Vermaak
Vermaak is 'n aktiwiteit wat die aandag en belangstelling van 'n gehoor behou of plesier verskaf. Dit kan 'n idee of 'n taak wees, maar dit is waarskynlik een van die aktiwiteite of gebeure wat oor duisende jare ontwikkel het, spesifiek met die doel om 'n gehoor se aandag te trek.[1]
Inleiding[wysig | wysig bron]
Alhoewel mense se aandag deur verskillende dinge getrek word, is die meeste vorme herkenbaar en bekend omdat individue verskillende voorkeure vir vermaak het. Storievertelling, musiek, drama, dans en verskillende soorte opvoerings bestaan in alle kulture en is in koninklike howe ondersteun en ontwikkel tot gesofistikeerde vorms en het mettertyd vir alle burgers beskikbaar geword. Die proses is in moderne tye versnel deur 'n vermaaklikheidsbedryf wat produkte vooraf opneem en verkoop. Vermaak ontwikkel en kan aangepas word vir elke skaal, wat wissel van 'n individu wat privaat vermaak kies uit 'n enorme reeks vooraf opgeneemde produkte; na 'n banket wat vir twee aangepas is; na enige grootte of tipe geleentheid, met toepaslike musiek en dans; by optredes vir skares van duisende; en selfs vir 'n wêreldwye gehoor.
Die ervaring van vermaak word sterk geassosieer met amusering sodat 'n algemene idee pret en gelag is, hoewel baie vermaak 'n ernstige doel het. Dit kan byvoorbeeld die geval wees in die verskillende vorme van seremonies, vieringe, godsdienstige feeste of satires. Daar bestaan dus die moontlikheid dat wat as vermaak voorkom ook 'n manier kan wees om insig of intellektuele groei te bewerkstellig.
'n Belangrike aspek van vermaak is die gehoor, wat die rol van verligting en ontspanning speel in vermaak. Die gehoor kan 'n passiewe rol hê, soos in die geval van persone wat na 'n toneelstuk, opera, televisieprogram of film kyk; of die gehoor se rol kan aktief wees, soos in die geval van speletjies, waar die deelnemer / gehoor se rol gereeld omgekeer kan word. Vermaak kan in die openbaar of privaat wees, met formele teks wat op skrif gestel is, soos in die geval van teater of konserte; of ongeskrewe en spontaan, soos in die geval van kinderspeletjies. Die meeste vorme van vermaak het oor baie eeue heen voortgeduur en ontwikkel as gevolg van veranderinge in kultuur, tegnologie en mode. Films en videospeletjies, byvoorbeeld, hoewel hulle nuwer media gebruik, vertel hulle steeds stories, bied drama aan en speel musiek. Feeste wat aan musiek, films of dans gewy is, laat gehore toe om gedurende 'n aantal opeenvolgende dae vermaak te word.
Sommige vermaak, soos openbare teregstellings, is nou onwettig in die meeste lande. Aktiwiteite soos skermsport of boogskiet, wat eens in jag of oorlog gebruik is, het 'n toeskouersport geword. Op dieselfde manier het ander aktiwiteite, soos kookkuns, ontwikkel tot optredes onder professionele persone, opgevoer as wêreldkompetisies en dan uitgesaai vir vermaak. Wat vir een groep of individu vermaak is, kan deur 'n ander beskou word as 'n werk of wreedaardig.
Die bekende vorme van vermaak het die vermoë om verskillende media oor te steek en toon 'n oënskynlik onbeperkte potensiaal vir kreatiewe vermenging. Dit het die kontinuïteit en die lang lewe van baie temas, beelde en strukture verseker.
Sielkunde en filosofie[wysig | wysig bron]
Vermaak kan onderskei word van ander aktiwiteite soos opvoeding en bemarking, hoewel hulle geleer het hoe om die aantrekkingskrag van vermaak te gebruik om hul verskillende doelstellings te bereik. Soms kan vermaak 'n mengsel vir beide wees. Die belangrikheid en impak van vermaak word erken deur geleerdes en sy toenemende gesofistikeerdheid het praktyke beïnvloed in ander gebiede soos Museumkunde.
Vermaak kan ontevredenheid oortref en 'n mate van insig by die gehoor lewer. Vermaak kan moontlik universele filosofiese vrae vra, soos: "Wat beteken dit om mens te wees?"; "Wat is die regte ding om te doen?"; of "Hoe weet ek wat ek weet?". "Die betekenis van die lewe' is byvoorbeeld die onderwerp in 'n wye verskeidenheid vermaaklikheidsvorme, waaronder film, musiek en letterkunde val. Vrae soos hierdie dryf baie vertellings en dramas aan, hetsy dit aangebied word in die vorm van 'n verhaal, film, toneelstuk, gedig, boek, dans, strokiesprent of spel. Dramatiese voorbeelde sluit Shakespeare se invloedryke toneelstuk Hamlet in, waarvan die held hierdie bekommernisse in die poësie artikuleer; en films, soos The Matrix, wat die aard van kennis ondersoek en wêreldwyd vrygestel is.[2] Romans bied 'n groot geleentheid om hierdie temas te ondersoek terwyl hulle hul lesers vermaak. 'n Voorbeeld van 'n kreatiewe werk wat filosofiese vrae so vermaaklik beskou dat dit in 'n baie groot verskeidenheid vorme aangebied is, is The Hitchhiker's Guide to the Galaxy. Hierdie verhaal, wat oorspronklik 'n radiokomedie was, het so gewild geword dat dit ook verskyn het as 'n roman, film, televisiereeks, verhoogproduksie, strokiesprent, klankboek, LP-plaat, avontuurspel en aanlyn-speletjie. Die idees daarvan het gewilde verwysings geword en is in baie tale vertaal. Die temas daarvan bevat die betekenis van die lewe, sowel as "die etiek van vermaak, kunsmatige intelligensie, meerdere wêrelde, God en filosofiese metode".
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Die ou kuns om gebeure en ervarings te kommunikeer, deur woorde, beelde, klanke en gebare te gebruik deur 'n verhaal te vertel is nie net die manier waarop mense hul kulturele waardes en tradisies en geskiedenis van een generasie na die ander deurgedra het nie, dit was ook sedert die vroegste tye 'n belangrike deel van die meeste vorme van vermaak. Daar word steeds in die vroeë vorme van verhale vertel, byvoorbeeld rondom 'n vuurtjie tydens kampering, of as daar na die verhale van 'n ander kultuur as 'n toeris geluister word. Die vroegste vertellings waaroor ons nou skryf, was ongetwyfeld oorspronklik van mond tot oor en hul krag as vermaak afgelei van dieselfde elemente wat ons vandag in films en romans geniet." Storievertelling is 'n aktiwiteit wat ontwikkel is en ontwikkel na smaak. Baie vermaak, insluitend verhale, maar veral musiek en drama, is nog steeds bekend, maar het ontwikkel tot 'n wye verskeidenheid vorms wat pas by 'n wye verskeidenheid persoonlike voorkeure en kulturele uitdrukkings. Baie soorte word vermeng of ondersteun deur ander vorms. Dramas, verhale en banket word byvoorbeeld gereeld verbeter deur musiek; sport en speletjies word by ander aktiwiteite ingelyf om die algehele voorkoms te verbeter. Sommige het moontlik ontwikkel uit ernstige of noodsaaklike aktiwiteite (soos hardloop en spring) tot kompetisie en dan ontwikkel tot vermaak. Daar word byvoorbeeld gesê dat paalspring oorspronklik in Nederland ontstaan het, waar mense lang pale gebruik het om oor breë kanale te kom, eerder as om met hul klompe kilometers ver na die naaste brug toe te loop. Ander beweer dat paalspring gebruik is in oorlogvoering om oor fortmure te kom. Die toerusting vir sulke sportsoorte word al hoe meer gesofistikeerd. Pale was byvoorbeeld oorspronklik van hout soos gemaak; in die 19de eeu is bamboes gebruik en in die 21ste eeu kon pale van koolstofvesel vervaardig word. Ander aktiwiteite, soos om op stelte te stap, word nog gesien in sirkusuitvoerings in die 21ste eeu. Gladiator gevegte was gewild gedurende die Romeinse tyd en is 'n goeie voorbeeld van 'n kombinasie van sport, straf en vermaak.[3][4]
Vermaak het ook ontwikkel in verskillende vorme en uitdrukkings as gevolg van sosiale omwentelinge soos oorloë en rewolusies. Tydens die Chinese Kulturele Rewolusie, is revolusionêre opera deur die Kommunistiese party gesanksioneer en het die Eerste Wêreldoorlog, die Groot Depressie en die Russiese Rewolusie die vermaak beïnvloed.
Relatief geringe veranderinge aan die vorm en plek van vermaak word voortgesit en sommige elemente word uitgefasseer, aangesien dit beïnvloed word deur die tydperk, mode, kultuur, tegnologie en ekonomie. 'n Verhaal wat in dramatiese vorm vertel word, kan byvoorbeeld aangebied word in 'n opelug teater, 'n musieksaal, 'n fliekteater, of via 'n persoonlike elektroniese toestel soos 'n tabletrekenaar. Vermaak word aangebied vir massa-gehore in geboue wat juis vir hierdie doeleinde opgerig is, soos 'n teater, ouditorium of stadion. Een van die beroemdste lokale in die Westerse wêreld, die Colosseum, met honderd dae se speletjies, het vyftigduisend toeskouers vermaak. [5] Skouspele, kompetisies, wedrenne en sport is eens in hierdie arena aangebied as openbare vermaak. Nuwe geboue word steeds gebou om aan te pas by die al hoe meer gesofistikeerde vereistes van wêreldgehore.
Hofvermaak[wysig | wysig bron]
Keiserlike en koninklike howe het as opleidingsterreine en ondersteuning gedien vir professionele onthalers, met verskillende kulture wat paleise, kastele en forte op verskillende maniere gebruik het. In die stadstate van die Maja, het skouspel gereeld in groot pleine voor die paleise plaasgevind; die skares het óf daar óf op spesifieke plekke bymekaargekom waarvandaan hulle op 'n afstand kon kyk. Hofvermaak het ook oor kulture gekruis. Die Durbar is deur die Moghale keisers aan Indië bekendgestel en oorgedra aan die Britse Ryk, wat toe die Indiese tradisie gevolg het: instellings, titels, gebruike, seremonies waardeur 'n Maharaja of Nawab geïnstalleer is, die uitruil van amptelike geskenke en die volgorde van voorrang, is alles aangeneem deur die keisers van Delhi. In Korea is die hofvermaaklikheidsdans oorspronklik in die paleis opgevoer vir vermaak tydens bankette.
Hofvermaak het dikwels beweeg van 'n verbinding met die hof na meer algemene gebruik onder gewone mense. Dit was die geval met gemaskerde dansdramas in Korea, wat ontstaan het in samewerking met die sjamane-rituele van die dorp en uiteindelik grotendeels 'n vermaaklikheidsvorm vir gewone mense geword het.[6] Naattse dansers in die Mughal-ryk het in Indiese howe en paleise opgetree. 'n Ander evolusie, soortgelyk aan dié van hoflike vermaak tot algemene praktyk, was die oorgang van godsdienstige ritueel na sekulêre vermaak, soos wat tydens die Goryeo-dinastie met die Narye-fees gebeur het. Oorspronklik was dit uitsluitlik godsdienstig of ritueel en later is 'n sekulêre komponent bygevoeg.[6] Voormalige hoflike vermaak, soos grappies, is ook gereeld in kinderspeletjies herleef.
In sommige howe, soos gedurende die Bisantynse Ryk, is die geslagte onder die hoër klasse geskei, sodat mans ten minste voor die periode van die Komnenoi (1081–1185) van vroue geskei is tydens seremonies waar daar vermaak was by onthale en bankette.
Hofseremonies, paleisbankette en die skouspele, is nie net gebruik om te vermaak nie, maar ook om rykdom en mag te demonstreer. Sulke gebeure versterk die verhouding tussen die regeerder en die wat regeer word; tussen diegene met mag en diegene sonder, wat dien om die verskille tussen gewone gesinne en dié van die heerser te dramatiseer.[7] Dit geld net soveel vir tradisionele howe soos vir hedendaagse seremonies, soos die oorhandigingseremonie in Hong Kong in 1997, waar 'n reeks vermaak (insluitend 'n banket, 'n parade, vuurwerke, 'n feesuitvoering en 'n kunsskouspel) gebruik is om 'n verandering in politieke mag te beklemtoon. Daar is gewoonlik vermaak by die hof aangebied vir koninklikes en hofgangers, asook vir die plesier van plaaslike en besoekende hoogwaardigheidsbekleërs.[6] Koninklike howe, soos die Koreaanse, het ook tradisionele danse ondersteun.[6] In Sudan het musiekinstrumente soos die sogenaamde "spleet" of "pratende" tromme, eens "deel van die hoforkes van 'n magtige hoof", verskeie doeleindes gehad: dit is gebruik om musiek te maak; te "praat" tydens seremonies; gemeenskapsgeleenthede op te teken; die stuur van langafstandboodskappe; en om mans te roep wat jag of oorlog gevoer het.[8][9]
Hoflike vermaaklikheid demonstreer ook die komplekse verhouding tussen vermaaklikheid en toeskouer: individue kan 'n vermaaklikheidster of deel van die gehoor wees, of hulle kan rolle verruil selfs tydens een vermaaklikheidseremonie. In die hof in die Paleis van Versailles het duisende hofdienaars, waaronder mans en vroue wat die woonstelle bewoon het, opgetree as kunstenaars en toeskouers in daaglikse rituele wat die statushiërargie versterk het.[7]
Soos hofvermaak het koninklike geleenthede soos kroning en troues as platforms gedien om sowel die aristokrasie as die mense te vermaak. Die pragtige toetredingsvierings van koningin Elizabeth I, wat in 1595 aangebied is, het byvoorbeeld toernooie gehou en ander opvoerings. Hierdie opvoerings was nie net voor die vergaderde hof nie, maar ook voor duisende Londenaars wat gretig was vir goeie vermaak vir die dag.
Openbare straf[wysig | wysig bron]
Alhoewel die meeste vorme van vermaak met verloop van tyd ontwikkel het en steeds voortduur, is sommige vorme wat eens gewild was nie meer so aanvaarbaar nie. Tydens vroeëre eeue in Europa was dit byvoorbeeld 'n aanvaarde en gewilde vorm van vermaak om te kyk na of deel te neem aan die straf van misdadigers of sosiale uitgeworpenes. Baie vorme van openbare vernedering het ook in die verlede as plaaslike vermaak gedien. Selfs die doodstraf soos hang en onthofing, wat as waarskuwing aan die publiek gedien het, is ook deels as vermaak beskou. 'n Groter openbare skouspel was die doodstraf, wat langer geduur het, soos steniging. 'n Geleentheid waar iemand gehang was, het ontaard in 'n karnaval vir werkende en werklose klasse van die samelewing. Goeie burgerlike of nuuskierige aristokrate wat dit kon bekostig, het dit vanuit 'n koets bekyk of 'n kamer gehuur. Openbare straf as vermaak het geduur tot die 19de eeu, toe die ongelooflike gebeurtenis van 'n publieke hang [wraak] van skrywers en filosowe gewek het. Dickens en Thackeray het in 1840 oor 'n hang in die Newgate-gevangenis geskryf en het 'n groter deel van die publiek geleer dat teregstellings obsene vermaak is.
Kinders[wysig | wysig bron]
Kindervermaak is gebaseer op spel en is belangrik vir hul groei. Vermaak word ook aan kinders gebied of deur volwassenes aan hulle geleer en baie van die aktiwiteite waarin kinders belangstel, vind volwassenes ook vermaaklik soos poppespel, narre, tekenprente en pantomimes.
Kinders het nog altyd speletjies gespeel, dit word aanvaar dat speletjies, asook om vermaaklik te wees, kinders se ontwikkeling stimuleer. Een van die bekendste visuele verhale van kinderspeletjies is 'n skildery deur Pieter Bruegel, die Ouere genaamd Kinderspeletjies, wat in 1560 geskilder is. Dit beeld kinders uit wat 'n verskeidenheid speletjies speel wat vermoedelik tipies van dié tyd was. Baie van hierdie speletjies, soos albasters, wegkruipertjie, seepborrels blaas en om op iemand se rug te ry, het deur al die tye heen oorleef.
Die meeste vorme van vermaak kan verander of aangepas word by die behoeftes en belangstellings van die kinders. Gedurende die 20ste eeu, het die dikwels gekritiseerde, maar nietemin belangrike werk van G. Stanley Hall, wat die verband tussen die studie van ontwikkeling en die 'nuwe' laboratoriumsielkunde bevorder, en veral met die werk van Jean Piaget, wat kognitiewe ontwikkeling as analogies aan biologiese ontwikkeling beskou het[10], het dit verstaan dat die sielkundige ontwikkeling van kinders in fases plaasvind en dat hul vermoëns van volwassenes verskil. Daarom is verhale en aktiwiteite, hetsy in boeke, films of videospeletjies spesifiek vir kindergehore ontwikkel. Lande het gereageer op die spesiale behoeftes van kinders en die opkoms van digitale vermaak deur stelsels soos televisie-inhoudbeoordelingsstelsels is ontwikkel om die publiek en die vermaaklikheidsbedryf te lei.
In die 21ste eeu is daar baie vermaak vir kinders op die internet vir privaat gebruik, net soos vir volwassenes. Dit is 'n beduidende verandering van vroeër. Die hoeveelheid tyd wat kinders binnenshuis spandeer aan vermaakgebaseerde inhoud en die merkwaardige ineenstorting van kinders se betrokkenheid by die natuur, het kritiek gelewer weens die negatiewe gevolge daarvan vir verbeelding, kognisie van volwassenes en sielkundige welstand.
Vorms[wysig | wysig bron]
Bankette[wysig | wysig bron]
Bankette is sedert antieke tye 'n plek vir vermaak of plesier en duur voort tot die 21ste eeu, toe dit nog steeds vir baie van hul oorspronklike doeleindes gebruik is, om besoekers te beïndruk, veral die belangrikes; om gasvryheid te toon; as geleentheid te dien om ondersteunende vermaak soos musiek of dans, of albei, ten toon te stel. Dit was 'n integrale deel van die vermaak van die hof en het gehelp om vaardighede te ontwikkel. Dit is ook belangrike komponente van vieringe soos kronings, troues, verjaarsdae, burgerlike of politieke prestasies, militêre verbintenisse of oorwinnings, sowel as godsdienstige verpligtinge. In die moderne tyd is bankette kommersieel beskikbaar, byvoorbeeld in restaurante en gekombineer met 'n opvoering in aandete-teaters. Kookkuns deur professionele sjefs het ook 'n vorm van vermaak geword as deel van wêreldwye kompetisies soos die Bocuse d'Or.
- Bankette oor tien eeue en kulture
'n Banketstoneel uit Antieke Egipte (uit 'n muurskildery in Tebe).
Bisantynse banket wat musikante en verskillende musiekinstrumente toon (1204–1453).
Jean Fouquet, Banket vir Karel V van Frankryk (1455–1460).
'n Banket met gebraaide eend gegee vir Babur deur die Mirzas in 1507.
Banketgangers wat kottabos speel en meisies wat die aulos in antieke tye speel.
Vrede van Münster. Bartholomeus van der Helst, Amsterdam (1648)
Oorwinningsbanket deur Keiser Qian Long om die offisiere te bedank wat in die veldtog teen Taiwan geveg het (laat 18de eeu).
Gaste by die huweliksfees van die boere (laat 18de eeu).
Die banketsaal in die paleis van koning Sahle Selassie, uit 'n foto, Ethiopië, geskilder (1852).
Kroningsbanket van George IV in die Westminstersaal (1821).
Chinese banket in 'n banketsaal aangebied as verjaarsdagviering (2012).
.JPG)
..jpg)
Musiek[wysig | wysig bron]
Musiek is 'n ondersteunende komponent van vele soorte vermaak en die meeste uitvoerings. Dit word byvoorbeeld gebruik om verhale te ondersteun, dit is onontbeerlik in dans en opera en word gewoonlik opgeneem in dramatiese film- of teaterproduksies.
Musiek is ook 'n universele en gewilde soort vermaak op sigself, wat 'n hele opvoering vorm, soos wanneer konserte aangebied word. Afhangend van die ritme, instrument, uitvoering en styl, word musiek in baie genres verdeel, soos klassiek, jazz, folk, rock, popmusiek of tradisioneel. Sedert die 20ste eeu is musiek uitgevoer, wat eens slegs beskikbaar was vir diegene wat vir die kunstenaars kon betaal, goedkoop beskikbaar gestel vir individue deur die vermaaklikheidsbedryf, wat dit uitsaai of vooraf opneem om dit te verkoop.
Die wye verskeidenheid musiekuitvoerings, of dit nou kunsmatig versterk is, bied almal vermaak, ongeag of die uitvoering van soliste, koor- of orkesgroepe is, of ensemble. Regstreekse optredes gebruik gespesialiseerde lokale, wat klein of groot mag wees; binne of buite; gratis of duur. Die gehore het verskillende verwagtinge van die kunstenaars sowel as van hul eie rol in die opvoering. Sommige mense verwag byvoorbeeld om in stilte te luister en word vermaak deur die uitnemendheid van die musiek, die uitvoering daarvan of die interpretasie daarvan. Ander gehore van lewendige optredes word vermaak deur die atmosfeer en die kans om deel te neem. Nog meer luisteraars word vermaak deur vooraf opgeneemde musiek en luister in hul eie private hoedanigheid.
Die instrumente wat by musikale vermaak gebruik word, is slegs die menslike stem of slegs instrumenteel of die een of ander kombinasie van die twee. Die uitvoering kan deur sangers of musikante aangebied word, die uitvoerders kan soliste wees of deel uitmaak van 'n klein of groot groep en op hul beurt 'n gehoor wat individueel, verbygaande, klein of groot wees. Sang gaan oor die algemeen gepaard met instrumente hoewel sommige vorme, veral a cappella en ondertoonse sang, begelei word. Moderne konserte gebruik dikwels verskillende spesiale effekte en ander style om optredes van sang en dans te begelei.
- Musikale vermaak - tien soorte gehoorbetrokkenheid
Tradisionele instrumente wat gebruik word om dans te begelei (Tibet, 1949).
Kinderkoor wat musikale vermaak aanbied (Sowjetunie, 1979).
Ensemble vermaak deur reisigers in die Paris Métro (2002).
Tromspeler in Boduberu (Maldive, 2010).
Koor en orkes in kerklike omgewing (Italië, 2008).
Hedendaagse gehoor in die antieke buitelugstadion (Griekeland, 2009)
'n Konsert met 'n verhoogde 3D-verhoog (Singapoer, 2010)
Gehoor in konsertsaal (Nederland, 2010).
Opgewonde skare tydens 'n konsert (Frankryk, 2011).
Vrou wat privaat na musiek luister via oorfone (Rusland, 2010).
Speletjies[wysig | wysig bron]
Speletjies word vir vermaak gespeel — soms net vir ontspanning, soms ook vir prestasie of beloning. Dit kan alleen, in spanne of aanlyn gespeel word; deur amateurs of deur professionele persone. Die spelers het miskien 'n gehoor van nie-spelers, soos wanneer mense vermaak word deur na 'n skaakkampioenskap te kyk. Aan die ander kant kan spelers in 'n spel hul eie gehoor wees omdat hulle beurte neem om te speel. Dikwels is daar 'n deel van die vermaak vir kinders wat 'n speletjie speel, om te besluit wie deel is van die gehoor en wie 'n speler is.
Toerusting wissel met die spel. Bordspeletjies soos Go, Monopoly of bakspel benodig 'n bord en merkers. Een van die oudste bekende bordspeletjies is Senet, 'n spel wat in Antieke Egipte gespeel word, wat deur die Farao Toetankamen geniet was. Kaartspeletjies, soos whist, poker en Brug, word al lank gespeel as aandvermaak onder vriende. Vir hierdie speletjies is al wat nodig is, 'n pak speelkaarte. Ander speletjies, soos bingo, wat met talle vreemdelinge gespeel word, word gereël om die deelname van nie-spelers via dobbelary te betrek. Baie is bedoel vir kinders en kan in die buitelug gespeel word soos eenbeentjie, wegkruipertjie of Blindemol. Die lys van balspeletjies is redelik uitgebreid, dit bevat byvoorbeeld kroukie, rolbal en en verfbal, asook baie sportsoorte wat verskillende vorme van balle gebruik. Die opsies pas op 'n wye verskeidenheid vaardigheids- en fiksheidsvlakke. Fisiese speletjies kan vaardighede in motoriese vaardighede ontwikkel. Getalspeletjies soos Sudoku en legkaartspeletjies soos die Rubik se kubus kan geestelike vaardigheid ontwikkel.
Videospeletjies word met behulp van 'n beheerder gespeel om resultate op die skerm te skep. Dit kan ook aanlyn gespeel word met deelnemers wat vanaf 'n afstand aanmeld. In die tweede helfte van die 20ste eeu en in die 21ste eeu het die aantal speletjies geweldig toegeneem, wat 'n wye verskeidenheid vermaak aan spelers regoor die wêreld bied. Videospeletjies is wêreldwyd gewild.
- Speletjies
Sofonisba Anguissola
Die skaakspel (1555) ('n Intellektuele spel)
Théophile Emmanuel Duverger (voor 1901) Hopscotch ('n Fisieke spel)
Televisie-wedstryd van Star Craft (2006) Suid-Korea ('n Elektroniese spel)
Literatuur[wysig | wysig bron]
Lees is al baie lank 'n bron van vermaak, veral as ander vorme, veral omdat uitvoerende vermaak, onbeskikbaar of te duur was (of is). Selfs as die primêre doel van die skryfstuk is om in te lig of te onderrig, is dit steeds ontspannend om te lees. Beide verhale en inligting word deur die tradisie van vertelling oorgedra en mondelinge tradisies oorleef byvoorbeeld in die vorm van uitvoeringspoësie. Hulle het egter drasties afgeneem. Nadat geletterdheid sterk arriveer het, was daar geen terugkeer na die mondelinge vertellings nie. [11] Die koms van drukwerk, die verlaging van die koste van boeke en 'n toenemende geletterdheid het alles bygedra tot die groot aantrekkingskrag van lees. Aangesien lettertipes gestandaardiseer is en tekste duideliker geword het, het lees opgehou om 'n pynlike proses van ontsyfering te wees en het dit 'n daad van pure plesier geword.[11] Teen die 16de eeu in Europa was die aantrekkingskrag van lees as vermaak goed gevestig.
Van die vele genres in literatuur is sommige ontwerpe, geheel of gedeeltelik, slegs vir vermaak. Limericks gebruik byvoorbeeld verse in 'n streng, voorspelbare rym en ritme om humor te skep en die gehoor van luisteraars of lesers te vermaak. Interaktiewe boeke soos 'kies jou eie avontuur' kan literêre vermaak meer deelnemend maak.
Strokiesprente en tekenprente is literêre genres wat tekenings of grafika gebruik, gewoonlik in kombinasie met teks, om 'n vermaaklike vertelling oor te dra. Baie kontemporêre strokiesprente het elemente van fantasie en word vervaardig deur ondernemings wat deel uitmaak van die vermaaklikheidsbedryf. Ander het unieke skrywers wat 'n meer persoonlike, filosofiese siening van die wêreld het en die probleme waarmee mense te kampe moet bied. Strokiesprente oor superhelde soos Superman is van die eerste soort. Voorbeelde van die tweede soort sluit in die individuele werk oor 50 jaar van Charles M. Schulz[12] wat 'n gewilde strokiesprent genaamd Peanuts oor die verhoudings tussen 'n rolverdeling kinderkarakters; en Michael Leunig wat vermaak deur die vervaardiging van grillerige tekenprente wat ook sosiale kritiek insluit. Die Japannese Manga-styl verskil van die westerse benadering in die sin dat dit 'n wye verskeidenheid genres en temas omvat vir lesers van alle ouderdomme. Karikatuur gebruik 'n soort grafiese vermaak vir doeleindes wat wissel van bloot 'n glimlag op die kyker se gesig, tot sosiale bewusmaking, tot die morele eienskappe van 'n persoon wat gekarakteriseer word.
Komedie[wysig | wysig bron]
Komedie is beide 'n genre en komponent van vermaak, wat lag en amusering lewer, hetsy of die komedie die enigste doel is of as 'n vorm van kontras in 'n andersins ernstige stuk gebruik word. Dit lewer 'n groot bydrae tot baie vorme van vermaak, onder meer in literatuur, teater, opera, film en speletjies. In koninklike howe, soos in die Bisantynse hof, en vermoedelik ook in sy welgestelde huishoudings, was mimiek die fokus van georkestreerde humor, wat verwag of verplig was van almal om by die hof te vermaak, selfs met die keiser en keiserlike lede ingesluit. Hierdie hoogs gestruktureerde rol van hofnarre het bestaan uit verbale humor, insluitend terg, rokke, belediging, bespotting en verspotheid asook nie-verbale humor, wat verspotte gesigsuitdrukkings en manerismes ingesluit het.
Shakespeare het sewentien komedies geskryf wat baie tegnieke bevat wat steeds gebruik word deur kunstenaars soos grappe, woordspeling, parodie, waarnemingshumor of die onverwagte effek van ironie. Kort grappe en satires word ook gebruik in die literatuur.
Die betekenis van die woord komedie en die verwagtinge van die gehoor daarvan het mettertyd verander en wissel volgens kultuur. Eenvoudige fisiese komedie soos geselstaal vermaak 'n wye verskeidenheid mense van alle ouderdomme. Namate kulture meer gesofistikeerd raak, verskyn nasionale nuanses in die styl en verwysings, sodat dit wat in die een kultuur amusant gevind word, in 'n ander onverstaanbaar kan wees.
Opvoering[wysig | wysig bron]
Regstreekse optredes voor 'n gehoor vorm 'n belangrike vorm van vermaak, veral voor die ontdekking van klank- en video-opnames. Opvoering neem 'n wye verskeidenheid vorme aan, insluitend teater, musiek en drama. In die 16de en 17de eeu het Europese koninklike howe maskerspele aangebied wat komplekse teatervermaak was wat dans, sang en toneelspel behels het. Opera is 'n soortgelyke veeleisende styl wat gewild bly. Dit omvat ook al drie vorme, wat 'n hoë vlak van musikale en dramatiese vaardigheid vereis, samewerking en ook soos die maskerspel, kundigheid om die produksie uit te voer.
Gehore toon gewoonlik hul waardering vir 'n vermaaklike opvoering met 'n applous. Alle akteurs loop egter die risiko om nie hul gehoor se aandag te trek nie en dus nie te vermaak nie. Ontevredenheid uit die gehoor is dikwels brutaal, eerlik en direk.
Storievertelling[wysig | wysig bron]
Storievertelling is 'n ou vorm van vermaak wat byna alle ander vorme beïnvloed het. Dit is nie net vermaaklik nie, dit is ook 'n denkproses om deur menslike konflikte en teenstrydighede te werk. Hoewel verhale direk aan 'n klein gehoor gelewer kan word, word dit ook as vermaak aangebied en word dit gebruik as 'n komponent van enige stuk wat op 'n vertelling berus, soos film, drama, ballet en opera. Geskrewe verhale is verbeter deur illustrasies, dikwels tot 'n baie hoë artistieke standaard. Verhale bly 'n algemene manier om 'n groep wat op reis is, te vermaak. Chaucer het gewys hoe stories gebruik word om die tyd te verwyl en 'n gehoor van reisigers te vermaak. Hy gebruik pelgrims in sy literêre werk The Canterbury Tales in die 14de eeu, net soos Wu Cheng'en in die 16de eeu in Journey to the West. Alhoewel die reis nou vinniger voltooi kan word, word daar steeds verhale vertel aan passasiers wat per motors en vliegtuie reis deur een of ander vorm van tegnologie.
Die vermoë van stories om te kan vermaak is duidelik in een van die bekendste verhale, Scheherazade, 'n verhaal wat deel is van die Persiese storievertel tradisie, van 'n vrou wat haar eie lewe red deur stories te vertel. Die konneksies tussen die verskillende soorte vermaak word uitgebeeld deur verhale soos dié oor te dra in 'n ander medium, soos musiek, film of speletjies. Komponiste Rimsky-Korsakov, Ravel en Szymanowski was geïnspireer deur die Scheherazade-verhaal en het dit omskep in 'n orkeswerk; regisseur Pasolini het dit verwerk tot 'n film; en daar is 'n innoverende videospeletjie gebaseer op die verhaal. Verhale kan woordeloos vertel word, byvoorbeeld in musiek, dans of poppespel, soos in die Javaanse tradisie van wayang, waarin die uitvoering gepaard gaan met 'n gamelan-orkes of die soortgelyke tradisionele Punch and Judy-vertoning.
Epiese verhale, gedigte, sagas en allegories uit alle kulture vertel sulke aangrypende verhale dat hulle ontelbare ander verhale in alle vorme van vermaak geïnspireer het. Voorbeelde hiervan is die Hindoe Ramayana en Mahabharata; Homerus se Odyssey en Iliad; die eerste Arabiese roman Hayy ibn Yaqdhan; die Persiese verhaal Shahnameh; die Sagas van Yslanders en die verhaal van die Genji. Versamelings van verhale, soos Grimms' Fairy Tales of die geskryf deur Hans Christian Andersen, het ook 'n invloed gehad. Hierdie versameling volksverhale, wat oorspronklik in die vroeë 19de eeu gepubliseer is, het 'n groot invloed op die moderne populêre kultuur gehad, wat die temas, beelde, simbole en strukturele elemente daarna gebruik het om nuwe vermaaklikheidsvorme te skep.
Sommige van die kragtigste en langdurige verhale is die basisverhale, ook genoem oorsprongs- of skeppingsmites, soos die Dreamtime-mites van die inheemse bewoners van Australië, die Mesopotamiese- Heldedig van Gilgamesh, of die Hawaiïese verhale van die oorsprong van die wêreld. Dit word ook ontwikkel tot boeke, films, musiek en speletjies op 'n manier wat die leeftyd van die stories verleng en hul vermaakwaarde verhoog.
- Vertel stories
William Blake se skildery van die pelgrims in The Canterbury Tales.
Scheherazade vertel haar verhale aan koning Shahryar in The Arabian Nights.
Tosa Mitsuoki illustreer haar verhaal van Genji.
Teater[wysig | wysig bron]
Teateropvoerings, tipies dramaties of musikaal, word op 'n verhoog vir 'n gehoor aangebied en het 'n geskiedenis wat teruggaan na die Hellenistiese tyd toe toonaangewende musikante en akteurs wyd opgetree het by poëtiese kompetisies, byvoorbeeld by Delphi, Delos, Efese. Aristoteles en sy onderwyser Plato het albei oor die teorie en doel van teater geskryf. Aristoteles het vrae gevra soos: "Wat is die funksie van die kunste in die vorming van karakters? Moet 'n lid van die regerende klas bloot opvoerings kyk of 'n deelnemer wees en optree? Watter soort vermaak moet voorsien word vir diegene wat nie tot die elite behoort nie? " [13] Die Ptolemeë in Egipte, die Seleukidiese Ryk in Pergamom, het ook 'n sterk teatertradisie gehad en later het die ryk beskermhere in Rome veel meer uitspattige produksies opgevoer. [13]
Verwagtinge oor die opvoering en hul betrokkenheid daarmee het mettertyd verander. In Engeland, het die vooroordeel teenoor aktrises in die 18de eeu verdwyn en in Europa, oor die algemeen, het teaterbywoning 'n meer respekvolle tydverdryf in die middelklas geword in die laat 19de en vroeë 20ste eeu, toe die verskeidenheid gewilde vermaak toegeneem het. Operetta- en musieksale het beskikbaar geword en nuwe dramateaters soos die Moskou-kunsteater en die Suvorin-teater in Rusland is geopen. [14] Terselfdertyd het kommersiële koerante se toegewyde kolomme vir teaterproduksies en resensies begin bydra tot die vestiging van vermaak en het algemene gesprekke oor kuns en kultuur ontlok. [14] Gehore het begin om kreatiewe uitvoerings te waardeer, om die prominente sterre te bewonder en om vermaak al hoe meer genotvol te vind. [14] Vaudeville en musieksale, wat in hierdie tyd gewild was in die Verenigde State van Amerika, Engeland, Kanada, Australië en Nieu-Seeland, is almal uiteindelik vervang.
Toneelstukke, musiekblyspele, monoloë, pantomimes en uitvoeringspoësie vorm deel van die baie lang geskiedenis van teater, wat ook die plek geword het vir improvisasie komedie. In die 20ste eeu het radio en televisie, wat gereeld regstreeks uitgesaai is, die teatertradisie uitgebrei wat voortgegaan het om naas die nuwe vorme te bestaan.
Die toneel en die ruimtes wat daarvoor uiteengesit word, skep 'n teater. Alle soorte toneelstukke word saam met alle soorte sitplekke vir die gehoor gebruik, insluitend die impromptu of geïmproviseerde; die tydelike; die uitgebreide; of die tradisionele en permanente. Hulle word binnenshuis of in die buitelug opgerig. Die vaardigheid om die verhoog vir 'n opvoering te bestuur, te organiseer en voor te berei, staan bekend as toneelkundigheid. Die ervaring van die gehoor word beïnvloed deur hul verwagtinge, die verhoogwerk, die toneel, en die standaard van die stoele wat voorsien word.
- Teatervermaak
Improviseerde verhoog vir 'n openbare optrede op 'n kermis (1642).
Verbeterde verhoog vir huishoudelike teater.
Opelug teater voor 'n vertoning.
Konsertteater gereed vir solo-instrumentalis.
Buitelug-teater geskep by die kasteel van Edinburgh.
Tradisionele verhoog vir Japanese Noh- teater.
Toneel in die rondte.
Teatro Colón, 'n hoogs dekoratiewe teater.
Bioskoop en film[wysig | wysig bron]
.jpg)
Rolprente is 'n belangrike vorm van vermaak, hoewel nie alle films vermaak as hul primêre doel het nie: 'n dokumentêre film is byvoorbeeld daarop gemik om iets op te neem of om in te lig, hoewel die twee doeleindes dikwels saamwerk. Die medium was van die begin af 'n wêreldwye onderneming. Die Lumière-broers was die eerste om kameramanne oor die hele wêreld te stuur en hulle opdrag te gee om alles te verfilm wat vir die publiek van belang kan wees. In 1908 het Pathé nuusberigte bekendgestel en versprei en teen die Eerste Wêreldoorlog het films in 'n geweldige behoefte aan massa vermaak voorsien. In die eerste dekade van die 20ste eeuse filmprogramme is fiksie en nuusfilms ewekansig gekombineer. Die Amerikaners het eerstens 'n manier om 'n illusie van beweging deur opeenvolgende beelde te produseer, beoog, maar die Franse kon 'n wetenskaplike beginsel omskep in 'n kommersieel winsgewende skouspel. [15] Film het daarom van die vroeë dae af deel uitgemaak van die vermaakbedryf. Al hoe meer gesofistikeerde tegnieke word in dié medium gebruik om gehore te vermaak. Animasie, wat byvoorbeeld die vertoon van vinnige beweging in 'n kunswerk behels, is een van hierdie tegnieke wat veral jonger gehore aangetrek het. Die koms van rekenaar-gegenereerde beeldmateriaal in die 21ste eeu het dit moontlik gemaak om 'n skouspel goedkoper te vervaardig en op 'n heelwat groter skaal deur Cecil B. DeMille.[16] Vanaf die dertigerjare tot die vyftigerjare was films en radio die enigste massavermaak, maar teen die tweede dekade van die 21ste eeu het tegnologiese veranderinge, ekonomiese besluite, risiko-afkeer en globalisering die kwaliteit en omvang van films wat vervaardig is, verminder. Gesofistikeerde visuele effekte en tegnieke, eerder as mense, is nie net gebruik om realistiese beelde van mense, landskappe en gebeure te skep nie, maar ook om animasies te skep wat nie-lewendig is, soos Lego wat normaalweg as vermaak gebruik word. Ontwerpers van The Lego Movie wou hê dat die gehoor moet glo dat hulle na werklike Lego-bakstene kyk op 'n tafelblad wat met 'n regte kamera geskiet is, wat groot omgewings skep met digitale bakstene in die rekenaar. Deur die samesmelting van rekenaars en films kan vermaak op 'n nuwe manier aangebied word en die tegnologie het dit ook moontlik gemaak vir diegene met die persoonlike hulpbronne om films in 'n tuisteater te vertoon, wat die kwaliteit en ervaring van 'n openbare teater in 'n privaat lokaal skep. Dit is soortgelyk aan die manier waarop die adel in vroeër tye private musiekuitvoerings of die gebruik van huishoudelike teaters in groot huise kon opvoer in die vroeë eeue.
Rolprente neem oom vermaak uit ander vorme en herskep verhale van boeke en toneelstukke in 'n nuwe vorm. The Story of Film, 'n dokumentêr oor die geskiedenis van die film, gee 'n oorsig van wêreldwye prestasies en ontdekkings in dié medium, sowel as veranderinge in die opvatting van filmvervaardiging. Dit demonstreer dat hoewel sommige films, veral in die Hollywood- tradisie wat realisme en melodramatiese romantiek kombineer,[15] bedoel is as 'n vorm van ontvlugting, ander 'n dieper betrokkenheid of meer deurdagte reaksie van hul gehore benodig. Die bekroonde Senegalese film Xala neem byvoorbeeld regeringskorrupsie as tema. Charlie Chaplin se film The Great Dictator was 'n dapper en innoverende parodie, ook op politieke tema. Verhale wat duisende jare oud is, soos Noah, is in film weer geïnterpreteer deur bekende literêre instrumente soos allegorie en verpersoonliking toe te pas met nuwe tegnieke om groot temas soos menslike dwaasheid, goed en kwaad te ondersoek, moed en wanhoop, liefde, geloof en dood – temas wat al die vorme van vermaak behels het.[17]
Soos in ander media, word uitnemendheid en prestasies in films erken deur verskeie toekennings, waaronder toekennings van die American Academy of Motion Picture Arts and Sciences, die British Academy of Film and Television Arts, die Cannes International Film Festival in Frankryk en die Asië Pacific Screen Awards.
Dans[wysig | wysig bron]
Die verskillende vorme van dans sorg vir vermaak vir alle ouderdomsgroepe en kulture. Dans kan 'n ernstige tone inneem, soos wanneer dit gebruik word om die geskiedenis van 'n kultuur of belangrike verhale uit te druk; dit kan uitlokkend wees; of dit kan komiese verligting bring. Aangesien dit baie vorme van vermaak kombineer: musiek, beweging, storievertelling en teater bied dit 'n goeie voorbeeld van die verskillende maniere waarop hierdie vorme gekombineer kan word om vermaak vir verskillende doeleindes en gehore te skep.
Dans is 'n vorm van kulturele voorstelling wat nie net dansers betrek nie, maar ook choreograwe, gehoorlede, begunstigdes en impresarios en kom van regoor die wêreld en uit verskillende periodes. Of dit nou uit Afrika, Asië of Europa is, beïnvloed dans voortdurend die gebiede van politieke, sosiale, spirituele en die kunste.[18] Alhoewel danstradisies moontlik tot een kulturele groep beperk is, ontwikkel hulle almal. In Afrika is daar byvoorbeeld Dahomean- danse, Hausa-danse, Masai-danse en so meer.[18] Ballet is 'n voorbeeld van 'n baie ontwikkelde Westerse vorm van dans wat in die tyd van Louis XIV na die teaters verhuis het tydens sy bewind, terwyl die dansers professionele opvoerders in teaters geword het. Sommige danse, soos die quadrille, 'n dans wat tydens die Napoleoniese jare in Frankryk voorgekom het [19] en ander landelike danse was eens gewild by sosiale byeenkomste soos balle, maar word nou selde uitgevoer. Aan die ander kant het baie volksdanse (soos die Skotse Hooglanddans en Ierse dans) ontwikkel tot kompetisies, wat hul vermaakwaarde verhoog het deur dans by te voeg. Ierse dansteater, wat soms tradisionele Ierse toneelstukke en musiek bevat, het ontwikkel tot 'n belangrike dansvorm met 'n internasionale reputasie.
Dans se oorspronklike assosiasie word aan vroue gekoppel omdat dans gewoonlik die vroulike liggaam uitbeeld, vroue se ervarings en omdat hulle hul liggame gebruik om 'n inkomste te verdien, eerder as om 'n kuis bestaan te voer.[18] Die siening van die samelewing teenoor vroulike dansers hang af van die kultuur, die geskiedenis en die vermaaklikheidsbedryf self. Byvoorbeeld, hoewel sommige kulture enige gedans deur vroue beskou as die mees skandelike vorm van vermaak,[20] het ander kulture gevestigde plekke soos ontklee klubs waar doelbewuste erotiese of seksueel uitlokkende danse in die openbaar deur professionele vroue uitgevoer word vir meestal manlike gehore.
Verskeie politieke regimes het probeer om dans of spesifieke soorte dans te beheer of te verbied, soms as gevolg van die afkeur van die musiek of klere wat daarmee gepaard gaan. Nasionalisme, outoritarisme en rassisme het 'n rol gespeel in die verbod van danse. Byvoorbeeld, tydens die Naziregime het Amerikaanse danse soos swing, wat as "heeltemal on-Duits" beskou is, 'n openbare oortreding geword en is dit verbied. Net so, in Shanghai, China, in die 1930's, was dans en nagklubs simbolies aan dit waaraan die Chinese gemeenskap 'n afsku in gehad het en amptenare het gewonder of ander vorme van vermaak soos bordele ook verbied moes word. Verbanning het die effek van die dansuitbreek nog groter gemaak. In Ierland het die Openbare Danssaalwet van 1935 danse in openbare plekke verbied, alhoewel dit nie die einde van dans was nie. In die Verenigde State van Amerika is verskillende danse eens verbied, hetsy omdat hulle, soos burlesk, suggestief was, of omdat hulle, soos die twist, met Afro-Amerikaners geassosieer is. Afro-Amerikaanse dansers is meestal verbied om op te tree in minstrel-vertonings tot ná die Amerikaanse Burgeroorlog.
Danse kan solo opgevoer word; in pare; in groepe; of deur groot kunstenaars. Dit kan geïmproviseer word of gechoreografeer word; spontaan vir persoonlike vermaak (soos wanneer kinders vir hulself begin dans); 'n privaat gehoor; 'n betalende gehoor; 'n wêreldgehoor; of 'n gehoor wat belangstel in 'n spesifieke dansgenre. Dit kan deel uitmaak van 'n viering, soos 'n troue of 'n nuwe jaar; of 'n kulturele ritueel met 'n spesifieke doel, soos 'n dans deur krygers soos 'n haka. Sommige danse, soos tradisionele danse en ballet, het 'n baie hoë vlak van vaardigheid en opleiding nodig; ander, soos die can-can, benodig 'n baie hoë vlak van energie en fisieke fiksheid. Die vermaak van die gehoor is 'n normale deel van die dans, maar die fisieke uitvoering daarvan lewer ook dikwels vreugde vir die dansers.
- Dans - 10 soorte oor tien kulture
Tradisionele danser (Thailand)
Harlequin en Columbine (Denemarke)
Balsaaldans (Tsjeggië)
Buikdanser (Marokko)
Morris-dans (Engeland)
Skotse Highlands-troue (Skotland, 1780)
Krygsdansers (Papoea-Nieu-Guinee)
Fire Dragon-dans vir die Chinese Nuwejaar.
Bhangra-dansers op die Internasionale Kinderfees.
Kinders in massaspeletjies (Noord-Korea).
Diere[wysig | wysig bron]
Diere word al vir duisende jare gebruik vir vermaaklikheidsdoeleindes. Hulle is gejag vir vermaak; vertoon terwyl hulle na prooi jag; na gekyk wanneer mense met mekaar meegeding het; en na gekyk terwyl hulle 'n opgeleide roetine uitvoer vir menslike vermaak. Die Romeine is byvoorbeeld beide vermaak deur wilde diere en kompetisies wat deur opgeleide diere uitgevoer is. Hulle het gekyk terwyl leeus en bere op die maat van musiek van pype en simbale gedans het; perde is opgelei om te kniel, te buig en te dans. Daar was gewelddadige gevegte met wilde diere en optredes het mettertyd brutaler en meer bloedig geword.
Diere wat opgeleide roetines of dade doen vir menslike vermaak, sluit dolfyne in dolfinarium en ape wat truuks doen vir 'n gehoor in. Diere wat in antieke tye in dieretuine aangehou is, is dikwels daar gehou om later in die arena as vermaak of vir hul vermaaklikheidswaarde as eksotika gebruik te word.
Baie wedstryde tussen diere word nou as sport beskou: perdewedrenne word byvoorbeeld as 'n sport en 'n belangrike bron van vermaak beskou. Die ekonomiese impak daarvan beteken dat dit ook as 'n wêreldwye industrie beskou word, waarin perde noukeurig oor die hele wêreld vervoer word om aan wedrenne deel te neem. In Australië is die perdewedren op Melbourne Cup Day 'n openbare vakansiedag en beskou die publiek die wedloop as 'n belangrike jaarlikse geleentheid. Soos perdewedrenne, moet kameelwedrenne menslike ruiters hê, terwyl windhondwedrenne dit nie doen nie. Mense vind dit vermaaklik om te kyk hoe diere kompeteer, of hulle opgelei is, soos perde, kamele of honde, of onopgeleid, soos kakkerlakke.
Die gebruik van diere vir vermaak is dikwels kontroversieel, veral die jag van wilde diere. Sommige wedstryde tussen diere, wat eens 'n gewilde vorm van vermaak vir die publiek was, het onwettig geword weens die wreedheid wat daarby betrokke was. Ander kompetisies waarby diere betrokke is, bly kontroversieel en het ondersteuners sowel as afbreukmakers. Byvoorbeeld, die konflik tussen teenstanders van duifskiet wat dit beskou as 'n wrede en dwase oefening in vakmanskap en voorstanders wat dit as vermaak beskou, is in 'n geregshof getoets. Jakkalsjag, wat die gebruik van perde sowel as jaghonde behels, en stiergevegte, wat 'n sterk teaterkomponent het, is twee vermaaklikhede wat 'n lang en betekenisvolle kultuurgeskiedenis het. Dit behels albei diere en word as sport-, vermaak- of kulturele tradisie beskou. Van die organisasies wat gestig is om die regte van diere te bepleit, is sommige wie se bekommernisse die gebruik van diere vir vermaak insluit.[21] Maar in baie gevalle wat van dieremishandeling beskuldig word, het beide partye kulturele aansprake. [22]
- Diere wat gebruik word vir vermaak
Opgeleide aap tree op vir 'n gehoor (1900-20).
Skare kyk hoe Pharlap die Melbourne Cup in Australië, 1930, wen.
Skare kyk na 'n stiergeveg in Meksiko, 2010.
Sirkus[wysig | wysig bron]
'n Sirkus, wat beskryf word as een van die mooiste vermaaklikheidsvorme, is 'n spesiale soort teateropvoering, wat 'n verskeidenheid fisieke vaardighede insluit, soos akrobatiek en jongleren en soms diere wat opvoer. Die sirkus word gewoonlik in permanente lokale opgevoer as 'n reisprogram wat opgevoer word. Philip Astley word in die tweede helfte van die 18de eeu beskou as die stigter van die moderne sirkus en Jules Léotard is die Franse kunstenaar wat erkenning ontvang vir die ontwikkeling van die kuns van die trapeze, wat as sinoniem tot sirkusse beskou word. Astley het optredes bymekaargebring wat algemeen bekend was op tradisionele Britse feeste minstens sedert die begin van die 17de eeu: tuimel, tou-dans, jongleren, diere-truuks ensovoorts. Daar word beweer dat daar geen direkte verband bestaan tussen die Romeinse sirkus en die sirkus van die moderne tyd nie. Tussen die ondergang van die Romeinse sirkus en die stigting van Astley's Amphitheatre in Londen, ongeveer 1300 jaar later, was die naaste konsep van 'n sirkus die informele kring wat gevorm is deur die nuuskierige toeskouers rondom die rondreisende tuimelaar of jongleraar op 'n dorpsplein.[23]
Kulkuns[wysig | wysig bron]
Die vorm van vermaak, bekend as kulkuns of as verbeelding, is gebaseer op tradisies en tekste van magiese dogmas wat sedert die antieke tyd deel uitmaak van die meeste kulturele tradisies. (Verwysings na kulkuns kan byvoorbeeld in die Bybel, in Hermetisme, in die Zoroastrisme, die kabbalistiese tradisie, in die mistisisme en in die bronne van die vrymesselary gevind word.)
Kulkuns word opgevoer vir 'n gehoor in 'n verskeidenheid media en plekke: op die verhoog, op televisie, in die straat, en by partytjies of funksies. Dit word dikwels gekombineer met ander vorme van vermaak, soos komedie of musiek, en uitvoering is dikwels 'n wesenlike deel van kulkuns. Goeie kulkuns berus op misleiding, psigologiese manipulasie, handbewegings en ander vorme van afleiding om 'n gehoor die illusie te gee dat 'n kunstenaar die onmoontlike kan bereik. Gehore was verbaas oor die optredes en ontsnappingsaksies van Harry Houdini en het hom as 'n towenaar beskou.[24][25][26]
Fantasie kulkuns het eeue lank 'n belangrike plek in die letterkunde beklee en vermaak aan miljoene lesers gebied. Bekende towenaars soos Merlin in die Arthur-legendes word sedert die 5de en 6de eeu beskryf, terwyl die jong towenaar Harry Potter in die 21ste eeu 'n wêreldwye vermaakverskynsel geword het toe die boekreeks oor hom ongeveer 450 miljoen eksemplare verkoop het (soos op Junie 2011), wat dit die topverkoperboekreeks in die geskiedenis gemaak het.
Straatuitvoering[wysig | wysig bron]
Straatvermaak is vorms van uitvoering wat al eeue lank in die publiek se behoefte aan vermaak voorsien. Dit was 'n integrale aspek van die lewe in Londen, byvoorbeeld toe die stad in die vroeë 19de eeu gevul was met afleiding. [27] Siterspelers of troubadoers is deel van die tradisie. Die kuns en praktyk van straatvermaak word nog steeds gevier tydens jaarlikse busfeeste.[28]
Daar is drie basiese vorme van kontemporêre straatopvoerings. Die eerste vorm is die sirkelvertoning. Dit is geneig om 'n menigte bymekaar te maak, het gewoonlik 'n duidelike begin en einde en word gedoen in samehang met straatteater, poppekas, kulkuns, komediante, akrobate en soms musikante. Hierdie tipe kan die winsgewendste vir die kunstenaar wees, omdat daar waarskynlik meer skenkings van groter gehore sal wees as hulle deur die optrede vermaak word. Goeie straatvermakers beheer die skare sodat toeskouers nie die voetverkeer belemmer nie. Die tweede vorm, die stapwandel, het geen duidelike begin of einde nie. Tipies bied die vermaker 'n vermaaklike atmosfeer, dikwels met 'n ongewone instrument en die gehoor hou moontlik nie op om te kyk of om 'n skare te vorm nie. Soms kan 'n spontane vertoning maklik verander in 'n sirkelvertoning. Die derde vorm, kafee straatkuns, word meestal in restaurante, kroeë en kafees opgevoer. Hierdie soort handeling gebruik soms openbare vervoer as 'n platform om by op te tree.
Parades[wysig | wysig bron]
Parades word gehou vir verskillende doeleindes, dikwels meer as een. Of die bui somber of feestelik is, omdat dit openbare geleenthede is wat ontwerp is om aandag te trek en aktiwiteite wat die normale verkeer noodwendig lei, het parades 'n duidelike vermaaklikheidswaarde vir hul gehore, konvooie is 'n voorbeelde van 'n openbare optog. Sommige mense wat na die optog of optog kyk, het moontlik 'n spesiale poging aangewend om dit by te woon, terwyl ander per ongeluk deel van die gehoor word. Wat ook al die primêre doel is,trek parades skares aan om vermaak te word met wat hulle sien in die verbygang. Soms vind 'n optog in 'n geïmproviseerde teaterruimte plaas en kaartjies word aan die gehoor verkoop terwyl die wêreldwye gehoor via die uitsending deelneem.
Een van die vroegste vorme van die parade was die Romeinse triomf, groot en opspraakwekkende uitstallings van buitelandse skatte gegee deur triomfantelike Romeinse generaals om hul oorwinnings te vier. Julius Caesar het verkies om vier oorwinnings te vier wat op verskillende dae was en ongeveer oor 'n maand gestrek het. In Europa, vanaf die Middeleeue tot die Barok het die Royal Entry die formele besoek van die monarg aan die stad gevier met 'n optog deur uitgestrekte versierde strate, waar verskillende vertonings en uitstallings te sien was. Die jaarlikse Lord Mayor's Show in Londen is 'n voorbeeld van 'n burgerparade wat sedert die Middeleeue oorleef het.
Baie godsdienstige feeste (veral dié wat optogte insluit, soos die Heilige Week-optogte of die Indiese Holi-fees, benewens hul ernstige doel, is daar 'n mate van vermaak. Soms is godsdienstige rituele aangepas of ontwikkel tot sekulêre vermaak, of soos die Festa del Redentore in Venesië, het hulle daarin geslaag om in gewildheid te groei, terwyl beide sekulêre en heilige doeleindes in balans was. Pelgrimstogte, soos die Rooms-Katolieke pelgrimstogte van die Jakobsweg, die Moslem Hadj en die Hindoe Kumbh Mela, wat vir die buitestaanders as 'n vermaaklike optog beskou, is nie bedoel as vermaak nie, dit gaan eerder oor 'n individuele geestelike reis. Daarom is die verhouding tussen toeskouer en deelnemer, anders as behoorlike vermaak. Die manier waarop die Kumbh Mela van sy kulturele konteks geskei word en weer vir Westerse verbruik verpak is maak die teenwoordigheid van voyeurs problematies.
- Parades - 10 soorte, ses kulture
Triomf van Caesar, Andreani (1588/9)
Parade vanuit die perspektief van die kyker (1816)
Inhuldigingsparade van die Amerikaanse president McKinley (1897)
Skare by 'n motorkade in Kanada (1945)
Ganesh Visarjan, Mumbai (2007)
Kostuums in die Wes-Indiese dagparade (2008)
Feesparade in Londen voor gehoor (2008)
Verbyvlug (2012)
Rio Carnival, 'n feestelike optog in Brasilië (2014)
.jpg)
Sport[wysig | wysig bron]
Sport het nog altyd vermaak aan die skare verskaf en by sport staan die gehoor bekend as toeskouers om die spelers van die gehoor te onderskei. Die ontwikkeling van stadion- en ouditoriumontwerp, sowel as die opname- en uitsaaitegnologie, het toeskouers van buite die geleentheid laat kyk na sport, met die gevolg dat die gehoor groter geword het en toeskouersport toenemend gewild geword het. Twee van die gewildste sportsoorte met wêreldwye aantrekkingskrag is sokker en krieket. Hul uiteindelike internasionale kompetisies, die Wêreldbeker en toetskrieket, word regoor die wêreld uitgesaai. Benewens die baie groot getalle wat aan hierdie sportsoorte deelneem, is dit veral 'n belangrike bron van vermaak vir miljoene nie-spelers wêreldwyd. Die Tour de France, 'n vergelykbare sportsoort met 'n wêreldwye aantrekkingskrag, is ongewoon in die sin dat dit buite die spesiale stadia plaasvind en eerder op die platteland bedryf word.
Afgesien van sportsoorte wat wêreldwyd 'n aantrekkingskrag en kompetisies het, soos die Olimpiese Spele, hang die vermaaklikheidswaarde van 'n sportsoort af van die kultuur en land waar mense dit speel. Byvoorbeeld, in die Verenigde State van Amerika is bofbal- en basketbalspeletjies gewilde vorme van vermaak; in Bhoetan is die nasionale sport boogskiet; in Nieu-Seeland is dit rugby; In Iran is dit vryslag-stoei. Japan se unieke sumo-stoei bevat rituele elemente wat spruit uit sy lang geskiedenis. In sommige gevalle, soos die internasionale hardloopgroep Hash House Harriers, skep deelnemers 'n mengsel van sport en vermaak vir hulself, grootliks onafhanklik van toeskouerbetrokkenheid, waar die sosiale komponent belangriker is as die mededing.
Die evolusie van 'n aktiwiteit soos sport wat oorvloei na vermaak word ook beïnvloed deur die plaaslike klimaat en omstandighede. Die moderne branderry-sport word byvoorbeeld met Hawaii geassosieer en dié van sneeuski is waarskynlik in Skandinawië ontwikkel. Terwyl hierdie sportsoorte en die vermaak wat hulle aan toeskouers bied, oor die hele wêreld versprei het, bly mense in die twee lande van oorsprong bekend vir hul bekwaamheid. Soms bied die klimaat die geleentheid om 'n ander sportsoort aan te pas, soos in die geval van yshokkie - 'n belangrike vermaak in Kanada.
Skoue, markte en inkopies[wysig | wysig bron]
Skoue en uitstallings bestaan al sedert die Middeleeue, wat rykdom, innovasies en voorwerpe vir handel toon en spesifieke vermaak aanbied, sowel as ontspanningsplekke op sigself. Of daar nou in 'n Middeleeuse mark of in 'n klein winkeltjie gehandel word, bied inkopies altyd vorme van opwinding aan wat die alledaagse wegneem.
Teen die 19de eeu het uitstallings wat kunsvervaardiging en handel aangemoedig het, internasionaal geword. Dit was nie net baie gewild nie, maar het ook internasionale idees beïnvloed. Die Paris Exposition van 1878 het byvoorbeeld internasionale samewerking oor idees, innovasies en standaarde vergemaklik. Van Londen 1851 tot Parys 1900 het meer as 200 miljoen besoekers die toerusting in Londen, Parys, Wene, Philadelphia, Chicago en 'n magdom kleiner vertonings regoor die wêreld binnegekom.[29] Sedert die Tweede Wêreldoorlog is daar meer as 500 miljoen besoeke deur wêreld-ekspo-draaihekke aangeteken. As 'n vorm van skouspel en vermaak beïnvloed ekspo's alles van argitektuur, tot patrone van globalisering, tot fundamentele aangeleenthede rakende menslike identiteit en in die proses het die noue band tussen die opkoms van afdelingswinkels en kunsmuseums ontstaan, die moderne wêreld van massaverbruik en die vermaaklikheidsbedryf.
- Inkopies as vermaak
Advertensie vir die Universal Exposition van 1889 in Parys.
Publiek staan tou vir Katar se World Exposition Pavilion tydens die Shanghai World Expo in 2010.
Kindervermaak in winkelsentrums.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ The Oxford English Dictionary (Oxford University Press, 1971, Vol 1 pp. 213–14) gives Latin and French origins for the word, including inter (among) + tenir (to hold) as derivations, giving translations of "to hold mutually" or "to hold intertwined" and "to engage, keep occupied, the attention thoughts or time (of a person)". It also provides words like "merry-making", "pleasure", "delight", as well as "to receive as a guest and show hospitality to". It cites a 1490 usage by William Caxton.
- ↑ IMDb The Matrix worldwide release dates
- ↑ Dunkle, Roger (2008), Gladiators: violence and spectacle in ancient Rome, Harlow, England; New York: Pearson/Longman, ISBN 9781405807395
- ↑ Wiseman, Douglas C. (1977), Medieval Sport: Quest for Survival, Distributed by ERIC Clearinghouse Microfiche
- ↑ McDonald Walton (2007).
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Van Zile (2001).
- ↑ 7,0 7,1 Walthall (2008).
- ↑ McGregor, Neil. "Episode 94: Sudanese Slit Drum (Transcript)". History of the World in 100 Objects. BBC Radio 4/British Museum. Besoek op 6 Februarie 2013.
- ↑ Britse Museumkatalogus se beeld van 'n Soedannese gesplete trom.
- ↑ Thompson (2012).
- ↑ 11,0 11,1 Fischer (2003).
- ↑ ""Charles M. Schulz on Cartooning", Hogan's Alley #1, 1994". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Junie 2015. Besoek op 14 Maart 2013.
- ↑ 13,0 13,1 McDonald & Walton (2007).
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Frame (2000).
- ↑ 15,0 15,1 Paris (1999).
- ↑ Byrnes, Paul (2014-03-28). "Pompeii, Noah and Exodus: The sword giveth again". Film. The Sydney Morning Herald. Besoek op 30 Maart 2014.
- ↑ Byrnes, Paul (2014-03-27). "Noah review: Moments of brilliance but can't shake sinking feeling". Review. The Sydney Morning Herald. Besoek op 30 Maart 2014.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 Dils & Albright (2001).
- ↑ Clarke (1981).
- ↑ van Nieuwkerk, Karin. "Changing Images and Shifting Identities: Female Performers in Egypt" in Dils & Albright (2001). p. 141.
- ↑ Examples include: The League against Cruel Sports, UK; People for the Ethical Treatment of Animals (PETA), multinational; and Showing Animals Respect and Kindness (SHARK), US.
- ↑ Bronner 2008.
- ↑ St Leon (2011).
- ↑ Gresham, William Lindsay (1959), Houdini: the man who walked through walls, Holt
- ↑ Epstein, Beryl (1971), The Great Houdini: magician extraordinary, Folkestone: Bailey Brothers and Swinfen (Reprint. Originally published: New York : Dutton, c1920), ISBN 978-0561000947
- ↑ Houdini, Harry, 1874–1926 (1981), Miracle mongers and their methods: a complete exposé, Buffalo, NY: Prometheus Books, ISBN 978-0879751432 (Reprint. Originally published: New York: Dutton, c1920)
- ↑ Ackroyd (2000).
- ↑ For example, 2012 Coffs Harbour International Buskers and Comedy Festival.
- ↑ "World's Colombian Exposition of 1893". Chicago Illinois Institute of Technology. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 November 2012. Besoek op 15 November 2012.
