Jupiter: Verskil tussen weergawes

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Besig
Besig
Lyn 88: Lyn 88:
| url=https://www.etymonline.com/word/jove
| url=https://www.etymonline.com/word/jove
| access-date=2022-03-22 }}</ref> Die Romeine het die vyfde dag van die week ''diēs Iovis'' ("Jove se Dag") genoem na die planeet Jupiter.<ref name=days>{{citation |last=Falk |first=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |url=http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=93 |pages=122–133 |date=June 1999 |bibcode=1999JRASC..93..122F |access-date=18 November 2020 |archive-date=25 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225172054/http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |url-status=live }}</ref> In die [[Germaanse mitologie]] word Jupiter gelykgestel aan die dondergod [[Thor]], van waar die [[Afrikaanse]] naam [[Donderdag]] kom vir die Romeinse ''dies Jovis''.<ref>{{cite journal |last1=Falk |first1=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |year=2004 |volume=93 |pages=122–133 |bibcode=1999JRASC..93..122F |doi=10.1016/j.newast.2003.07.002 |last2=Koresko |first2=Christopher|arxiv=astro-ph/0307398 |s2cid=118954190 }}</ref> ''Jovian'' is in [[Engels]] die [[Adjektief|adjektiewe]] vorm van Jupiter.
| access-date=2022-03-22 }}</ref> Die Romeine het die vyfde dag van die week ''diēs Iovis'' ("Jove se Dag") genoem na die planeet Jupiter.<ref name=days>{{citation |last=Falk |first=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |url=http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=93 |pages=122–133 |date=June 1999 |bibcode=1999JRASC..93..122F |access-date=18 November 2020 |archive-date=25 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225172054/http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |url-status=live }}</ref> In die [[Germaanse mitologie]] word Jupiter gelykgestel aan die dondergod [[Thor]], van waar die [[Afrikaanse]] naam [[Donderdag]] kom vir die Romeinse ''dies Jovis''.<ref>{{cite journal |last1=Falk |first1=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |year=2004 |volume=93 |pages=122–133 |bibcode=1999JRASC..93..122F |doi=10.1016/j.newast.2003.07.002 |last2=Koresko |first2=Christopher|arxiv=astro-ph/0307398 |s2cid=118954190 }}</ref> ''Jovian'' is in [[Engels]] die [[Adjektief|adjektiewe]] vorm van Jupiter.

==Vorming en migrasie==
Jupiter is vermoedelik die oudste planeet in die Sonnestelsel.<ref name=Kruijer_et_al_2017/> Huidige modelle van die vorming van ons stelsel dui daarop dat Jupiter min of meer by die sneeulyn gevorm het: 'n afstand van die Son af waar die temperatuur laag genoeg is dat [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige stowwe]] soos [[water]] kan kondenseer om [[Vastestof|vastestowwe]] te vorm.<ref name=Bosman_et_al_2019/> Die planeet het 'n groot vloeibare kern begin vorm en toe sy gasatmosfeer versamel. As gevolg daarvan moes die kern gevorm het voordat die [[sonnewel]] ná 10&nbsp;miljoen jaar heeltemal opgebreek het. Oor sowat 'n mijoen jaar het Jupiter se atmosfeer geleidelik uitgesit totdat die massa omtrent 20 keer dié van die Aarde was. Die omwentelende massa het 'n gaping in die sonnewel geskep, en daarna het die planeet stadigaan oor 3-4&nbsp;miljoen jaar gegroei tot 50&nbsp;[[aardmassa]]s.<ref name=Kruijer_et_al_2017>{{cite journal | title=Age of Jupiter inferred from the distinct genetics and formation times of meteorites | last1=Kruijer | first1=Thomas S. | last2=Burkhardt | first2=Christoph | last3=Budde | first3=Gerrit | last4=Kleine | first4=Thorsten | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences | volume=114 | issue=26 | pages=6712–6716 | date=June 2017 | doi=10.1073/pnas.1704461114 | pmid=28607079 | pmc=5495263 | bibcode=2017PNAS..114.6712K | doi-access=free }}</ref>

Volgens een hipotese het Jupiter rofweg 3,5&nbsp;AE (520&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af begin vorm. Namate die jong planeet massa vergaar het, het 'n wisselwerking met die gasskyf wat om die Son gewentel het en 'n [[baanresonansie]] met Saturnus daartoe gelei dat hy na binne migreer het.<ref name=Bosman_et_al_2019>{{cite journal
| title=Jupiter formed as a pebble pile around the N2 ice line
| last1=Bosman | first1=A. D. | last2=Cridland | first2=A. J. | last3=Miguel | first3=Y.
| journal=Astronomy & Astrophysics
| volume=632 | id=L11 | pages=5 | date=December 2019
| arxiv=1911.11154 | bibcode=2019A&A...632L..11B
| doi=10.1051/0004-6361/201936827 | s2cid=208291392
}}</ref><ref name="Walsh_etal_2011">{{cite journal
| last1=Walsh
| first1=K. J.
| last2=Morbidelli
| first2=A.
| last3=Raymond
| first3=S. N.
| last4=O'Brien
| first4=D. P.
| last5=Mandell
| first5=A. M.
| year=2011
| title=A low mass for Mars from Jupiter's early gas-driven migration
| journal=Nature
| volume=475
| issue=7355
| pages=206–209
| doi=10.1038/nature10201
| bibcode=2011Natur.475..206W
| arxiv=1201.5177
| pmid=21642961| s2cid=4431823
}}</ref>

Dit het die wentelbane van verskeie [[superaarde]]s wat nader aan die Son gewentel het, versteur en veroorsaak dat hulle vernietigend bots. Saturnus sou later ook na binne begin migreer het, baie vinniger as Jupiter, totdat die twee planete vasgevang is in 'n resonansie van 3:2 by ongeveer 1,5&nbsp;AE (220&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af. Dit het die rigting van migrasie verander en veroorsaak dat hulle weg van die Son af en uit die binneste Sonnestelsel migreer het na hulle huidige posisies.<ref>{{cite journal |title=Jupiter's decisive role in the inner Solar System's early evolution |first=Konstantin |last=Batygin |doi=10.1073/pnas.1423252112 |pmid=25831540 |pmc=4394287 |volume=112 |issue=14 |pages=4214–4217 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |arxiv=1503.06945 |bibcode=2015PNAS..112.4214B|year=2015 |doi-access=free }}</ref> Dit alles het oor 'n tydperk van 3-6&nbsp;miljoen jaar plaasgevind, met die finale migrasie van Jupiter wat oor verskeie honderdduisende jare geskied het.<ref name="Walsh_etal_2011"/><ref>{{cite journal
| last1=Haisch Jr.
| first1=K. E.
| last2=Lada
| first2=E. A.
| last3=Lada
| first3=C. J.
| title=Disc Frequencies and Lifetimes in Young Clusters
| year=2001
| journal=The Astrophysical Journal
| volume=553
| issue=2
| pages=153–156| doi=10.1086/320685
| arxiv=astro-ph/0104347
| bibcode=2001ApJ...553L.153H
| s2cid=16480998
| url=http://cds.cern.ch/record/496876
}}</ref> Jupiter se migrasie uit die binneste Sonnestelsel het die binneplanete, onder meer die Aarde, eindelik in staat gestel om uit die rommel te vorm.<ref>{{cite web |url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching |archive-url=https://web.archive.org/web/20170314171306/http://news.nationalgeographic.com/2015/03/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching/
|archive-date=March 14, 2017
|title=Observe: Jupiter, Wrecking Ball of Early Solar System
|last=Fazekas
|first=Andrew
|date=March 24, 2015
|work=National Geographic
|access-date=April 18, 2021
|url-status=live}}</ref>

Daar is verskeie probleme met dié hipotese. Die gevolglike tydskale vir die vorming van die aardplanete stem blykbaar nie ooreen met hulle gemete [[Chemiese element|elementêre]] samestelling nie.<ref name="zube_2019">{{cite journal|last=Zube|first=N.|author2=Nimmo, F.|author3=Fischer, R.|author4=Jacobson, S.|title=Constraints on terrestrial planet formation timescales and equilibration processes in the Grand Tack scenario from Hf-W isotopic evolution|journal=Earth and Planetary Science Letters|year=2019|volume=522|issue=1|pages=210–218|doi=10.1016/j.epsl.2019.07.001 |pmid=32636530|pmc=7339907|arxiv = 1910.00645 |bibcode = 2019E&PSL.522..210Z |s2cid=199100280}}</ref> Jupiter sou waarskynlik in 'n wentelbaan nader aan die Son gegaan het as dit deur die sonnewel migreer het.<ref name="dangelo_marzari_2012">{{cite journal|last=D'Angelo|first=G.|author2= Marzari, F. |title=Outward Migration of Jupiter and Saturn in Evolved Gaseous Disks|journal=The Astrophysical Journal|year=2012|volume=757|issue=1|page=50 (23 pp.)|doi=10.1088/0004-637X/757/1/50 |arxiv = 1207.2737 |bibcode = 2012ApJ...757...50D |s2cid=118587166}}</ref> Sommige mededingende modelle van die vorming van die Sonnestelsel voorspel die vorming van Jupiter met wentelbaaneienskappe naby aan dié van vandag.<ref name=dangelo2021>{{cite journal | last1=D'Angelo | first1=G. | last2=Weidenschilling | first2=S. J. | last3=Lissauer | first3=J. J. | last4=Bodenheimer | first4=P. | title=Growth of Jupiter: Formation in disks of gas and solids and evolution to the present epoch | journal=Icarus |year=2021 | volume=355 | page=114087 | arxiv=2009.05575 | doi=10.1016/j.icarus.2020.114087 | bibcode=2021Icar..35514087D | s2cid=221654962 }}</ref> Ander modelle voorspel dat Jupiter verder weg gevorm het, soos 18&nbsp;AE (2,7&nbsp;miljard&nbsp;km) van die Son af.<ref name=Pirani_et_al_2019>{{cite journal | title=Consequences of planetary migration on the minor bodies of the early solar system | last1=Pirani | first1=S. | last2=Johansen | first2=A. | last3=Bitsch | first3=B. | last4=Mustill | first4=A.J. | last5=Turrini | first5=D. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=623 | date=March 2019 | pages=A169 | doi=10.1051/0004-6361/201833713| arxiv=1902.04591 | bibcode=2019A&A...623A.169P | doi-access=free }}</ref><ref name=Pirani_accompanying_article>{{cite web |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2019/03/190322105706.htm |title=Jupiter's Unknown Journey Revealed |work=ScienceDaily |publisher=Lund University |date= March 22, 2019|access-date=March 25, 2019}}</ref>

Gebaseer op Jupiter se samestelling, is daar navorsers wat reken die planeet het baie ver van die Son af gevorm,<ref name=n2_snowline_2019>{{cite journal | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Jupiter's Composition Suggests its Core Assembled Exterior to the N_{2} Snowline | journal=The Astronomical Journal | year=2019 | volume=158 | issue=5 | doi=10.3847/1538-3881/ab46a8 | arxiv=1909.11246 | s2cid=202749962 | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab46a8/pdf}}</ref><ref>{{cite journal | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab6172 | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Erratum: "Jupiter's Composition Suggests Its Core Assembled Exterior to the N2 Snowline" | journal=The Astronomical Journal | year=2020| volume=159 | issue=2 | page=78 | doi=10.3847/1538-3881/ab6172 | s2cid=214576608 }}</ref> tot 40&nbsp;AE (6&nbsp;miljard&nbsp;km) weg. Die planeet sou daarna nader migreer het tot by sy huidige posisie. Dié migrasie na binne sou oor rofweg 700&nbsp;000 jaar plaasgevind het,<ref name=Pirani_et_al_2019/><ref name=Pirani_accompanying_article/> in 'n epog sowat 2-3&nbsp;miljoen jaar nadat die planeet begin vorm het. In dié model sou Saturnus, [[Uranus]] en [[Neptunus]] selfs verder van die Son af gevorm het, en sou Saturnus ook na binne migreer het.


== Samestelling ==
== Samestelling ==

Wysiging soos op 17:13, 30 Julie 2022

Hierdie artikel handel oor die planeet Jupiter. Vir ander betekenisse van die naam, sien Jupiter (dubbelsinnig).
Jupiter   ♃
Die planeet Jupiter
Jupiter, soos waargeneem deur die Cassini-Huygens-wenteltuig op 7 Desember 2000.
Wentelbaaneienskappe
Epog J2000
Afelium 816,520,800 km
5,458104 AE
Perihelium 740,573,600 km
4,950429 AE
Halwe lengteas 778,547,200 km
5,204267 AE
Wentelperiode 4 332,59 dae
11,8618 jare
10 475,8 Jupiter solar dae
Sinodiese periode 398,88 dae[1]
Gem. omwentelingspoed 13,07 km/s[1]
Baanhelling 1,305° (tot Ekliptika)
6,09° (tot die son se ewenaar)
0,32° (tot onveranderbare vlakte)[2]
Lengteligging van stygende nodus 100,492°
Periheliumhoek 275,066°
Natuurlike satelliete 79[1]
Fisiese eienskappe
Radius by ewenaar 71,492 ± 4 km
(11,209 Aardes)
Radius na pole 66,854 ± 10 km
(10,517 Aardes)
Oppervlakte 6,1419×1010 km2[3]
(121,9 Aardes)
Volume 1,4313×1015 km3[1]
(1321,3 Aardes)
Massa 1,8986×1027 kg[1]
(317,8 Aardes)
(1/1047 Sonne)[4]
Gem. digtheid 1,326 g/cm3[1]
Oppervlak-
aantrekkingskrag		 24,79 m/s2[1]
2,528 g
Ontsnapping-
snelheid		 59,5 km/s[1]
Sideriese
rotasieperiode		 9,925 h[5]
(9 h 55 m 30 s)
Rotasiespoed
by ewenaar		 12,6 km/s
45 300 km/h
Ashelling 3,13°[1]
Regte styging van noordpool 268,057°
(17 h 52 min 14 s)
Deklinasie 64,496°
0,343 (geometries)
0,52 (Bond)[1]
Oppervlak-temp.
   1 bar level
   0,1 bar
mingem.maks
165 K[1]
112 K[1]
Skynmagnitude -1,6 tot -2,94[1]
Hoekgrootte 29,8" — 50,1"[1]
Atmosfeer
Oppervlakdruk 20–200 kPa[6]
Samestelling 89,8±2,0% Waterstof

10,2±2,0% Helium
~0,3% Metaan
~0,026% Ammoniak
~0,003% Waterstofdeuteried
0,0006% Etaan

0,0004% Water

Jupiter is die vyfde planeet van die Son af en die grootste in die Sonnestelsel. Dit is 'n gasreus met 'n massa van meer as twee en 'n half keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam, maar effens kleiner as 'n duisendste van die Son se massa. Jupiter is die helderste natuurlike voorwerp in die Aarde se naglug naas die Maan en Venus, en dit word reeds sedert die voorgeskiedenis waargeneem. Dit is genoem na die Romeinse god Jupiter, die koning van die gode.

Jupiter bestaan hoofsaaklik uit waterstof, maar helium beslaan 'n kwart van sy massa en 'n tiende van sy volume. Dit het waarskynlik 'n rotsagtige kern van swaarder elemente,[7] maar ontbreek, nes die ander gasreuse in die Sonnestelsel, 'n goed gedefinieerde soliede oppervlak. Die voortdurende sametrekking van Jupiter se binnekant wek meer hitte op as wat dit van die Son kry. Vanweë sy vinnige rotasie is Jupiter se vorm 'n afgeplatte sferoïde: Dit het 'n effense maar merkbare uitstulping om sy ewenaar. Die buitenste atmosfeer is verdeel in 'n reeks bande in sy breedte, met onstuimigheid en storms aan die grense tussen hulle. 'n Prominente gevolg hiervan is die Groot Rooi Vlek, 'n reusestorm wat minstens sedert 1831 sigbaar is.

Jupiter word omring deur 'n dowwe planetêre ringstelsel en 'n kragtige magnetosfeer. Sy magnetiese stert is byna 800 miljoen km (5,3 AE) lank en strek byna tot by Saturnus se wentelbaan. Jupiter het 80 bekende mane en moontlik meer,[8] insluitende die vier groot mane van Galilei wat in 1610 deur Galileo Galilei ontdek is: Io, Europa, Ganumedes en Kallisto. Io en Europa is omtrent so groot soos die Aarde se Maan, Kallisto is amper so groot soos die planeet Mercurius en Ganumedes is groter.

Pioneer 10 was die eerste ruimtetuig wat Jupiter besoek het. Sy naaste afstand aan die planeet was in Desember 1973.[9] Verskeie robottuie het Jupiter sedertdien besoek, onder meer die Pioneer- en Voyager-verbyvlugsendings van 1973 tot 1979, en later die Galileo-wenteltuig in 1995.[10] In 2007 het die New Horizons die planeet besoek en sy swaartekrag gebruik om sy spoed te verhoog en sy baan aan te pas op sy vlug na Pluto.

Die laaste tuig wat Jupiter besoek het, is Juno, wat in Julie 2016 in 'n wentelbaan om die planeet gegaan het.[11][12] Toekomstige teikens in die Jupiter-stelsel wat besoek sal word, sluit moontlik in die ysbedekte vloeistofoseaan van Europa.[13]

Naam en simbool

In beide die Griekse en Romeinse beskawing is die planeet na die hoofgod van die panteon genoem: Zeus vir die Grieke en Jupiter vir die Romeine. Die Internasionale Sterrekundige Vereniging (IAU) het die naam Jupiter in 1976 as die naam vir die planeet aanvaar. Die IAU noem nuut ontdekte mane van Jupiter na sy mitologiese minnaresse, minnaars en afstammelinge.[14] Die simbool vir die planeet, ♃, kom van die Griekse letter zeta met 'n horisontale streep (Ƶ) as 'n afkorting vir "Zeus".[15][16]

Die argaïese naam Jove word sedert omstreeks die 14de eeu as 'n poëtiese naam vir Jupiter gebruik.[17] Die Romeine het die vyfde dag van die week diēs Iovis ("Jove se Dag") genoem na die planeet Jupiter.[18] In die Germaanse mitologie word Jupiter gelykgestel aan die dondergod Thor, van waar die Afrikaanse naam Donderdag kom vir die Romeinse dies Jovis.[19] Jovian is in Engels die adjektiewe vorm van Jupiter.

Vorming en migrasie

Jupiter is vermoedelik die oudste planeet in die Sonnestelsel.[20] Huidige modelle van die vorming van ons stelsel dui daarop dat Jupiter min of meer by die sneeulyn gevorm het: 'n afstand van die Son af waar die temperatuur laag genoeg is dat vlugtige stowwe soos water kan kondenseer om vastestowwe te vorm.[21] Die planeet het 'n groot vloeibare kern begin vorm en toe sy gasatmosfeer versamel. As gevolg daarvan moes die kern gevorm het voordat die sonnewel ná 10 miljoen jaar heeltemal opgebreek het. Oor sowat 'n mijoen jaar het Jupiter se atmosfeer geleidelik uitgesit totdat die massa omtrent 20 keer dié van die Aarde was. Die omwentelende massa het 'n gaping in die sonnewel geskep, en daarna het die planeet stadigaan oor 3-4 miljoen jaar gegroei tot 50 aardmassas.[20]

Volgens een hipotese het Jupiter rofweg 3,5 AE (520 miljoen km) van die Son af begin vorm. Namate die jong planeet massa vergaar het, het 'n wisselwerking met die gasskyf wat om die Son gewentel het en 'n baanresonansie met Saturnus daartoe gelei dat hy na binne migreer het.[21][22]

Dit het die wentelbane van verskeie superaardes wat nader aan die Son gewentel het, versteur en veroorsaak dat hulle vernietigend bots. Saturnus sou later ook na binne begin migreer het, baie vinniger as Jupiter, totdat die twee planete vasgevang is in 'n resonansie van 3:2 by ongeveer 1,5 AE (220 miljoen km) van die Son af. Dit het die rigting van migrasie verander en veroorsaak dat hulle weg van die Son af en uit die binneste Sonnestelsel migreer het na hulle huidige posisies.[23] Dit alles het oor 'n tydperk van 3-6 miljoen jaar plaasgevind, met die finale migrasie van Jupiter wat oor verskeie honderdduisende jare geskied het.[22][24] Jupiter se migrasie uit die binneste Sonnestelsel het die binneplanete, onder meer die Aarde, eindelik in staat gestel om uit die rommel te vorm.[25]

Daar is verskeie probleme met dié hipotese. Die gevolglike tydskale vir die vorming van die aardplanete stem blykbaar nie ooreen met hulle gemete elementêre samestelling nie.[26] Jupiter sou waarskynlik in 'n wentelbaan nader aan die Son gegaan het as dit deur die sonnewel migreer het.[27] Sommige mededingende modelle van die vorming van die Sonnestelsel voorspel die vorming van Jupiter met wentelbaaneienskappe naby aan dié van vandag.[28] Ander modelle voorspel dat Jupiter verder weg gevorm het, soos 18 AE (2,7 miljard km) van die Son af.[29][30]

Gebaseer op Jupiter se samestelling, is daar navorsers wat reken die planeet het baie ver van die Son af gevorm,[31][32] tot 40 AE (6 miljard km) weg. Die planeet sou daarna nader migreer het tot by sy huidige posisie. Dié migrasie na binne sou oor rofweg 700 000 jaar plaasgevind het,[29][30] in 'n epog sowat 2-3 miljoen jaar nadat die planeet begin vorm het. In dié model sou Saturnus, Uranus en Neptunus selfs verder van die Son af gevorm het, en sou Saturnus ook na binne migreer het.

Samestelling

Vergelyking in grootte met die Aarde

Die kern van Jupiter het 'n deursnee van 14 000 km en bestaan deels uit nikkel-yster ('n mengsel van sowat 90% yster en ca. 8% nikkel) en deels uit klip, en het 'n temperatuur van 25 000 K. Daar om is 'n ongeveer 40 000 km dik laag van metaal-waterstof (90%) en helium (10%). Hierdie laag word deur 'n relatief dun oorgangslaag geskei van die buitenste laag van vloeibare molekulêre waterstof wat 'n dikte van 20 000 km het waar die temperatuur en druk na binne toe toeneem. Behalwe waterstof en helium kom in laer konsentrasies ook metaan, etaan en koolstofdioksied voor.

Normaalweg absorbeer planete lig van die son en straal weer eweveel energie uit na die ruimte in die vorm van hitte. Infrarooimetings dui egter an dat Jupiter twee maal soveel energie uitstraal as wat dit absorbeer. Hierdie ekstra energie is vermoedelik 'n oorblyfsel uit die tyd toe Jupiter gevorm is. 'n Ander moontlike verklaring vir die verskynsel is dat die stadige digterwording van Jupiter onder invloed van sy eie swaartekrag met uitstraling van hitte gepaard gaan.

Jupiter is vroeër ook 'n mislukte ster genoem. Maar die planeet is te klein vir 'n bruin dwerg. Vir 'n bruin dwerg moet daar ten minste 13 keer die massa van Jupiter wees. As die massa so 'n 100 maal groter was as wat nou die geval is, sou daar kernfusie plaasgevind het waarvolgens waterstof en helium omgesit word in energie en dan sou Jupiter 'n ster gewees het.

Atmosfeer

Aangesien Jupiter geen vaste oppervlakte het, is die grens met die atmosfeer moeilik om weer te gee. Meestal word die hoogte waarop die druk 1 bar is as verwysingspunt geneem. Die atmosfeer van Jupiter bestaan hoofsaaklik uit waterstof en helium. Ander gasse wat aangetref word is metaan, ammoniak, waterstofdeuteried, etaan en waterdamp. Waterstoffosfied, waterstofsulfied en ammoniumhidrosulfied kom slegs sporadies voor. Hierdie gasse is verantwoordelik vir die rooi, bruin en wit wolke. Die digtheid en die lae temperatuur sorg daarvoor dat die atmosfeer van Jupiter meer soos 'n vloeistof eerder as 'n gas optree. Die vele storme in die atmosfeer word vermoedelik veroorsaak deur die hoë temperatuur in die kern van die planeet en die vinnige rotasiespoed.

Die groot rooi vlek

Hoofartikel: Groot Rooi Vlek.
Die groot rooi vlek

Een van die mees opvallende eienaardighede van Jupiter is die Groot Rooi Vlek effens suid van die ewenaar. Die vlek word veroorsaak deur 'n sikloon wat al minstens 300 jaar duur. Sedert die eerste waarnemings in die begin van die 18de eeu het die vlek in omvang afgeneem. In vergelyking met 100 jaar gelede het die vlek teen 2000 in grootte gehalveer. Dit is nie bekend of dit veroorsaak word deur skommelinge en of die vlek ooit volledig sal verdwyn nie.

Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9

Tussen 16 en 22 Julie 1994 stort 21 fragmente van die komeet Shoemaker-Levy 9 op die suidelike halfrond van Jupiter neer. Dit was die eerste keer dat botsings tussen hemelligame direk waargeneem is. Daar kan verwag word dat as gevolg van die groot omvang, massa en swaartekrag van Jupiter die soort botsings veel gereelder sal voorkom.

Natuurlike satelliete en ringe rondom Jupiter

Hoofartikels: Jupiter se natuurlike satelliete en Jupiter se ringe.

Teen Mei 2001 was daar ongeveer 28 mane rondom Jupiter bekend, waaronder Io, Europa, Ganimedes en Kallisto. Later is daar met behulp van nuwe tegnieke en verbeterde apparatuur nog 'n groot aantal ander mane ontdek en teen 2004 is daar 63 voorwerpe geïdentifiseer. 'n Volledig oorsig hiervan is te vinde in die lys van mane van Jupiter.

Rondom Jupiter word ook 'n aantal dun ringe wat uit stof- en ysdeeltjies bestaan aangetref. Die binnenste ring, genaamd 1979 J1R, het vermoedelik ontstaan uit losgeraakte materiaal van die mane Metis en Adrastea na inslae deur meteoriete. 1979 J1R lê op 'n afstand van 110 000 km van die middelpunt van Jupiter en is 22 000 km breed. Nog verder na buite lê nog twee ringe (1979 J2R en 1979 J3R) op 'n afstand van onderskeidelik 125 000 en 170 000 km. Van die buitenste ring word aangeneem dat dit ontstaan het uit interplanetêre stof. Die bestaan van die ringe is eers in 1979 bevestig en is veel kleiner as die ringe van Saturnus.

Mane van Jupiter

Groep 1: Metis -- Adrastea -- Amaltea -- Tebe
Groep 2:Io -- Europa -- Ganimedes -- Kallisto
Groep 3:Leda -- Himalia -- Lisitea -- Elara
Groep 4:Ananke -- Karme -- Pasifaë -- Sinope
Volledige lys van Jupiter se mane

Funksie

Jupiter vervul 'n belangrike funksie binne die sonnestelsel. Omdat dit swaarder is as al die ander planete tesame is dit 'n belangrike onderdeel van die massa-ewewig van die sonnestelsel. Deur sy gewig stabiliseer Jupiter die asteroïdegordel; sonder Jupiter sou daar elke 100 000 jaar 'n asteroïde uit die asteroïdegordel die aarde tref en sodoende lewe op aarde so ernstig belemmer het dat lewe nie moontlik sou wees nie. Daar word tans vermoed dat die aanwesigheid van 'n Jupiteragtige planeet 'n voorwaarde kan wees vir die aanwesigheid van lewe in 'n sonnestelsel.

Verkenning

Vanaf die Aarde is Jupiter gereeld met die blote oog sigbaar as 'n helder "ster". In 1610 ontdek Galileo Galilei met 'n teleskoop die vier grootste mane van Jupiter – nou bekend as die Galileïse mane. Sedert die begin van die jare '70 is daar verskeie verkenningsvlugte na Jupiter uitgevoer.

Pioneer 10

Pioneer 10 was die eerste ruimtesending na Jupiter en is op 3 Maart 1972 gelanseer. Op 3 Desember 1973 skuur Pioneer 10 op 'n afstand van 130 000 km langs Jupiter verby en stuur die eerste detailopnames na die Aarde.

Voyager

Hoofartikels: Voyager 1 en Voyager 2.
Voyager 2

In die winter (Suidelike halfrond) van 1977 word Voyager 1 en Voyager 2 kort na mekaar gelanseer. In 1979 het beide Voyagers baie foto's en inligting oor Jupiter en die mane opgelewer, onder andere oor vulkaan aktiwiteit op die maan Io.

Galileo

Op 18 Oktober 1989 word die Galileo-ruimtetuig van Kaap Canaveral af gelanseer om die mane van Jupiter en die planeet self te bestudeer. Galileo was die eerste sending wat in plaas van verby te vlieg in 'n baan om Jupiter gebring sou word en dit uitgevoerig sou bestudeer. Ná 'n reis van ses jaar en ondanks probleme met die antenne, het Galileo sowat 14 000 foto's geneem. Galileo het Jupiter bestudeer van Desember 1995 tot September 2003 en het gedurende die tydperk 'n skat van nuwe insigte versamel.

Cassini-Huygens

Op 15 Oktober 1997 word die Cassini-Huygens ruimtetuig gelanseer om via Venus, Aarde en Jupiter uiteindelik Saturnus te besoek. In Desember 2000 gaan Cassini by Jupiter verby en neem foto's met 'n veel hoër resolusie as sy voorgangers. Die gesamentlike aanwesigheid van Galileo en Cassini het dit moontlik gemaak om enkele ekstra eksperimente uit te voer.

New Horizons

New Horizons is 'n sending na Pluto wat op 19 Januarie 2006 gelanseer is om in 2015 Pluto te bereik. Om die vlug te bespoedig is daar in Februarie 2007 van die aantrekkingskrag van Jupiter gebruik gemaak. Hiertydens kon Jupiter vir ongeveer vier maande uitgebreid waargeneem word.

Juno

Juno is ’n sending van Nasa se New Frontiers-program wat tans in ’n wentelbaan om die planeet Jupiter is. Die tuig is op 5 Augustus 2011 van Kaap Canaveral af gelanseer en het op 4 Julie 2016 gearriveer. Op 5 Julie van dié jaar het dit in ’n wentelbaan om Jupiter gegaan.[33][12][34] Juno wentel om die planeet se pole om die samestelling, gravitasie- en magneetveld en polêre magnetosfeer te ondersoek. Dit sal ook soek na leidrade oor hoe die planeet gevorm het, of dit ’n rotsagtige kern het, die hoeveelheid water in die diep atmosfeer, massaverspreiding en diep winde, wat snelhede van tot 618 km/h kan bereik.[35]

In September 2022 sal Juno 'n verbyvlug van die maan Europa doen, en in Desember 2023 en Februarie 2024 'n verbyvlug van Io.

Verwysings

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 Williams, Dr. David R. (16 November 2004). "Jupiter Fact Sheet" (in Engels). NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2020. Besoek op 8 Augustus 2007.
  2. ↑ (en) "The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter". 3 April 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Mei 2009. Besoek op 10 April 2009. (geprodusier met Solex 10 Geargiveer 10 Februarie 2012 op Wayback Machine geskryf van Aldo Vitagliano)
  3. ↑ "Solar System Exploration: Jupiter: Facts & Figures". NASA (in Engels). 7 Mei 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 November 2015. Besoek op 22 Maart 2012.
  4. ↑ "Astrodynamic Constants" (in Engels). JPL Solar System Dynamics. 27 Februarie 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Mei 2020. Besoek op 8 Augustus 2007.
  5. ↑ Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. (2001). "Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000" (in Engels). HNSKY Planetarium Program. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 2 Februarie 2007.{{cite web}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  6. ↑ (en) Anonymous (Maart 1983). "Probe Nephelometer". Galileo Messenger. NASA/JPL (6). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Julie 2009. Besoek op 12 Februarie 2007.
  7. ↑ Saumon, D.; Guillot, T. (2004). "Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn". The Astrophysical Journal. 609 (2): 1170–1180. arXiv:astro-ph/0403393. Bibcode:2004ApJ...609.1170S. doi:10.1086/421257. S2CID 119325899.
  8. ↑ Kindy, David. "Amateur Astronomer Discovers New Moon Orbiting Jupiter". Smithsonian Magazine. Besoek op 8 Maart 2022.
  9. ↑ "In Depth | Pioneer 10". NASA Solar System Exploration. Besoek op 9 Februarie 2020.
  10. ↑ "Exploration | Jupiter". NASA Solar System Exploration. Besoek op 9 Februarie 2020.
  11. ↑ Chang, Kenneth (5 Julie 2016). "NASA's Juno Spacecraft Enters Jupiter's Orbit". The New York Times. Besoek op 5 Julie 2016.
  12. ↑ 12,0 12,1 Chang, Kenneth (30 Junie 2016). "All Eyes (and Ears) on Jupiter". The New York Times. Besoek op 1 Julie 2016.
  13. ↑ Chang, Kenneth (14 Junie 2021). "Mushballs and a Great Blue Spot: What Lies Beneath Jupiter's Pretty Clouds – NASA's Juno probe is beginning an extended mission that may not have been possible if it hadn't experienced engine trouble when it first arrived at the giant planet". The New York Times. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Desember 2021. Besoek op 16 Junie 2021.
  14. ↑ "Naming of Astronomical Objects". International Astronomical Union. Besoek op 23 Maart 2022.
  15. ↑ Jones, Alexander (1999). Astronomical papyri from Oxyrhynchus. pp. 62–63. ISBN 9780871692337.
  16. ↑ Maunder, A. S. D. (Augustus 1934). "The origin of the symbols of the planets". The Observatory. 57: 238–247. Bibcode:1934Obs....57..238M.
  17. ↑ Harper, Douglas. Jove. Besoek op 22 Maart 2022. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
  18. ↑ Falk, Michael (June 1999), "Astronomical Names for the Days of the Week", Journal of the Royal Astronomical Society of Canada 93: 122–133, Bibcode: 1999JRASC..93..122F, http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F, besoek op 18 November 2020 
  19. ↑ Falk, Michael; Koresko, Christopher (2004). "Astronomical Names for the Days of the Week". Journal of the Royal Astronomical Society of Canada. 93: 122–133. arXiv:astro-ph/0307398. Bibcode:1999JRASC..93..122F. doi:10.1016/j.newast.2003.07.002. S2CID 118954190.
  20. ↑ 20,0 20,1 Kruijer, Thomas S.; Burkhardt, Christoph; Budde, Gerrit; Kleine, Thorsten (Junie 2017). "Age of Jupiter inferred from the distinct genetics and formation times of meteorites". Proceedings of the National Academy of Sciences. 114 (26): 6712–6716. Bibcode:2017PNAS..114.6712K. doi:10.1073/pnas.1704461114. PMC 5495263. PMID 28607079.
  21. ↑ 21,0 21,1 Bosman, A. D.; Cridland, A. J.; Miguel, Y. (Desember 2019). "Jupiter formed as a pebble pile around the N2 ice line". Astronomy & Astrophysics. 632: 5. arXiv:1911.11154. Bibcode:2019A&A...632L..11B. doi:10.1051/0004-6361/201936827. S2CID 208291392. L11.
  22. ↑ 22,0 22,1 Walsh, K. J.; Morbidelli, A.; Raymond, S. N.; O'Brien, D. P.; Mandell, A. M. (2011). "A low mass for Mars from Jupiter's early gas-driven migration". Nature. 475 (7355): 206–209. arXiv:1201.5177. Bibcode:2011Natur.475..206W. doi:10.1038/nature10201. PMID 21642961. S2CID 4431823.
  23. ↑ Batygin, Konstantin (2015). "Jupiter's decisive role in the inner Solar System's early evolution". Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (14): 4214–4217. arXiv:1503.06945. Bibcode:2015PNAS..112.4214B. doi:10.1073/pnas.1423252112. PMC 4394287. PMID 25831540.
  24. ↑ Haisch Jr., K. E.; Lada, E. A.; Lada, C. J. (2001). "Disc Frequencies and Lifetimes in Young Clusters". The Astrophysical Journal. 553 (2): 153–156. arXiv:astro-ph/0104347. Bibcode:2001ApJ...553L.153H. doi:10.1086/320685. S2CID 16480998.
  25. ↑ Fazekas, Andrew (24 Maart 2015). "Observe: Jupiter, Wrecking Ball of Early Solar System". National Geographic. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Maart 2017. Besoek op 18 April 2021.
  26. ↑ Zube, N.; Nimmo, F.; Fischer, R.; Jacobson, S. (2019). "Constraints on terrestrial planet formation timescales and equilibration processes in the Grand Tack scenario from Hf-W isotopic evolution". Earth and Planetary Science Letters. 522 (1): 210–218. arXiv:1910.00645. Bibcode:2019E&PSL.522..210Z. doi:10.1016/j.epsl.2019.07.001. PMC 7339907. PMID 32636530. S2CID 199100280.
  27. ↑ D'Angelo, G.; Marzari, F. (2012). "Outward Migration of Jupiter and Saturn in Evolved Gaseous Disks". The Astrophysical Journal. 757 (1): 50 (23 pp.). arXiv:1207.2737. Bibcode:2012ApJ...757...50D. doi:10.1088/0004-637X/757/1/50. S2CID 118587166.
  28. ↑ D'Angelo, G.; Weidenschilling, S. J.; Lissauer, J. J.; Bodenheimer, P. (2021). "Growth of Jupiter: Formation in disks of gas and solids and evolution to the present epoch". Icarus. 355: 114087. arXiv:2009.05575. Bibcode:2021Icar..35514087D. doi:10.1016/j.icarus.2020.114087. S2CID 221654962.
  29. ↑ 29,0 29,1 Pirani, S.; Johansen, A.; Bitsch, B.; Mustill, A.J.; Turrini, D. (Maart 2019). "Consequences of planetary migration on the minor bodies of the early solar system". Astronomy & Astrophysics. 623: A169. arXiv:1902.04591. Bibcode:2019A&A...623A.169P. doi:10.1051/0004-6361/201833713.
  30. ↑ 30,0 30,1 "Jupiter's Unknown Journey Revealed". ScienceDaily. Lund University. 22 Maart 2019. Besoek op 25 Maart 2019.
  31. ↑ Öberg, K.I.; Wordsworth, R. (2019). "Jupiter's Composition Suggests its Core Assembled Exterior to the N_{2} Snowline". The Astronomical Journal. 158 (5). arXiv:1909.11246. doi:10.3847/1538-3881/ab46a8. S2CID 202749962.
  32. ↑ Öberg, K.I.; Wordsworth, R. (2020). "Erratum: "Jupiter's Composition Suggests Its Core Assembled Exterior to the N2 Snowline"". The Astronomical Journal. 159 (2): 78. doi:10.3847/1538-3881/ab6172. S2CID 214576608.
  33. ↑ Chang, Kenneth (28 Junie 2016). "NASA's Juno Spacecraft Will Soon Be in Jupiter's Grip". New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 April 2020. Besoek op 30 Junie 2016.
  34. ↑ Dunn, Marcia (5 Augustus 2011). "NASA probe blasts off for Jupiter after launch-pad snags". MSN (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 November 2012. Besoek op 31 Augustus 2011.
  35. ↑ Winds in Jupiter's Little Red Spot almost twice as fast as strongest hurricane

Eksterne skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Jupiter&oldid=2516141"