Sowjetunie

Hierdie artikel moet skoongemaak of andersins verbeter word. Probleem: Die hoofbron Wêreldspektrum uit 1982 en dus groot dele van hierdie artikel het die Ontbinding van die Sowjetunie in 1991 misgeloop en is vervolgens verouderd. Hierdie artikel voldoen nie tans aan die hoë gehaltestandaarde waarna Wikipedia streef nie. Voel vry om self in te spring en verbeterings te maak, en verwyder hierdie kennisgewing ná die tyd. Vir meer hulp, sien die redigeringshulp. Daar is moontlik kommentaar in die artikel of op die besprekingsblad oor wat verbeter moet word. Hierdie kennisgewing is op 13 Augustus 2019 hier geplaas.

Союз Советских Социалистических Республик
Sojoez Sowjetskich Sotsialistitsjeskich Respoeblik
Unie van Sosialistiese Sowjetrepublieke

← ← ← 1922 – 1991 ↓
Vlag Wapen
Leuse: Пролетарии всех стран, соединяйтесь! Proletarii fsech stran, sojedinjaites'! (Russies vir: "Werkers van die wêreld, verenig!")
Volkslied: Die Internasionale (1922–1944) Госуда́рственный гимн Сове́тского Сою́за (1944–1991) (tr.: Gosoedarstwenni gimn Sowjetskowo Sojoeza) (Russies vir: "Volkslied van die Sowjetunie")
Ligging of Sowjetunie Die Sowjetunie in het grootste verspreiding in die Koue Oorlog
Hoofstad	Moskou
Taal/Tale	Russies
Regering	Republiek
Staatshoof
- 1917–1924	Wladimir Lenin
- 1924–1953	Josef Stalin
- 1953–1964	Nikita Chroesjtsjof
- 1964–1982	Leonid Brezjnef
- 1982–1984	Joeri Andropof
- 1914–1985	Konstantin Tsjernenko
- 1985–1991	Michail Gorbatsjof
Wetgewer	Hoogste Sowjet
Historiese tydperk	20ste eeu
- Stigting	30 Desember 1922
- Ontbinding	26 Desember 1991
Oppervlakte
- 1991	22 402 200 km2 8 649 538 sq mi
Bevolking
- 1991 skatting	293 047 571
Digtheid	13,1 /km²  33,9 /sq mi
Geldeenheid	Russiese roebel
Voorafgegaan deur Opgevolg deur Russiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek Transkaukasiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek Oekraïense Sosialistiese Sowjetrepubliek Wit-Russiese Sosialistiese Sowjetrepubliek Armenië Azerbeidjan Estland Georgië Kasakstan

Die Sowjetunie (Сове́тский Сою́з, Sowjetski Sojoez, [sɐˈvʲɛt͡skʲɪj sɐˈjus], ), amptelik die Unie van Sosialistiese Sowjetrepublieke (USSR) (Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик (СССР), Sojoez Sowjetskich Sotsialistitsjeskich Respoeblik (SSSR), [sɐˈjus sɐˈvʲɛtskʲɪx sətsɨəlʲɪsˈtʲitɕɪskʲɪx rʲɪˈspublʲɪk], ), was 'n staat in Noord-Eurasië wat bestaan het vanaf 1922 tot 1991.

Die grootste uitbreiding van die Sowjetse invloedsgebied ná die Kubaanse Rewolusie van 1959 en voor die Sowjet-Sjinese konflik in 1961

Die lys van republieke in die Sowjetunie het in hierdie tyd gewissel. Gedurende die laaste jare van sy bestaan het die Sowjetunie 15 Sosialistiese Sowjetrepublieke (SSR'e) gehad. Die Russiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek (RSFSR) was die grootste republiek in die Sowjetunie en het dit in amper alle opsigte oorheers: oppervlakte, bevolking, ekonomie en politieke invloed. Die gebied van die Sowjetunie het ook heelwat gewissel en in die laaste jare was dit ongeveer dieselfde as die voormalige Russiese Ryk, met die uitsondering van Pole en Finland.

Die Sowjetunie, met sy hoofstad Moskou, was met 'n oppervlakte van 22,4 miljoen km² die grootste land ter wêreld. Hierdie enorme land het oor ’n ryk skakering van landskappe en inwoners (130 volke) en 'n groot potensiaal van bodemrykdomme beskik. Die land het in 'n baie kort tyd van 'n agterlike landbouland tot 'n industriële wêreldmag ontwikkel.

Die land het egter vanweë sy geografiese ligging te kampe gehad met ernstige probleme, soos min ysvrye hawens, 'n beperkte landbou-oppervlakte en die strawwe koue in groot gebiede, wat bewoning en benutting van bodemrykdomme belemmer het. Die sosialistiese staat, wat in 1917 gevorm is, het aanvanklik heeltemal alleen gestaan en het hom in sy bestaan bedreig gevoel.

Teenslae soos hongersnood en geweldige verliese aan mense en materiaal in die Tweede Wêreldoorlog het modernisering op ekonomiese en maatskaplike gebied vertraag. In die eerste tien jaar van sy bestaan is die bevolking alle luukse ontsê, moes hulle baie eenvoudig lewe en is hulle sekere maatskaplike beperkinge opgelê.

So moes die basis vir nywerheidsontwikkeling gelê word. Selfs in die tweede helfte van die 20ste eeu het die bewind die bevolking met ’n ystervuis geregeer, hoewel die beleid ten opsigte van die verbruiksgoedere versoepel het. Oor die algemeen het die lewenstandaard van die Sowjetunie egter stadig toegeneem. In die vroeë 1970's was daar 'n kort détente met die Verenigde State, maar die spanning het met die Sowjet-Afghaanse Oorlog in 1979 hervat. In 1985 het die laaste Sowjet-premier, Michail Gorbatsjof, probeer om die ekonomie deur sy beleid te hervorm en te liberaliseer, naamlik glasnost (openheid) en perestroika (herstrukturering), wat politieke onstabiliteit veroorsaak het. In 1989 het Sowjet-satellietstate in Oos-Europa hul onderskeie kommunistiese regerings omvergewerp.

As deel van 'n poging om die land se ontbinding weens toenemende nasionalistiese en separatistiese bewegings te voorkom, is 'n referendum in Maart 1991 gehou, wat deur drie Sowjetrepublieke geboikot is, wat daartoe gelei het dat die meerderheid van die deelnemende burgers ten gunste van die bewaring van die unie as hernude federasie gestem het. Gorbatsjof se mag is aansienlik verminder na die Russiese president Boris Jeltsin se hoëprofiel rol om 'n staatsgreep teen te staan van die ekstremiste in die Kommunistiese Party. Aan die einde van 1991 het Gorbatsjof bedank en die Hoogste Sowjet het vergader en die Sowjetunie formeel ontbind. Die oorblywende twaalf Sowjetrepublieke het oorgegaan as onafhanklike post-Sowjet-state, met die Russiese Federasie – voorheen die Russiese SFSR – wat die regte en verpligtinge van die Sowjetunie aanvaar het en as die opvolgstaat erken is.

Die Sowjetunie was 'n magtige staat wat baie belangrike tegnologiese prestasies en innovasies in die 20ste eeu bewerstekkig het waaronder die lansering van die wêreld se eerste mensgemaakte satelliet, die eerste mens in die ruimte en die eerste tuig wat op 'n ander planeet, Venus, geland het. Die land het die tweede grootste ekonomie ter wêreld gehad en die grootste staande militêre mag ter wêreld. Die Sowjetunie is erken as een van die vyf kernwapenstate en het die grootste voorraad van massavernietigingswapens gehad. Dit was 'n stigterslid en permanente lid van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad, sowel as 'n lid van die Organisasie vir Veiligheid en Samewerking in Europa (OVSE), die Wêreldfederasie van Vakbonde (WFTU) en die voorste lid van die Raad vir Wedersydse Ekonomiese Bystand (Engelse afkorting: COMECON) en die Warskouverdrag.

Algemeen

Ligging

Nachodka se hawe

Wladiwostok in die Russiese Verre Ooste

Nasa-Satellietbeeld van die Diomede-eilande in die Beringstraat (Rusland is links en die VSA regs)

Die Unie van Sosialistiese Sowjetrepublieke (Sowjetunie of USSR) het sowat 'n sesde van die totale landoppervlakte van die wêreld beslaan. Dit het die oostelike helfte van Europa en een derde van Asië ingesluit en was meer as twee keer so groot soos die Volksrepubliek China. Byna 10 000 km het die westelikste punt (20° OL), naby Kaliningrad, van Kaap Dezjnef aan die Beringstraat (170° WL) geskei.

Die noordelikste punt van die vasteland, wat aan die bopunt van die Taimir-skiereiland geleë was, lê op die 78° NB en die suidelikste punt, wat in Turkmenistan geleë was, lê op 38° NB. Driekwart van die landmassa het noord van die 50ste breedtegraad gelê. 'n Vergelyking van die geografiese ligging met die van 'n moondheid soos die Verenigde State maak die probleme wat daaruit voortspruit, begryplik.

Die Verenigde State – behalwe vir die deelstaat Alaska – lê naamlik in sy geheel suid van die 49ste breedtegraad, wat groot voordele vir die landbou in die VSA inhou. Die Sowjetunie was boonop 'n laagland met uitgestrekte vlaktes wat aan die een kant na die Arktiese Oseaan en aan die ander kant via Wes-Europa na die Atlantiese Oseaan afloop. Slegs in die suide en ooste was daar hoë bergreekse.

Sowat 75 % van die vasteland was minder as 450 m bo seespieël geleë. Die grense van die Sowjetunie was meer as 56 000 km lank, waarvan twee derdes kuslyn (in die noorde en ooste) en een derde landgrense (in die weste en die suide) was. In die uiterste noordweste grens van die Sowjetunie was Noorweë, Finland, die Finse Golf, die Oossee en Pole.

Op die punt waar die grens landinwaarts buig, het dit die skeiding tussen die Sowjet- en die Poolse deel van die voormalige Oos-Pruise gevorm. Verder suid het die Sowjetunie aan die destydse Tsjeggo-Slowakye, Hongarye en Roemenië gegrens. Die noordelike tak van die Donaudelta het die grens tot by die Swartsee gevorm. Tussen die Swart- en die Kaspiese See het die Sowjetunie aan Turkye en Iran gegrens.

Oos van die Kaspiese See het die Sowjetunie aan Iran, Afghanistan en die Volksrepubliek China gegrens. Naby die ontmoetingspunt van die grense van die Sowjetunie, Afghanistan en die Volksrepubliek China was die Sowjetunie deur 'n smal strook Afghaanse land van Pakistan en Indië geskei. Die Sowjetunie het ook aan Mongolië en Noord-Korea gegrens.

Geen land ter wêreld het so 'n lang kuslyn gehad nie, maar geen land was ook deur soveel see wat verys, en moerassige kuste omring nie. Net ten suide van die belangrike hawens Wladiwostok ('n ysvrye hawe en destydse Sowjet-vlootbasis) en Nachodka, was die kort grens tussen die Sowjetunie en Noord-Korea die Japanse See. Aan die oostelikste kant het die Beringstraat die Eurasiese vasteland van die Noord-Amerikaanse vasteland geskei.

Hier was die tydsverskil tussen die Sowjet-Russiese Groot Diomede-eiland en die Klein Diomede-eiland, wat slegs vyf kilometer van eersgenoemde aflê, 'n volledige etmaal (24 uur). Aan die Arktiese Oseaan het die Sowjetkus verskeie vlak see gehad wat deur groepe eilande van mekaar geskei word. Van oos na wes was dit die Oos-Siberiese See, die Laptefsee, die Karasee en die Barentssee.

Die argipels word onderskeidelik die Nieu-Siberiese Eilande, Noordland, Nowaja Zemlja en Franz Josef-land genoem. Naby die hawe Moermansk aan die Beringsee het die landgrens met Noorweë begin.

Topografie

Kommunizma-piek, die hoogste bergspits van die voormalige Sowjetunie; nou Ismail Samanipiek in Tadjikistan

Leninpiek, tweede hoogste bergspits van die voormalige Sowjetunie; ook in Tadjikistan

Die Europese en Asiatiese deel van die Sowjetunie was gekenmerk deur uitgestrekte laaglande wat deur plooiingsgebergte omring was. Die Europese deel was byna geheel en al deur die Sowjet-laagland ingeneem. Dit was 'n laagland van byna 4 miljoen km² wat van Pole tot aan die Oeralgebergte en van die Noordelike Yssee tot aan die Kaspiese en die Swartsee gestrek.

Die hoogste deel was op die Wolgaheuwelland (370 m), terwyl die grootste hoogteverskil in die groot gebied minder as 500 m was. Die Asiatiese deel, wat van die Oeral tot aan die Stille Oseaan gestrek het, het bestaan uit die Wes-Siberiese Vlakte, die Midde-Siberiese Hoogland (wat saamval met die baie ou, ongeplooide Siberiese Skild), die bergagtige Oos-Siberië en die Toereense Vlakte suid van die Oeralgebergte wat deur berge omring was.

Die Wes-Siberiese Vlakte (meer as 2 miljoen km² groot) is een van die grootste laagvlaktes ter wêreld. In die weste was dit deur die Oeral en in die ooste deur die Middel-Siberiese bergland begrens. Die suidelike grens, wat die skeiding tussen die Wes-Siberiese laagland en die Toereense Vlakte vorm, is die Toergai-plato, wat aan die suidoostekant van die Oeral, die Toergai-vlakte en die Kazachse Rug geleë is.

Die Toergai-vlakte is 'n geul van sowat 20 by 200 km tussen die tafelland en die Kasakse Rug. Oos-Siberië bestaan uit hoogvlaktes wat deur hoë berge van mekaar geskei word. Rondom die sentrale Joekagi-plato lê die gebergtes Werchojansk, Tsjerskogo, Kolyma, Anadyr, Tsjoektsji en Korjak. Die hele gebied word in die suide en ooste deur hoë berge begrens: die Kaukasus met die Elbroes (5 633 m), die Kopet op die grens met Iran, die Pamirgebergte, wat die noordwestelike deel van die Himalajagebergte is.

Die hoogste bergspitse van die Sowjetunie, die Stalin- of Kommunizma-piek (7 495 m; nou Ismail Samanipiek) en Leninpiek (7 134 m), kom in die gebied voor. Verder oos lê die Tiensjangebergte (met Pobedy- of Oorwinningspiek; 7 439 m; nou Ğeňiš Čokusu), op die grens met die Volksrepubliek China, en die Tannoe Ola- en die Jablonowigebergte, wat op die grens met Mongolië lê. Die oostelikste en suidelikste berge is die Stanowoi, die Dzjoegdzjoer- en die Sichote Alin-gebergte.

Klimaatstreke

Topografiese kaart van die Sowjetunie

Omdat die land geen hoë berge het wat noord-suid loop nie, verander die klimaatstreke van die voormalige Sowjetunie geleidelik van wes na oos. In die gebied tussen ongeveer Moskou en Siberië verander die klimaat van 'n yskoue poolklimaat in die noorde geleidelik tot 'n landklimaat (wat in die grootste deel heers). verder suid, terwyl ’n steppe- en woestynklimaat in die heel suidelike dele heers. Die strawwe landklimaat, wat in die grootste deel van die voormalige Sowjetunie heers, word gekenmerk deur groot temperatuursverskille tussen somer en winter, 'n kort lente en herfs en min reën.

Die matigende invloed van die see is beperk omdat sowat 75% van die land meer as 400 km van die kus al is. Boonop is die Arktiese Oseaan vir meer as ses maande per jaar verys. Die afwesigheid van bergreekse in die noorde stel die land in groot mate bloot aan die koue poollug, terwyl die hoë bergreekse in die suidooste die land van die matigende invloed van die Stille Oseaan afsny. Slegs die Atlantiese Oseaan het 'n matigende invloed op die klimaat. Die invloed is tot by ongeveer die Jenisejrivier in Siberië merkbaar.

Daarenteen bly die grond in groot dele van Noord-Siberië dwarsdeur die jaar verys (dit word merzlota of permafrost genoem). Gedurende die winter is die temperatuursverskille tussen die verskillende dele van die land die grootste. Die groot afstand vanaf die oseaan veroorsaak nie alleen groot uiterstes in temperatuur nie, maar ook lae reënval in die meeste gebiede. In groot dele van die Sowjetunie is die jaarlikse reënval tussen 400 en 500 mm. Teen die tyd dat die lug van die Atlantiese Oseaan die Sowjetunie bereik, het dit reeds 'n groot deel van sy voggehalte verloor.

Riga, nou die hoofstad van die onafhanklike Letland, wat in die weste geleë is, kry egter jaarliks nog sowat 600 mm reën. Slegs die bergstreke van Sentraal-Asië, die Kaukasus en Suidwes-Siberië kry reënval wat bo die gemiddelde is, terwyl Oos-Siberië, waar die moeson in ’n bepaalde tyd van die jaar heers, ook goeie reën ontvang. In die laagvlaktes oos van die Lenarivier, waar die laagste temperature van die land voorkom, val jaarliks minder as 200 mm reën. In Sentraal-Asië, wat naby die middelpunt van die Eurasiese vasteland lê, bring die droë pool lug baie min reën. Vanweë die hoë temperature heers daar in die streek 'n woestynklimaat.

Flora en fauna

Landskap in die Oeralgebergte

Kaart an die Altai-gebergte

Die Sowjetunie kan in verskeie min of meer parallelle gebiede verdeel word wat nie slegs ten opsigte van klimaat van mekaar verskil nie, maar ook ten opsigte van bodemgesteldheid en plantegroei. Die meeste groot eilande in die Noordelike Yssee het 'n poollandskap. Hier is die temperatuur byna altyd benede die vriespunt en die grond is permanent verys. Daar is geen bome of struike nie, maar slegs verskillende soorte mos, gras en 'n paar soorte blomme.

Die gebied het 'n ryk voëllewe, en ysbere, vosse, knaagdiere en in minder mate rendiere kom ook voor. Net suid van die gebied lê die toendra of yswoestyn, waar die somers koel en kort en die winters straf is. Sowat een sesde van die totale oppervlakte van die voormalige Sowjetunie is toendra-gebied. Omdat slegs die boonste laag grond gedurende die somer ontdooi, ontstaan daar ’n suur, swart grondlaag wat hoofsaaklik uit plantreste bestaan.

Die dreinering van die grond is meestal swak en gevolglik is daar baie moerasse in die gebied. Daar groei verder ook byna geen bome in die streek nie, maar struike (dwergwilge en berke), verskillende soorte mos en moerasplante kom vry algemeen voor. Bloedsuiende insekte kom hier baie voor en maak die gebiede minder geskik vir menslike bewoning. Die soogdiere wat die meeste in die gebied voorkom, is die vos, rendier, wolf, poolhaas en knaagdiere. In die suide van die toendra, waar daar meer bosse is, word elande, bere, veelvrate ('n soort klein roofdier) en eekhorings aangetref. Die grootste deel (sowat 37%) van die Sowjetunie is met bosse bedek.

Vanweë 'n hoë reënval en die suurgehalte van die grond ontstaan ’n asgrys tot wit, loogagtige grond wat podsol genoem word. Die grond is nie vir landbou geskik nie. Die bosgebied kan in die taiga (naaldwoud) en die gemengde loofwoud verdeel word. Die taiga strek oor die laagland van die Europese deel en oor die Wes-Siberiese Vlakte noord van die 57ste breedtegraad en die gebied oos van die Jenisei. In die taiga groei bome soos die Siberiese lariks, Skotse den, seder, spar, berk en esp.

Oor die taiga swerf Russiese bere, losse (Europese rooikatte), veelvrate, sabeldiere, bokke en elande. In die ooste kom swartbere, tiers, panters en rooiwolwe voor. In die suide gaan die taiga geleidelik oor in gemengde loofwoud, wat egter slegs in die Europese deel van die Sowjetunie voorkom. Die halfsteppe of beboste steppe is 'n oorgangsgebied tussen die noordelike bosse en die suidelike steppe. In die gebied wissel loofbosse en grasland mekaar af.

Die steppe beslaan sowat 15 persent van die Sowjetunie se grondgebied en is geleë tussen die westelike grens en die Altai-gebergte. Die swart kleur van die grond (tsjernosem) word veroorsaak deur die hoë humusgehalte (6–16%), wat veral van verrotte plantreste afkomstig is. Waar die baie vrugbare tsjernosem nie as landbougrond gebruik word nie, groei daar verskillende soorte gras en struike. Trapganse, toringvalke, arende, vosse en dasse woon op die steppe.

Die droë steppe gaan geleidelik oor in die halfwoestyn, waar daar verskillende soorte grand voorkom en die plantegroei skaars is. Sand-, klei-, en klipwoestyne word in Sentraal-Asië en Kasakstan aangetref. Vogtige, subtropiese gebied kom slegs langs die Kaukasiese Swartseekus en die Lenkoran-laagvlakte aan die Kaspiese See voor. Die bergstreke van die Sowjetunie het ’n hooggebergteklimaat- en plantegroei.

Riviere en mere

Nasa-Satellietbeeld van die Karasee met die mondings van die Jenisej- (links) en Ob-riviere (regs)

Die Aralmeer in 1989 en 2014

Oewer aan die Balchasj-meer

In die berge ontspring 'n aantal van die grootste riviere te wêreld. Hulle voer groot hoeveelhede smeltwater deur die steppe, bosse en toendras na die vlak kusseë van die Arktiese Oseaan. Sowat 2 050 miljard m² soetwater vloei jaarliks in die see in en bring mee dat die soutgehalte laer is as die van die Yssee self. As gevolg hiervan verys die see baie maklik, wat in die lente tot groot oorstromings lei. Die rivier Ob (3 680 km lank, 394 miljard m² water per jaar), Jenisejrivier (3 354 km lank, 548 miljard m³) en Lena (4 270 km lank, 488 miljard m³) voer sowat 71% van die land se water na die Yssee af.

Die middellope van die Ob en die Jenisei is 4 tot 5 km breed, terwyl hulle benedelope gemiddeld meer as 30 km breed is. Die Siberiese riviere is tussen vyf (in die suidweste) en nege maande (in die noordooste) per jaar verys. As die ys in die lente vanuit die suidweste begin smelt, ontstaan daar groot oorstromings by die benedeloop van die riviere. Die meeste riviere in die Europese deel van die Sowjetunie begin in Wit-Rusland en Litaue en stroom traag na die Noordelike Yssee (byvoorbeeld die Noordelike Dwina en die Petsjora).

Die Newa, Daoegawa (Westelike Dwina) en die Nemunas vloei na die Oossee, Dnjepr, Dnister, Don en Koeban na die Swartsee, en Terek, Oral en Wolga na die Kaspiese See. Sowat 255 miljard m³ water (dit is sowat 70% van alle water wat die see uit riviere ontvang) vloei jaarliks deur die Wolga (3 690 km) in die Kaspiese See in. ’n Val van 5 tot 10 cm/km bring mee dat die stroom stadig vloei. Met uitsondering van die Ob en die Irtisj mond die riviere van Sentraal-Asië in die Aralmeer (Sirdarja en Amoedarja) uit, of hulle droog in die woestyn op.

Die meeste riviere in die Sowjetunie vloei in 'n noord-suid-rigting. In die Europese deel van die Sowjetunie en Oekraïne kon daar dus verbindingskanale gegrawe word, wat dit moontlik gemaak het om van die Oossee na die Yssee of van die Kaspiese See na die Swartsee te vaar. Riviervervoer was nog altyd baie belangrik. Baie van die ou stede lê langs riviere. Hulle is meestal aan die hoë regteroewer van die rivier geleë, wat hulle teen oorstromings beskerm.

Die Sowjetunie het meer as 250 000 mere. Hulle is meestal geleë in die gebied wat vroeër deur ’n yskap bedek was: in die Europese deel en in Noord-Siberië. Ander mere is gevorm deur plooie en breuke in die aardkors; die Baikalmeer in Oos-Siberië is hiervan die beste en beroemdste voorbeeld. Geen meer ter wêreld is so oud (25 miljoen jaar) en diep (1 620 m) as die meer nie. Die natuurlike trog, wat 48 km breed en 644 km lank is, is met sowat 23 000 miljard m³ helder water gevul.

Dit het 'n oppervlakte van 31 500 km² en hou meer as 20% van alle oppervlak soetwater ter wêreld; dit is ook die grootste soetwaterbron (80%) in die Sowjetunie. In die droë steppe en woestyne is daar soutwatermere, soos die Aralmeer (66 500 km²) en die Balchasj-meer (sowat 20 000 km²), waarin daar dik soutlae is.

Geskiedenis

Rewolusie en stigting

Moderne rewolusionêre bydrywighede in die Russiese Ryk het begin met die Desembriste-opstand van 1825. Hoewel lyfeienskap in Rusland in 1861 afgeskaf is, was die terme daarvan ongunstig vir die kleinboere en het dit rewolusionêre aangemoedig. ’n Parlement, die Staatsdoema, is in 1906 gestig ná die Russiese Rewolusie van 1905, maar tsaar Nikolaas II het pogings teengestaan om van ’n absolute monargie na ’n konstitusionele monargie oor te slaan. Maatskaplike onrus is in die Eerste Wêreldoorlog vererger deur militêre terugslae en voedseltekorte in groot stede.

Lenin, Trotsky en Kamenef vier die tweede herdenking van die Oktoberrewolusie.

’n Spontane opstand in Petrograd weens Rusland se ekonomiese en morele agteruitgang tydens die oorlog het gelei tot die Februarie-rewolusie en die omverwerping van die keiserlike regering in Maart 1917. Die tsaristiese outokrasie is vervang met die Russiese Voorlopige Regering, wat verkiesings sou hou vir die Russiese Grondwetgewende Vergadering en sou aanhou veg in die oorlog aan die kant van die Drievoudige Entente.

Terselfdertyd het werkersrade, in Russies bekend as "sowjets" (советы, sowjeti), dwarsoor die land ontstaan. Die Bolsjewiste, onder leiding van Wladimir Lenin, het in die sowjets en op straat voorspraak gemaak vir ’n sosialistiese rewolusie. Op 25 Oktober (7 November volgens die Gregoriaanse kalender) 1917 het die Bolsjewiste die belangrikste regeringsgeboue in Petrograd sonder veel teenstand beset. Ook die Winterpaleis in Petrograd is oorgeneem en die bewind van die Voorlopige Regering is so beëindig. Alle mag was nou in die hande van die sowjets. Hierdie gebeure sou later amptelik in die Sowjetunie bekend word as die Groot Sosialistiese Oktober-rewolusie. In Desember het die Bolsjewiste ’n wapenstilstandsooreenkoms met die Sentrale Moondhede onderteken, hoewel gevegte teen Februarie 1918 hervat is. In Maart het Sowjet-Rusland sy betrokkenheid in die oorlog finaal beëindig en die Verdrag van Brest-Litofsk onderteken.

’n Lang en bloedige burgeroorlog het hierop gevolg tussen die Rooi Leër en die Wit Leër. Dit het in 1917 begin en in 1923 geëindig met die Rooi Leër se oorwinning. Dit het ingesluit buitelandse inmenging, die moord op die tsaar en sy gesin en die hongersnood van 1921, waarin sowat vyf miljoen mense dood is.

In Maart 1921, ná ’n verwante konflik met Pole, is die Vrede van Riga onderteken, waarvolgens betwiste gebiede in die huidige Belarus en Oekraïne tussen Pole en Sowjet-Rusland verdeel is. Laasgenoemde moes ook soortgelyke konflikte in die nuwe republieke Finland, Estland, Letland en Litaue oplos.

Vereniging van republieke

Op 28 Desember 1922 is ’n konferensie van gevolmagtigde afgevaardigdes van die Russiese SFSR, die Transkaukasiese SFSR, die Oekraïense SSR en die Wit-Russiese SSR gehou waar die verdrag vir die stigting van die Sowjetunie en die verklaring van die stigting van die USSR onderteken is, en daarmee is die Unie van Sosialistiese Sowjetrepublieke gestig.

Op 1 Februarie 1924 het die Verenigde Koninkryk die USSR erken. In dieselfde jaar is die Sowjetgrondwet aanvaar, wat die Desember 1922-vereniging gewettig het.

’n Intensiewe restrukturering van die land se ekonomie, nywerheid en politiek het in die vroeë dae van Sowjetmag in 1917 begin. ’n Groot deel daarvan is gedoen volgens die Bolsjewistiese Aanvanklike Verordenings, regeringsdokumente wat deur Lenin onderteken is. Een van die prominentste deurbrake was die groot restrukturering van die Sowjetekonomie gebaseer op die totale elektrifisering van die land.

Die plan is in 1920 ontwikkel en het ’n tydperk van 10 tot 15 jaar behels. ’n Netwerk van 30 kragstasies, insluitende 10 groot hidroëlektriese kragaanlegte, en verskeie nywerheidsprojekte is aangepak. Dit het die prototipe geword van daaropvolgende vyfjaarplanne en is teen 1931 voltooi.

Leiers van die Sowjetunie, in chronologiese orde:

1. Wladimir Lenin (1917–1924)
2. Josef Stalin (1924–1953)
3. Nikita Chroesjtsjof (1953–1964)
4. Leonid Brezjnef (1964–1982)
5. Joeri Andropof (1982–1984)
6. Konstantin Tsjernenko (1984–1985)
7. Michail Gorbatsjof (1985–1991)

Republieke

Die voormalige Sowjetstate: 1. Armeense SSR, 2. Azerbeidjanse SSR, 3. Wit-Russiese SSR, 4. Estniese SSR, 5. Georgiese SSR, 6. Kazachstanse SSR, 7. Kirgisiese SSR, 8. Lettiese SSR, 9. Litause SSR, 10. Moldawiese SSR, 11. Russiese SFSR, 12. Tadjikistanse SSR, 13. Turkmeense SSR, 14. Oekraïense SSR, 15. Oezbekistanse SSR

Voormalige Sowjetrepublieke

Huidige onafhanklike state

Armeense Sosialistiese Sowjetrepubliek Azerbeidjanse Sosialistiese Sowjetrepubliek Estniese Sosialistiese Sowjetrepubliek Georgiese Sosialistiese Sowjetrepubliek Kazachstanse Sosialistiese Sowjetrepubliek Kirgisiese Sosialistiese Sowjetrepubliek Lettiese Sosialistiese Sowjetrepubliek Litause Sosialistiese Sowjetrepubliek Moldawiese Sosialistiese Sowjetrepubliek Oekraïense Sosialistiese Sowjetrepubliek Oezbekistanse Sosialistiese Sowjetrepubliek Russiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek Tadjikistanse Sosialistiese Sowjetrepubliek Turkmeense Sosialistiese Sowjetrepubliek Wit-Russiese Sosialistiese Sowjetrepubliek

Armenië Azerbeidjan Estland Georgië Kasakstan Kirgisië Letland Litaue Moldowa Oekraïne Oesbekistan Rusland Tadjikistan Turkmenistan Wit-Rusland

Grensveranderinge ná die einde van die Koue Oorlog

Geografie

Die Sowjetunie het uit die 15 republieke hierbo bestaan, met 'n totale oppervlakte van 22 402 200 vk. km.

Ekonomie

Die Sowjetunie was die eerste land wat sy ekonomie geskoei het op kommunistiese beginsels waardeur die staat al die produksie beheer het.

Demografie

Die Sowjetunie was een van die wêreld se etnies mees uiteenlopende lande, met meer as 100 nasionale etniese groepe wat binne die grense geleef het. Die totale bevolking is in 1991 op 293 miljoen geskat.

Kultuur

Vakansiedae

Datum	Afrikaanse naam	Plaaslike naam	Opmerkings
1 Januarie	Nuwejaarsdag	Новый Год
7 Januarie	Oosters-ortodokse Kersfees	Православное Рождество
23 Februarie	Sowjet-weermag se dag	День Советской Армии и Военно-Морского Флота	Februarie-rewolusie, 1917, Vorming van die Rooi Leër, 1918
8 Maart	Internasionale Vrouedag	Международный Женский День
1 Mei	Internasionale Werkersdag	Первое Мая - День Солидарности Трудящихся
9 Mei	Oorwinningsdag	День Победы	Oorgawe van Nazi-Duitsland, 1945
7 November – 8 November	Oktober-rewolusie	Седьмое Ноября	1917; tans genoem День Примирения

Sport

Openingseremonie van die Olimpiese Somerspele 1980 in Moskou

In sport was die Sowjetse nasionale sokkerspan een van die die sterkste mededingende spanne en het sewe keer aan die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi deelgeneem en een keer die vierde plek bereik (in 1966). Vir die UEFA Europa-beker kon die Sowjetunie ses keer kwalifiseer en het die eerste toernooi ooit, in 1960, gewen. Tydens die Olimpiese Somerspele 1956 in Melbourne kon die Sowjetse nasionale sokkerspan die goudmedalje verower. Moskou, die destydse hoofstad van die Sowjetunie en die Russiese SFSR, het die Olimpiese Somerspele 1980 gehuisves, wat deur talle, veral Westerse lande geboikot is.

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-67-2, volume 26, bl. 49 – 54

Eksterne skakels

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Sowjetunie.
• (en) "Soviet Union". Encyclopædia Britannica. Besoek op 13 Augustus 2019.