoek op 1 November 2012.
↑ "Was our two-faced moon in a small collision?". Theconversation.edu.au. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Januarie 2013. Besoek op 1 November 2012.
↑ Melosh, H. J. (1989). Impact cratering: A geologic process. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504284-9.
↑ "Moon Facts". SMART-1. European Space Agency. 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Maart 2012. Besoek op 12 Mei 2010.
↑ ^39,0 ^39,1 Wilhelms, Don (1987). "Relative Ages" (PDF). Geologic History of the Moon. U.S. Geological Survey. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 11 Junie 2010. Besoek op 4 April 2010.
↑ Hartmann, William K.; Quantin, Cathy; Mangold, Nicolas (2007). "Possible long-term decline in impact rates: 2. Lunar impact-melt data regarding impact history". Icarus. 186 (1): 11–23. Bibcode:2007Icar..186...11H. doi:10.1016/j.icarus.2006.09.009.
↑ "The Smell of Moondust". Nasa. 30 Januarie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Maart 2010. Besoek op 15 Maart 2010.
↑ Heiken, G. (1991). Vaniman, D.; French, B. (reds.). Lunar Sourcebook, a user's guide to the Moon. New York: Cambridge University Press. p. 736. ISBN 978-0-521-33444-0. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Junie 2020. Besoek op 17 Desember 2019.
↑ Rasmussen, K.L.; Warren, P.H. (1985). "Megaregolith thickness, heat flow, and the bulk composition of the Moon". Nature. 313 (5998): 121–124. Bibcode:1985Natur.313..121R. doi:10.1038/313121a0. S2CID 4245137.
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Margot1999
↑ Ward, William R. (1 Augustus 1975). "Past Orientation of the Lunar Spin Axis". Science. 189 (4200): 377–379. Bibcode:1975Sci...189..377W. doi:10.1126/science.189.4200.377. PMID 17840827. S2CID 21185695.
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named M03
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named seedhouse2009
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named moonwater_18032010
↑ Spudis, P. (6 November 2006). "Ice on the Moon". The Space Review. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Februarie 2007. Besoek op 12 April 2007.
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Feldman1998
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Saal2008
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Pieters2009
↑ Li, Shuai; Lucey, Paul G.; Milliken, Ralph E.; Hayne, Paul O.; Fisher, Elizabeth; Williams, Jean-Pierre; Hurley, Dana M.; Elphic, Richard C. (Augustus 2018). "Direct evidence of surface exposed water ice in the lunar polar regions". Proceedings of the National Academy of Sciences. 115 (36): 8907–8912. Bibcode:2018PNAS..115.8907L. doi:10.1073/pnas.1802345115. PMC 6130389. PMID 30126996.
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Planetary
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Colaprete
↑ ^56,0 ^56,1 Rincon, Paul (21 Augustus 2018). "Water ice 'detected on Moon's surface'". BBC News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Augustus 2018. Besoek op 21 Augustus 2018.
↑ David, Leonard. "Beyond the Shadow of a Doubt, Water Ice Exists on the Moon". Scientific American. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Augustus 2018. Besoek op 21 Augustus 2018.
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :2
↑ Honniball, C.I.; et al. (26 Oktober 2020). "Molecular water detected on the sunlit Moon by SOFIA". Nature Astronomy. Bibcode:2020NatAs.tmp..222H. doi:10.1038/s41550-020-01222-x. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Oktober 2020. Besoek op 26 Oktober 2020.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: bibcode (link)
↑ Hayne, P.O.; et al. (26 Oktober 2020). "Micro cold traps on the Moon". Nature Astronomy. arXiv:2005.05369. Bibcode:2020NatAs.tmp..221H. doi:10.1038/s41550-020-1198-9. S2CID 218595642. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Oktober 2020. Besoek op 26 Oktober 2020.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: bibcode (link)
↑ Reufer, Andreas; Meier, Matthias M. M.; Benz, Willy; Wieler, Rainer (2012). "A hit-and-run giant impact scenario". Icarus. 221 (1): 296–299. arXiv:1207.5224. Bibcode:2012Icar..221..296R. doi:10.1016/j.icarus.2012.07.021.
↑ Jutzi, M.; Asphaug, E. (2011). "Forming the lunar farside highlands by accretion of a companion moon". Nature. 476 (7358): 69–72. Bibcode:2011Natur.476...69J. doi:10.1038/nature10289. PMID 21814278.
↑ Althaus, Tilmann: 382 Kilo für 25 Milliarden Dollar. In: Berliner Morgenpost, 20 Julie 1999
↑ Phillips, Tony (12 Maart 2007). "Stereo Eclipse". Science@NASA. Besoek op 17 Maart 2010.
↑ Espenak, F. (2000). "Solar Eclipses for Beginners" (in Engels). MrEclipse. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Mei 2020. Besoek op 17 Maart 2010.
↑ Lambeck, K. (1977). "Tidal Dissipation in the Oceans: Astronomical, Geophysical and Oceanographic Consequences". Philosophical Transactions for the Royal Society of London, Reeks A, Mathematical and Physical Sciences. 287 (1347): 545–594.
↑ ^67,0 ^67,1 Thieman, J.; Keating, S (2 Mei 2006). "Eclipse 99, Frequently Asked Questions". NASA. Besoek op 12 April 2007.
↑ Espenak, F. "Saros Cycle". NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Mei 2012. Besoek op 17 Maart 2010.
↑ Guthrie, D.V. (1947). "The Square Degree as a Unit of Celestial Area". Popular Astronomy. 55: 200–203.
↑ "Total Lunar Occultations". Royal Astronomical Society of New Zealand. Besoek op 17 Maart 2010.
↑ ^71,0 ^71,1 "Can any State claim a part of outer space as its own?" (in Engels). United Nations Office for Outer Space Affairs. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2015. Besoek op 28 Maart 2010.
↑ "How many States have signed and ratified the five international treaties governing outer space?" (in Engels). United Nations Office for Outer Space Affairs. 1 Januarie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2015. Besoek op 28 Maart 2010.
↑ "Do the five international treaties regulate military activities in outer space?" (in Engels). United Nations Office for Outer Space Affairs. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2015. Besoek op 28 Maart 2010.
↑ "Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies" (in Engels). United Nations Office for Outer Space Affairs. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Maart 2016. Besoek op 28 Maart 2010.
↑ "The treaties control space-related activities of States. What about non-governmental entities active in outer space, like companies and even individuals?" (in Engels). United Nations Office for Outer Space Affairs. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2015. Besoek op 28 Maart 2010.
↑ "Statement by the Board of Directors of the IISL On Claims to Property Rights Regarding The Moon and Other Celestial Bodies (2004)" (PDF). International Institute of Space Law. 2004. Besoek op 28 Maart 2010.
↑ "Further Statement by the Board of Directors of the IISL On Claims to Lunar Property Rights (2009)" (PDF). International Institute of Space Law. 22 Maart 2009. Besoek op 28 Maart 2010.

Verdere leesstof

Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China, Volume III: Mathematics and the Sciences of the Heavens and Earth. Taipei: Caves Books. ISBN 0-521-05801-5.

Skakels

NASA Science - Earth's Moon: Exploration

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Maan.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.

[W06-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Wieczorek, M. (2006). "The constitution and structure of the lunar interior". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60 (1): 221–364. doi:10.2138/rmg.2006.60.3.

[NSSDC-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Williams, Dr. David R. (2 Februarie 2006). "Moon Fact Sheet" (in Engels). NASA (National Space Science Data Center). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Mei 2020. Besoek op 31 Desember 2008.

[Lang2011-3] Lang, Kenneth R. (2011); The Cambridge Guide to the Solar System, 2nd ed., Cambridge University Press

[Grego2005-4] Grego, Peter, The Moon and How to Observe It, Springer, 2005

[Conn2007-5] Conn, David (2007); Lednorf's Dilemma, AuthorHouse, Bloomington (IN)

[Saari-6] Matthews, Grant (2008). "Celestial body irradiance determination from an underfilled satellite radiometer: application to albedo and thermal emission measurements of the Moon using CERES". Applied Optics. 47 (27): 4981–93. Bibcode:2008ApOpt..47.4981M. doi:10.1364/AO.47.004981. PMID 18806861.

[Vasavada1999-7] A.R. Vasavada, D.A. Paige, and S.E. Wood (1999). "Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits". Icarus. 141 (2): 179. Bibcode:1999Icar..141..179V. doi:10.1006/icar.1999.6175.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)

[8] Jonti Horner (18 Julie 2019). "How big is the Moon?". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 November 2020. Besoek op 15 November 2020.

[9] "NASA: 'lots of water' on the moon" (html) (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Augustus 2011. Besoek op 24 Maart 2010.

[10] Stern, David (30 Maart 2014). "Libration of the Moon". Nasa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Mei 2020. Besoek op 11 Februarie 2020.

[Spudis1994-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 Spudis, Paul D.; Reisse, Robert A.; Gillis, Jeffrey J. (1994). "Ancient Multiring Basins on the Moon Revealed by Clementine Laser Altimetry". Science. 266 (5192): 1848–1851. Bibcode:1994Sci...266.1848S. doi:10.1126/science.266.5192.1848. PMID 17737079. S2CID 41861312.

[12] Pieters, C.M.; Tompkins, S.; Head, J.W.; Hess, P.C. (1997). "Mineralogy of the Mafic Anomaly in the South Pole‐Aitken Basin: Implications for excavation of the lunar mantle". Geophysical Research Letters. 24 (15): 1903–1906. Bibcode:1997GeoRL..24.1903P. doi:10.1029/97GL01718. hdl:2060/19980018038.

[13] Taylor, G.J. (17 Julie 1998). "The Biggest Hole in the Solar System". Planetary Science Research Discoveries: 20. Bibcode:1998psrd.reptE..20T. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Augustus 2007. Besoek op 12 April 2007.

[14] Schultz, P.H. (Maart 1997). "Forming the south-pole Aitken basin – The extreme games". Conference Paper, 28th Annual Lunar and Planetary Science Conference. 28: 1259. Bibcode:1997LPI....28.1259S.

[15] "NASA's LRO Reveals 'Incredible Shrinking Moon'". NASA. 19 Augustus 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Augustus 2010.

[16] Watters, Thomas R.; Weber, Renee C.; Collins, Geoffrey C.; Howley, Ian J.; Schmerr, Nicholas C.; Johnson, Catherine L. (Junie 2019). "Shallow seismic activity and young thrust faults on the Moon". Nature Geoscience (published 13 Mei 2019). 12 (6): 411–417. Bibcode:2019NatGe..12..411W. doi:10.1038/s41561-019-0362-2. ISSN 1752-0894. S2CID 182137223.

[17] Wlasuk, Peter (2000). Observing the Moon. Springer. p. 19. ISBN 978-1-85233-193-1.

[18] Norman, M. (21 April 2004). "The Oldest Moon Rocks". Planetary Science Research Discoveries. Hawai'i Institute of Geophysics and Planetology. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 April 2007. Besoek op 12 April 2007.

[19] Head, L.W.J.W. (2003). "Lunar Gruithuisen and Mairan domes: Rheology and mode of emplacement". Journal of Geophysical Research. 108 (E2): 5012. Bibcode:2003JGRE..108.5012W. CiteSeerX 10.1.1.654.9619. doi:10.1029/2002JE001909. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Maart 2007. Besoek op 12 April 2007.

[worldbook-20] Spudis, P.D. (2004). "Moon". World Book Online Reference Center, Nasa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Julie 2013. Besoek op 12 April 2007.

[21] Gillis, J.J.; Spudis, P.D. (1996). "The Composition and Geologic Setting of Lunar Far Side Maria". Lunar and Planetary Science. 27: 413. Bibcode:1996LPI....27..413G.

[S06-22] Shearer, Charles K.; Hess, Paul C.; Wieczorek, Mark A.; Pritchard, Matt E.; Parmentier, E. Mark; Borg, Lars E.; Longhi, John; Elkins-Tanton, Linda T.; Neal, Clive R.; Antonenko, Irene; Canup, Robin M.; Halliday, Alex N.; Grove, Tim L.; Hager, Bradford H.; Lee, D.-C.; Wiechert, Uwe (2006). "Thermal and magmatic evolution of the Moon". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 60 (1): 365–518. Bibcode:2006RvMG...60..365S. doi:10.2138/rmg.2006.60.4. S2CID 129184748. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Augustus 2020. Besoek op 2 Desember 2019.

[23] Lawrence; D.J.; et al. (11 Augustus 1998). "Global Elemental Maps of the Moon: The Lunar Prospector Gamma-Ray Spectrometer". Science. 281 (5382): 1484–1489. Bibcode:1998Sci...281.1484L. doi:10.1126/science.281.5382.1484. PMID 9727970. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2009. Besoek op 29 Augustus 2009.

[24] Taylor, G.J. (31 Augustus 2000). "A New Moon for the Twenty-First Century". Planetary Science Research Discoveries: 41. Bibcode:2000psrd.reptE..41T. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Maart 2012. Besoek op 12 April 2007.

[Papike-25] 25,0 ^25,1 Papike, J.; Ryder, G.; Shearer, C. (1998). "Lunar Samples". Reviews in Mineralogy and Geochemistry. 36: 5.1–5.234.

[Berardelli-26] 26,0 ^26,1 Phil Berardelli (9 November 2006). "Long Live the Moon!". Science. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Oktober 2014. Besoek op 14 Oktober 2014.

[27] Jason Major (14 Oktober 2014). "Volcanoes Erupted 'Recently' on the Moon". Discovery News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Oktober 2014.

[28] "NASA Mission Finds Widespread Evidence of Young Lunar Volcanism". NASA. 12 Oktober 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Januarie 2015.

[29] Eric Hand (12 Oktober 2014). "Recent volcanic eruptions on the moon". Science. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Oktober 2014.

[30] Srivastava, N.; Gupta, R.P. (2013). "Young viscous flows in the Lowell crater of Orientale basin, Moon: Impact melts or volcanic eruptions?". Planetary and Space Science. 87: 37–45. Bibcode:2013P&SS...87...37S. doi:10.1016/j.pss.2013.09.001.

[31] Gupta, R.P.; Srivastava, N.; Tiwari, R.K. (2014). "Evidences of relatively new volcanic flows on the Moon". Current Science. 107 (3): 454–460.

[32] Whitten, J. (2011). "Lunar mare deposits associated with the Orientale impact basin: New insights into mineralogy, history, mode of emplacement, and relation to Orientale Basin evolution from Moon Mineralogy Mapper (M3) data from Chandrayaan-1". Journal of Geophysical Research. 116: E00G09. Bibcode:2011JGRE..116.0G09W. doi:10.1029/2010JE003736. S2CID 7234547. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Augustus 2020. Besoek op 2 Desember 2019.

[Hiesinger-33] Hiesinger, H.; Head, J.W.; Wolf, U.; Jaumanm, R.; Neukum, G. (2003). "Ages and stratigraphy of mare basalts in Oceanus Procellarum, Mare Numbium, Mare Cognitum, and Mare Insularum". Journal of Geophysical Research. 108 (E7): 1029. Bibcode:2003JGRE..108.5065H. doi:10.1029/2002JE001985. S2CID 9570915. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Augustus 2020. Besoek op 2 Desember 2019.

[34] Munsell, K. (4 Desember 2006). "Majestic Mountains". Solar System Exploration. NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 September 2008. Besoek op 12 April 2007.

[35] Richard Lovett (2011). "Early Earth may have had two moons: Nature News". Nature. doi:10.1038/news.2011.456. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 November 2012. Besoek op 1 November 2012.

[36] "Was our two-faced moon in a small collision?". Theconversation.edu.au. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Januarie 2013. Besoek op 1 November 2012.

[37] Melosh, H. J. (1989). Impact cratering: A geologic process. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504284-9.

[38] "Moon Facts". SMART-1. European Space Agency. 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Maart 2012. Besoek op 12 Mei 2010.

[geologic-39] 39,0 ^39,1 Wilhelms, Don (1987). "Relative Ages" (PDF). Geologic History of the Moon. U.S. Geological Survey. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 11 Junie 2010. Besoek op 4 April 2010.

[40] Hartmann, William K.; Quantin, Cathy; Mangold, Nicolas (2007). "Possible long-term decline in impact rates: 2. Lunar impact-melt data regarding impact history". Icarus. 186 (1): 11–23. Bibcode:2007Icar..186...11H. doi:10.1016/j.icarus.2006.09.009.

[41] "The Smell of Moondust". Nasa. 30 Januarie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Maart 2010. Besoek op 15 Maart 2010.

[42] Heiken, G. (1991). Vaniman, D.; French, B. (reds.). Lunar Sourcebook, a user's guide to the Moon. New York: Cambridge University Press. p. 736. ISBN 978-0-521-33444-0. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Junie 2020. Besoek op 17 Desember 2019.

[43] Rasmussen, K.L.; Warren, P.H. (1985). "Megaregolith thickness, heat flow, and the bulk composition of the Moon". Nature. 313 (5998): 121–124. Bibcode:1985Natur.313..121R. doi:10.1038/313121a0. S2CID 4245137.

[Margot1999-44] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Margot1999

[45] Ward, William R. (1 Augustus 1975). "Past Orientation of the Lunar Spin Axis". Science. 189 (4200): 377–379. Bibcode:1975Sci...189..377W. doi:10.1126/science.189.4200.377. PMID 17840827. S2CID 21185695.

[M03-46] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named M03

[seedhouse2009-47] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named seedhouse2009

[moonwater_18032010-48] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named moonwater_18032010

[49] Spudis, P. (6 November 2006). "Ice on the Moon". The Space Review. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Februarie 2007. Besoek op 12 April 2007.

[Feldman1998-50] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Feldman1998

[Saal2008-51] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Saal2008

[Pieters2009-52] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Pieters2009

[53] Li, Shuai; Lucey, Paul G.; Milliken, Ralph E.; Hayne, Paul O.; Fisher, Elizabeth; Williams, Jean-Pierre; Hurley, Dana M.; Elphic, Richard C. (Augustus 2018). "Direct evidence of surface exposed water ice in the lunar polar regions". Proceedings of the National Academy of Sciences. 115 (36): 8907–8912. Bibcode:2018PNAS..115.8907L. doi:10.1073/pnas.1802345115. PMC 6130389. PMID 30126996.

[Planetary-54] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Planetary

[Colaprete-55] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Colaprete

[:1-56] 56,0 ^56,1 Rincon, Paul (21 Augustus 2018). "Water ice 'detected on Moon's surface'". BBC News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Augustus 2018. Besoek op 21 Augustus 2018.

[57] David, Leonard. "Beyond the Shadow of a Doubt, Water Ice Exists on the Moon". Scientific American. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Augustus 2018. Besoek op 21 Augustus 2018.

[:2-58] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :2

[NA-20201026-59] Honniball, C.I.; et al. (26 Oktober 2020). "Molecular water detected on the sunlit Moon by SOFIA". Nature Astronomy. Bibcode:2020NatAs.tmp..222H. doi:10.1038/s41550-020-01222-x. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Oktober 2020. Besoek op 26 Oktober 2020.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: bibcode (link)

[NA-20201026poh-60] Hayne, P.O.; et al. (26 Oktober 2020). "Micro cold traps on the Moon". Nature Astronomy. arXiv:2005.05369. Bibcode:2020NatAs.tmp..221H. doi:10.1038/s41550-020-1198-9. S2CID 218595642. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Oktober 2020. Besoek op 26 Oktober 2020.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: bibcode (link)

[ReuferMeier2012-61] Reufer, Andreas; Meier, Matthias M. M.; Benz, Willy; Wieler, Rainer (2012). "A hit-and-run giant impact scenario". Icarus. 221 (1): 296–299. arXiv:1207.5224. Bibcode:2012Icar..221..296R. doi:10.1016/j.icarus.2012.07.021.

[JutziAsphaug2011-62] Jutzi, M.; Asphaug, E. (2011). "Forming the lunar farside highlands by accretion of a companion moon". Nature. 476 (7358): 69–72. Bibcode:2011Natur.476...69J. doi:10.1038/nature10289. PMID 21814278.

[63] Althaus, Tilmann: 382 Kilo für 25 Milliarden Dollar. In: Berliner Morgenpost, 20 Julie 1999

[64] Phillips, Tony (12 Maart 2007). "Stereo Eclipse". Science@NASA. Besoek op 17 Maart 2010.

[65] Espenak, F. (2000). "Solar Eclipses for Beginners" (in Engels). MrEclipse. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Mei 2020. Besoek op 17 Maart 2010.

[Lambeck1977-66] Lambeck, K. (1977). "Tidal Dissipation in the Oceans: Astronomical, Geophysical and Oceanographic Consequences". Philosophical Transactions for the Royal Society of London, Reeks A, Mathematical and Physical Sciences. 287 (1347): 545–594.

[eclipse-67] 67,0 ^67,1 Thieman, J.; Keating, S (2 Mei 2006). "Eclipse 99, Frequently Asked Questions". NASA. Besoek op 12 April 2007.

[68] Espenak, F. "Saros Cycle". NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Mei 2012. Besoek op 17 Maart 2010.

[69] Guthrie, D.V. (1947). "The Square Degree as a Unit of Celestial Area". Popular Astronomy. 55: 200–203.

[70] "Total Lunar Occultations". Royal Astronomical Society of New Zealand. Besoek op 17 Maart 2010.

[unoosa_q6-71] 71,0 ^71,1 "Can any State claim a part of outer space as its own?" (in Engels). United Nations Office for Outer Space Affairs. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2015. Besoek op 28 Maart 2010.

[unoosa_q4-72] "How many States have signed and ratified the five international treaties governing outer space?" (in Engels). United Nations Office for Outer Space Affairs. 1 Januarie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2015. Besoek op 28 Maart 2010.

[unoosa_q5-73] "Do the five international treaties regulate military activities in outer space?" (in Engels). United Nations Office for Outer Space Affairs. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2015. Besoek op 28 Maart 2010.

[unoosa_moon-74] "Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies" (in Engels). United Nations Office for Outer Space Affairs. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Maart 2016. Besoek op 28 Maart 2010.

[unoosa_q7-75] "The treaties control space-related activities of States. What about non-governmental entities active in outer space, like companies and even individuals?" (in Engels). United Nations Office for Outer Space Affairs. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 September 2015. Besoek op 28 Maart 2010.

[iisl_2004-76] "Statement by the Board of Directors of the IISL On Claims to Property Rights Regarding The Moon and Other Celestial Bodies (2004)" (PDF). International Institute of Space Law. 2004. Besoek op 28 Maart 2010.

[iisl_2009-77] "Further Statement by the Board of Directors of the IISL On Claims to Lunar Property Rights (2009)" (PDF). International Institute of Space Law. 22 Maart 2009. Besoek op 28 Maart 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

@@ Lyn 143: / Lyn 143: @@
 Die regoliet van ouer oppervlakke is gewoonlik dikker as dié van jonger oppervlakke; dit wissel in dikte van 10-20&nbsp;km op die hooglande tot 3-5&nbsp;km in die maria.<ref>{{cite book |last=Heiken |first=G. |editor1-last=Vaniman |editor1-first=D. |editor2-last=French |editor2-first=B. |title=Lunar Sourcebook, a user's guide to the Moon |date=1991 |publisher=Cambridge University Press |location=New York |isbn=978-0-521-33444-0 |page=[https://archive.org/details/lunarsourcebooku0000unse/page/736 736] |url=https://archive.org/details/lunarsourcebooku0000unse/page/736 |access-date=17 Desember 2019 |archive-date=17 Junie 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200617181609/https://archive.org/details/lunarsourcebooku0000unse/page/736 |url-status=live }}</ref> Onder die fyn regoliet is die "megaregoliet", ’n laag fyn opgebreekte bodemrots van baie kilometers dik.<ref>{{cite journal |last=Rasmussen |first=K.L. |author2=Warren, P.H. |title=Megaregolith thickness, heat flow, and the bulk composition of the Moon |journal=Nature |date=1985 |volume=313 |issue=5998 |pages=121–124 |bibcode=1985Natur.313..121R |doi=10.1038/313121a0|s2cid=4245137 }}</ref>
+===Teenwoordigheid van water===
+Vloeibare water kan nie op die maanoppervlak voortbestaan nie. Wanneer water aan sonstraling blootgestel word, ontbind dit vinnig deur ’n proses bekend as [[fotolise]] en raak dit in die ruimte verlore. Sedert die 1960's het wetenskapliks egter geteoretiseer dat waterys óf agtergelaat kan word deur komete wat teen die Maan bots óf vervaardig kan word deur die reaksie van [[suurstof]]ryke maanrotse en [[waterstof]] van die [[sonwind]] wat spore van water by een van die pole kan agterlaat in koue kraters wat permanent in skaduwees lê.<ref name="Margot1999" /><ref> {{cite journal |first=William R. |last=Ward |title=Past Orientation of the Lunar Spin Axis |journal=Science |date=1 Augustus 1975 |volume=189 |issue=4200 |pages=377–379 |doi=10.1126/science.189.4200.377 |pmid=17840827 |bibcode=1975Sci...189..377W|s2cid=21185695 }}</ref> Volgens [[rekenaar]]simulasies kan tot 14&nbsp;000&nbsp;km<sup>2</sup> van die oppervlak in permanente skadu's lê.<ref name="M03" /> Die teenwoordigheid van bruikbare hoeveelhede water is ’n belangrike faktor in die moontlike kostedoeltreffende omskepping van die Maan in ’n bewoonbare gebied; die vervoer van water van die Aarde af sal te duur wees.<ref name="seedhouse2009" />
+In die jare sedertdien is tekens van water wel op die maanoppervlak ontdek.<ref name="moonwater_18032010" /> In 1994 het ’n radareksperiment deur die Clementine-ruimtetuig die bestaan aangedui van klein, bevrore kolle water naby die oppervlak. Latere radarwaarnemings het egter daarop gedui dit kan rotse wees wat uit jong inpakkraters geskiet is.<ref>{{cite web |last=Spudis |first=P. |title=Ice on the Moon |url=http://www.thespacereview.com/article/740/1 |publisher=The Space Review |date=6 November 2006 |access-date=12 April 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070222083000/http://www.thespacereview.com/article/740/1 |archive-date=22 Februarie 2007 }}</ref> In 1998 het die neutronspektrometer aan boord van die Lunar Prospector-ruimtetuig gewys hoë konsentrasies waterstof is teenwoordig in die boonste meter regoliet naby die poolstreke.<ref name="Feldman1998" /> Stukkies vulkaniese lawa wat aan boord van [[Apollo 15]] teruggebring is Aarde toe, het klein hoeveelhede water in hulle binnekant bevat.<ref name="Saal2008" />
+Die Chandrayaan-1-ruimtetuig van 2008 het sedertdien die bestaan van oppervlakwaterys bevestig. Die spektrometer wat gebruik is, het [[absorpsielyn]]e wat algemeen van waterstof is, in weerkaatste sonlig ontdek en dit het bewyse gelewer van groot hoeveelhede waterys op die oppervlak. Die konsentrasies is moontlik tot 1&nbsp;000 dele per miljoen.<ref name="Pieters2009" /> Die indirekte beligting van streke in die skadu het in 2018 bevestig daar is waterys binne ’n breedteligging van 20° van albei pole.<ref>{{cite journal |title=Direct evidence of surface exposed water ice in the lunar polar regions |first1=Shuai |last1=Li |first2=Paul G. |last2=Lucey |first3=Ralph E. |last3=Milliken |first4=Paul O. |last4=Hayne |first5=Elizabeth |last5=Fisher |first6=Jean-Pierre |last6=Williams |first7=Dana M. |last7=Hurley |first8=Richard C. |last8=Elphic |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=115 |issue=36 |pages=8907–8912 |date=Augustus 2018 |doi=10.1073/pnas.1802345115 |pmid=30126996 |pmc=6130389|bibcode=2018PNAS..115.8907L }}</ref> In 2009 het LCROSS ’n voorwerp van 2&nbsp;300&nbsp;kg teen ’n poolkrater laat bots wat permanent in die skadu lê en minstens 100&nbsp;kg water ontdek in ’n pluim materiaal wat opgeskiet het.<ref name="Planetary" /><ref name="Colaprete" />
+Ontledings van die bevindings van die Moon Mineralogy Mapper (M3) het in Augustus 2018 vir die eerste keer "definitiewe bewyse" van waterys op die maanoppervlak onthul.<ref name=":1">{{Cite news |url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-45251370 |title=Water ice 'detected on Moon's surface' |last=Rincon |first=Paul |date=21 Augustus 2018 |work=BBC News |access-date=21 Augustus 2018 |archive-date=21 Augustus 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180821151638/https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-45251370 |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite news |url=https://www.scientificamerican.com/article/beyond-the-shadow-of-a-doubt-water-ice-exists-on-the-moon/ |title=Beyond the Shadow of a Doubt, Water Ice Exists on the Moon |last=David |first=Leonard |work=Scientific American |access-date=21 Augustus 2018 |archive-date=21 Augustus 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180821125629/https://www.scientificamerican.com/article/beyond-the-shadow-of-a-doubt-water-ice-exists-on-the-moon/ |url-status=live }}</ref> Die ysneerslae in by die noord- én suidpool ontdek, hoewel dit volopper is in die suide, waar water vasgevang is in kraters en skeure wat permanent in die skadu is en dus teen die Son beskut is.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
+In Oktober 2020 het sterrekundiges die waarneming aangekondig van molekulêre water op die sonverligte maanoppervlak deur verskeie onafhanklike ruimtetuie, insluitende die [[SOFIA|Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy]] (SOFIA).<ref name="NA-20201026">{{cite journal |author=Honniball, C.I. |display-authors=et al. |title=Molecular water detected on the sunlit Moon by SOFIA |url=https://www.nature.com/articles/s41550-020-01222-x |date=26 Oktober 2020 |journal=Nature Astronomy |doi=10.1038/s41550-020-01222-x |bibcode=2020NatAs.tmp..222H |access-date=26 Oktober 2020 |archive-date=27 Oktober 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201027143615/https://www.nature.com/articles/s41550-020-01222-x |url-status=live }}</ref><ref name="NA-20201026poh">{{cite journal |author=Hayne, P.O. |display-authors=et al. |title=Micro cold traps on the Moon |url=https://www.nature.com/articles/s41550-020-1198-9 |date=26 Oktober 2020 |journal=Nature Astronomy |doi=10.1038/s41550-020-1198-9 |arxiv=2005.05369 |bibcode=2020NatAs.tmp..221H |s2cid=218595642 |access-date=26 Oktober 2020 |archive-date=27 Oktober 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201027143618/https://www.nature.com/articles/s41550-020-1198-9 |url-status=live }}</ref>
 == Samestelling ==

l b w Sonnestelsel

Son	Son Heliosfeer Sonlig Sonvlekke Sonvlamme Plasmawolke Newelhipotese
Planete	Aardplanete: Mercurius Venus Aarde Mars Reuseplanete: Jupiter Saturnus (Gasreuse) Uranus Neptunus (Ysreuse)
Dwergplanete	Ceres Orcus Pluto Haumea Quaoar Makemake Gonggong Eris Sedna
Mane en ringe	Mane: Aarde Mars Jupiter Saturnus Uranus Neptunus Pluto Haumea Eris Ringe : Jupiter Saturnus Uranus Neptunus
Klein liggame	Klein Sonnestelselliggame Kleinplanete Asteroïdes Naby-aarde-voorwerpe‎ Sentoure Trans-Neptunus-voorwerpe Komete
Gordels en wolke	Asteroïdegordel Kuipergordel Verstrooide skyf Hillswolk Oortwolk