Neptunus
- Hierdie artikel handel oor die planeet Neptunus. Vir ander betekenisse van die naam, sien Neptunus (dubbelsinnig).
 Neptunus, soos waargeneem deur die Voyager-wenteltuig op 16 en 17 Augustus 1989. | ||||||||||
| Ontdekking[1] | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ontdek deur | Urbain Le Verrier John Couch Adams Johann Galle | |||||||||
| Datum | 23 September 1846 | |||||||||
| Wentelbaaneienskappe[2] | ||||||||||
| Epog J2000.0 | ||||||||||
| Afelium | 4 553 946 490 km 30,441 252 06 AE | |||||||||
| Perihelium | 4 452 940 833 km 29,766 070 95 AE | |||||||||
| Semihoofas | 4 503 443 661 km 30,10366151 AE | |||||||||
| Wentelperiode | 164 jare | |||||||||
| Sinodiese periode | 367,49 dae[3] | |||||||||
| Gem. omwentelingspoed | 5,43 km/s[3] | |||||||||
| Gem. anomalie | 267,767281° | |||||||||
| Hellingshoek | 1,767975° (tot Ekliptika) 6,43° (tot die son se ewenaar) 0,72° (tot onveranderbare vlakte)[4] | |||||||||
| Lengteligging van stygende nodus | 131,794310° | |||||||||
| Periheliumhoek | 265,646853° | |||||||||
| Natuurlike satelliete | 14 | |||||||||
Fisiese eienskappe
| ||||||||||
| Radius by ewenaar | 24 764 ± 15 km (3,883 Aardes) | |||||||||
| Radius na pole | 24 341 ± 30 km (3,829 Aardes) | |||||||||
| Oppervlakte | 7,6183×109 km2[3] (14,98 Aardes) | |||||||||
| Volume | 6,254×1013 km3[3] (57,74 Aardes) | |||||||||
| Massa | 1,0243×1026 kg[3] (17,147 Aardes) | |||||||||
| Gem. digtheid | 1,638 g/cm3[3] (minder as water) | |||||||||
| Oppervlak- aantrekkingskrag | 11,15 m/s2[3] 1,14 g (by die ewenaar) | |||||||||
| Ontsnapping- snelheid | 23,5 km/s[3] | |||||||||
| Sideriese rotasieperiode | 0,6713 dae[3] (16 h 6 min 36 s) | |||||||||
| Rotasiespoed by ewenaar | 2,68 km/s = 9 660 km/h (by die ewenaar) | |||||||||
| Ashelling | 28,32°[3] | |||||||||
| Regte styging van noordpool | 19h 57 m 20s 299,3° | |||||||||
| Deklinasie | 42,950° | |||||||||
| 0,290 (bond) 0,41 (geometries)[3] | ||||||||||
| Oppervlak-temp. Oppervlakte Wolke |
| |||||||||
| Absolute magnitude | 8,02 tot 7,78[3][5] | |||||||||
| Hoekgrootte | 2,2″–2,4″ Boogminute[3][5] | |||||||||
| Atmosfeer | ||||||||||
| Oppervlakdruk | 10 kPa | |||||||||
| Skaalhoogte | 19,7 ± 0,6 km | |||||||||
| Samestelling | 80±3,2% Waterstof 19±3,2% Helium | |||||||||
Neptunus is die agste en verste planeet van die son. Dit is die planeet met die vierdie grootste deursnee en die derde grootste massa. Die planeet is vernoem na die Romeinse god van die see.
Neptunus se atmosfeer bestaan hoofsaaklik uit waterstof en helium. Die blou skynsel word veroorsaak deur metaangas alhoewel dit onduidelik is hoekom Neptunus helderder blou is as Uranus, wat 'n soortgelyke hoeveelheid metaangas het. Neptunus is die winderigste planeet in die sonnestelsel met skattings van winde so vinnig soos 2 500 km/h.
Alhoewel Neptunus wel ringe het, is hulle baie minder prominent as die ringe van Saturnus. Neptunus het 14 bevestigde mane.
Neptunus is op 23 September 1846 deur Urbain Le Verrier, John Couch Adams en Johann Galle ontdek, Die ontdekking is op wiskundige berekeninge volgens die effek wat Neptunus op Uranus het, gebaseer. Voyager 2 is die enigste ruimtetuig wat Neptunus besoek het.
Omdat feitlik geen detail selfs met 'n sterk teleskoop gesien kan word nie, is, die planeet nog nie so intensief so os nabygeleë planete ondersoek nie. Die sterrekunde het gedurende die 19e eeu 'n hoogtepunt bereik toe Neptunus in 1846 met behulp van teoretiese berekenings ontdek is. In 1821 het die Franse sterrekundige Alexis Bouvard (1767-1843) vasgestel dat die planeet Uranus (ontdek in 1781) nie die baan volg wat deur sterrekundiges bereken is nie.
In 1832 was die planeet se afwyking van die berekende baan so groot (30 boogsekondes) dat die Engelse sterrekundige George Biddell Airy (1801 - 1892) dit een van die vreemdste verskynsels in die sterrekunde genoem het. Friedrich Wilhelm Bessel se verklaring daarvoor was dat Uranus se baan deur 'n onbekende planeet beïnvloed word.
Urbain le Verrier het met behulp van die inligting oor die afwyking van Uranus se baan probeer bereken waar die onbekende planeet hom sou bevind. Op 1 Junie 1846 het hy sy gevolgtrekking bekend gemaak en dit na die sterrewag in Berlyn gestuur sodat die posisie van die onbekende planeet bepaal kon word. Le Verrier het 'n beraming gegee van die planeet se posisie op 23 September van dieselfde jaar en die sterrekundige Johann Gottfried Galle (1812-1910) het Neptunus inderdaad op die bepaalde dag in die voorspelde posisie waargeneem. Le Verrier was nie die enigste sterrekundige wat hom op die probleem toegespits het nie.
'n Jong Engelsman, John Couch Adams, het in 1845 sy bevindings oor waar die onbekende planeet hom sou bevind, aan George Airy gestuur. Airy was egter nie in Adams se bevindings geïnteresseerd nie en het Adams aangeraai om sy ondersoeke te laat vaar. Teen die tyd dat Airy beset het dat Le Verrier met 'n soortgelyke ondersoek besig was, was dit reeds te laat om 'n soektog na die planeet te begin en die Berlynse sterrewag was die eerste wat Neptunus waargeneem het.
In gunstige toestande kan Neptunus as 'n skyfie met ʼn diameter van 2,5 boogsekondes waargeneem word. Sedert die planeet se ontdekking is talle pogings aangewend om die skynbare diameter so noukeurig moontlik te bepaal, sodat die werklike grootte en digtheid daaruit afgelei kon word. G.P. Kuiper en Carmichel het in onderskeidelik 1949 en 1953 bereken dat Neptunus 'n diameter van 44 600 km het.
Neptunus se massa kan noukeurig uit die bewegings van sy maan Triton afgelei word en is 17,2 keer die van die aarde. Indien die berekening van die massa korrek, sal Neptunus se digtheid 2,22 keer die van water wees. In 1968 kon die diameter met behulp van fotoëlektriese toestelle noukeuriger bepaal word toe Neptunus 'n ster van die agtste grootte bedek het.
Die verskynsel is fotoëlektries gemeet en die bevindings het getoon dat die planeet 'n diameter van 50 830 km het (met 'n onsekerheidsfaktor van 140 km), terwyl visuele waarnemings 'n diameter van 49 800 km (onsekerheid 600 km) getoon het. Die digthede wat uit die syfers bereken is, was onderskeidelik 1,55 en 1,66 keer die van water, wat min of meer met die digtheid van Uranus ooreenstem.
Uit die bedekkingsverskynsel kon verder afgelei word dat die planeet waarskynlik 2 % afgeplat is. Spektroskopiese waarnemings het 'n rotasietyd van 15,8 uur (onsekerheid 1 uur) aan die ewenaar getoon.
Die waarde stem ooreen met die wat vroeër op grond van die veranderlike helderheid bepaal is. Die albedo (refleksievermoë) van Neptunus is 0,82, wat aan 'n digte wolkbedekking toegeskryf kan word. Die groen kleur van die planeet word veroorsaak deurdat die rooi, oranje en geel straling van die son deur die atmosfeer geabsorbeer word. In die infrarooi deel van die spektrum is die absorpsielyne so sterk dat hulle die spektrum byna "verduister".
Die bande, wat deur die metaanmolekules veroorsaak word, is in 1932 deur Rupert Wildt (1905-1976) geïdentifiseer. In 1963 het H. Spinrad ook waterstof waargeneem en daar word nou vermoed dat waterstof en helium die belangrikste gasse in Neptunus se atmosfeer is. Volgens die teorie is die gasse afkomstig van die oernewel waaruit die planete gevorm is, en deur die swaartekrag vasgevang.
Die temperatuur aan die sigbare deel van die oppervlak is ongeveer 73 K (- 200°C). Neptunus het 2 satelliete of mane. Die grootste maan, Triton, is in 1846 deur William Lassell ontdek, slegs 17 dae na die ontdekking van Neptunus self. Triton se diameter is ongeveer 6 000 km, sy omloopperiode 5,8765 dag en sy gemiddelde afstand van Neptunus 355 000 km.
Die satelliet wentel in die teenoorgestelde rigting as Neptunus se rotasierigting. In 1944 het Gerard Kuiper bevind dat Triton se atmosfeer baie metaan bevat. Die satelliet se massa is 0,022 keer die van die aarde, of 1,8 keer die van die maan.
Die tweede maan, Nereïde, is in 1949 deur Kuiper ontdek. Die liggaam beweeg in 359,88 dag om Neptunus en sy baan is baie eksentries, wat meebring dat die afstand tussen die 2 liggame van 1,5 tot 10 miljoen km wissel, met ʼn gemiddelde afstand van 5,562 miljoen km. Volgens Kuiper se berekenings is Nereïde se diameter 300 km en sy massa 1/4000 die van Triton. Nereïde wentel in 'n teenoorgestelde rigting as Triton.
Verste planeet?[wysig | wysig bron]
Tot onlangs is Pluto as ons sonnnestelsel se verste planeet geag, maar op 24 Augustus 2006 het die Internasionale Astronomiese Unie finaal besluit dat Pluto nie aan die definisie van 'n planeet voldoen nie.[6]
Sien ook[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Neptunus.
Bronne[wysig | wysig bron]
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409613, volume 20, bl. 184
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ (en) Hamilton, Calvin J. (4 Augustus 2001). "Neptune". Views of the Solar System.
- ↑ (en) Yeomans, Donald K. (13 Julie 2006). “HORIZONS System”. NASA JPL. URL besoek op 8 Augustus 2007.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 (en) Williams, David R. (1 September 2004). “Neptune Fact Sheet”. NASA. URL besoek op 14 Augustus 2007.
- ↑ (en) “The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter”. 3 April 2009. URL besoek op 10 April 2009. (geproduseer met Solex 10 geskryf van Aldo Vitagliano)
- ↑ 5,0 5,1 (en) Espenak, Fred (20 Julie 2005). “Twelve Year Planetary Ephemeris: 1995–2006”. NASA. URL besoek op 1 Maart 2008.
- ↑ (en) Die IAU se nuwe resolusie (PDF).
| Die Sonnestelsel |
|---|
  |
| Son • Mercurius • Venus • Aarde • Mars • Ceres • Jupiter • Saturnus • Uranus • Neptunus • Pluto • Haumea • Makemake • Eris |
| Mane: Aarde • Mars • Asteroïdies • Jupiter • Saturnus • Uranus • Neptunus • Pluto • Haumea • Eris • Ringe: Jupiter • Saturnus • Uranus • Neptunus |
| Planete • Dwergplanete • Kleinplanete Meteoroïdes • Asteroïdes • Asteroïdegordel • Sentoure • Trans-Neptunus-voorwerpe • Kuipergordel • Verstrooide skyf • Komete • Hillswolk • Oortwolk |
