Finland: Verskil tussen weergawes

**Suomen tasavalta** (Fins)
**Republiken Finland** (Sweeds)
**Republiek Finland**
Vlag	Wapen
	Volkslied: Maamme (Fins); Vårt land (Sweeds); (Afrikaans: "Ons Land");
Hoofstad	Helsinki (Helsingfors) 60°10′N 24°56′O / 60.167°N 24.933°OKoördinate: 60°10′N 24°56′O / 60.167°N 24.933°O
Grootste stad	Helsinki (Helsingfors)
Amptelike tale	Fins en Sweeds
Regering ; • President; • Eerste minister	Unitêre parlementêre; grondwetlike republiek; Sauli Niinistö; Sanna Marin
Onafhanklikheid • Outonomie; binne Rusland; • Onafhanklikheid van; die Russiese SFSR; • Eerste erkenning deur; die Russiese SFSR; • Huidige grondwet;	; ; 29 Maart 1809; ; 6 Desember 1917; ; 4 Januarie 1918; 1 Maart 2000
Oppervlakte; - Totaal; ; - Water (%)	; 338 424 km2 (64ste); 130 666 myl2; 10
Bevolking; - 2019-skatting; - 2017-sensus; - Digtheid	; 5 521 158 (114de); 5 513 000; 16 / km2 (213de); 41,4 / myl2
BBP (KKP); - Totaal; - Per capita	2019-skatting; $264,720 miljard (60ste); $47 975 (24ste)
BBP (nominaal); - Totaal; - Per capita	2019-skatting; $269,654 miljard (43ste); $48 869 (14de)
MOI (2017)	0,920 (15de) – baie hoog
Gini (2015)	27,1(6de) – laag
Geldeenheid	Euro (€) (EUR)
Tydsone; - Somertyd	OET (UTC+2); OEST (UTC+3)
Internet-TLD	.fi
Skakelkode	+358

Blaai deur geskiedenis

← Ouer wysiging Nuwer wysiging →

Content deleted Content added

VisueelWikiteks

Inline

Wysiging soos op 18:00, 2 April 2023

Finland (Fins: Suomi, [suo̯mi], luister (hulp·inligting); Sweeds: Finland, [ˈfɪnland], luister (hulp·inligting)), amptelik Republiek Finland (Fins: Suomen tasavalta, Sweeds: Republiken Finland, luister na albei (hulp·inligting)), is 'n land in Noord-Europa wat in die ooste aan die Russiese Federasie, in die noordweste aan Swede en in die noorde aan Noorweë grens. Ten suide word dit van Estland geskei deur die Finse Golf. Wes vind mens die Botniese Golf en suidwes die Oossee wat Finland van sy buurland Swede skei. Net in die noordweste het die twee lande 'n gemeenskaplike landgrens.

Finland word, net soos Ysland, soms beskryf as 'n Skandinawiese land alhoewel Skandinawië streng gesproke beperk is tot Swede, Noorweë en Denemarke. Ook in taalkundige opsig verskil Finland van sy Skandinawiese buurlande omrede Fins, net soos die nouverwante Estnies en ook Hongaars, tot die nie-Indo-Europese Fins-Oegriese taalfamilie behoort.

Die hoofstad en grootste stad is Helsinki (Helsingfors in Sweeds). Die Finse Republiek (Suomen Tasavalta) het in 1917 totstand gekom nadat die land sedert die twaalfde eeu deur Swede en later Rusland oorheers is.

Die huidige Sweedssprekende minderheid van sowat ses persent van die bevolking is 'n erfenis uit die tydperk van die Sweedse heerskappy waaronder Finland tussen 1150 en 1809 gestaan het. Sweedssprekendes vorm in sommige dorpe langs die suid- en ooskus en op die outonome Åland-eilande selfs die meerderheid. 'n Groter aantal dorpe en stede is tweetalig, soos byvoorbeeld Helsinki en Turku, en gebruik Sweedse naas Finse plek- en straatname.

Met sy ligging tussen die 60ste en 70ste noordelike breedtegraad behoort Finland saam met sy Skandinawiese buurlande Noorweë en Swede en Rusland tot die mees noordelike state op die Europese vasteland. Sowat 'n derde van Finland se totale oppervlakte van sowat 338 000 vierkante kilometer lê binne die Arktiese Sirkel. Nogtans het die mees noordelike provinsie Lapland danksy die Noord-Atlantiese Seestroom 'n sagter klimaat as ander gebiede op dieselfde breedtegraad soos Kanada en Siberië. Vanweë hierdie warm seestroom bly Europa se Arktiese kuslyn tydens die winter ook ysvry.

Die Finse somers is warm maar kort, met gemiddelde temperature van 17 °C in die hoofstad Helsinki en 13 °C in Lapland.^[6] Vanweë die noordelike ligging is die somerdae baie lank, en in die Arktiese gebiede word dit in Junie, wanneer die middernagson skyn, glad nie meer nag nie. Daarenteen is die Finse winters lank en koud, met 'n gemiddelde temperatuur van -6 °C in Helsinki gedurende Januarie, terwyl die dae baie kort is. In koue winters raak die oppervlak van die Oossee oor 'n afstand van enkele kilometer vanaf die kuslyn dikwels bevrore sodat ysbrekers benodig word om die seehawens oop te hou. Sneeuvalle is egter gewoonlik nie swaar nie sodat die verkeer selfs in Lapland nie ontwrig word nie.

Finland word die "land van 'n duisend mere" genoem. Veral in die suidooste is die land bespikkel met ontelbare mere en meertjies.

Baie van Finland se groot stede soos Tampere, Jyväskylä and Kuopio, is langs van die groot mere geleë.

Die grootste konsentrasie van eilande kan na die suidweste van die land aan die Archipelago See, wat tussen die Finland en die eiland Åland geleë is, gevind word.

Die land is 'n demokratiese republiek met 'n direk verkose president, wat maksimaal vir twee ampstermyne van ses jaar mag dien. Finland het in historiese en politieke opsig nou bande met sy buurstaat Swede. Ná die tweede onafhanklikheid van Estland het Finland ook nou betrekkinge met dié Baltiese land.

Geografie

Met 'n oppervlakte van 338 424 vierkante kilometer is Finland effens kleiner as Duitsland, maar behoort met sy bevoking van 5,5 miljoen tot die ylste bevolkte gebiede in Europa. Met sy ligging tussen die 60ste en 70ste breedtegrade is dit ook een van die mees noordelike lande ter wêreld – sowat 'n derde van Finland se totale oppervlakte lê binne die Arktiese Sirkel, en meer as 30 persent van alle mense op Aarde, wat noord van die 60ste breedtegraad leef, is Finne.^[7]

In noord-suidelike rigting strek Finland oor 'n afstand van 1 160 kilometer vanuit Nuorgam tot Hanko aan die suidkus, terwyl die land sy grootste wydte in wes-oostelike rigting met 540 kilometer tussen Ilomantsi en Närpes bereik. Vir geografiese doeleindes word na alle gebiede noord van die Oulujärvi as "Noord-Finland" verwys sodat ook Oulu, wat eintlik in Sentraal-Finland geleë is, as 'n Noord-Finse stad beskou word, terwyl die landskap rondom Jyväskylä ondanks sy suidelike ligging as "Sentraal-Finland" bekend staan.

Finland se langste grenslyn met 'n buurstaat is die oostelike grens met die Russiese Federasie. In die noorde grens Finland oor 'n afstand van meer as 716 kilometer aan Noorweë, terwyl die grens met Swede (536 kilometer) in die noordweste deur die riviere Könkämäeno, Muonionjoki (Sweeds: Muonio älv) en Tornionjoki (Torne älv) gevorm word.

In die weste grens Finland aan die Botniese Golf en in die suide aan die Finse Golf wat albei deel uitmaak van die Oossee. Byna alle Finse riviere mond in hierdie see uit, met uitsondering van die land se uiterste noordooste anderkant die Maanselkä wat in die Arktiese Oseaan dreineer. Vanweë die lae verdamping en die bestendige toevoer van soet water is die soutgehalte van Finland se seewaters aansienlik laer as dié van ander seegebiede: met 'n saliniteit van minder as 0,3 persent word in die noordelike Botniese Golf ook soetwatervisse aangetref.

Die opvallendste kenmerk van Finland se landskap is die rykdom aan mere wat aan hierdie Skandinawiese land die bynaam "Land van duisend mere" besorg het. Volgens amptelike statistieke word slegs waterliggame met 'n oppervlakte van ten minste 500 vierkante meter as meer beskou – nogtans beraam die Finse Departement van Omgewingsake die totale aantal mere in die land op 187 888, waarvan sowat 56 000 'n oppervlakte van ten minste een hektaar het.^[10] Die Saimaameer is Finland se grootste meer en naby die grens met Rusland geleë.

Die totale kuslengte van Finse mere beloop ten minste 186 700 kilometer, die aantal binnelandse eilande word op 98 050 beraam.^[11]

Geskiedenis

Voorgeskiedenis

Indien die Argeologiese vondse by Susiluola die oorblyfsels van Neanderdallers is, het die eerste mense Finland sowat 120 000–130 000 jaar gelede bewoon.^[14] Die gebied van die huidige Finland is ten laaste teen 8 500 v.C. tydens die Steentydperk aan die einde van die Laaste glasiale tyd bevolk. Die Artefakte van die eerste nedersetters toon eienskappe wat ook by dié in Estland, Rusland en Noorweë gevind is.^[15] Die vroegste mense was jagter-versamelaars wat steenvoorwerpe gebruik het.^[16]

Die eerste pottebakkery het in 5200 v.C. verskyn, toe die Kamkeramiekkultuur ingevoer is.^[17] Die aankoms van die Toubekerkultuur langs die Suidelike kus van Finland tussen 3000 en 2500 v.C. het dalk saamgeval met die begin van landbou.^[18] Selfs met die invoering van landbou was jag en visvang steeds belangrike dele van die bestaansekonomie.

In die Bronstydperk het permanente verbouing regdeur die jaar en veeteelt versprei, maar die koue klimaatfase het die verandering vertraag.^[19] Die Sejma-Toerbino-fenomeen het die eerste bronsartefakte en dalk ook die Fins-Oegriese tale na die streek gebring.^[19]^[20] Kommersiële kontakte wat tot dusver meestal na Estland gestrek het, het na Skandinawië begin uitbrei.^[21]

In die Ystertydperk het die bevolking gegroei. Die huidige Finland was die mees digbevolkte gebied. Die kommersiële kontakte in die Oosseegebied het toegeneem en gedurende die agte en negende eeu gegroei. Hoofuitvoere uit Finland was pels, slawe, castoreum, en valke vir Europese howe. Invoere sluit in sy en ander fabrikate, juweliersware, Ulfberht-swaarde, en, op 'n minder vlak, glas. Die vervaardiging van yster het rondom 500 v.C. begin.^[22] Aan die einde van die negende eeu het die inheemse artefakkultuur, waaronder veral wapens en vrouejuweliersware, meer plaaslike kenmerke gehad as ooit tevore. Volgens interpretasie het dit 'n algemene Finse identiteit uitgedruk.^[23]

'n Vroeë vorm van Oosseefinse tale het versprei rondom 1900 v.C. na die Oosseegebied met die Sejma-Toerbino-fenomeen. Die gewone Finse taal is 2000 jaar gelede rondom die Golf van Finland gepraat. Die dialekte waaruit die hedendaagse Finse taal ontwikkel het, het gedurende die Ystertydperk ontstaan.^[24] Hoewel hulle ver verwant is, het die Sami's langer die jagter-versamelaar-leefwyse gehandhaaf as die Finne. Die Sami-kulturele identiteit en Samies het oorleef in Lapland, die mees noordelike provinsie.

Die naam Suomi se oorsprong is onseker, maar volgens 'n algemene etimologie met saame (die Sami) word voorgestel.^[25]^[26] Die Romeinse geskiedskrywer Tacitus maak melding van die Fenni, 'n volk in die noorde van Finland waarmee hy waarskynlik die Sami (Lappe) bedoel. In die vroegste historiese bronne uit die 12de en 13de eeu verwys die term Finland na die kusgebied rondom Turku. Dié streek is later genoem Suidwes-Finland om dit van die land Finland te onderskei.^[27]

Sweedse tydperk

Suomenlinna, wat nou in Helsinki lê, is 'n Unesco-wêrelderfenisgebied wat bestaan uit 'n bewoonde 18de-eeuse seevesting wat op ses eilande gebou is. Dit is een van Finland se gewildste toeriste-aantreklikhede.

Die 12de en 13de eeue was 'n gewelddadige tydperk in die noordelike Oosseegebied. Die Lyflandse Kruistog was aan die gang en die Finse stamme soos die Tavastiërs en Kareliërs was in gereelde konflikte met die Republiek Nowgorod en mekaar gewikkel. In die 12de en 13de eeu het Katoliese stamme van die Oosseegebied verskeie kruistogte teen die Finse stamme onderneem. Die Dene het ten minste drie kruistogte na Finland gewaag, in 1187 of ietwat vroeër,^[28] in 1191 en in 1202,^[29] en die Swede, het dalk in 1249 die sogenoemde tweede Kruistog na Finland teen die Tavastiërs en in 1293 die derde Kruistog na Finland teen die Kareliërs onderneem. Die sogenoemde eerste Kruistog na Finland, moontlik in 1155, het waarskynlik nie gebeur nie. Dit is ook moontlik dat Germane in die 13de eeu gewelddadige kontak met Finse Heide gemaak het.^[30] Volgens 'n pouslike brief uit 1241 het die koning van Noorweë destyds ook teen "heidene in die omgewing" geveg.^[31]

As 'n gevolg van die kruistogte (veral met die tweede kruistog deur Birger Jarl) en die kolonisasie van sommige Finse kusgebiede met Christelike Swede gedurende die Middeleeue,^[32] het Finland geleidelik deel geword van die Koninkryk Swede en invloedsgebied van die Rooms-Katolieke Kerk.^[33]

Sweeds was die oorheersende taal van die adel, administrasie en onderwys; Fins hoofsaaklik die taal van die boere, geestelikes en plaaslike howe in voorheen veral Finstalige gebiede. Gedurende die Protestantse Hervorming het die Finne geleidelik omgeskakel na Lutheranisme.^[34]

In die 16de eeu het die biskop en Lutheraanse hervormer Mikael Agricola die eerste geskrewe woorde in Fins gepubliseer;^[35] en Finland se huidige hoofstad Helsinki is in 1555 deur koning Gustav Vasa gestig.^[36] In 1640 is die eerste universiteit in Finland, die Koninklike Akademie van Turku, deur koningin Christina I van Swede op voorstel van graaf Per Brahe gestig.^[37]^[38]

Die Finne het gedurende die Dertigjarige Oorlog (1618–1648) bekendheid geverf as Ruitermanne genoem "Hakkapeliitta".^[39]^[40] Finland het in 1695–1697 'n ernstige hongersnood gely, waartydens een derde van die Finse bevolking dood is,^[41] en 'n paar jaar later verwoestende plaag.

In die 18de eeu het oorloë tussen Swede en Rusland twee keer tot die besetting van Finland deur Russiese troepe gelei, tydperke genoem deur die Finne die Groter woede (1714–1721) en die Kleiner woede (1742–1743).^[42]^[41] Daar word beraam dat byna 'n hele generasie jong mans tydens die Groot Woede verlore gegaan het, hoofsaaklik weens die vernietiging van huise en plase, en die afbranding van Helsinki.^[43]

Die verwoesting van Finland tydens die oorloë het die Finse herinner aan die onsekere posisie tussen Swede en Rusland.^[42]^[44] 'n Al hoe meer vokale elite in Finland het gou besef dat Finse bande met Swede te duur geraak het. Georg Magnus Sprengtporten het gepoog om Russiese ondersteuning vir 'n outonome Finland te verkry.^[45] Ná die Russies-Sweedse Oorlog (1788–1790) het die Finse elite se begeerte om met Swede te breek net toegeneem.^[45] In die gees van Adolf Ivar Arwidsson (1791–1858) se idee – "ons is nie Swede nie, ons wil nie Russe word nie, laat ons dus Finne wees" – waarmee 'n Finse nasionale identiteit begin vestig het.^[46] Tot die vroeë 20ste eeu was daar egter geen werklike onafhanklikheidsbeweging in Finland nie.^[45] Die Sweedse era het ná die Finse Oorlog in 1809 geëindig.

Russiese tydperk

Op 29 Maart 1809, nadat Aleksander I van Rusland se weermag Finland tydens die Finse Oorlog oorgeneem het, het Finland 'n outonome Groothertogdom binne die Russiese Ryk geword met die erkenning deur die Landdag in Porvoo. Hierdie situasie het tot aan die einde van 1917 aangehou.^[42] In 1812 het Aleksander I die Russiese Vyborg-provinsie by die Groothertogdom Finland ingelyf. In 1854 het Finland betrokke geraak by Rusland se betrokkenheid by die Krimoorlog, toe die Britse en Franse vlote die Finse kus en Åland tydens die sogenaamde Ålandoorlog gebombardeer het. Gedurende die Russiese tydperk het die Finse taal erkenning begin kry. Van die 1860's af het 'n sterk Finse nasionalistiese beweging, bekend as die Fennoman-beweging, gegroei, en een van die bekendste leiers van dié beweging was die filosoof en politikus J. V. Snellman, wat hom beywer het vir die stabilisering van die Finse taal se status en sy eie geldeenheid, die Finse markka, in die Groothertogdom Finland.^[47]^[48] Mylpale sluit in die publikasie van Finland se nasionale epos – die Kalevala – in 1835, en die Finse taal wat in 1892 gelyke regstatus met Sweeds behaal het.

Die Finse hongersnood van 1866–1868 het plaasgevind nadat vriestemperature vroeg in September oeste verwoes het,^[49] en sowat 15% van die bevolking is dood, wat dit een van die ergste hongersnode in die Europese geskiedenis maak. Die hongersnood het daartoe gelei dat die Russiese Ryk finansiële regulasies vergemaklik het, en beleggings het in die volgende dekades gestyg. Die ekonomiese en politieke ontwikkeling het vinnig geskied.^[50] Die Bruto binnelandse produk (BBP) per capita was steeds die helfte van dié van die Verenigde State en 'n derde van dié van Brittanje.^[50]

Van 1869 tot 1917 het die Russiese Ryk 'n beleid gevoer wat bekend staan as die "Russifisering van Finland". Dié beleid is onderbreek tussen 1905 en 1908. In 1906 is die algemene stemreg in die Groothertogdom Finland goedgekeur. Die verhouding tussen die Groothertogdom en die Russiese Ryk het egter versuur toe die Russiese regering skuiwe gemaak het om Finse outonomie te beperk. Byvoorbeeld was die algemene stemreg in die praktyk feitlik niksseggend, aangesien die tsaar nie enige van die wette wat deur die Finse parlement aanvaar is, moes goedkeur nie. Die begeerte vir onafhanklikheid het veld gewen, eers onder radikale liberale^[51] en sosialiste, deels aangedryf deur 'n deklarasie, genoem die Februarie-manifes, deur die laaste tsaar van die Russiese Ryk, Nikolaas II, op 15 Februarie 1899.^[52]

Burgeroorlog en vroeë onafhanklikheid

Ná die Februarie-rewolusie in 1917 is die posisie van Finland as deel van die Russiese Ryk bevraagteken, veral deur Sosiaal-Demokrate. Die parlement, wat deur Sosiaal-Demokrate beheer is, het die sogenaamde Magswet goedgekeur om die hoogste gesag aan die parlement te gee. Dit is verwerp deur die Voorlopige Russiese Regering wat besluit het om die parlement te ontbind.^[53] Nuwe verkiesings is gehou waarin regse partye met 'n skrale meerderheid gewen het. Sommige Sosiaal-Demokrate het geweier om die uitslag te aanvaar en het steeds beweer dat die ontbinding van die parlement (en dus die daaropvolgende verkiesings) buitewettig was. Die twee bykans ewe magtige politieke blokke, die regse partye en die Sosiaal-Demokratiese party, was hoogs gekonfronteer.

Die Oktober-rewolusie in Rusland het die geopolitieke situasie weereens verander. Nadat die Bolsjewiste in Rusland die mag oorgeneem het, het die regse partye in Finland skielik hul besluit, om die oordrag van die hoogste uitvoerende gesag van die Russiese regering na Finland te keer, begin heroorweeg. Pleks daarvan om die gesag van die Magswet van 'n paar maande tevore te erken, het die regse regering onder leiding van die eerste minister Pehr Evind Svinhufvud op 4 Desember 1917 'n Onafhanklikheidsverklaring voorgelê, wat amptelik op 6 Desember deur die Finse parlement goedgekeur is. Die Russiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek (RSFSR), onder leiding van Wladimir Lenin, het die Finse onafhanklikheid op 4 Januarie 1918 erken.^[54]

Op 27 Januarie 1918 het die regering die Russiese magte in Pohjanmaa begin ontwapen. Die Sosialiste het beheer oorgeneem oor Suid-Finland en Helsinki, maar die Witregering het voortgegaan uit ballingskap in Vaasa.^[55]^[56] Dit het die kort maar bitter burgeroorlog ontketen. Die Wit Magte, wat deur die Duitse Keiserryk ondersteun is, het oor die Rooi Magte geseëvier,^[57] wat gelei is deur Kullervo Manner se begeerte om van die nuwe onafhanklike land 'n Finse Sosialistiese Werkersrepubliek (ook bekend as "Rooi Finland") en 'n deel van die RSFSR te maak.^[58] Ná die oorlog is tienduisende Rooies en vermeende simpatiseerders in kampe geïnterneer, waar duisende tereggestel is of aan wanvoeding en siektes dood is. Diep sosiale en politieke vyandskap is gesaai tussen die Rooies en Blankes en sou tot die Winteroorlog en selfs daarna voortduur.^[59]^[60] Die burgeroorlog en die aktiviste-ekspedisies van 1918–1920, genaamd "Kinship-oorloë", na Sowjet-Rusland het die Oosterse betrekkinge versuur.^[61]^[62]

Ná 'n kort eksperimentering met monargie, toe 'n poging om prins Frederik Charles van Hesse koning van Finland te maak onsuksesvol was, het Finland 'n presidensiële republiek geword en Kaarlo Juho Ståhlberg is in 1919 as eerste president verkies. As 'n liberale nasionalis met 'n regsagtergrond het Ståhlberg die staat in liberale demokrasie geanker, die oppergesag van die reg ondersteun en interne hervormings aangepak.^[63] Finland was ook een van die eerste Europese lande wat sterk op gelykheid vir vroue gemik het, met Miina Sillanpää wat in 1926–1927 in Väinö Tanner se kabinet gedien het as die eerste vroulike minister in die Finse geskiedenis.^[64] Die Fins-Russiese grens is in 1920 bepaal deur die Verdrag van Tartu, wat grootliks die historiese grens gevolg het, maar Pechenga (Fins: Petsamo) en sy Barentsseehawe aan Finland toegestaan het.^[42] Die Finse demokrasie het geen Sowjet-staatsgreeppogings beleef nie en het eweneens die anti-kommunistiese Lapua-beweging oorleef.

In 1917 het die bevolking drie miljoen beloop. Ná die burgeroorlog is kredietgebaseerde grondhervormings in werking gestel wat die proporsie van die kapitaalbesittende bevolking vergroot het.^[50] Sowat 70% van die werkers het in die landbou gewerk en 10% in die nywerheid.^[65]

Tweede Wêreldoorlog

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Winteroorlog.

Op 30 November 1939 het die Sowjetunie die Winteroorlog geloods in 'n poging om Finland te annekseer.^[66] Die Finse Demokratiese Republiek is gestig deur Josef Stalin aan die begin van die oorlog om Finland ná die Sowjetse verowering te regeer.^[67] Die Rooi Leër is in talle veldslae verslaan, veral tydens die Slag van Suomussalmi. Ná twee maande se geringe vordering op die slagveld asook ernstige verliese aan mans en material het die Sowjets aan die einde van Januarie 1940 'n einde aan die Finse Demokratiese Republiek gemaak en die verkorse Finse regering as die wettige regering van Finland erken.^[68] Sowjet-magte het in Februarie vordering begin maak en in Maart Vyborg bereik. Die gevegte het op 13 Maart 1940 tot 'n einde gekom met die ondertekening van die Vredesverdrag van Moskou. Finland het sy onafhanklikheid suksesvol verdedig maar moes 9% van sy grondgebied aan die Sowjetunie afstaan.

In Junie 1941 is die vyandelikhede met die Voortsettingsoorlog hervat, toe Finland geallieer het met Nazi-Duitsland ná laasgenoemde se inval in die Sowjetunie; die hoofdoel was om die gebied wat skaars 'n jaar tevore aan die Sowjets verloor is, te herower.^[69] Finse magte het van 1941 tot 1944 Oos-Karelië beset. Die Finse weerstand teen die Vyborg-Petrozawodsk-offensief gedurende somer 1944 het tot 'n stilstand gekom en die twee kante het 'n wapenstilstand bereik. Dit is opgevolg deur die Lapland-oorlog van 1944–1945, toe Finland terugtrekkende Duitse magte in Noord-Finland beveg het. Bekende oorlogshelde van bogenoemde oorloë sluit in Simo Häyhä,^[70]^[71] Aarne Juutilainen,^[72] en Lauri Törni.^[73]

Die verdrae wat in 1947 en 1948 met die Sowjetunie gesluit is, het Finse verpligtinge, beperkings en herstelwerk ingesluit, asook verdere Finse territoriale toegewings bykomend tot dié in die Moskou-vredesverdrag. As gevolg van die twee oorloë het Finland Petsamo saam met dele van Fins-Karelië en Salla afgestaan; altesaam 12% van Finland se gebied, 20% van sy nywerheidsvermoë, sy tweede grootste stad, Vyborg (Viipuri), en die ysvrye hawe Liinakhamari (Liinahamari). Byna die hele Finse bevolking, ongeveer 400 000 mense, het uit hierdie gebiede gevlug. Die voormalige Finse gebied maak nou deel uit van Rusland se Republiek van Karelië, Leningrad-oblast en Moermansk-oblast. Finland het 97 000 soldate verloor en is gedwing om oorlogsvergoeding ter waarde van $300 miljioen ($5,5 miljard in 2020) te betaal; nietemin het dit besetting deur Sowjet-magte vermy en daarin geslaag om sy onafhanklikheid te behou.

Finland het Marshall-hulp verwerp, in oënskynlike respek vir Sowjetse begeertes. In die hoop om Finland se onafhanklikheid te bewaar het die Verenigde State egter geheime ontwikkelingshulp verleen en die Sosiaal-Demokratiese Party ondersteun.^[74]

Naoorlogse tydperk

Die vestiging van handel met die Westerse moondhede, soos die Verenigde Koninkryk, en die betaling van skadevergoeding aan die Sowjetunie het 'n transformasie van Finland van 'n hoofsaaklik agrariese ekonomie tot 'n geïndustrialiseerde een tot gevolg gehad. Valmet (oorspronklik 'n skeepswerf en daarna verskeie metaalwerkswinkels) is gestig om materiaal te verskaf vir oorlogsherstelwerk. Nadat die vergoeding afbetaal is, het Finland voortgegaan om handel te dryf met die Sowjetunie in die raamwerk van bilaterale handel.

In 1950 het 46% van die Finse werkers in die landbou gewerk en 'n derde het in stedelike gebiede gewoon.^[75] Die nuwe werksgeleenthede in vervaardiging, dienste en handel het mense vinnig na die stede gelok. Die gemiddelde aantal geboortes per vrou het gedaal van 'n baba-oplewing-piek van 3,5 in 1947 tot 1,5 in 1973.^[75] Toe bababoomers die arbeidsmag betree het, het die ekonomie nie vinnig genoeg werk gegenereer nie, en honderdduisende het na die meer geïndustrialiseerde Swede geëmigreer, met emigrasie wat in 1969 en 1970 'n hoogtepunt bereik het.^[75] Finland het deelgeneem aan handelsliberalisering by die Wêreldbank, die Internasionale Monetêre Fonds en die Algemene Ooreenkoms oor Tariewe en Handel.

Finland het as 'n amptelik neutrale land gedurende die Koue Oorlog in die gryssone tussen die Westeerse lande en die Sowjetse blok geleë. Die militêre YYA-verdrag (Fins-Sowjetse verdrag van vriendskap, samewerking en wedersydse bystand) het die Sowjetunie 'n mate aan hefboom in die Finse binnelandse politiek gegee. Dit is deur president Urho Kekkonen op groot skaal uitgebuit teen sy teenstanders. Hy het vanaf 1956 'n effektiewe monopolie gehandhaaf op Sowjetse verhoudinge wat deurslaggewend was vir sy volgehoue gewildheid. In politieke opsig was daar 'n neiging om enige beleide en uitsprake wat as anti-Sowjet geïnterpreteer kon word, te vermy. Dié fenomeen is deur die Wes-Duitse pers "Finlandisasie" gedoop.^[76]

Finland het 'n markekonomie behou, maar verskeie nywerhede het ook by handelsvoorregte met die Sowjetunie baat gevind. Die ekonomiese groei was vinnig in die naoorlogse era en teen 1975 was Finland se BBP per capita die 15de hoogste ter wêreld. In die 1970's en 1980's het Finland een van die mees uitgebreide welsynstate in die wêreld geword. Finland het met die Europese Ekonomiese Gemeenskap (EEG, 'n voorganger van die Europese Unie) onderhandel oor 'n verdrag wat van 1977 af die meeste doeaneregte teenoor die EEG afgeskaf het. In 1981 het president Urho Kekkonen se swak gesondheid hom genoop om af te tree nadat hy 25 jaar lank die amp beklee het.

Misberekende makro-ekonomiese besluite, 'n bankkrisis, die ineenstorting van sy grootste handelsvennoot (die Sowjetunie) en 'n wêreldwye ekonomiese afswaai het in die vroeë 1990's tot 'n diep resessie in Finland gelei. Die depressie het in 1993 sy laagtepunt bereik en Finland het meer as tien jaar se bestendige ekonomiese groei beleef.^[77] Ná die ineenstorting van die Sowjetunie het Finland begin om sy integrasie in die Weste te versterk.^[78] Finland het in 1995 by die Europese Unie aangesluit en in 1999 by die Eurosone. Baie van die laat 1990's se ekonomiese groei is aangevuur deur die sukses van die selfoonvervaardiger Nokia.

21ste eeu

Die Finse bevolking het in die presidensiële verkiesing 2000 Tarja Halonen verkies, wat haar die eerste vroulike president van Finland gemaak het.^[79] In 2008 het finansiële krisisse Finland se uitvoere lamgelê, wat gelei het tot swakker ekonomiese groei dwarsdeur die dekade.^[80]^[81] In 2012 is Sauli Niinistö verkies as president van Finland.^[82]

Ná die Russiese inval in Oekraïne in 2022 het Finland se steun vir NAVO geweldig gestyg.^[83]^[84]^[85] Op 11 Mei 2022 het Finland ’n wedersydse veiligheidsooreenkoms met die Verenigde Koninkryk aangegaan.^[86] Op 12 Mei het Finland se president en eerste minister "sonder versuim" versoek op NAVO-lidmaatskap.^[87] Op 17 Mei het die Finse parlement vervolgens met 'n stemming van 188–8 besluit om Finland se toetreding tot NAVO te ondersteun.^[88]^[89] Op 18 Mei het die president en minister van buitelandse sake die aansoek op lidmaatskap ingedien.^[90] Op 31 Maart 2023 het die Turkse parlement eenparig Finland se aansoek vir NAVO-lidmaatskap formeel goedgekeur, die 30ste en laaste land wat vereis word.^[91]

Demografie

Romeinse geskiedskrywers het na die bewoners van die Noordoos-Europese oerwoude as fenni verwys. Die gebied was steeds yl bevolk – historici beraam die fenni-bevolking op sowat 100 000, en hierdie syfer het net geleidelik gestyg tot 400 000 in die 17de eeu en omstreeks een miljoen teen die begin van die Russiese heerskappy in die vroeë 19de eeu.^[92]

In die tweede helfte van die 20ste eeu het Finland daarenteen 'n vinnige bevolkingsgroei ervaar sodat die inwonerstal in 1950 die vier-miljoenkerf oorskry, en danksy die relatief hoë geboortesyfer het die Finse bevolking in 1991 reeds vyf miljoen beloop. In de vroeë 21ste eeu het die jaarlikse bevolkingsgroei na 0,3 persent afgeneem. Die totale bevolking het in 2019 5 521 158 beloop.^[1]

In vergelyking met ander Europese lande word Finland se bevolking deur 'n relatief mono-etniese struktuur gekenmerk – naas inheemse etniese groepe (91 persent Finssprekende en 5,4 persent Sweedssprekende Finne, naas sowat 17 000 Same of Samit) was die aandeel buitelanders in 2008 nog beperk tot minder as drie persent. Van die altesaam 143 256 buitelanders in laat 2008 was onder meer 26 909 Russiese, 22 604 Estlandse en 8 439 Sweedse burgers.^[93]

Ekonomie

Finland se "ekonomiese wonder"

Na die ekonomiese ontwikkeling van Finland in die 20ste eeu word dikwels as 'n "ekonomiese wonder" verwys.^[94] Alhoewel die industrialisering reeds in die 19de eeu begin het (katoenspinnerye, papiermeule en ysterverwerking was in hierdie periode die belangrikste nywerhede wat veral in Tampere, die "Finse Manchester", gekonsentreer was), het Finland tot in die 20ste eeu een van die armste lande in Europa met 'n oorwegend agrariese bevolking gebly. Nog omstreeks 1950 het drie derdes van die Finne in landelike gebiede gewoon, terwyl die nywerheidsektor slegs sowat 'n kwart van alle werkgeleenthede verteenwoordig het en die maandelikse inkomste van werkers laer as die gemiddeld in Europa was.

Dit was juis die reparasies, wat Finland ná die Tweede Wêreldoorlog aan die Sowjetunie moes betaal, wat die aanleiding vir die eerste Finse ekonomiese wonder gegee het. Die land was destyds genoodsaak om sy nywerhede op 'n grootskaalse manier uit te brei en te herstruktureer om aan Moskou se eise te kan voldoen. Binne 'n relatief kort tydperk het die land sy nywerheidsektor gediversifiseer en sy afhanklikheid van die enigste beduidende uitvoerproduk – hout – aansienlik verminder. Die Finse bruto geografiese produk (BGP) het in die periode tussen 1950 en 1974 met gemiddeld vyf persent gegroei. In die 1980's het die tempo van groei selfs versnel tot jaarliks ses persent.

Binne twee dekades het Finland danksy sy groot uitvoere na die destydse Sowjetunie en die Europese Ekonomiese Gemeenskap van 'n landbouekonomie tot een van die mees gevorderde nywerheidslande in Europa ontwikkel. Een van Finland se belangrikste maatskappye, Nokia, is eksemplaries van die omvattende herstrukturering wat in die Finse ekonomie geïmplementeer is. Nokia is genoem na 'n klein dorpie naby Tampere waar die maatskappy oorspronklik sy hoofkwartier gehad het. Aanvanklik was Nokia niks meer as 'n gewone klein sakeonderneming wat byna honderd jaar lank in die tradisionele hout- en papierbedryf gewortel was nie. Eers danksy die samesmelting met 'n rubberfabriek in 1965 het Nokia sy produkportfolio begin uitbrei. In die volgende jare het Nokia 'n aantal bekende ondernemings uit die elektroniese bedryf – waaronder vervaardigers van kabels en televisietoestelle soos Salora en Luxor en die IT-afdeling van die Sweedse maatskappy Ericsson – oorgeneem en steeds meer kennis op hierdie gebied versamel. Papier en rubberskoene is steeds deur Nokia vervaardig, tog het die maatskappy ook begin om televisietoestelle, selfone en skyfies te ontwikkel en uiteindelik tot een van die beduidendste internasionale ondernemings in die elektroniese en inligtingstegnologiebedryf gegroei. Tussen 1998 en 2011 was dit selfs die wêreldmarkleier in die selfoonbedryf.^[95]

Ander beduidende Finse maatskappye is die petrochemiese reus Neste Oy wat in 1948 gestig is en vandag as een van die leidende ontwikkelaars en vervaardigers van skoon brandstowwe bekend staan en 'n netwerk van moderne vulstasies in die Baltiese lande, Pole en Rusland opgebou het; Kone Oy, die derde grootste vervaardiger van hysbakke ter wêreld waarmee onder meer wolkekrabbers in Manhattan, Singapoer en Hongkong toegerus is; Valmet, een van die beduidendste papiervervaardigers ter wêreld wat in 1999 met Rauma tot die nuwe maatskappy Metso saamgesmelt het; en Vaisala, wat meetinstrumente vir weerkundige doeleindes asook die meting van radioaktiwiteit en osoonkonsentrasies vervaardig. Sedert die eerste ysbrekers in die 19de eeu in die hawestad Turku ontwikkel is, het ook skeepsbou tot een van die sleutelbedrywe van die Finse ekonomie gegroei. Meer as die helfte van alle ysbrekers wat wêreldwyd van stapel loop word in Finland ontwerp. Daarnaas word ook luukse plesierbote, spesiale skepe vir siviele en militêre doeleindes, jagte en diesel-enjins in Finland vervaardig.

Land- en bosbou

Die landbousektor was nog tot in die 1950's die belangrikste bron van inkomste vir die ekonomies aktiewe bevolking. As gevolg van landhervormings was die gemiddelde oppervlakte van plase relatief klein, tog het die verkoop van bosgebiede en werkgeleenthede in die bosbou 'n bykomende inkomste aan Finse boere verskaf.^[96] Die landbousektor speel nog steeds 'n beduidende rol in die Finse ekonomie en samelewing – saam met verwante nywerhede bied hierdie bedryf sowat 300 000 werksgeleenthede en het in 2006 2,6 persent tot Finland se bruto geografiese produk bygedra.^[97]^[98]

Die Finse landbousektor floreer in 'n klimatiese konteks wat met 'n kort groeiperiode, onreëlmatige reënval en suur moerasgrond allesbehalwe gunstige omstandighede vir intensiewe boerdery skep. Die landbouoppervlakte is dan ook beperk tot 2,2 miljoen hektaar of 6,5 persent van Finland se totale oppervlakte. Die Finse graangebiede in die suidelike en westelike kusstreke is die mees noordelike ter wêreld – hier word veral gars, hawer en koring verbou en daarnaas ook varke geteel. Die graanopbrengs per hektaar is laer as in Sentraal-Europa. Die kwik daal dikwels enkele dae ná die oestyd vir die eerste keer benede vriespunt.

Boere in Sentraal- en Oos-Finland spits hulle veral op beesteelt toe; suiwelprodukte verteenwoordig meer as 40 persent van die totale landbouproduksie. Lapland asook dele van Nordösterbotten en Kainuu is tradisionele rendierteeltgebiede. Finland se rendiertelers beskik altesaam oor meer as 200 000 diere.^[99]

In teenstelling met Swede en Noorweë is rendierteelt in Finland geen voorreg vir die inheemse Sami-minderheid nie, sodat hierdie beroep ook vir die meerderheidsbevolking toeganklik is.

Met die Finse toetreding tot die Europese Unie (EU) het die Finse landbousektor ingrypende veranderings ondergaan. Die nasionale mark vir landbouprodukte was voorheen danksy 'n proteksionistiese beleid beskerm teen invoere. Ná 1995 het die pryse vir produsente skielik met meer as 'n derde gedaal. Die Gemeenskaplike Landboubeleid van die EU maak nogtans voorsiening vir die bewaring van die landbousektor in alle Europese geweste en finansiële steun vir gebiede wat as gevolg van strukturele en natuurlike omstandighede benadeel is. Finse boere trek sodoende voordeel uit die EU se praktyk van subsidiëring, terwyl die plaaslike landbousektor 'n merkwaardige konsentrasieproses ondergaan: Die aantal boerderye, wat in die 1990's nog sowat 100 000 beloop het, het verminder tot byna 80 000 in 2000 en 65 802 in 2008. Die gemiddelde oppervlakte (15 hektaar in die 1990's) het toegeneem tot 28 hektaar in 2000 en 35 hektaar in 2008.^[100]

Houtverwerkingsaanlegte bied sowel werksgeleenthede asook 'n bron van inkomste vir boseienaars – 58 persent van die Finse bosgebiede is in privaat besit, en een uit elke vyf Finse gesinne beskik oor bosgrond. Jaarliks word sowat 60 miljoen kubieke meter hout gekap, tog maak die Finse houtbedryf op volhoubare wyse gebruik van inheemse houtbronne. Nogtans bly die kap van bome in Noord-Finse oerwoude omstrede.^[101]

Krisisjare

In die 1980's het Finland 'n enorme ekonomiese insinking beleef nadat die land sy uitvoermarkte in Oos-Europa verloor het en tegelykertyd ook die binnelandse vraag ineengestort het. Hoë rentekoerse en 'n geweldige publieke skuldlas het die krisis verskerp. Die werkloosheidsyfer het van drie tot meer as twintig persent gestyg en was saam met dié van Spanje die hoogste in Europa.

Die Finse ekonomie het eers ná drie krisisjare in 1992 geleidelik begin herstel, en teen die middel van die negentigerjare het selfs 'n groot opswaai ingetree wat dikwels as die tweede ekonomiese wonder in Finland beskryf word. Veral die devaluasie van die Finse markka het 'n gunstige invloed op die uitvoersektor uitgeoefen – tussen 1993 en 1995 het die uitvoere met jaarliks 13 persent gestyg en sodoende ook die nywerheidsproduksie gestimuleer. Die staatsektor is met effektiewe besuinigingsmaatreëls gestabiliseer, terwyl die Finse staat met die privatisering van staatsbeheerde ondernemings 'n inkomste van twintig miljard markka verdien het. Die beduidendste openbare ondernemings, wat vanaf 1994 geleidelik geprivatiseer is, was die Finse Telekom (TELE); die Finse spoorwegmaatskappy VR; Rautaruukki, die tweede grootste staalvervaardiger in Skandinawië; die chemiese reus Kemira; en die energieverskaffer Imatran Voima.

Die konsolidasieproses in die staatssektor was reeds in 1996 afgesluit, en die inflasiekoers was vanaf 1994 enkele jare lank net omstreeks een persent. Finland het aan alle voorwaardes vir die invoering van die Europese geldeenheid Euro voldoen. Sowel verbruikers asook ondernemings het voordeel uit die omskakeling na die Euro getrek – voedselpryse is aansienlik verlaag sodat die besteebare inkomste van Finne aan die toeneem was en die aanleiding tot verdere ekonomiese groei gegee het. Die winste van ondernemings het in hierdie periode sterk gestyg.

In 2015 was Finland opnuut besig om op 'n ekonomiese krisis af te stuur nadat sy ekonomie in die derde kwartaal die slegste gevaar het in die Eurosone en met 0,6 persent gekrimp het.^[102] Werkloosheid het toegeneem van 6,2 persent vroeg in 2008 tot 9,5 persent vroeg in 2016.

Die land se ekonomiese moeilikhede het voortgespruit uit 'n sterk dalende vraag na Finse goedere in Rusland, 'n verlaagde internasionale mededingendheid weens hoë arbeidskoste, en die agteruitgang van Nokia, Finland se vroeëre nywerheidsreus. Naas Nokia kon ook die Finse papierbedryf nie meer die uitdaging bemeester wat 'n nuwe generasie slimfone en e-boeklesers gebied het nie – die vervanging van gedrukte media deur internet-dienste, digitale koerantuitgawes en e-boeke.^[103] Daarnaas het die Finse staatsuitgawes, wat persentasiegewys onder die hoogstes in Europa gereken word, sorgwekkende vlakke bereik.

Politiek

Staatshoofde van Finland sedert Oktober 1918:

Väinö I van Finland (koning) (1918)
Pehr Evind Svinhufvud (regent 1918)
Carl Gustav Mannerheim (regent) (1918–1919)
Kaarlo Juho Stahlberg (president) (1919–1925)
Lauri Kristian Relander (1925–1931)
Pehr Evind Svinhufvud (1931–1937)
Kyösti Kallio (1937–1940)
Risto Heikki Ryti (1940–1944)
Carl Gustav Mannerheim (1944–1946)
Juho Kusti Paasikivi (1946–1956)
Urho Kaleva Kekkonen (1956–1982)
Mauno Henrik Koivisto (1982–1994)
Martti Oiva Kalevi Ahtisaari (1994–2000)
Tarja Kaarina Halonen (v) (2000–2012)
Sauli Väinämö Niinistö (sedert 2012)

Ander bekende (politieke) persoonlikhede

Carl Gustav Mannerheim (was behalwe regent en president ook maarskalk opperbevelhebber)
Väinö Tanner (sosiaal-demokratiese premier)
Antti Oskari Tokoi (sosiaal-demokratiese premier)
Kalevi Sorsa (sosiaal-demokratiese premier)
Matti Vanhanen (premier vir die sentrumparty)

Finse politieke partye

KESK (Sentrumparty; gematig regs)
SDP (Sosiaal-demokrate)
LKP (Liberale Volksparty; liberaal)
KD (Christen-demokrate)
SFP (Sweedse Volksparty; gematig regs, party vir die Sweedse minderheid)
KOK (Nasionale Koalisieparty; sentraal-regs)
VAS (Linkse Volksparty; links-sosialisties)
IKL ([1932–1944] Patriotiese Beweging; fascisties)
ML ([1906–1965] Agrariese Liga; gematig regs; vanaf 1965 = Sentrumparty)
SKDL ([1944–1991] Volksdemokratiese Party; links-sosialisties/kommunisties)

Boukuns

Romaanse boukuns

Die suidweste van Finland is eers vanaf die middel van die 12de eeu gekersten. Henrik, biskop van Uppsala in Swede, het in 1156 tydens 'n sendingreis die martelaardood gesterf en is in die voorganger van die huidige kerk te Nousiainen begrawe. Afgesien van 'n sendingsbisdom is die eerste bisdom van Finland eers in 1276 in Turku (Åbo) gestig.

Die wêreldlike en sakrale houtgeboue uit die Romaanse periode het nie bewaar gebly nie. Die steengeboue uit hierdie tydperk, waaronder 125 middeleeuse steenkerke, is merendeels van veldstene gebou en vanweë hul eenvoudige binneruimtes sonder versierings moeilik om te dateer. Die voorganger van Turku se huidige domkerk is in die eerste helfte van die 13de eeu as houtkerk opgerig.

Die sakrale boukuns van Åland, waaronder die veldsteensaal van Hammarland (laat 14de eeu) en die steensakristie in Finström uit die tweede helfte van die 13de eeu, wat deel uitmaak van 'n houtkerk, word eweneens by die Romaanse stylperiode gereken.^[104]

Sien ook

Verwysings

↑ ^1,0 ^1,1 "Finland's preliminary population figure 5,521,158 at the end of June". Tilastokeskus.fi (in Engels). Statistiek Finland. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 November 2019. Besoek op 10 Desember 2019.
↑ "Arabic became the third largest foreign-language group". Tilastokeskus.fi (in Engels). Statistics Finland. 29 Maart 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 November 2019. Besoek op 10 Desember 2019.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 (en) "Finland". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2019. Besoek op 10 Desember 2019.
↑ "2018 Human Development Report" (PDF) (in Engels). United Nations Development Programme. 2018. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 9 Mei 2020. Besoek op 10 Desember 2019.
↑ "Gini Index" (in Engels). Wêreldbank. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 10 Desember 2019.
↑ (en) Stonehouse, Dr. Bernhard (red.): Philips' Illustrated Atlas of the World. Londen: Guild Publishing 1985, bl. 39
↑ (de) Ulrich Quack: Finnland. Keulen: Dumont 1997, bl. 19
↑ Li, Leslie (16 April 1989). "A Land of a Thousand Lakes". The New York Times (in Engels). Besoek op 29 Desember 2021.
↑ Statistieke van Finland
↑ (fi) Suomen Järvet – Finse Departement van Omgewingsake Geargiveer 30 September 2007 op Wayback Machine
↑ (en) M. Raatikainen en E. Kuusisto: The Number and Surface Area of the Lakes in Finland. In: Terra, volume 102, nommer 2, bl. 97–110
↑ Haggrén et al. 2015, bl. 109.
↑ (en) eläinpääase; karhunpäänuija. Besoek op 30 November 2017. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
↑ (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. p. 21. ISBN 978-952-495-363-4.
↑ (en) Herkules.oulu.fi. People, material, culture and environment in the north. Proceedings of the 22nd Nordic Archaeological Conference, University of Oulu, 18–23 Augustus 2004 Edited by Vesa-Pekka Herva Gummerus Kirjapaino
↑ (en) Dr. Pirjo Uino of the National Board of Antiquities, ThisisFinland—"Prehistory: The ice recedes—man arrives". Besoek op 24 Junie 2008.
↑ (en) History of Finland and the Finnish People from stone age to WWII. Besoek op 24 Junie 2008.
↑ (en) Professor Frank Horn of the Northern Institute for Environmental and the Minority Law University of Lappland writing for Virtual Finland on National Minorities of Finland. Besoek op 24 Junie 2008.
↑ ^19,0 ^19,1 (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. pp. 199, 210–211.
↑ (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. pp. 171–178.
↑ (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. pp. 189–190.
↑ (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. pp. 332, 364–365.
↑ (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. p. 269.
↑ (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. pp. 211–212.
↑ (fi) Rossi, Venla: 7 väärinkäsitystä suomen kielestä. Helsingin Sanomat. 11 September 2022.
↑ (en) de Smit, Merlijn. "De Vanitate Etymologiae. On the origins of Suomi, Häme, Sápmi". Academia.edu. Academia, Inc. Besoek op 6 September 2020.
↑ (fi) Salo, Unto (2004). Suomen museo 2003: "The Origins of Finland and Häme". Helsinki: Suomen muinaismuistoyhdistys. p. 55. ISBN 978-951-9057-55-2.
↑ (fi) Kurt Villads Jensen (2019). Ristiretket. Turun Historiallinen Yhdistys. pp. 126–127.
↑ (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. p. 380.
↑ (fi) Tarkiainen, Kari (2010). Ruotsin itämaa. Helsinki: Svenska litteratursällskapet i Finland. p. 88.
↑ (fi) Compiled by Martti Linna (1989). Suomen varhaiskeskiajan lähteitä. Historian aitta. p. 69.
↑ (fi) Tarkiainen, Kari (2010). Ruotsin itämaa. Helsinki: Svenska litteratursällskapet i Finland. pp. 104–147. ISBN 978-951-583-212-2.
↑ (fi) Tarkiainen, Kari (2010). Ruotsin itämaa. Porvoo: Svenska litteratursällskapet i Finland. pp. 167–170. ISBN 978-951-583-212-2.
↑ (en) "History of Finland. Finland chronology". Europe-cities.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 April 2011. Besoek op 26 Augustus 2010.
↑ (en) Books from Finland. Publishers' Association of Finland. 1992. p. 180.
↑ (en) "Ruttopuisto – Plague Park". Tabblo.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 April 2008. Besoek op 3 November 2008.
↑ (en) "Archives of the Royal Academy of Turku and the Imperial Alexander University". Memory of the World Programme. Unesco Nasionale Kommittee. Besoek op 1 Julie 2022.
↑ (en) Jussi Välimaa (2019). "The Founding of the Royal Academy of Turku in 1640". A History of Finnish Higher Education from the Middle Ages to the 21st Century. Springer. pp. 77–78. ISBN 978-3-030-20807-3.
↑ (fi) Joose Olavi Hannula (1939). Hakkapeliittoja ja karoliineja – Kuvia Suomen sotahistoriasta. Helsinki: Otava.
↑ (fi) Kankaanpää, Matti J. (2016). Suomalainen ratsuväki Ruotsin ajalla. Porvoo: T:mi Toiset aijat. p. 790. ISBN 978-952-99106-9-4.
↑ ^41,0 ^41,1 (en) "Finland and the Swedish Empire". Federal Research Division, Biblioteek van die VSA-kongres.
↑ ^42,0 ^42,1 ^42,2 ^42,3 (en) "Tracing Finland's eastern border". thisisFINLAND. 22 Maart 2011.
↑ (en) Nordstrom, Byron J. (2000). Scandinavia Since 1500. Minneapolis, US: University of Minnesota Press. p. 142. ISBN 978-0-8166-2098-2.
↑ (sv) Lindberg, Johan (26 Mei 2016). "Finlands historia: 1700-talet". Uppslagsverket Finland. Besoek op 30 November 2017.
↑ ^45,0 ^45,1 ^45,2 (en) Nordstrom, Byron J. (2000). Scandinavia Since 1500. Minneapolis, US: University of Minnesota Press. p. 143. ISBN 978-0-8166-2098-2.
↑ (en) Lefaivre, Liane; Tzonis, Alexander (2020). Architecture of Regionalism in the Age of Globalization: Peaks and Valleys in the Flat World. New York: Routledge. p. 144. ISBN 978-1-00-022106-0.
↑ (fi) Junnila, Olavi (1986). "Autonomian rakentaminen ja kansallisen nousun aika". Suomen historia 5. Helsinki: Weilin + Göös. p. 151. ISBN 951-35-2494-9.
↑ (fi) "Pankinjohtaja Sinikka Salon puhe Snellman ja Suomen markka -näyttelyn avajaisissa Suomen Pankin rahamuseossa". Bank van Finland. 10 Januarie 2006. Besoek op 7 Desember 2020.
↑ (en) Gershwin, M. Eric; German, J. Bruce; Keen, Carl L. (2000). Nutrition and immunology: principles and practice. Humana Press. ISBN 0-89603-719-3.
↑ ^50,0 ^50,1 ^50,2 (en) "Growth and Equity in Finland" (PDF). Wêreldbank.
↑ (fi) Mickelsson, Rauli (2007). Suomen puolueet—Historia, muutos ja nykypäivä. Vastapaino.
↑ (en) Alenius, Kari. "Russification in Estonia and Finland Before 1917", Faravid, 2004, Vol. 28, bl. 181–194.
↑ (en) The Finnish Civil War, Federal Research Division of the Library of Congress. Countrystudies.us. Besoek op 18 Mei 2016.
↑ (fi) "Uudenvuodenaatto Pietarin Smolnassa – Itsenäisyyden tunnustus 31. Desember 1917". Ulkoministieriö. Besoek op 14 September 2020.
↑ (en) Tuomas Tepora & Aapo Roselius (2014). "The War of Liberation, the Civil Guards, and the Veterans' Union: Public Memory in the Interwar Period". The Finnish Civil War 1918. History of Warfare (vol. 101). ISBN 978-90-04-24366-8.
↑ (en) "«Reds» vs. «Whites»: The Finnish Civil War (January- May 1918)". Europe Centenary. Besoek op 26 April 2022.
↑ (en) "A Country Study: Finland—The Finnish Civil War". Federal Research Division, Biblioteek van die VSA-kongres. Besoek op 11 Desember 2008.
↑ (fi) SDP:n puheenjohtaja halusi punadiktaattoriksi, mutta kuoli Stalinin vankileirillä.
↑ (fi) Pääkirjoitus: Kansalaissota on arka muistettava.
↑ (fi) Punaisten ja valkoisten perintöä vaalitaan yhä – Suomalaiset lähettivät yli 400 muistoa vuoden 1918 sisällissodasta.
↑ (fi) Manninen, Ohto (1980). Suur-Suomen ääriviivat: Kysymys tulevaisuudesta ja turvallisuudesta Suomen Saksan-politiikassa 1941. Helsinki: Kirjayhtymä. ISBN 951-26-1735-8.
↑ (fi) Nygård, Toivo (1978). Suur-Suomi vai lähiheimolaisten auttaminen: Aatteellinen heimotyö itsenäisessä Suomessa. Helsinki: Otava. ISBN 951-1-04963-1.
↑ (en) Mononen, Juha (2 Februarie 2009). "War or Peace for Finland? Neoclassical Realist Case Study of Finnish Foreign Policy in the Context of the Anti-Bolshevik Intervention in Russia 1918–1920". Universiteit van Tampere. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Junie 2015. Besoek op 25 Augustus 2020.
↑ (en) "Real bridge-builder became Finland's first female government minister – thisisFINLAND". thisisFINLAND. 29 September 2017. Besoek op 7 Desember 2020.
↑ (en) Finland 1917–2007 (20 Februarie 2007). "From slash-and-burn fields to post-industrial society—90 years of change in industrial structure". Stat.fi. Besoek op 26 Augustus 2010.
↑ (fi) Manninen (2008), bl. 37, 42, 43, 46, 49
↑ (en) Tanner, Väinö (1956). The Winter War: Finland Against Russia, 1939–1940, Volume 312. Palo Alto: Stanford University Press. p. 114.
↑ (fi) Trotter (2002), bl. 234–235
↑ (en) Michael Jones (2013). "Leningrad: State of Siege". Basic Books. bl. 38. ISBN 0-7867-2177-4
↑ (en) Saarelainen, Tapio (31 Oktober 2016). The White Sniper. Casemate. ISBN 978-1-61200-429-7. Besoek op 12 Maart 2019 – via Google Books.
↑ (en) Systems, Edith Cowan University School of Management Information; Australia, Teamlink (12 Maart 2019). "Journal of Information Warfare". Teamlink Australia Pty Limited. Besoek op 12 Maart 2019 – via Google Books.
↑ (fi) Mäkelä, Jukka L. (1969). Marokon Kauhu. Porvoo: W. Söderström. OCLC 3935082.
↑ (en) Cleverley, J. Michael (2008). Born a Soldier: The Times and Life of Larry Thorne. Booksurge. ISBN 978-1-4392-1437-4. OCLC 299168934.
↑ (en) Hidden help from across the Atlantic Geargiveer 29 Januarie 2007 op Wayback Machine, Helsingin Sanomat
↑ ^75,0 ^75,1 ^75,2 (en) Finland 1917–2007 (5 Desember 2007). "Population development in independent Finland—greying Baby Boomers". Stat.fi. Besoek op 26 Augustus 2010.
↑ (en) Ford, Hal (Augustus 1972), ESAU -LVI – FINLANDIZATION IN ACTION: HELSINKI'S EXPERIENCE WITH MOSCOW, DIRECTORATE OF INTELLIGENCE, https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/esau-55.pdf, besoek op 16 Augustus 2020
↑ (en) Uusitalo, Hannu (Oktober 1996). "Economic Crisis and Social Policy in Finland in the 1990s" (PDF). Working Paper Series. SPRC Discussion Paper No. 70. ISSN 1037-2741. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 9 Augustus 2017. Besoek op 21 Januarie 2019.
↑ (fi) formin.finland.fi Geargiveer 5 Januarie 2016 op Wayback Machine; Suurlähettiläs Jaakko Blomberg: Kylmän sodan päättyminen, Suomi ja Viro – Ulkoasiainministeriö: Ajankohtaista. Besoek op 18 Mei 2016.
↑ (en) "TARJA HALONEN – President of Finland (2000–2012)". Raad van Vrouewêreldleiers. Besoek op 29 April 2022.
↑ (en) Holmström, Bengt; Korkman, Sixten; Pohjola, Matti (21 Februarie 2014). "The nature of Finland's economic crisis and the prerequisites for growth". VNK.fi. Besoek op 29 April 2022.
↑ (en) Virén, Matti; Vanhala, Juuso (30 Junie 2015). "Shortage of new firms jams labour market recovery". Bank of Finland Bulletin. Besoek op 29 April 2022.
↑ (en) "Poll suggests record-level support for Finnish President". Yle News. 7 September 2019. Besoek op 29 April 2022.
↑ (en) "Ukraine War: Finland to decide on Nato membership in weeks says PM Marin". BBC. 13 April 2022. Besoek op 2 April 2023.
↑ (en) Gramer, Robbie (22 April 2022). "'Thanks, Putin': Finnish and Swedish Lawmakers Aim for NATO Membership". Foreign Policy. Besoek op 2 April 2023.
↑ (en) Askew, Joshua (29 April 2022). "NATO chief says Finland and Sweden could join 'quickly' as both warm to membership". Euronews. Besoek op 2 April 2023.
↑ (en) "UK agrees mutual security deals with Finland and Sweden". BBC. 11 Mei 2022. Besoek op 2 April 2023.
↑ (en) "Finland's leaders call for NATO membership 'without delay'". AP NEWS. 12 Mei 2022. Besoek op 12 Mei 2022.
↑ (fi) "Eduskunta äänesti Suomen Natoon hakemisen puolesta selvin äänin 188–8". Yle. 17 Mei 2022. Besoek op 18 Mei 2022.
↑ (en) "Finland's Parliament approves Nato application in historic vote". Yle News. 17 Mei 2022. Besoek op 18 Mei 2022.
↑ (fi) "Valtioneuvosto ja presidentti viimeistelivät Nato-ratkaisun – ulkoministeri Haavisto allekirjoitti hakemuksen". Yle. 17 Mei 2022. Besoek op 18 Mei 2022.
↑ (en) Turkey approved Finland’s NATO application: The long and winding process to becoming a member, explained, FirstPost, 31 Maart 2023.
↑ (de) Quack (1997), bl. 19
↑ (en) Statistics Finland – Foreigners in Finland
↑ (de) Quack (1997), bl. 41
↑ (en) BBC News, 27 April 2012: Samsung overtakes Nokia in mobile phone shipments. Besoek op 19 November 2014
↑ (de) Hier ist Finnland. Helsinki: Otava 1999, bl. 90
↑ (de) Der Fischer Weltalmanach 2009. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag 2008, bl. 174
↑ (en) Finse Departement van Landbou Geargiveer 30 Julie 2012 op Wayback Machine
↑ (fi) Navorsingsinstituut vir wildteelt en vissery Geargiveer 29 Junie 2007 op Wayback Machine
↑ (en) Statistics Finland
↑ (fi) Greenpeace Finland
↑ (en) www.telegraph.co.uk: Finland emerges as the 'new sick man of Europe' as euro's worst performing economy, 13 November 2015. Besoek op 22 November 2015
↑ (en) BBC News, 29 Februarie 2016: Finland: The sick man of Europe? Besoek op 1 Maart 2016
↑ (en) Rolf Toman: Romanik. Architektur • Skulptur • Malerei. h.f. ullman/Tandem 2007, bl. 253

Bronnelys

Algemeen

(en) "Finland". Encyclopædia Britannica. Besoek op 10 Desember 2019.
(en) "Finland". Central Intelligence Agency. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 September 2015. Besoek op 10 Desember 2019.

Eksterne skakels

(en) Toerisme-inligting oor Finland op Wikivoyage
(nl) Finse Bureau vir Toerisme
(nl) Finlandsite Geargiveer 14 Februarie 2005 op Wayback Machine

[population_stat-1] 1,0 ^1,1 "Finland's preliminary population figure 5,521,158 at the end of June". Tilastokeskus.fi (in Engels). Statistiek Finland. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 November 2019. Besoek op 10 Desember 2019.

[2] "Arabic became the third largest foreign-language group". Tilastokeskus.fi (in Engels). Statistics Finland. 29 Maart 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 November 2019. Besoek op 10 Desember 2019.

[imf2-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 (en) "Finland". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2019. Besoek op 10 Desember 2019.

[4] "2018 Human Development Report" (PDF) (in Engels). United Nations Development Programme. 2018. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 9 Mei 2020. Besoek op 10 Desember 2019.

[5] "Gini Index" (in Engels). Wêreldbank. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 10 Desember 2019.

[6] (en) Stonehouse, Dr. Bernhard (red.): Philips' Illustrated Atlas of the World. Londen: Guild Publishing 1985, bl. 39

[7] (de) Ulrich Quack: Finnland. Keulen: Dumont 1997, bl. 19

[8] Li, Leslie (16 April 1989). "A Land of a Thousand Lakes". The New York Times (in Engels). Besoek op 29 Desember 2021.

[9] Statistieke van Finland

[10] (fi) Suomen Järvet – Finse Departement van Omgewingsake Geargiveer 30 September 2007 op Wayback Machine

[11] (en) M. Raatikainen en E. Kuusisto: The Number and Surface Area of the Lakes in Finland. In: Terra, volume 102, nommer 2, bl. 97–110

[12] Haggrén et al. 2015, bl. 109.

[13] (en) eläinpääase; karhunpäänuija. Besoek op 30 November 2017. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)

[14] (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. p. 21. ISBN 978-952-495-363-4.

[:1-15] (en) Herkules.oulu.fi. People, material, culture and environment in the north. Proceedings of the 22nd Nordic Archaeological Conference, University of Oulu, 18–23 Augustus 2004 Edited by Vesa-Pekka Herva Gummerus Kirjapaino

[VF-Pre-16] (en) Dr. Pirjo Uino of the National Board of Antiquities, ThisisFinland—"Prehistory: The ice recedes—man arrives". Besoek op 24 Junie 2008.

[Hist-Fin-Geo-17] (en) History of Finland and the Finnish People from stone age to WWII. Besoek op 24 Junie 2008.

[Virt-Mino-18] (en) Professor Frank Horn of the Northern Institute for Environmental and the Minority Law University of Lappland writing for Virtual Finland on National Minorities of Finland. Besoek op 24 Junie 2008.

[:2-19] 19,0 ^19,1 (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. pp. 199, 210–211.

[20] (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. pp. 171–178.

[21] (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. pp. 189–190.

[22] (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. pp. 332, 364–365.

[23] (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. p. 269.

[24] (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. pp. 211–212.

[25] (fi) Rossi, Venla: 7 väärinkäsitystä suomen kielestä. Helsingin Sanomat. 11 September 2022.

[deSmit-26] (en) de Smit, Merlijn. "De Vanitate Etymologiae. On the origins of Suomi, Häme, Sápmi". Academia.edu. Academia, Inc. Besoek op 6 September 2020.

[:0-27] (fi) Salo, Unto (2004). Suomen museo 2003: "The Origins of Finland and Häme". Helsinki: Suomen muinaismuistoyhdistys. p. 55. ISBN 978-951-9057-55-2.

[:3-28] (fi) Kurt Villads Jensen (2019). Ristiretket. Turun Historiallinen Yhdistys. pp. 126–127.

[29] (fi) Haggren, Georg; Halinen, Petri; Lavento, Mika; Raninen, Sami; Wessman, Anna (2015). Muinaisuutemme jäljet. Helsinki: Gaudeamus. p. 380.

[30] (fi) Tarkiainen, Kari (2010). Ruotsin itämaa. Helsinki: Svenska litteratursällskapet i Finland. p. 88.

[31] (fi) Compiled by Martti Linna (1989). Suomen varhaiskeskiajan lähteitä. Historian aitta. p. 69.

[32] (fi) Tarkiainen, Kari (2010). Ruotsin itämaa. Helsinki: Svenska litteratursällskapet i Finland. pp. 104–147. ISBN 978-951-583-212-2.

[33] (fi) Tarkiainen, Kari (2010). Ruotsin itämaa. Porvoo: Svenska litteratursällskapet i Finland. pp. 167–170. ISBN 978-951-583-212-2.

[34] (en) "History of Finland. Finland chronology". Europe-cities.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 April 2011. Besoek op 26 Augustus 2010.

[35] (en) Books from Finland. Publishers' Association of Finland. 1992. p. 180.

[36] (en) "Ruttopuisto – Plague Park". Tabblo.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 April 2008. Besoek op 3 November 2008.

[37] (en) "Archives of the Royal Academy of Turku and the Imperial Alexander University". Memory of the World Programme. Unesco Nasionale Kommittee. Besoek op 1 Julie 2022.

[38] (en) Jussi Välimaa (2019). "The Founding of the Royal Academy of Turku in 1640". A History of Finnish Higher Education from the Middle Ages to the 21st Century. Springer. pp. 77–78. ISBN 978-3-030-20807-3.

[39] (fi) Joose Olavi Hannula (1939). Hakkapeliittoja ja karoliineja – Kuvia Suomen sotahistoriasta. Helsinki: Otava.

[40] (fi) Kankaanpää, Matti J. (2016). Suomalainen ratsuväki Ruotsin ajalla. Porvoo: T:mi Toiset aijat. p. 790. ISBN 978-952-99106-9-4.

[empire-41] 41,0 ^41,1 (en) "Finland and the Swedish Empire". Federal Research Division, Biblioteek van die VSA-kongres.

[tif-42] 42,0 ^42,1 ^42,2 ^42,3 (en) "Tracing Finland's eastern border". thisisFINLAND. 22 Maart 2011.

[Nordstrom,_Scandinavia-43] (en) Nordstrom, Byron J. (2000). Scandinavia Since 1500. Minneapolis, US: University of Minnesota Press. p. 142. ISBN 978-0-8166-2098-2.

[UppslagsFi-44] (sv) Lindberg, Johan (26 Mei 2016). "Finlands historia: 1700-talet". Uppslagsverket Finland. Besoek op 30 November 2017.

[a1-45] 45,0 ^45,1 ^45,2 (en) Nordstrom, Byron J. (2000). Scandinavia Since 1500. Minneapolis, US: University of Minnesota Press. p. 143. ISBN 978-0-8166-2098-2.

[46] (en) Lefaivre, Liane; Tzonis, Alexander (2020). Architecture of Regionalism in the Age of Globalization: Peaks and Valleys in the Flat World. New York: Routledge. p. 144. ISBN 978-1-00-022106-0.

[47] (fi) Junnila, Olavi (1986). "Autonomian rakentaminen ja kansallisen nousun aika". Suomen historia 5. Helsinki: Weilin + Göös. p. 151. ISBN 951-35-2494-9.

[48] (fi) "Pankinjohtaja Sinikka Salon puhe Snellman ja Suomen markka -näyttelyn avajaisissa Suomen Pankin rahamuseossa". Bank van Finland. 10 Januarie 2006. Besoek op 7 Desember 2020.

[49] (en) Gershwin, M. Eric; German, J. Bruce; Keen, Carl L. (2000). Nutrition and immunology: principles and practice. Humana Press. ISBN 0-89603-719-3.

[equity-50] 50,0 ^50,1 ^50,2 (en) "Growth and Equity in Finland" (PDF). Wêreldbank.

[51] (fi) Mickelsson, Rauli (2007). Suomen puolueet—Historia, muutos ja nykypäivä. Vastapaino.

[52] (en) Alenius, Kari. "Russification in Estonia and Finland Before 1917", Faravid, 2004, Vol. 28, bl. 181–194.

[53] (en) The Finnish Civil War, Federal Research Division of the Library of Congress. Countrystudies.us. Besoek op 18 Mei 2016.

[54] (fi) "Uudenvuodenaatto Pietarin Smolnassa – Itsenäisyyden tunnustus 31. Desember 1917". Ulkoministieriö. Besoek op 14 September 2020.

[55] (en) Tuomas Tepora & Aapo Roselius (2014). "The War of Liberation, the Civil Guards, and the Veterans' Union: Public Memory in the Interwar Period". The Finnish Civil War 1918. History of Warfare (vol. 101). ISBN 978-90-04-24366-8.

[56] (en) "«Reds» vs. «Whites»: The Finnish Civil War (January- May 1918)". Europe Centenary. Besoek op 26 April 2022.

[57] (en) "A Country Study: Finland—The Finnish Civil War". Federal Research Division, Biblioteek van die VSA-kongres. Besoek op 11 Desember 2008.

[58] (fi) SDP:n puheenjohtaja halusi punadiktaattoriksi, mutta kuoli Stalinin vankileirillä.

[59] (fi) Pääkirjoitus: Kansalaissota on arka muistettava.

[60] (fi) Punaisten ja valkoisten perintöä vaalitaan yhä – Suomalaiset lähettivät yli 400 muistoa vuoden 1918 sisällissodasta.

[61] (fi) Manninen, Ohto (1980). Suur-Suomen ääriviivat: Kysymys tulevaisuudesta ja turvallisuudesta Suomen Saksan-politiikassa 1941. Helsinki: Kirjayhtymä. ISBN 951-26-1735-8.

[62] (fi) Nygård, Toivo (1978). Suur-Suomi vai lähiheimolaisten auttaminen: Aatteellinen heimotyö itsenäisessä Suomessa. Helsinki: Otava. ISBN 951-1-04963-1.

[63] (en) Mononen, Juha (2 Februarie 2009). "War or Peace for Finland? Neoclassical Realist Case Study of Finnish Foreign Policy in the Context of the Anti-Bolshevik Intervention in Russia 1918–1920". Universiteit van Tampere. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Junie 2015. Besoek op 25 Augustus 2020.

[64] (en) "Real bridge-builder became Finland's first female government minister – thisisFINLAND". thisisFINLAND. 29 September 2017. Besoek op 7 Desember 2020.

[65] (en) Finland 1917–2007 (20 Februarie 2007). "From slash-and-burn fields to post-industrial society—90 years of change in industrial structure". Stat.fi. Besoek op 26 Augustus 2010.

[66] (fi) Manninen (2008), bl. 37, 42, 43, 46, 49

[Tannerv-67] (en) Tanner, Väinö (1956). The Winter War: Finland Against Russia, 1939–1940, Volume 312. Palo Alto: Stanford University Press. p. 114.

[68] (fi) Trotter (2002), bl. 234–235

[69] (en) Michael Jones (2013). "Leningrad: State of Siege". Basic Books. bl. 38. ISBN 0-7867-2177-4

[70] (en) Saarelainen, Tapio (31 Oktober 2016). The White Sniper. Casemate. ISBN 978-1-61200-429-7. Besoek op 12 Maart 2019 – via Google Books.

[71] (en) Systems, Edith Cowan University School of Management Information; Australia, Teamlink (12 Maart 2019). "Journal of Information Warfare". Teamlink Australia Pty Limited. Besoek op 12 Maart 2019 – via Google Books.

[72] (fi) Mäkelä, Jukka L. (1969). Marokon Kauhu. Porvoo: W. Söderström. OCLC 3935082.

[73] (en) Cleverley, J. Michael (2008). Born a Soldier: The Times and Life of Larry Thorne. Booksurge. ISBN 978-1-4392-1437-4. OCLC 299168934.

[74] (en) Hidden help from across the Atlantic Geargiveer 29 Januarie 2007 op Wayback Machine, Helsingin Sanomat

[populationdevelopment-75] 75,0 ^75,1 ^75,2 (en) Finland 1917–2007 (5 Desember 2007). "Population development in independent Finland—greying Baby Boomers". Stat.fi. Besoek op 26 Augustus 2010.

[76] (en) Ford, Hal (Augustus 1972), ESAU -LVI – FINLANDIZATION IN ACTION: HELSINKI'S EXPERIENCE WITH MOSCOW, DIRECTORATE OF INTELLIGENCE, https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/esau-55.pdf, besoek op 16 Augustus 2020

[77] (en) Uusitalo, Hannu (Oktober 1996). "Economic Crisis and Social Policy in Finland in the 1990s" (PDF). Working Paper Series. SPRC Discussion Paper No. 70. ISSN 1037-2741. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 9 Augustus 2017. Besoek op 21 Januarie 2019.

[78] (fi) formin.finland.fi Geargiveer 5 Januarie 2016 op Wayback Machine; Suurlähettiläs Jaakko Blomberg: Kylmän sodan päättyminen, Suomi ja Viro – Ulkoasiainministeriö: Ajankohtaista. Besoek op 18 Mei 2016.

[79] (en) "TARJA HALONEN – President of Finland (2000–2012)". Raad van Vrouewêreldleiers. Besoek op 29 April 2022.

[80] (en) Holmström, Bengt; Korkman, Sixten; Pohjola, Matti (21 Februarie 2014). "The nature of Finland's economic crisis and the prerequisites for growth". VNK.fi. Besoek op 29 April 2022.

[81] (en) Virén, Matti; Vanhala, Juuso (30 Junie 2015). "Shortage of new firms jams labour market recovery". Bank of Finland Bulletin. Besoek op 29 April 2022.

[82] (en) "Poll suggests record-level support for Finnish President". Yle News. 7 September 2019. Besoek op 29 April 2022.

[83] (en) "Ukraine War: Finland to decide on Nato membership in weeks says PM Marin". BBC. 13 April 2022. Besoek op 2 April 2023.

[84] (en) Gramer, Robbie (22 April 2022). "'Thanks, Putin': Finnish and Swedish Lawmakers Aim for NATO Membership". Foreign Policy. Besoek op 2 April 2023.

[85] (en) Askew, Joshua (29 April 2022). "NATO chief says Finland and Sweden could join 'quickly' as both warm to membership". Euronews. Besoek op 2 April 2023.

[86] (en) "UK agrees mutual security deals with Finland and Sweden". BBC. 11 Mei 2022. Besoek op 2 April 2023.

[87] (en) "Finland's leaders call for NATO membership 'without delay'". AP NEWS. 12 Mei 2022. Besoek op 12 Mei 2022.

[88] (fi) "Eduskunta äänesti Suomen Natoon hakemisen puolesta selvin äänin 188–8". Yle. 17 Mei 2022. Besoek op 18 Mei 2022.

[89] (en) "Finland's Parliament approves Nato application in historic vote". Yle News. 17 Mei 2022. Besoek op 18 Mei 2022.

[90] (fi) "Valtioneuvosto ja presidentti viimeistelivät Nato-ratkaisun – ulkoministeri Haavisto allekirjoitti hakemuksen". Yle. 17 Mei 2022. Besoek op 18 Mei 2022.

[91] (en) Turkey approved Finland’s NATO application: The long and winding process to becoming a member, explained, FirstPost, 31 Maart 2023.

[92] (de) Quack (1997), bl. 19

[93] (en) Statistics Finland – Foreigners in Finland

[94] (de) Quack (1997), bl. 41

[95] (en) BBC News, 27 April 2012: Samsung overtakes Nokia in mobile phone shipments. Besoek op 19 November 2014

[96] (de) Hier ist Finnland. Helsinki: Otava 1999, bl. 90

[97] (de) Der Fischer Weltalmanach 2009. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag 2008, bl. 174

[98] (en) Finse Departement van Landbou Geargiveer 30 Julie 2012 op Wayback Machine

[99] (fi) Navorsingsinstituut vir wildteelt en vissery Geargiveer 29 Junie 2007 op Wayback Machine

[100] (en) Statistics Finland

[101] (fi) Greenpeace Finland

[102] (en) www.telegraph.co.uk: Finland emerges as the 'new sick man of Europe' as euro's worst performing economy, 13 November 2015. Besoek op 22 November 2015

[103] (en) BBC News, 29 Februarie 2016: Finland: The sick man of Europe? Besoek op 1 Maart 2016

[104] (en) Rolf Toman: Romanik. Architektur • Skulptur • Malerei. h.f. ullman/Tandem 2007, bl. 253

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

@@ Lyn 108: / Lyn 108: @@
 == Geskiedenis ==
+== Geskiedenis ==
-[[Lêer:Finnish areas ceded in 1944.png|duimnael|links|Gebiede wat deur Finland aan die Sowjetunie afgestaan is ná die Tweede Wêreldoorlog. Die Porkkala-landhuur is in 1956 aan Finland teruggegee]]
+=== Voorgeskiedenis ===
-[[Lêer:Grand duchy of finland 1662.jpg|duimnael|Kaart van Finland in 1662]]
+[[Lêer:Kivikautinen karhunpäänuija.jpg|duimnael|links|'n Beerkophammer uit die [[Steentydperk]], gevind in [[Paltamo]], [[Kainuu]].<ref>Haggrén et al. 2015, bl. 109.</ref><ref>{{en}} {{cite book | url = https://www.finna.fi/Record/musketti.M012:KM13275:1#image| title = eläinpääase; karhunpäänuija| work = finna.fi| accessdate = 30 November 2017}}</ref>]]
-[[Lêer:Finland1932physical.jpg|duimnael|Finland tussen 1920 en 1940]]
+[[Lêer:Rautakautinen miehen asu Mikkelin Tuukkalan löytöjen mukaan. Vuoden 1889 tulkinta.jpg|duimnael|'n Antieke Finse man se klere volgens die vondse by die Tuukkala-begraafplaas in [[Mikkeli]], interpretasie van of 1889. Die begraafplaas dateer van die laat 13de eeu tot die vroeë 15de eeu.]]
-Die vroegste bewyse van bewoning van die huidige Finland dateer uit ongeveer 100&nbsp;000 jaar gelede. Die [[Rome]]inse geskiedskrywer [[Tacitus]] maak melding van die ''Fenni'', 'n volk in die noorde van Finland waarmee hy waarskynlik die [[Sami]] (Lappe) bedoel.
+Indien die [[Argeologie]]se vondse by [[Susiluola]] die oorblyfsels van [[Neanderdaller]]s is, het die eerste mense Finland sowat 120&nbsp;000–130&nbsp;000 jaar gelede bewoon.<ref>{{fi}} {{cite book|title=Muinaisuutemme jäljet|first1=Georg|last1=Haggren|first2=Petri|last2=Halinen|first3=Mika|last3=Lavento|first4=Sami|last4=Raninen|first5=Anna|last5=Wessman|publisher=Gaudeamus |year=2015 |isbn=978-952-495-363-4 |location=Helsinki |page=21}}</ref> Die gebied van die huidige Finland is ten laaste teen 8&nbsp;500 v.C. tydens die [[Steentydperk]] aan die einde van die [[Laaste glasiale tyd]] bevolk. Die [[Artefakte]] van die eerste nedersetters toon eienskappe wat ook by dié in [[Estland]], Rusland en [[Noorweë]] gevind is.<ref name=":1">{{en}} [http://herkules.oulu.fi/isbn9514281411/isbn9514281411.pdf Herkules.oulu.fi]. ''People'', material, culture and environment in the north. Proceedings of the 22nd Nordic Archaeological Conference, University of Oulu, 18–23 Augustus 2004 Edited by Vesa-Pekka Herva Gummerus Kirjapaino</ref> Die vroegste mense was [[jagter-versamelaar]]s wat steenvoorwerpe gebruik het.<ref name="VF-Pre">{{en}} Dr. Pirjo Uino of the National Board of Antiquities, ThisisFinland—"Prehistory: The ice recedes—man arrives". Besoek op 24 Junie 2008.</ref>
+Die eerste [[pottebakkery]] het in 5200 v.C. verskyn, toe die Kamkeramiekkultuur ingevoer is.<ref name="Hist-Fin-Geo">{{en}} [https://web.archive.org/web/20071123072314/http://www.geocities.com/ojoronen/EARLYFIN.HTM History of Finland and the Finnish People from stone age to WWII]. Besoek op 24 Junie 2008.</ref> Die aankoms van die Toubekerkultuur langs die Suidelike kus van Finland tussen 3000 en 2500 v.C. het dalk saamgeval met die begin van [[landbou]].<ref name="Virt-Mino">{{en}} Professor Frank Horn of the Northern Institute for Environmental and the Minority Law University of Lappland writing for Virtual Finland on [https://web.archive.org/web/20080611022047/http://virtual.finland.fi/netcomm/news/showarticle.asp?intNWSAID=26470 National Minorities of Finland]. Besoek op 24 Junie 2008.</ref> Selfs met die invoering van landbou was jag en visvang steeds belangrike dele van die bestaansekonomie.
-Die onlangse Finse geskiedenis is nou verbonde aan veral Swede en Rusland. Finland het tot 1809 vir ses eeue deel uitgemaak van die Sweedse koninkryk. Nadat in die jaar die [[Vrede van Hamina]] geteken is, het dit tot 1917 deel uitgemaak van Rusland. In 1917 het die [[Russiese Rewolusie (1917)|Russiese Rewolusie]] uitgebreek en het Finland eensydig sy onafhanklikheid op 6 Desember 1917 verklaar.
+In die [[Bronstydperk]] het permanente verbouing regdeur die jaar en [[veeteelt]] versprei, maar die koue klimaatfase het die verandering vertraag.<ref name=":2">{{fi}} {{cite book |title=Muinaisuutemme jäljet|first1=Georg|last1=Haggren|first2=Petri|last2=Halinen|first3=Mika|last3=Lavento|first4=Sami|last4=Raninen|first5=Anna|last5=Wessman|publisher=Gaudeamus |year=2015 |location=Helsinki |pages=199, 210–211}}</ref> Die [[Sejma-Toerbino-fenomeen]] het die eerste bronsartefakte en dalk ook die [[Fins-Oegriese tale]] na die streek gebring.<ref name=":2" /><ref>{{fi}} {{Cite book|title=Muinaisuutemme jäljet|first1=Georg|last1=Haggren|first2=Petri|last2=Halinen|first3=Mika|last3=Lavento|first4=Sami|last4=Raninen|first5=Anna|last5=Wessman|publisher=Gaudeamus|year=2015|location=Helsinki|pages=171–178}}</ref> Kommersiële kontakte wat tot dusver meestal na Estland gestrek het, het na Skandinawië begin uitbrei.<ref>{{fi}} {{cite book|title=Muinaisuutemme jäljet|first1=Georg|last1=Haggren|first2=Petri|last2=Halinen|first3=Mika|last3=Lavento|first4=Sami|last4=Raninen|first5=Anna|last5=Wessman|publisher=Gaudeamus|year=2015|location=Helsinki|pages=189–190}}</ref>
-Daarna het 'n bloedige [[burgeroorlog]] tussen die 'Rooi' en 'Wit' ondersteuners gevolg. Laasgenoemde het onder leiding van generaal [[Carl Gustaf Emil Mannerheim|Mannerheim]] geseëvier. Ná afloop van die burgeroorlog is Finland op 9 Oktober 1918 tot koninkryk verklaar onder [[Väinö I van Finland|Väinö I]]. Ná slegs twee maande het die monarg afstand van die troon gedoen, en Finland het 'n republiek geword. Op 14 Oktober 1920 is daar 'n vredesverdrag met die [[Sowjetunie]] gesluit in [[Tartu]] (Estland); die [[Vrede van Tartu]]. Daarin het Finland vroeëre aansprake op gebiede met 'n bevolking van Finse oorsprong (Aunus, Noord-[[Ingermanland]] en Oos-[[Karelië]]) laat vaar.
+In die [[Ystertydperk]] het die bevolking gegroei. Die huidige Finland was die mees digbevolkte gebied. Die kommersiële kontakte in die [[Oossee]]gebied het toegeneem en gedurende die agte en negende eeu gegroei. Hoofuitvoere uit Finland was [[pels]], [[slawerny|slawe]], [[castoreum]], en [[Falco|valke]] vir Europese howe. Invoere sluit in [[sy]] en ander fabrikate, [[juweliersware]], Ulfberht-swaarde, en, op 'n minder vlak, [[glas]]. Die vervaardiging van [[yster]] het rondom 500 v.C. begin.<ref>{{fi}} {{cite book |title=Muinaisuutemme jäljet|first1=Georg|last1=Haggren|first2=Petri|last2=Halinen|first3=Mika|last3=Lavento|first4=Sami|last4=Raninen|first5=Anna|last5=Wessman|publisher=Gaudeamus |year=2015 |location=Helsinki |pages=332, 364–365}}</ref> Aan die einde van die negende eeu het die inheemse artefakkultuur, waaronder veral wapens en vrouejuweliersware, meer plaaslike kenmerke gehad as ooit tevore. Volgens interpretasie het dit 'n algemene Finse identiteit uitgedruk.<ref>{{fi}} {{cite book |title=Muinaisuutemme jäljet|first1=Georg|last1=Haggren|first2=Petri|last2=Halinen|first3=Mika|last3=Lavento|first4=Sami|last4=Raninen|first5=Anna|last5=Wessman|publisher=Gaudeamus |year=2015 |location=Helsinki |page=269}}</ref>
-In die winter van 1939–1940 het die [[Winteroorlog]] (''Talvisota'') met die Sowjetunie uitgebreek. Die [[Russe]] wou ter wille van die beskerming van [[Sint Petersburg]] Finse grondgebied gebruik en voorkom dat die [[Duitsers]] hulle invloed in Finland uitbrei. Ondanks die ongelyke magsverhouding het Finland daarin geslaag om die Russiese aanval te weerstaan en sy onafhanklikheid te bewaar. Die Finse grensgebied is wél deur die Russe ingeneem.
+'n Vroeë vorm van [[Oosseefinse tale]] het versprei rondom 1900 v.C. na die Oosseegebied met die Sejma-Toerbino-fenomeen. Die gewone Finse taal is 2000 jaar gelede rondom die [[Golf van Finland]] gepraat. Die dialekte waaruit die hedendaagse Finse taal ontwikkel het, het gedurende die Ystertydperk ontstaan.<ref>{{fi}} {{cite book|title=Muinaisuutemme jäljet|first1=Georg|last1=Haggren|first2=Petri|last2=Halinen|first3=Mika|last3=Lavento|first4=Sami|last4=Raninen|first5=Anna|last5=Wessman|publisher=Gaudeamus|year=2015|location=Helsinki|pages=211–212}}</ref> Hoewel hulle ver verwant is, het die [[Sami]]'s langer die jagter-versamelaar-leefwyse gehandhaaf as die Finne. Die Sami-kulturele identiteit en [[Samies]] het oorleef in [[Lapland (Finland)|Lapland]], die mees noordelike provinsie.
-Finland het 'n bondgenootskap met [[Nazi-Duitsland]] aangegaan en aan die [[Operasie Barbarossa]], soos Nazi-Duitsland se aanval op die Sowjetunie genoem is, en lang verlore gebiede van die Sowjetunie herower in die [[Vervolgoorlog]] (''Jatkosota'').
+Die naam ''Suomi'' se oorsprong is onseker, maar volgens 'n algemene [[etimologie]] met ''saame'' (die Sami) word voorgestel.<ref>{{fi}} Rossi, Venla: 7 väärinkäsitystä suomen kielestä. ''Helsingin Sanomat''. 11 September 2022.</ref><ref name=deSmit>{{en}} {{cite journal |last1=de Smit |first1=Merlijn |title=De Vanitate Etymologiae. On the origins of Suomi, Häme, Sápmi. |url=https://www.academia.edu/36858309 |website=Academia.edu |publisher=Academia, Inc. |accessdate=6 September 2020}}</ref> Die [[Rome]]inse geskiedskrywer [[Tacitus]] maak melding van die ''Fenni'', 'n volk in die noorde van Finland waarmee hy waarskynlik die Sami (Lappe) bedoel. In die vroegste historiese bronne uit die 12de en 13de eeu verwys die term Finland na die kusgebied rondom [[Turku]]. Dié streek is later genoem [[Suidwes-Finland]] om dit van die land Finland te onderskei.<ref name=":0">{{fi}} {{Cite book |title=Suomen museo 2003: "The Origins of Finland and Häme" |last=Salo |first=Unto |publisher=Suomen muinaismuistoyhdistys |year=2004 |isbn=978-951-9057-55-2 |location=Helsinki |page=55}}</ref>
-Op 5 September 1944 het Finland 'n vredesooreenkoms met die Sowjetunie gesluit waarvolgens grondgebied afgestaan moes word (o.a. [[Karelië]] en [[Vyborg]]) en die Sowjetunie die beheer oor 'n hawe aan die Finse Golf gekry het. Verder moes vergoeding betaal word in die vorm van industriële goedere. Hoewel die Vervolgoorlog met ingrypende vredesvoorwaardes afgesluit is, kon Finland sy onafhanklikheid bewaar.
+=== Sweedse tydperk ===
-Die naoorlogse jare is gekenmerk deur herstelbetaling en heropbou, gepaardgaande met relatief groot ekonomiese afhanklikheid van die Sowjetunie. Van 1956 tot 1982 was [[Urho Kekkonen]] sonder onderbreking president van Finland. Ná die ineenstorting van die Sowjetunie in 1991 het Finland 'n ekonomiese krisis ondervind waarvan die land sedertdien meer as herstel het. In 1995 het Finland lid van de [[Europese Unie]] geword, en in 2002 is die ''markka'' ingeruil vir die [[Euro]].
+[[Lêer:Suomenlinna.jpg|duimnael|links|Suomenlinna, wat nou in Helsinki lê, is 'n [[Unesco]]-[[wêrelderfenisgebied]] wat bestaan uit 'n bewoonde 18de-eeuse seevesting wat op ses eilande gebou is. Dit is een van Finland se gewildste toeriste-aantreklikhede.]]
+[[Lêer:Swedish Empire (1560-1815) en2.png|duimnael|Die [[Sweedse Ryk]] volgens die [[Verdrag van Roskilde]] in 1658.<br />Donkergroen: Die eintlike Swede soos verteenwoordig in die Riksdag van die Boedels. Ander groenskakerings: Sweedse heerskappy en besittings]]
+Die 12de en 13de eeue was 'n gewelddadige tydperk in die noordelike Oosseegebied. Die Lyflandse Kruistog was aan die gang en die Finse stamme soos die Tavastiërs en Kareliërs was in gereelde konflikte met die [[Republiek Nowgorod]] en mekaar gewikkel. In die 12de en 13de eeu het [[Rooms-Katolieke Kerk|Katoliese]] stamme van die Oosseegebied verskeie kruistogte teen die Finse stamme onderneem. Die [[Dene]] het ten minste drie kruistogte na Finland gewaag, in 1187 of ietwat vroeër,<ref name=":3">{{fi}} {{cite book| author = Kurt Villads Jensen| title = Ristiretket| publisher = Turun Historiallinen Yhdistys| year = 2019| pages = 126–127}}</ref> in 1191 en in 1202,<ref>{{fi}} {{Cite book |title=Muinaisuutemme jäljet|first1=Georg|last1=Haggren|first2=Petri|last2=Halinen|first3=Mika|last3=Lavento|first4=Sami|last4=Raninen|first5=Anna|last5=Wessman|publisher=Gaudeamus |year=2015 |location=Helsinki |page=380}}</ref> en die [[Swede (volk)|Swede]], het dalk in 1249 die sogenoemde tweede Kruistog na Finland teen die Tavastiërs en in 1293 die derde Kruistog na Finland teen die Kareliërs onderneem. Die sogenoemde eerste Kruistog na Finland, moontlik in 1155, het waarskynlik nie gebeur nie. Dit is ook moontlik dat [[Germane]] in die 13de eeu gewelddadige kontak met Finse Heide gemaak het.<ref>{{fi}} {{cite book |title=Ruotsin itämaa |last=Tarkiainen |first=Kari |publisher=Svenska litteratursällskapet i Finland |year=2010 |location=Helsinki |page=88}}</ref> Volgens 'n [[pous]]like brief uit 1241 het die koning van Noorweë destyds ook teen "heidene in die omgewing" geveg.<ref>{{fi}} {{cite book |title=Suomen varhaiskeskiajan lähteitä |last=Compiled by Martti Linna |publisher=Historian aitta |year=1989 |page=69}}</ref>
+As 'n gevolg van die kruistogte (veral met die tweede kruistog deur [[Birger Jarl]]) en die kolonisasie van sommige Finse kusgebiede met [[Christen|Christelike]] Swede gedurende die [[Middeleeue]],<ref>{{fi}} {{cite book|title=Ruotsin itämaa|last=Tarkiainen|first=Kari|publisher=Svenska litteratursällskapet i Finland |year=2010 |isbn=978-951-583-212-2 |location=Helsinki|pages=104–147}}</ref> het Finland geleidelik deel geword van die Koninkryk Swede en invloedsgebied van die Rooms-Katolieke Kerk.<ref>{{fi}} {{cite book|title=Ruotsin itämaa|last=Tarkiainen|first=Kari|publisher=Svenska litteratursällskapet i Finland |year=2010 |isbn=978-951-583-212-2 |location=Porvoo |pages=167–170}}</ref>
+Sweeds was die oorheersende taal van die [[adel]], administrasie en [[onderwys]]; [[Fins]] hoofsaaklik die taal van die boere, geestelikes en plaaslike howe in voorheen veral Finstalige gebiede. Gedurende die [[Protestantse Hervorming]] het die [[Finne]] geleidelik omgeskakel na [[Lutheranisme]].<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.europe-cities.com/en/657/finland/history/chronology|title=History of Finland. Finland chronology |publisher=Europe-cities.com |accessdate=26 Augustus 2010 |url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427060720/http://www.europe-cities.com/en/657/finland/history/chronology |archive-date=27 April 2011}}</ref>
+In die 16de eeu het die [[biskop]] en Lutheraanse hervormer [[Mikael Agricola]] die eerste geskrewe woorde in Fins gepubliseer;<ref>{{en}} {{cite book|title=Books from Finland|url=https://books.google.com/books?id=_qNKAQAAIAAJ|year=1992|publisher=Publishers' Association of Finland|page=180}}</ref> en Finland se huidige hoofstad [[Helsinki]] is in 1555 deur koning [[Gustaaf I van Sweden|Gustav Vasa]] gestig.<ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.tabblo.com/studio/stories/view/409531/ |title=Ruttopuisto&nbsp;– Plague Park |publisher=Tabblo.com |accessdate=3 November 2008 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080411112934/http://www.tabblo.com/studio/stories/view/409531/ |archive-date=11 April 2008 }}</ref> In 1640 is die eerste universiteit in Finland, die Koninklike Akademie van Turku, deur koningin Christina I van Swede op voorstel van graaf [[Per Brahe die Jongere|Per Brahe]] gestig.<ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.maailmanmuisti.fi/index.php?page=archives-of-the-royal-academy-of-turku-and-the-imperial-alexander-university|title=Archives of the Royal Academy of Turku and the Imperial Alexander University|work=Memory of the World Programme|publisher=[[Unesco|Unesco Nasionale Kommittee]]|accessdate=1 Julie 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite book|author=Jussi Välimaa|title=A History of Finnish Higher Education from the Middle Ages to the 21st Century|chapter=The Founding of the Royal Academy of Turku in 1640|pages=77–78|publisher=Springer|year=2019|isbn=978-3-030-20807-3}}</ref>
+Die Finne het gedurende die [[Dertigjarige Oorlog]] (1618–1648) bekendheid geverf as [[Kavallerie|Ruitermanne]] genoem "Hakkapeliitta".<ref>{{fi}} {{cite book|author=Joose Olavi Hannula|year=1939|title=Hakkapeliittoja ja karoliineja – Kuvia Suomen sotahistoriasta|publisher=Otava| location=Helsinki}}</ref><ref>{{fi}} {{cite book|first=Matti J.|last=Kankaanpää|year=2016|title=Suomalainen ratsuväki Ruotsin ajalla|publisher=T:mi Toiset aijat| location=Porvoo | page = 790 |isbn = 978-952-99106-9-4}}</ref> Finland het in 1695–1697 'n ernstige hongersnood gely, waartydens een derde van die Finse bevolking dood is,<ref name="empire" /> en 'n paar jaar later verwoestende plaag.
+In die 18de eeu het oorloë tussen Swede en Rusland twee keer tot die besetting van Finland deur Russiese troepe gelei, tydperke genoem deur die Finne die [[Groot Nordiese Oorlog|Groter woede]] (1714–1721) en die [[Russies-Sweedse Oorlog (1741–1743)|Kleiner woede]] (1742–1743).<ref name="tif">{{en}} {{cite web|url=https://finland.fi/life-society/tracing-finlands-eastern-border/|title=Tracing Finland's eastern border|date=22 Maart 2011|website=thisisFINLAND}}</ref><ref name="empire">{{en}} [http://countrystudies.us/finland/9.htm "Finland and the Swedish Empire"]. ''Federal Research Division, [[Biblioteek van die VSA-kongres]]''.</ref> Daar word beraam dat byna 'n hele generasie jong mans tydens die Groot Woede verlore gegaan het, hoofsaaklik weens die vernietiging van huise en plase, en die afbranding van Helsinki.<ref name="Nordstrom, Scandinavia">{{en}} {{cite book|last=Nordstrom|first=Byron J.|title=Scandinavia Since 1500|year=2000|publisher=University of Minnesota Press|location=Minneapolis, US|isbn=978-0-8166-2098-2|page=142|url=https://archive.org/details/scandinaviasince0000nord/page/142}}</ref>
+Die verwoesting van Finland tydens die oorloë het die Finse herinner aan die onsekere posisie tussen Swede en Rusland.<ref name="tif" /><ref name=UppslagsFi>{{sv}} {{cite web |url=http://www.uppslagsverket.fi/sv/sok/view-103684-FinlandsHistoria1700Talet |title=Finlands historia: 1700-talet |last=Lindberg |first=Johan |date=26 Mei 2016 |website=Uppslagsverket Finland |accessdate=30 November 2017}}</ref> 'n Al hoe meer vokale elite in Finland het gou besef dat Finse bande met Swede te duur geraak het. [[Georg Magnus Sprengtporten]] het gepoog om Russiese ondersteuning vir 'n outonome Finland te verkry.<ref name="a1" /> Ná die [[Russies-Sweedse Oorlog (1788–1790)]] het die Finse elite se begeerte om met Swede te breek net toegeneem.<ref name="a1">{{en}} {{cite book |last=Nordstrom |first=Byron J. |title=Scandinavia Since 1500 |year=2000 |publisher=University of Minnesota Press |location=Minneapolis, US |isbn=978-0-8166-2098-2 |page=[https://archive.org/details/scandinaviasince0000nord/page/143 143] |url=https://archive.org/details/scandinaviasince0000nord/page/143 }}</ref> In die gees van [[Adolf Ivar Arwidsson]] (1791–1858) se idee – "ons is nie Swede nie, ons wil nie Russe word nie, laat ons dus Finne wees" – waarmee 'n Finse nasionale identiteit begin vestig het.<ref>{{en}} {{cite book|last1=Lefaivre|first1=Liane|last2=Tzonis|first2=Alexander|title=Architecture of Regionalism in the Age of Globalization: Peaks and Valleys in the Flat World|url=https://books.google.com/books?id=FkYHEAAAQBAJ&pg=PT144|year=2020|publisher=Routledge|location=New York|isbn=978-1-00-022106-0|page=144}}</ref> Tot die vroeë 20ste eeu was daar egter geen werklike onafhanklikheidsbeweging in Finland nie.<ref name="a1" /> Die Sweedse era het ná die Finse Oorlog in 1809 geëindig.
+=== Russiese tydperk ===
+[[Lêer:Suomineito.jpg|duimnael|[[Edvard Isto]], ''Die Aanval'', 1899. Die Russiese arend val die Finse Maagd aan en probeer haar Wetboek steel.]]
+Op 29 Maart 1809, nadat [[Aleksander I van Rusland]] se weermag Finland tydens die Finse Oorlog oorgeneem het, het Finland 'n outonome Groothertogdom binne die [[Russiese Ryk]] geword met die erkenning deur die Landdag in [[Porvoo]]. Hierdie situasie het tot aan die einde van 1917 aangehou.<ref name="tif" /> In 1812 het Aleksander I die Russiese Vyborg-provinsie by die Groothertogdom Finland ingelyf. In 1854 het Finland betrokke geraak by Rusland se betrokkenheid by die [[Krimoorlog]], toe die [[Britse Vloot|Britse]] en [[Franse Vloot|Franse vlote]] die Finse kus en [[Åland]] tydens die sogenaamde Ålandoorlog gebombardeer het. Gedurende die Russiese tydperk het die Finse taal erkenning begin kry. Van die 1860's af het 'n sterk Finse nasionalistiese beweging, bekend as die Fennoman-beweging, gegroei, en een van die bekendste leiers van dié beweging was die filosoof en politikus [[J. V. Snellman]], wat hom beywer het vir die stabilisering van die Finse taal se status en sy eie geldeenheid, die [[Finse markka]], in die Groothertogdom Finland.<ref>{{fi}} {{cite book| first = Olavi | last = Junnila | title = Suomen historia 5 | year = 1986 | chapter = Autonomian rakentaminen ja kansallisen nousun aika | page = 151 | location = Helsinki | publisher = Weilin + Göös | isbn = 951-35-2494-9}}</ref><ref>{{fi}} {{cite web | url = https://www.suomenpankki.fi/fi/media-ja-julkaisut/puheet-ja-haastattelut/2006/pankinjohtaja-sinikka-salon-puhe-snellman-ja-suomen-markka--nayttelyn-avajaisissa-suomen-pankin-rahamuseossa/ | title = Pankinjohtaja Sinikka Salon puhe Snellman ja Suomen markka -näyttelyn avajaisissa Suomen Pankin rahamuseossa | publisher = [[Bank van Finland]] | date = 10 Januarie 2006 | accessdate = 7 Desember 2020}}</ref> Mylpale sluit in die publikasie van Finland se nasionale epos – die ''[[Kalevala]]'' – in 1835, en die Finse taal wat in 1892 gelyke regstatus met Sweeds behaal het.
+Die Finse [[hongersnood]] van 1866–1868 het plaasgevind nadat vriestemperature vroeg in September oeste verwoes het,<ref>{{en}} {{cite book|title=Nutrition and immunology: principles and practice |first1=M. Eric|last1= Gershwin|first2=J. Bruce |last2=German|first3= Carl L.|last3= Keen |publisher =Humana Press|year=2000 |isbn=0-89603-719-3}}</ref> en sowat 15% van die bevolking is dood, wat dit een van die ergste hongersnode in die Europese geskiedenis maak. Die hongersnood het daartoe gelei dat die Russiese Ryk finansiële regulasies vergemaklik het, en beleggings het in die volgende dekades gestyg. Die ekonomiese en politieke ontwikkeling het vinnig geskied.<ref name="equity">{{en}} {{cite web |url=http://siteresources.worldbank.org/INTRANETSOCIALDEVELOPMENT/Resources/finland.pdf |title=Growth and Equity in Finland |publisher=[[Wêreldbank]]}}</ref> Die [[Bruto binnelandse produk]] (BBP) per capita was steeds die helfte van dié van die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] en 'n derde van dié van [[Verenigde Koninkryk|Brittanje]].<ref name="equity" />
+Van 1869 tot 1917 het die Russiese Ryk 'n beleid gevoer wat bekend staan as die "Russifisering van Finland". Dié beleid is onderbreek tussen 1905 en 1908. In 1906 is die algemene stemreg in die Groothertogdom Finland goedgekeur. Die verhouding tussen die Groothertogdom en die Russiese Ryk het egter versuur toe die Russiese regering skuiwe gemaak het om Finse outonomie te beperk. Byvoorbeeld was die algemene stemreg in die praktyk feitlik niksseggend, aangesien die [[tsaar]] nie enige van die wette wat deur die Finse parlement aanvaar is, moes goedkeur nie. Die begeerte vir onafhanklikheid het veld gewen, eers onder radikale [[Liberalisme|liberale]]<ref>{{fi}} Mickelsson, Rauli (2007). ''Suomen puolueet—Historia, muutos ja nykypäivä''. Vastapaino.</ref> en [[Sosialisme|sosialiste]], deels aangedryf deur 'n deklarasie, genoem die ''Februarie-manifes'', deur die laaste tsaar van die Russiese Ryk, [[Nikolaas II van Rusland|Nikolaas II]], op 15 Februarie 1899.<ref>{{en}} Alenius, Kari. "Russification in Estonia and Finland Before 1917", ''Faravid'', 2004, Vol. 28, bl. 181–194.</ref>
+=== Burgeroorlog en vroeë onafhanklikheid ===
+[[Lêer:Helsinki Olympic stadium and stadium tower, 1938 (29438954721).jpg|duimnael|links|Die Olimpiese Stadion in Helsinki, 1938.]]
+[[Lêer:The victory parade of the White Army 1918.jpg|duimnael|Die Finse militêre leier en staatsman [[Carl Gustaf Emil Mannerheim]] lei as hoofbeampte die Wit Oorwinningsparade aan die einde van die Finse Burgeroorlog in Helsinki, 1918]]
+Ná die [[Februarie-rewolusie]] in 1917 is die posisie van Finland as deel van die Russiese Ryk bevraagteken, veral deur [[Russiese Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty|Sosiaal-Demokrate]]. Die parlement, wat deur Sosiaal-Demokrate beheer is, het die sogenaamde Magswet goedgekeur om die hoogste gesag aan die parlement te gee. Dit is verwerp deur die Voorlopige Russiese Regering wat besluit het om die parlement te ontbind.<ref>{{en}} [http://countrystudies.us/finland/15.htm The Finnish Civil War, Federal Research Division of the Library of Congress]. Countrystudies.us. Besoek op 18 Mei 2016.</ref> Nuwe verkiesings is gehou waarin regse partye met 'n skrale meerderheid gewen het. Sommige Sosiaal-Demokrate het geweier om die uitslag te aanvaar en het steeds beweer dat die ontbinding van die parlement (en dus die daaropvolgende verkiesings) buitewettig was. Die twee bykans ewe magtige politieke blokke, die regse partye en die Sosiaal-Demokratiese party, was hoogs gekonfronteer.
+Die [[Oktober-rewolusie]] in Rusland het die geopolitieke situasie weereens verander. Nadat die [[Bolsjewis]]te in Rusland die mag oorgeneem het, het die regse partye in Finland skielik hul besluit, om die oordrag van die hoogste uitvoerende gesag van die Russiese regering na Finland te keer, begin heroorweeg. Pleks daarvan om die gesag van die Magswet van 'n paar maande tevore te erken, het die regse regering onder leiding van die eerste minister [[Pehr Evind Svinhufvud]] op 4 Desember 1917 'n Onafhanklikheidsverklaring voorgelê, wat amptelik op 6 Desember deur die Finse parlement goedgekeur is. Die [[Russiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek]] (RSFSR), onder leiding van [[Wladimir Lenin]], het die Finse onafhanklikheid op 4 Januarie 1918 erken.<ref>{{fi}} {{cite web | url = http://formin.finland.fi/public/default.aspx?contentid=107215&contentlan=1&culture=fi-FI | title = Uudenvuodenaatto Pietarin Smolnassa – Itsenäisyyden tunnustus 31. Desember 1917 | publisher = Ulkoministieriö | accessdate = 14 September 2020}}</ref>
+Op 27 Januarie 1918 het die regering die Russiese magte in Pohjanmaa begin ontwapen. Die Sosialiste het beheer oorgeneem oor Suid-Finland en Helsinki, maar die Witregering het voortgegaan uit ballingskap in [[Vaasa]].<ref>{{en}} {{cite book|author=Tuomas Tepora & Aapo Roselius|title=The Finnish Civil War 1918|chapter=The War of Liberation, the Civil Guards, and the Veterans’ Union: Public Memory in the Interwar Period|series=History of Warfare (vol. 101)|year=2014|isbn=978-90-04-24366-8}}</ref><ref>{{en}} {{cite web|url=https://europecentenary.eu/reds-vs-whites-the-finnish-civil-war-january-may-1918/amp/|title=«Reds» vs. «Whites»: The Finnish Civil War (January- May 1918)|website=Europe Centenary|accessdate=26 April 2022}}</ref> Dit het die kort maar bitter burgeroorlog ontketen. Die Wit Magte, wat deur die [[Duitse Keiserryk]] ondersteun is, het oor die Rooi Magte geseëvier,<ref>{{en}} {{cite web |title=A Country Study: Finland—The Finnish Civil War |url=http://memory.loc.gov/frd/cs/fitoc.html |work=Federal Research Division, [[Biblioteek van die VSA-kongres]] |accessdate=11 Desember 2008}}</ref> wat gelei is deur [[Kullervo Manner]] se begeerte om van die nuwe onafhanklike land 'n Finse Sosialistiese Werkersrepubliek (ook bekend as "Rooi Finland") en 'n deel van die RSFSR te maak.<ref>{{fi}} [https://www.verkkouutiset.fi/sdpn-puheenjohtaja-halusi-punadiktaattoriksi-mutta-kuoli-stalinin-vankileirilla-69089/#cd1f8043 SDP:n puheenjohtaja halusi punadiktaattoriksi, mutta kuoli Stalinin vankileirillä].</ref> Ná die oorlog is tienduisende Rooies en vermeende simpatiseerders in kampe geïnterneer, waar duisende tereggestel is of aan wanvoeding en siektes dood is. Diep sosiale en politieke vyandskap is gesaai tussen die Rooies en Blankes en sou tot die [[Winteroorlog]] en selfs daarna voortduur.<ref>{{fi}} [https://www.is.fi/paakirjoitus/art-2000005492424.html Pääkirjoitus: Kansalaissota on arka muistettava].</ref><ref>{{fi}} [https://yle.fi/uutiset/3-8831374 Punaisten ja valkoisten perintöä vaalitaan yhä – Suomalaiset lähettivät yli 400 muistoa vuoden 1918 sisällissodasta].</ref> Die burgeroorlog en die aktiviste-ekspedisies van 1918–1920, genaamd "Kinship-oorloë", na Sowjet-Rusland het die Oosterse betrekkinge versuur.<ref>{{fi}} {{Cite book | last=Manninen | first=Ohto | title=Suur-Suomen ääriviivat: Kysymys tulevaisuudesta ja turvallisuudesta Suomen Saksan-politiikassa 1941 | location=Helsinki | publisher=Kirjayhtymä | year=1980 | isbn= 951-26-1735-8}}</ref><ref>{{fi}} {{Cite book | last=Nygård | first=Toivo | title=Suur-Suomi vai lähiheimolaisten auttaminen: Aatteellinen heimotyö itsenäisessä Suomessa | location=Helsinki | publisher=Otava | year=1978 | isbn=951-1-04963-1}}</ref>
+Ná 'n kort eksperimentering met [[monargie]], toe 'n poging om prins [[Frederik Charles van Hesse]] koning van Finland te maak onsuksesvol was, het Finland 'n presidensiële republiek geword en [[Kaarlo Juho Ståhlberg]] is in 1919 as eerste president verkies. As 'n liberale nasionalis met 'n regsagtergrond het Ståhlberg die staat in liberale demokrasie geanker, die oppergesag van die reg ondersteun en interne hervormings aangepak.<ref>{{en}} {{cite web | first = Juha | last = Mononen | title = War or Peace for Finland? Neoclassical Realist Case Study of Finnish Foreign Policy in the Context of the Anti-Bolshevik Intervention in Russia 1918–1920 | url = https://tampub.uta.fi/handle/10024/80491 | date = 2 Februarie 2009 | publisher = [[Universiteit van Tampere]] | accessdate = 25 Augustus 2020 | archive-date = 7 Junie 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20150607035630/http://tampub.uta.fi/handle/10024/80491 | url-status = dead }}</ref> Finland was ook een van die eerste Europese lande wat sterk op [[Vroueregte|gelykheid vir vroue]] gemik het, met Miina Sillanpää wat in 1926–1927 in Väinö Tanner se kabinet gedien het as die eerste vroulike minister in die Finse geskiedenis.<ref>{{en}} {{cite news|url=https://finland.fi/life-society/real-bridge-builder-became-finlands-first-female-government-minister/|title=Real bridge-builder became Finland's first female government minister – thisisFINLAND|date=29 September 2017|work=thisisFINLAND|accessdate=7 Desember 2020}}</ref> Die Fins-Russiese grens is in 1920 bepaal deur die Verdrag van Tartu, wat grootliks die historiese grens gevolg het, maar Pechenga (Fins: Petsamo) en sy [[Barentssee]]hawe aan Finland toegestaan het.<ref name="tif" /> Die Finse demokrasie het geen Sowjet-staatsgreeppogings beleef nie en het eweneens die anti-kommunistiese Lapua-beweging oorleef.
+In 1917 het die bevolking drie miljoen beloop. Ná die burgeroorlog is kredietgebaseerde grondhervormings in werking gestel wat die proporsie van die kapitaalbesittende bevolking vergroot het.<ref name="equity" /> Sowat 70% van die werkers het in die [[landbou]] gewerk en 10% in die [[nywerheid]].<ref>{{en}} {{cite web |author=Finland 1917–2007 |url=http://www.stat.fi/tup/suomi90/helmikuu_en.html |title=From slash-and-burn fields to post-industrial society—90 years of change in industrial structure |publisher=Stat.fi |date=20 Februarie 2007 |accessdate=26 Augustus 2010}}</ref>
+=== Tweede Wêreldoorlog ===
+{{Hoofartikel|Winteroorlog}}
+[[Lêer:Kolmen valtakunnan rajapyykki 27.4.1945.png|duimnael|links|Finse troepe hys in April 1945 'n vlag op die steenhoop aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog in Finland]]
+[[Lêer:Finnish areas ceded in 1944.png|duimnael|Grondgebied wat Finland ná die [[Tweede Wêreldoorlog]] aan die [[Sowjetunie]] moes afstaan. Die Porkkala-land is in 1956 aan Finland teruggegee.]]
+Op 30 November 1939 het die [[Sowjetunie]] die Winteroorlog geloods in 'n poging om Finland te annekseer.<ref>{{fi}} Manninen (2008), bl. 37, 42, 43, 46, 49</ref> Die Finse Demokratiese Republiek is gestig deur [[Josef Stalin]] aan die begin van die oorlog om Finland ná die Sowjetse verowering te regeer.<ref name=Tannerv>{{en}} {{cite book |last=Tanner|first=Väinö |title=The Winter War: Finland Against Russia, 1939–1940, Volume 312 |location=Palo Alto |publisher=Stanford University Press |year=1956| page= 114 }}</ref> Die [[Rooi Leër]] is in talle veldslae verslaan, veral tydens die [[Slag van Suomussalmi]]. Ná twee maande se geringe vordering op die slagveld asook ernstige verliese aan mans en material het die Sowjets aan die einde van Januarie 1940 'n einde aan die Finse Demokratiese Republiek gemaak en die verkorse Finse regering as die wettige regering van Finland erken.<ref>{{fi}} Trotter (2002), bl. 234–235</ref> Sowjet-magte het in Februarie vordering begin maak en in Maart Vyborg bereik. Die gevegte het op 13 Maart 1940 tot 'n einde gekom met die ondertekening van die Vredesverdrag van Moskou. Finland het sy onafhanklikheid suksesvol verdedig maar moes 9% van sy grondgebied aan die Sowjetunie afstaan.
+In Junie 1941 is die vyandelikhede met die [[Voortsettingsoorlog]] hervat, toe Finland geallieer het met [[Nazi-Duitsland]] ná laasgenoemde se [[Operasie Barbarossa|inval in die Sowjetunie]]; die hoofdoel was om die gebied wat skaars 'n jaar tevore aan die Sowjets verloor is, te herower.<ref>{{en}} Michael Jones (2013). "''[https://books.google.com/books?id=uGzfnIm97vQC&pg=PA38 Leningrad: State of Siege]''". Basic Books. bl. 38. {{ISBN|0-7867-2177-4}}</ref> Finse magte het van 1941 tot 1944 Oos-Karelië beset. Die Finse weerstand teen die Vyborg-Petrozawodsk-offensief gedurende [[somer]] 1944 het tot 'n stilstand gekom en die twee kante het 'n wapenstilstand bereik. Dit is opgevolg deur die [[Lapland-oorlog]] van 1944–1945, toe Finland terugtrekkende Duitse magte in Noord-Finland beveg het. Bekende oorlogshelde van bogenoemde oorloë sluit in [[Simo Häyhä]],<ref>{{en}} {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=R948DQAAQBAJ&q=simo+hayha+219+kills&pg=PT35|title=The White Sniper|first=Tapio|last=Saarelainen|date=31 October 2016|publisher=Casemate|isbn=978-1-61200-429-7|accessdate=12 Maart 2019|via=Google Books}}</ref><ref>{{en}} {{cite web|url=https://books.google.com/books?id=rdIgAQAAIAAJ|title=Journal of Information Warfare|first1=Edith Cowan University School of Management Information|last1=Systems|first2=Teamlink|last2=Australia|date=12 Maart 2019|publisher=Teamlink Australia Pty Limited|accessdate=12 Maart 2019|via=Google Books}}</ref> [[Aarne Juutilainen]],<ref>{{fi}} {{cite book|title=Marokon Kauhu|last=Mäkelä|first=Jukka L.|publisher=W. Söderström|location=Porvoo|year=1969|oclc=3935082}}</ref> en [[Lauri Törni]].<ref>{{en}} {{cite book|last=Cleverley|first=J. Michael|title=Born a Soldier: The Times and Life of Larry Thorne|year=2008|publisher=Booksurge|isbn=978-1-4392-1437-4|oclc=299168934}}</ref>
+Die verdrae wat in 1947 en 1948 met die Sowjetunie gesluit is, het Finse verpligtinge, beperkings en herstelwerk ingesluit, asook verdere Finse territoriale toegewings bykomend tot dié in die Moskou-vredesverdrag. As gevolg van die twee oorloë het Finland Petsamo saam met dele van Fins-Karelië en [[Salla]] afgestaan; altesaam 12% van Finland se gebied, 20% van sy nywerheidsvermoë, sy tweede grootste stad, [[Vyborg]] (Viipuri), en die ysvrye hawe [[Liinakhamari]] (Liinahamari). Byna die hele Finse bevolking, ongeveer 400&nbsp;000 mense, het uit hierdie gebiede gevlug. Die voormalige Finse gebied maak nou deel uit van Rusland se [[Republiek van Karelië]], [[Leningrad-oblast]] en [[Moermansk-oblast]]. Finland het 97&nbsp;000 soldate verloor en is gedwing om oorlogsvergoeding ter waarde van $300&nbsp;miljioen ($5,5 miljard in 2020) te betaal; nietemin het dit besetting deur Sowjet-magte vermy en daarin geslaag om sy onafhanklikheid te behou.
+Finland het [[Marshall-plan|Marshall-hulp]] verwerp, in oënskynlike respek vir Sowjetse begeertes. In die hoop om Finland se onafhanklikheid te bewaar het die Verenigde State egter geheime ontwikkelingshulp verleen en die Sosiaal-Demokratiese Party ondersteun.<ref>{{en}} [http://www.hs.fi/english/article/Hidden+help+from+across+the+Atlantic/1135223633788 Hidden help from across the Atlantic] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20070129165823/http://www.hs.fi/english/article/Hidden+help+from+across+the+Atlantic/1135223633788 |date=29 Januarie 2007 }}, Helsingin Sanomat</ref>
+=== Naoorlogse tydperk ===
+[[Lêer:2018 Helsinki, Finland (41401402010).jpg|duimnael|links|Die [[Finlandia Hall]], ontwerp deur [[Alvar Aalto]], waar die president [[Urho Kekkonen]] in 1975 die [[OVSE|Konferensie oor Veiligheid en Samewerking in Europa (KVSE)]] gehuisves het.]]
+[[Lêer:Urho-Kekkonen-1975b (cropped).jpg|duimnael|upright|[[Urho Kekkonen]] was Finland se langsdienende president van 1956 tot 1982.]]
+Die vestiging van handel met die [[Weste]]rse moondhede, soos die Verenigde Koninkryk, en die betaling van skadevergoeding aan die Sowjetunie het 'n transformasie van Finland van 'n hoofsaaklik agrariese ekonomie tot 'n geïndustrialiseerde een tot gevolg gehad. [[Valmet]] (oorspronklik 'n skeepswerf en daarna verskeie metaalwerkswinkels) is gestig om materiaal te verskaf vir oorlogsherstelwerk. Nadat die vergoeding afbetaal is, het Finland voortgegaan om handel te dryf met die Sowjetunie in die raamwerk van bilaterale handel.
+In 1950 het 46% van die Finse werkers in die landbou gewerk en 'n derde het in stedelike gebiede gewoon.<ref name="populationdevelopment">{{en}} {{cite web |author=Finland 1917–2007 |url=http://www.stat.fi/tup/suomi90/joulukuu_en.html |title=Population development in independent Finland—greying Baby Boomers |publisher=Stat.fi |date=5 Desember 2007 |accessdate=26 Augustus 2010}}</ref> Die nuwe werksgeleenthede in vervaardiging, dienste en handel het mense vinnig na die stede gelok. Die gemiddelde aantal geboortes per vrou het gedaal van 'n baba-oplewing-piek van 3,5 in 1947 tot 1,5 in 1973.<ref name="populationdevelopment" /> Toe bababoomers die arbeidsmag betree het, het die ekonomie nie vinnig genoeg werk gegenereer nie, en honderdduisende het na die meer geïndustrialiseerde Swede geëmigreer, met emigrasie wat in 1969 en 1970 'n hoogtepunt bereik het.<ref name="populationdevelopment" /> Finland het deelgeneem aan handelsliberalisering by die [[Wêreldbank]], die [[Internasionale Monetêre Fonds]] en die [[Algemene Ooreenkoms oor Tariewe en Handel]].
+Finland het as 'n amptelik neutrale land gedurende die [[Koue Oorlog]] in die gryssone tussen die [[Weste]]erse lande en die [[Warskouverdrag|Sowjetse blok]] geleë. Die militêre YYA-verdrag (Fins-Sowjetse verdrag van vriendskap, samewerking en wedersydse bystand) het die Sowjetunie 'n mate aan hefboom in die Finse binnelandse politiek gegee. Dit is deur president Urho Kekkonen op groot skaal uitgebuit teen sy teenstanders. Hy het vanaf 1956 'n effektiewe monopolie gehandhaaf op Sowjetse verhoudinge wat deurslaggewend was vir sy volgehoue gewildheid. In politieke opsig was daar 'n neiging om enige beleide en uitsprake wat as anti-Sowjet geïnterpreteer kon word, te vermy. Dié fenomeen is deur die [[Wes-Duitsland|Wes-Duitse]] pers "Finlandisasie" gedoop.<ref>{{en}} {{citation|last=Ford|first=Hal|title=ESAU -LVI – ''FINLANDIZATION'' IN ACTION: HELSINKI'S EXPERIENCE WITH MOSCOW|url=https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/esau-55.pdf|series=DIRECTORATE OF INTELLIGENCE|date=Augustus 1972|accessdate=16 Augustus 2020|archive-date=1 Desember 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201201214712/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/esau-55.pdf|url-status=dead}}</ref>
+Finland het 'n markekonomie behou, maar verskeie nywerhede het ook by handelsvoorregte met die Sowjetunie baat gevind. Die ekonomiese groei was vinnig in die naoorlogse era en teen 1975 was Finland se BBP per capita die 15de hoogste ter wêreld. In die 1970's en 1980's het Finland een van die mees uitgebreide welsynstate in die wêreld geword. Finland het met die Europese Ekonomiese Gemeenskap (EEG, 'n voorganger van die Europese Unie) onderhandel oor 'n verdrag wat van 1977 af die meeste doeaneregte teenoor die EEG afgeskaf het. In 1981 het president Urho Kekkonen se swak gesondheid hom genoop om af te tree nadat hy 25 jaar lank die amp beklee het.
+Misberekende makro-ekonomiese besluite, 'n bankkrisis, die ineenstorting van sy grootste handelsvennoot (die Sowjetunie) en 'n wêreldwye ekonomiese afswaai het in die vroeë 1990's tot 'n diep resessie in Finland gelei. Die depressie het in 1993 sy laagtepunt bereik en Finland het meer as tien jaar se bestendige ekonomiese groei beleef.<ref>{{en}} {{cite journal|last=Uusitalo|first=Hannu|title=Economic Crisis and Social Policy in Finland in the 1990s|journal=Working Paper Series|url=https://www.sprc.unsw.edu.au/media/SPRCFile/dp070.pdf|series=SPRC Discussion Paper No. 70|date=Oktober 1996|issn=1037-2741|accessdate=21 Januarie 2019|archive-date=9 Augustus 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170809051616/https://www.sprc.unsw.edu.au/media/SPRCFile/dp070.pdf|url-status=dead}}</ref> Ná die ineenstorting van die Sowjetunie het Finland begin om sy integrasie in die Weste te versterk.<ref>{{fi}} [http://formin.finland.fi/public/default.aspx?contentid=55802&contentlan=1&culture=fi-FI formin.finland.fi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160105213131/http://formin.finland.fi/public/default.aspx?contentid=55802&contentlan=1&culture=fi-FI |date=5 Januarie 2016 }}; ''Suurlähettiläs Jaakko Blomberg: Kylmän sodan päättyminen, Suomi ja Viro – Ulkoasiainministeriö: Ajankohtaista''. Besoek op 18 Mei 2016.</ref> Finland het in 1995 by die [[Europese Unie]] aangesluit en in 1999 by die [[Euro]]sone. Baie van die laat 1990's se ekonomiese groei is aangevuur deur die sukses van die selfoonvervaardiger [[Nokia]].
+=== 21ste eeu ===
+[[Lêer:Presidentti Sauli Niinistö ja pääministeri Sanna Marinin tiedotustilaisuus 15.5.2022 (52075250080).jpg|duimnael|Die eerste minister [[Sanna Marin]] en president [[Sauli Niinistö]] op die perskonferensie waartydens Finland se voorneme om op 15 Mei 2022 by [[NAVO]] vir lidmaatskap aansoek te doen aangekondig is.]]
+Die Finse bevolking het in die presidensiële verkiesing 2000 [[Tarja Halonen]] verkies, wat haar die eerste vroulike president van Finland gemaak het.<ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.councilwomenworldleaders.org/tarja-halonen.html|title=TARJA HALONEN – President of Finland (2000–2012)|publisher=[[Raad van Vrouewêreldleiers]]|accessdate=29 April 2022}}</ref> In 2008 het finansiële krisisse Finland se uitvoere lamgelê, wat gelei het tot swakker ekonomiese groei dwarsdeur die dekade.<ref>{{en}} {{cite web|url=https://vnk.fi/documents/10616/339615/The+nature+of+Finland%E2%80%99s+economic+crisis+and+the+prerequisites+for+growth+-memorandum/07f3b69a-25cb-4347-a713-b0f91c23a931|title=The nature of Finland's economic crisis and the prerequisites for growth|first1=Bengt|last1=Holmström|first2=Sixten|last2=Korkman|first3=Matti|last3=Pohjola|website=VNK.fi|date=21 Februarie 2014|accessdate=29 April 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.bofbulletin.fi/en/2015/3/shortage-of-new-firms-jams-labour-market-recovery/|title=Shortage of new firms jams labour market recovery|first1=Matti|last1=Virén|first2=Juuso|last2=Vanhala|work=Bank of Finland Bulletin|date=30 Junie 2015|accessdate=29 April 2022}}</ref> In 2012 is [[Sauli Niinistö]] verkies as president van Finland.<ref>{{en}} {{cite web|url=https://yle.fi/news/3-10960387|title=Poll suggests record-level support for Finnish President|work=[[Yle News]]|date=7 September 2019|accessdate=29 April 2022}}</ref>
+Ná die [[Russiese inval in Oekraïne, sedert 2022|Russiese inval in Oekraïne in 2022]] het Finland se steun vir [[NAVO]] geweldig gestyg.<ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61093302|title=Ukraine War: Finland to decide on Nato membership in weeks says PM Marin|publisher=[[BBC]]|date=13 April 2022|accessdate=2 April 2023}}</ref><ref>{{en}} {{cite web|url=https://foreignpolicy.com/2022/04/22/finland-sweden-nato-membership-russia-ukraine-war/|title='Thanks, Putin': Finnish and Swedish Lawmakers Aim for NATO Membership|first=Robbie|last=Gramer|publisher=[[Foreign Policy]]|date=22 April 2022|accessdate=2 April 2023}}</ref><ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.euronews.com/my-europe/2022/04/28/nato-chief-says-finland-and-sweden-could-join-quickly-as-both-warm-to-membership|title=NATO chief says Finland and Sweden could join 'quickly' as both warm to membership|first=Joshua|last=Askew|publisher=[[Euronews]]|date=29 April 2022|accessdate=2 April 2023}}</ref> Op 11 Mei 2022 het Finland ’n wedersydse veiligheidsooreenkoms met die Verenigde Koninkryk aangegaan.<ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.bbc.com/news/uk-61408700|title=UK agrees mutual security deals with Finland and Sweden|publisher=[[BBC]]|date=11 Mei 2022|accessdate=2 April 2023}}</ref> Op 12 Mei het Finland se president en eerste minister "sonder versuim" versoek op NAVO-lidmaatskap.<ref>{{en}} {{cite web |date=12 Mei 2022 |title=Finland's leaders call for NATO membership 'without delay' |url=https://apnews.com/article/sweden-finland-sauli-niinisto-4ede1942b679dd15bd3021f9b194cbec |accessdate=12 Mei 2022 |website=AP NEWS}}</ref> Op 17 Mei het die Finse parlement vervolgens met 'n stemming van 188–8 besluit om Finland se toetreding tot NAVO te ondersteun.<ref>{{fi}} {{cite web| url= https://yle.fi/uutiset/3-12446945 | title= Eduskunta äänesti Suomen Natoon hakemisen puolesta selvin äänin 188–8 | date= 17 Mei 2022 | work = [[Yle]] | accessdate = 18 Mei 2022}}</ref><ref>{{en}} {{ cite news | url = https://yle.fi/news/3-12449487 | title = Finland's Parliament approves Nato application in historic vote | work = Yle News | date = 17 Mei 2022 | accessdate = 18 Mei 2022 }}</ref> Op 18 Mei het die president en minister van buitelandse sake die aansoek op lidmaatskap ingedien.<ref>{{fi}} {{cite web | url= https://yle.fi/uutiset/3-12440949 | title= Valtioneuvosto ja presidentti viimeistelivät Nato-ratkaisun – ulkoministeri Haavisto allekirjoitti hakemuksen | date = 17 Mei 2022 | work = [[Yle]] | accessdate = 18 Mei 2022}}</ref> Op 31 Maart 2023 het die Turkse parlement eenparig Finland se aansoek vir NAVO-lidmaatskap formeel goedgekeur, die 30ste en laaste land wat vereis word.<ref>{{en}} [https://www.firstpost.com/explainers/turkey-finland-nato-process-to-becoming-member-sweden-12383162.html Turkey approved Finland’s NATO application: The long and winding process to becoming a member, explained], ''FirstPost'', 31 Maart 2023.</ref>
 == Demografie ==

l b w Nordiese lande
State	Denemarke Finland Noorweë Swede Ysland
Outonome lande	Åland Faroëreilande Groenland
Spesiale status/kulturele area	Svalbard Sápmi
Verwant	Nordiese Raad
Sien ook	Oudnoors Skandinawië

l b w Nordiese Raad
Volle lede	Denemarke Finland Noorweë Swede Ysland
Geassosieerde lede	Åland Faroëreilande Groenland
Waarnemers/kantore	Sápmi Estland (identiteit) Letland Litaue Karelië Sleeswyk-Holstein