Los Angeles

City of Los Angeles
Kaart	Seël



	Vlag


Land	Verenigde State
Deelstaat	Kalifornië
County	Los Angeles County
Koördinate	34°03′N 118°15′W / 34.050°N 118.250°W / 34.050; -118.250
Gestig op	4 September 1781
Geïnkorporeer op	4 April 1850
Oppervlakte:
- Totaal	1 301,970 vk km
Hoogte bo seevlak	71 m
Bevolking:
- Totaal (City of LA 2015)	4 031 000^[1]
- Bevolkingsdigtheid	3 096/vk km
- Metropolitaanse gebied	15 250 000
- Combined statistical area (CSA)	17 786 419
Tydsone	PST (UTC -8)
- Somertyd	PDT (UTC -7)
Klimaat
- Tipe	Subtropiese klimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	16,5 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	12,5 / 20,3 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	379,2 mm
Burgemeester	Karen Bass (D)
Amptelike webwerf	lacity.org

Los Angeles (Engels: [lɒs ˈændʒələs], luister (hulp·inligting); Spaans: [los ˈaŋxeles], letterlik: "die Engele") is 'n groot, uitgestrekte metropool aan die weskus van die Verenigde State en die administratiewe setel van die Los Angeles-distrik (Los Angeles County) in Suid-Kalifornië.

Die stad is in 1781 deur die Spaanse kaptein Rivera y Moncada onder die naam El Pueblo de Nuestra Señora Reina de los Ángeles de la Porciúncula ("Stad van Onse Dame, Koningin van die Engele van die Porciúncularivier" – die nedersetting se presiese naam kan deur geskiedkundiges tans nie bepaal word nie^[2]) met elf Spaanse gesinne (altesaam 44 siele) langs die Los Angeles-rivier gestig, maar dit is eers op 4 April 1850 – vyf maande voordat Kalifornië amptelik tot die Unie toegelaat is – as 'n munisipaliteit geïnkorporeer.

Los Angeles is by verre die grootste stedelike nedersetting in Kalifornië, en sedert 1990, toe dit die tradisionele Second City Chicago verbygesteek het, op een na die grootste metropool in die Verenigde State, met 'n inwonertal wat in 2015 vir die eerste keer in sy geskiedenis die viermiljoenkerf verbygesteek het. Die metropolitaanse gebied van Los Angeles (wat naas Los Angeles ook die distrikte San Bernardino, Riverside, Ventura en Orange County bevat) huisves 'n bevolking van meer as 17 miljoen met uiteenlopende etniese en ekonomiese agtergronde. Die stad is in die 20ste eeu as die prototipe van 'n toekomstige metropool beskou wat alle voor- en nadele van 'n uitgestrekte metropolitaanse gebied in hom verenig het.

Die stad, waarvan die naam dikwels afgekort word tot LA, is 'n wêreldsentrum vir sake en internasionale handel, vermaak, kultuur, media, mode, wetenskap, tegnologie en onderwys. Dit is die setel van bekende professionele liggame, kulturele organisasies en tersiêre onderwysinstellings soos die University of Southern California en die University of California en een van die kragtigste ekonomiese spilpunte in die VSA.

Los Angeles word gelys as die wêreld se derde welvarendste en vyfde magtigste en invloedrykste metropool wat in die VSA net deur New York oortref word. Die gekombineerde statistieke gebied (combined statistical area, CSA) van Los Angeles-Long Beach-Anaheim sal in 2020 na beraming 'n bruto metropolitaanse produk van $1207,3 miljard genereer wat van die stad die tweede grootste ekonomiese sentrum in die Verenigde State na die metropolitaanse gebied van New York maak.^[3]

Met Hollywood het Los Angeles daarnaas tot die "Wêreldhoofstad van Vermaak" ontwikkel en speel steeds 'n leidende rol in die rolprent-, televisie-, videospeletjie- en musiekbedryf, al word die meeste belangrike ateljees tans in die stadsdeel Burbank aangetref. Die belangrikheid van die plaaslike vermaakbedryf maak van Los Angeles en sy voorstede gewilde woonplekke vir bekende vermaakpersoonlikhede.

Die betowering van die Amerikaanse Droomfabriek, Hollywood, Hollywood Boulevard met sy beroemde Walk of Fame, Sunset Strip, en Beverly Hills, asook die natuurskoon van sy strande het van Los Angeles die sinnebeeld van die Kaliforniese droom gemaak en tot sy vinnige groei bygedra. Dekades lank was Los Angeles se stadsgeskiedenis 'n verhaal van suksesvolle selfbemarking en grootskaalse binnemigrasie. Aanvanklik was die droom van vryheid en onafhanklikheid beperk tot 'n klein laag welvarendes.

Kort voor lank het die stad 'n trekpleister vir honderdduisende Amerikaners uit die Middelweste geword wat 'n voorstedelike lewe in die enkelgesinshuise van Southland, die sonnige suide van Kalifornië, kon bekostig, vry van die beperkings wat 'n lewe in die digbevolkte Amerikaanse metropole van die Ooskus hulle sou opgelê het. Uiteindelik het Los Angeles ook 'n toevlugsoord vir ontworteldes geword wat slagoffers van die Dust Bowl, een van die grootste natuurrampe in die geskiedenis van die VSA, geword het, en met niks meer as hul motors, vol gepak met hul besittings, hier aangekom het.

Die stadsgebied, wat deur 'n netwerk van oënskynlik eindelose snelweë deurkruis word, behels 'n groot verskeidenheid boustyle wat van die stadsentrum met sy wolkekrabbers tot luukse villas in die klowe van die omgewing strek. Sy bewoners, na wie in die Verenigde State as Angelenos verwys word, geniet 'n gematigde en sonnige klimaat, ook in die winter. Groen ruimtes en strande langs die Stille Oseaan-kuslyn soos Venice- en Huntington Beach is gewilde ontspanningsplekke. Disneyland is ook in die buurt van Los Angeles en was die eerste vermaaklikheidspark van sy soort. Los Angeles het as gasheerstad van die Olimpiese Somerspele van 1932 en 1984 opgetree en sal naas Londen en Parys in 2028 die derde stad wees wat vir 'n derde keer as gasheerstad vir die Olimpiese Somerspele optree.^[4]

Etimologie

Op 4 September 1781 het 'n groep van 44 setlaars, bekend as die Los Pobladores ("die inwoners") die pueblo ("stad") gestig wat hulle El Pueblo de Nuestra Señora la Reina de los Ángeles ("Die Dorp van Onse Liewe Vrou, die Koningin van die Engele") genoem het.^[5] Die oorspronklike naam van die nedersetting is onduidelik; die Guinness World Records gee dit weer as El Pueblo de Nuestra Señora la Reina de los Ángeles de Porciúncula ("Die Dorp van Onse Liewe Vrou, die Koningin van die Engele van Porciúncula");^[6] ander bronne gee verkorte of alternatiewe weergawes van die langer naam.^[7]

Geografie

Geografiese ligging

Die stadskern van Los Angeles en 'n vyftigtal voorstede^[8] – met 'n totale beboude gebied van meer as 6 000 km² – lê uitgestrek oor 'n wye woestynvlakte temidde van 'n heuwelagtige kusgebied met dig beboste uitlopers van bergreekse, teen 'n gemiddelde hoogte van 32 meter bo seevlak. Die stad grens in die weste en suide aan die Santa Monica-baai van die Stille Oseaan. Los Angeles word in die ooste en noorde deur bergreekse omring. Noord van Los Angeles lê ook die San Fernando-vallei, wat sowat een derde van die inwoners huisves. Die vallei word deur die Griffithpark en die Santa Monica-berge afgesny van Hollywood en die stadsentrum.

Die administratiewe stadsgebied van Los Angeles strek oor 1 290,6 vierkante kilometer (71 kilometer in noord-suidelike en 47 kilometer in oos-westelike rigting), en die stadswyke en voorstede word deur 'n moderne stelsel van snelpaaie met mekaar verbind. Los Angeles se bevolking is die mees gemotoriseerde ter wêreld, maar dit bring mee dat skadelike uitlaatgasse van motors en nywerhede lankal tot een van die kwellendste probleme van die stad ontwikkel het.

Soms word na Los Angeles as 'n "horisontale stad" verwys, aangesien daar min wolkekrabbers is en die stadsgebied oor 'n groot oppervlakte uitgebrei het. Grondpryse begin nou egter ook in die stadsentrum die hoogte inskiet en bevorder die oprigting van 'n groter aantal toringgeboue. Los Angeles is allesbehalwe 'n stad in die oorspronklike betekenis van die term, maar eerder 'n konglomeraat van kleiner en groter nedersettings wat almal hul spesifieke karakter ontwikkel het. Die stad deel 'n besondere aspek van sy groei met Londen en "Metroland", die Britse hoofstad se uitgestrekte voorstadsones wat eers deur die bou van 'n uitgebreide moltreinnetwerk vir pendelaars ontsluit is. Los Angeles se voorstede het hul ontstaan eweneens aan die bou van 'n gesofistikeede openbare vervoerstelsel en – later – aan die mobiliteit te danke wat motors en 'n uitgebreide padnetwerk aan inwoners verskaf het.

Die skertsende opmerking dat Los Angeles niks meer sou wees as "'n mengelmoes voorstede op soek na 'n middestad" nie mag bevraagteken word aangesien daar altyd 'n middestad was. Maar anders as Manhattan (geleë op 'n eiland) of Philadelphia (ingeperk tussen twee riviere) of Chicago (waar 'n meer uitbreiding beperk) kon eiendomsontwikkelaars in Los Angeles weswaarts uitbrei soos hulle dit goedgedunk het sonder om bestaande strukture te vernietig.^[9]

Daar is 173 onafhanklike stede in die metropolitaanse gebied van Los Angeles, wat die counties (distrikte) Los Angeles, San Bernardino, Riverside, Ventura en Orange bevat. Die gebied strek tot by die grens van die deelstaat Nevada en het 'n totale oppervlakte van 87 972 vierkante kilometer. Slegs 'n klein gedeelte hiervan is beboude gebiede. Die grootste deel van die oppervlakte word deur onbewoonde gedeeltes van die Mojave-woestyne en die Nasionale Joshua Treepark in die counties Riverside en San Bernardino beslaan.

Los Angeles is in topografiese opsig die enigste Amerikaanse metropool wat deur 'n bergreeks in twee helftes verdeel word. Mount Lukens in die noordoostelike uithoeke van die San Fernando-vallei, wat ook as Sister Elsie Peak bekend staan, is met 'n hoogte van 1 548 meter bo seevlak die hoogste bergpiek in die stadsgebied.

Geologie

Teen die oostelike rand van die metropolitaanse gebied loop die San Andreas-breuk, net sowat 30 myl van Los Angeles se middestad af.^[11] Tektoniese spanning bou deurgaans op as die Pasifiese of Stille Oseaanplaat, waarop Los Angeles en Orange County geleë is, in 'n noordwestelike rigting beweeg en teen die Noord-Amerikaanse plaat skuif wat in 'n suidoostelike rigting beweeg. Die gevaar van aardbewings, wat hieruit voortspruit, het tot streng bouvoorskrifte in Suid-Kalifornië gelei. Los Angeles is sedert 1800 deur nege groot aardbewings met 'n intensiteit van ses of meer op die Richterskaal en duisende kleiner bewings geskud. 'n Groot aantal geboue is versterk om hulle so goed moontlik bestand te maak teen aardbewings.

Tot 1958 is geboue beperk tot 'n maksimumhoogte van 45 meter of 14 verdiepings. Die enigste uitsondering was die raadsaal uit die jaar 1928 met 'n hoogte van 128 meter. Veiliger geboue het hierdie wet later oorbodig gemaak. Naas die bedreiging deur aardbewings was ook die konsep van 'n tuinstad en minder verdigte stadswyke die dryfveer agter hierdie wet. Uiteindelik het dit die bestendige uitbreiding van die stadsgebied bevorder.

California Geological Survey het laat in 2014 vir die eerste keer in twee dekades 'n amptelike finale kaart van die Hollywood-breuklynsone asook materiaal ten opsigte van beraamde breuklyne vrygestel sodat 'n aardbewing-breuklynsone volgens Kaliforniese wet vasgestel kon word. Die presiese verloop van die Hollywood-breuklyn kon op baie plekke nie presies bepaal word nie. Daar moet ook rekening gehou word met uitlopers van die hooflyn. Vir elke beplande gebou moet die ondergrond ondersoek en seismiese toetse gedoen word.

Eiendomsontwikkelaars, wat nuwe projekte in Los Angeles beplan, moet bewys lewer dat hulle geen gebou oor 'n bestaande breuklyn oprig nie.^[12] Die nuwe kaartmateriaal het geen betrekking op bestaande geboue nie, behalwe vir beplande uitbreidings. Volgens beramings is sowat 12 000 eiendomme in Los Angeles binne 'n afstand van vyfhonderd voet aan weerskante van die nuut bepaalde breuklyne geleë, waaronder ikoniese geboue soos die Capitol Records-toringgebou in Hollywood, die Mondrian- en Standard-hotelle in West Hollywood, drie elementêre skole, 'n kollege vir uitvoerende kunste asook Immaculate Heart High School en Middle School. Moderne ingenieurswese bied geen oplossing aan waardeur strukture grondbewegings in teenoorgestelde rigtings sal kan weerstaan nie.

'n Vroeë seismiese waarskuwingstelsel vir die Amerikaanse Weskus word deur die U.S. Geological Survey, die VSA se leidende agentskap vir navorsing en waarneming van aardbewings, ontwikkel. Hierdie soort stelsels funksioneer volgens 'n eenvoudige beginsel – seismiese golwe beweeg teen die spoed van klank deur gesteentes en sodoende stadiger as moderne kommunikasiestelsels. 'n 7.8 magnitude-aardbewing wat in die Saltonmeer, sowat 150 myl van die middestad af, begin en langs die San Andreas-breuklyn (die langste in Kalifornië) beweeg, sal Los Angeles eers ná sowat een minuut tref – genoeg tyd om bewoners teen die dreigende gevaar te waarsku.^[13]

Sommige geboue in Los Angeles is reeds van oudio-waarskuwingstelsels voorsien wat bewoners of werknemers vooraf teen dreigende gevare kan waarsku – tussen enkele sekondes of meer as 'n minuut voordat 'n groot aardbewing se skuddings begin. Daar is ook stelsels wat hysbakke outomaties op die naaste verdieping stopsit sodat gebruikers nie daarin sal vassit nie.

Ondanks alle tegnologiese vooruitgang is dit onmoontlik om te voorspel watter strukturele skade 'n sterk aardbewing uiteindelik sal aanrig. Besoekers word, net soos inheemses, in die onwaarskynlike geval van 'n aardbewing aangeraai om op 'n veilige afstand te bly van groot glasvoorwerpe soos vensters of glasfasades en skuiling te soek onder massiewe tafels of deurrame.

Terwyl 'n groot aardbewing 'n geskatte 1 800 menselewens sal kan eis, bly die herstelling van beskadigde infrastruktuur die grootste uitdaging. Veral watervoorsiening is kwesbaar. Ná die Northridge-aardbewing van 1994 was bewoners vir 'n maksimum van twee weke van watervoorsiening afgesny. In die geval van 'n massiewe aardbewing sal herstelwerk tot ses maande kan neem.^[14]

Een van die belangrikste waterreservoirs aan Los Angeles se kant van die San Andreas-breuklyn, die Headworks Reservoir, is tien myl vanaf Altadena en die Sierra Madre-breuklyn naby Burbank geleë. Dit bestaan uit twee massiewe betonbekkens wat bestand is teen sterk aardskuddings, met 'n totale kapasiteit van 110 miljoen gellings (meer as 500 miljoen liter). Dit sal inwoners tydens 'n noodtoestand van water kan voorsien sonder dat dramatiese ontruimings noodsaaklik word. Ander maatreëls sluit die vervanging van duisende myl se waterpype, wat die Headworks Reservoirs met stedelike verbruiksgebiede verbind, met nuwe soorte pype wat eweneens meer bestand is teen aardbewings. Een van hierdie projekte, die Foothill Trunk Line in die San Fernandovallei, kruis die San Fernando-breuklyn, maar is ontwerp om saam met aardverskuiwings van tot tien voet te beweeg sonder dat dit breek.

Klimaat

Los Angeles lê in die subtropiese klimaatsone. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is 16,5 °C en die gemiddelde jaarlikse reënval 295 millimeter. Augustus is die warmste maand met 'n gemiddelde temperatuur van 20,8 °C, Januarie die koudste met 'n gemiddelde van 12,5 °C. Reënval is gewoonlik beperk tot die tydperk tussen November en April. Die maande tussen Mei en Oktober word deur droë weerstoestande gekenmerk.

Die ligging digby die Stille Oseaan en winde, wat vanuit die see waai, skep 'n aangename klimaat in die somer, wanneer die kwik tot by 28 °C styg. Die wintermaande is kouer, alhoewel dagtemperature gewoonlik nie benede 15 °C daal nie. Nagtemperature is sowat 10 °C laer en die lugvogtigheid beloop tussen 50 en 75 persent.

Hittegolwe met temperature tot by 40 °C kom gereeld elke twee jaar voor en word veroorsaak deur die sogenaamde Santa-Ana-winde, wat uit die gelyknamige woestyn oos van die stad waai.

In die tydperk tussen 1940 en die 1990's het die gemiddelde temperature in die stadsgebied met 5 °F gestyg. Hierdie ontwikkeling word egter nie aan aardverwarming toegeskryf nie, maar eerder aan die dramatiese verlies van boorde en landbougebiede wat plek moes maak vir nuwe paaie en geboue. Hoe groter die totale beboude oppervlak van beton en asfalt word, hoe meer sonenergie word geabsorbeer. As gevolg hiervan het die atmosfeer in die omgewing warmer geword en is 'n massiewe "stedelike warmte-eiland" geskep. Volgens wetenskaplike studies sal 'n massiewe boomplantingsprogram in die San Fernando-vallei van stapel gestuur moet word om die gemiddelde temperature met tot 5 °C te laat daal.^[15]

Weergegewens vir Los Angeles
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Gemiddelde maksimum (°C)	20,1	20,3	21,2	22,6	23,6	25,6	28,4	29,1	28,4	25,8	22,7	19,8	24,0
Gemiddelde minimum (°C)	8,8	9,6	10,6	11,9	13,9	15,7	17,6	17,8	17,3	14,8	11,1	8,6	13,1

Neerslag (mm)	79,2	96,5	61,7	23,1	6,6	2,3	0,3	1,0	6,1	16,8	26,4	59,2	379,2
Reëndae (d)	6,1	6,4	5,5	3,2	1,3	0,6	0,3	0,3	1,0	2,5	3,3	5,2	35,7
Bron: World Weather Information Service^[16]

Geskiedenis

Stigting

Los Angeles is op 4 September 1781 deur die Spaanse goewerneur van Kalifornië, Felipe de Neve, as 'n pueblo ('n Spaanse vakterm wat na 'n burgerlike nedersetting verwys – in teenstelling met godsdienstige sendingstasies of misiones^[17] en militêre buiteposte of presidios wat opgerig is ter beskerming van pueblos en misiones teen buitelandse invallers of inheemses wat ontevrede was met die sendingstelsel^[18]) met 44 setlaars op die gebied van die Tongvá-Indiane gestig. Destyds was veeteelt die hoofbron van inkomste vir die bewoners.

Die naam Los Angeles is van Spaanse oorsprong en beteken letterlik "die engele". Dit is 'n verkorting van die oorspronklike El Pueblo de Nuestra Señora la Reina de los Ángeles de Porciúncula (Afrikaans: "Die Dorp van Onse Liewe Vrou, die Koningin van die Engele van Porciúncula").

In 1835 het die Meksikaanse regering stadstatus aan Los Angeles toegeken; gelyktydig is die nedersetting verhef tot hoofstad van Alta California, die mees noordelike gewes van Meksiko. Die bevolking het tot by die jaar 1836 tot 2 228 gegroei, maar daarna weer 'n tyd lank gekrimp. Los Angeles was tot by die middel van die 19de eeu 'n Meksikaanse munisipaliteit met 'n bevolking wat oorwegend uit Amerikaanse setlaars, arm Chinese werkers en 'n klein aantal welvarende Meksikaanse landbesitters bestaan het. Tydens die Meksikaans-Amerikaanse Oorlog tussen 1846 en 1848 is die stad saam met Alta California deur Amerikaanse soldate beset en by die VSA ingelyf.

Los Angeles het op 4 April 1850 Amerikaanse stadstatus in verband met die stigting van die deelstaat Kalifornië gekry; destyds was die inwonertal 1 610.

Laat 19de eeuse groeifase

Die laaste drie dekades van die 19de eeu was 'n tydperk van tegnologiese vooruitgang en vinnige ekonomiese groei wat deur drie faktore aangedryf is: die groot vraag na eiendomme wat stygende pryse en die opdeling van ou ranchos – uitgestrekte beesplase – in kleiner en meer winsgewende erwe tot gevolg gehad het; die bou van spoorlyne wat Los Angeles met ander Weskusmetropole soos San Francisco (sedert 1875) verbind het, maar ook vervoer binne die stadsgebied vergemaklik het, byvoorbeeld tussen die middestad en San Pedro; en die grootskaalse vestiging van Amerikaners uit die Midweste wat die strawwe winters daar wou ontduik – onder wie talle welgestelde afgetredenes wat bygedra het tot die groeiende ekonomiese betekenis van gesondheidsdienste en ontspanningsgeriewe. Nuwe aankomelinge is onder meer vanweë Los Angeles se reputasie as 'n sonnige plek met skoon lug na die weskus gelok – in 'n tyd toe die bevolking in meeste Amerikaanse nywerheidstede nog deur ongekende lug- en waterbesoedeling geteister is. Die stad was destyds sinoniem met goeie gesondheid, 'n skoon omgewing, sonskyn volop en eindelose sitrusplantasies. Nadat besproeiingdtegnieke getoets is om die geskikte landbouprodukte vir die gebied bepaal, is duisende lemoen- en suurlemoenbome geplant.

Met die voltooiing van twee transkontinentale spoorlyne – en Los Angeles as hul Weskus-terminus – is in die 1880's die voorvereiste vervul om die stad by die nasionale ekonomie in te skakel.^[19] Los Angeles het in dié tydperk nog nie oor 'n nywerheidsbasis beskik nie. Landbou, veral veeteelt, was by verre die belangrikste ekonomiese sektor, alhoewel die uitgestrekte landgoedere van die vroeëre Meksikaanse elite intussen gekonfiskeer was of – teen betreklik lae pryse – van eienaar gewissel het. Dié ontwikkeling was die fondament vir 'n nuwe soort stadsontwikkeling – vir die eerste keer was die grond, wat hiervoor benodig is, in besit van een enkele privaat eienaar of onderneming. Die groot stroom migrante uit die Midweste, wat deur advertensie-plakkate en gesubsidieerde treinkaartjies aangewakker is, het in die laat 19de eeu grondspekulasie die botoon laat voer.

Ná die aansluiting by die spoorweg van die Union Pacific Railroad in 1876 en die spoorweglyn na Santa Fé in 1885, asook die begin van steenkoolontginning in 1890 en ru-olieproduksie in 1892 het Los Angeles vinnige groei getoon. In 1900 het die inwonertal reeds op 100 000 gestaan (met 'n verdere 70 000 buite die stadsgrense), en hierdie getal het in die tydperk tot 1910 verdriedubbel – hierdie styging van 211 persent was die hoogste in die geskiedenis van Los Angeles.^[20] Migrante uit die Middel-Weste (en hier veral uit deelstate soos Iowa en Indiana) het die ou Meksikaanse elite geleidelik vervang om self die nuwe leidende politieke klas van Los Angeles te vorm.

Die vroeë 20ste eeu

*Glorious Southern California*
Bladmusiek (1907), gekomponeer deur G.T. Fallis en N.L. Ridderhof

Die eerste twee dekades van die 20ste eeu was een van die beslissendste tydperke in die geskiedenis van Los Angeles waartydens die belangrikste struikelblokke uit die weg geruim kon word wat die stad se groei tot 'n Weskusmetropool nog belemmer het: ontoereikende watervoorsiening, die gebrek aan 'n natuurlike diepwaterhawe, die afgeleë ligging wat Los Angeles se deelname aan die florerende Atlantiese handel gekniehalter het, en die gebrek aan bekostigbare energiebronne. Tenminste op kort termyn is oplossings vir dié probleme gevind met die bou van 'n akweduk wat water uit die Owensvallei na die metropool in wording vervoer het (dié waterleiding is reeds in 1905 beplan, maar kon eers in 1913 voltooi word); die inlywing van San Pedro-hawe by Los Angeles (teen die wil van sy inwoners) en sy grootskaalse uitbreiding gedurende die Eerste Wêreldoorlog waarvoor federale fondse beskikbaar gestel is; die opening van die Panamakanaal in 1914 wat die vaartyd tussen Suid-Kalifornië en die kuste van die Suidstate en die Amerikaanse Ooste merkbaar verkort het; en die opwekking van hidroëlektrisiteit deur die akweduk-projek vanaf 1917 wat die snelle groei van nywerhede moontlik gemaak het.

*Luminaries of Pantheism*
Muurskildery deur Levi Ponce in Venice, Los Angeles

Ná die inlywing van aangrensende nedersettings het Los Angeles se stadsgebied ook 'n aantal oorspronklik selfstandige munisipaliteite soos Wilmington (1909), San Pedro (1909), Hollywood (1910), Sawtelle (1922), Hyde Park (1923), Eagle Rock (1923), Venice (1925), Watts (1926), Barnes City (1927) en Tujunga (1932) ingesluit. In die 1920's was Los Angeles reeds op pad na wêreldstadstatus. Sy ongekende groei het aanleiding gegee tot 'n tweede grootskaalse golf van grondspekulasie waartydens steeds meer ranchos of beesplase onderverdeel is om nuwe nedersettings te vestig. Om hul watervoorsiening te verseker, was sommige van dié nuwe nedersettings bereid om by die groeiende metropool aan te sluit; ander het dié druk, wat op hulle uitgeoefen is, weerstaan. Sodoende is die huidige verstedelikingspatrone geskep waarby die gebied van Groter Los Angeles as 'n gefragmenteerde metropool gevestig is waar talle munisipaliteite hul administratiewe onafhanklikheid bewaar het, al maak hulle deel uit van die samehangende beboude gebied in die Los Angeles-bekken. So het byvoorbeeld Santa Monica en Beverly Hills, wat in ekonomiese en kulturele opsig as dele van Los Angeles beskou word, tot vandag toe hul status as selfregerende nedersettings verdedig. In 1924 het die bevolking van Los Angeles County die miljoenkerf oorskry, maar hiervan was slegs sowat sestig persent binne die City of Los Angeles se stadsgrense woonagtig.

'n Verdere belangrike fondament vir die ontwikkeling van Los Angeles was die oliebedryf. Plaaslike oliebronne is reeds in die 1880's ontdek en ontgin, terwyl 'n eerste bloeifase in dié bedryf in 1892 begin het, maar eers vyf jaar later is Suid-Kaliforniese ruolie op groot skaal ontgin, verwerk en bemark. In die twintigerjare het Los Angeles se olievelde in Signal Hill, Huntington Beach en Santa Fe Springs sowat 'n kwart van die wêreldproduksie van ruolie opgelewer. Olie het die belangrikste uitvoergoed geword wat in San Pedro-hawe gehanteer is.^[21] Tegelykertyd het, danksy die inisiatief van plaaslike entrepreneurs soos Donald Douglas en die gebroeders Loughead (Lockheed), 'n plaaslike vliegtuigbedryf ontstaan.^[22]

Ekonomiese groeipunt

Vanaf 1910 het die rolprentbedryf 'n sterk groei beleef, en in 1932 was Los Angeles die gasheerstad van die Olimpiese Somerspele. Die grootskaalse ekonomiese groei het met die Tweede Wêreldoorlog begin, toe die lug- en ruimtevaartnywerhede hulle in die stad gevestig en 'n groot aantal migrante gelok het. Die stad het die grootste groei van alle gebiede in Kalifornië vertoon, en in die dekade tussen 1940 en 1950 het sy bevolking met 49,8 persent toegeneem. Teen hierdie tydperk het ook die klein voorstadhuis met swembad en dubbelmotorhuis 'n simbool van Los Angeles geword en die stad het in die rigting van die San Fernando-vallei begin uitbrei.

Die stadshorison is in 1960 met die oprigting van die eerste wolkekrabber, 'n kantoorgebou, vir die eerste keer sedert die bou van die raadsaal in 1928 merkbaar verander. Maar die sestigerjare is ook gekenmerk deur etniese en sosiale spannings. Die rasseonluste, wat op 11 Augustus 1965 in die Swart woonbuurt Watts uitgebreek het, was van die ergstes in die geskiedenis van Amerika. Tydens die geweldpleging het 34 mense hulle lewens verloor en honderde is beseer. Die skade, wat berokken is, het VSA-$ 200 miljoen beloop.

In 1984 was Los Angeles vir die tweede keer die gasheerstad van die Olimpiese Somerspele, wat deur die boikotaksie van die Oosbloklande oorskadu is.

Nadat in April 1992 vier blanke polisiemanne vrygespreek is op aanklag dat hulle 'n swart burger, Rodney King, mishandel het, het onluste in Los Angeles uitgebreek, wat by die ergste in die geskiedenis van die Verenigde State gereken word.

Sedert die negentigerjare is Los Angeles deur 'n aantal natuurrampe soos bosbrande en oorstromings getref. 57 mense het as gevolg van die Northridge-aardbewing gesterf wat die stad op 17 Januarie 1994 geskud het en duisende geboue is beskadig of verniel.

Die einde van die Koue Oorlog het in dié dekade 'n nadelige uitwerking op die plaaslike lug- en ruimtevaartnywerhede gehad aangesien dié bedryf onder meer gespesialiseer het in militêre toerusting.

Bevolkingsgroei

Los Angeles, wat in 1900 slegs 100 000 inwoners gehad het, het tydens die 20ste eeu 'n ware bevolkingsontploffing beleef, sonder dat daar enige stadsbeplanning plaasgevind het. Die vinnige bevolkingsgroei duur nog steeds voort en sowat 'n derde van die inwoners is in die buiteland gebore. 'n Groot rol by die bevolkingsgroei speel immigrante uit Latyns-Amerika, veral Meksiko, en Asië.

Die inwoners van Los Angeles kom uit 140 lande en praat 224 tale. Sowat die helfte van die bevolking of twee miljoen mense is immigrante uit Latyns-Amerika (Latino's) en daar word beraam dat Spaans weens die hoër geboortesyfers en groot aantal immigrante Engels as belangrikste huistaal sal verdring.

'n Ander etniese groep, wat hoë groeisyfers toon, is Asiate en immigrante van eilande in die Stille Oseaan. Hulle verteenwoordig net soos Afro-Amerikaners sowat tien persent van die totale bevolking. Die grootste groepe is Japanners, Han-Chinese, Koreane, Viëtnamese, Thais, Filipino's en Perse. Indiane speel 'n kleiner rol met sowat 100 000 mense. Sowat dertig persent van die inwoners is Blankes (sonder Latino's).

Behuisingskrisis

Vinnig stygende huispryse en huurgelde is een van die grootste dryfkragte agter Kalifornië en Los Angeles se demografiese verskuiwings sedert die 1980's. Groter Los Angeles het met 121 persent tussen 2000 en 2014 die hoogste stygings in behuisingskoste van alle metropolitaanse gebiede in die VSA getoon, terwyl die gebied die ergste behuisingskrisis sedert die Tweede Wêreldoorlog ervaar.^[25] Ontleders skryf die probleem onder meer toe aan die tekort aan nuwe behuising en die voorstedelike mentaliteit in die hoër inkomstegroepe. So gee welvarendes die voorkeur aan nuwe enkelgesinshuise in voorstede bo nuwe hoëdigtheidsbehuisingsprojekte in hul destydse buurte.

Terwyl hoogs gekwalifiseerde Amerikaners uit ander landsdele steeds na Kalifornië stroom, is daar 'n groeiende aantal Kaliforniërs in middel- en laerinkomstegroepe wat behuising in hul eie deelstaat nie meer kan bekostig nie en hulle in ander deelstate (veral Texas, Arizona, Nevada, Washington en Oregon) moet hervestig.^[26]

In Los Angeles word sowat 600 000 inwoners as severely rent burdened geklassifiseer – dit wil sê hulle moet meer as die helfte van hul maandelikse inkomste aan huurgeld bestee. Volgens die Los Angeles Homeless Services Authority se verslag vir 2017 het meer as 8 000 mense in dié jaar vir die eerste keer in hul lewe dakloos geword.^[27]

Gemiddelde huurgelde in Los Angeles (in 2018) en Los Angeles County (in 2019)^[28]^[29]
Woonstel	$ per maand (Los Angeles)	$ per maand (LA County)
Studio	$2283	−
Eenkamer	$2592	$1755
Tweekamer	$3247	$2235
Driekamer	$4186	−

Huurbeheer

Openbare behuising vir huishoudings met baie lae inkomste is skaars. Die foto wys munisipale wonings in San Pedro

In 2019 was daar in Los Angeles sowat 624 000 wooneenhede waarop munisipale huurbeheer toegepas is. Huurgeldverhogings vir hierdie wonings is gekoppel aan veranderinge in die plaaslike verbruikersprysindeks (VPI) en mag in 'n band tussen drie en agt persent beweeg (met 'n bykomende een persent vir respektiewelik gas- en elektrisiteitsvoorsiening as hierdie dienste by die huurgeld ingesluit word). As gevolg van laer inflasiekoerse in die nasleep van die Groot Resessie van 2009 het hulle 'n dekade lank teen die minimumvlak beweeg. Met ingang van 1 Julie 2019 is huurgeldverhogings van vier persent aan verhuurders toegestaan nadat die inflasiekoers in 2018 versnel het. In Los Angeles dien die gemiddelde verandering in die VPI vir die mees onlangse periode van twaalf maande as maatstaf vir verhogings, afgerond tot die naaste persent. Huurgelde mag net een keer per fiskale jaar verhoog word.

Volgens Kaliforniese wetgewing mag huurbeheer deur munisipaliteite gewoonlik net op ouer woonstelgeboue en bestaande huurkontrakte toegepas word. Vir leegstaande wooneenhede, waarvoor 'n nuwe huurkontrak gesluit word, mag verhuurders enige huurgeld vra wat potensiële huurders bereid is om te betaal.^[30]

Openbare behuising

Die Housing Authority of the City of Los Angeles (HACLA) bestuur veertien groot openbare behuisingsprojekte dwarsoor die stadsgebied met altesaam sowat 6 500 wooneenhede om behuising aan huishoudings met baie lae inkomste te verskaf.^[31]

Ekonomie

Oorsig

Kalifornië speel 'n eersterangse rol in die Verenigde State as broeikas van nuwe idees, nuwe produkte en ondernemersgees.^[32] In die suide van die deelstaat het Los Angeles danksy sy mannekrag, onderwysinstellings, aangename klimaat en moderne infrastruktuur in die vroeë 20ste eeu naas New York en Chicago tot die derde van die land se drie vooruitstrewende globale metropole gegroei. Die stad is in die vroeë 21ste eeu steeds die vernaamste nywerheidsentrum in die Amerikaanse Weste, een van die wêreld se besigste seehawens wat voordeel trek uit die gigantiese handelstrome met Asiatiese nywerheidsreuse in die Stille Oseeaangebied soos China, Japan, Taiwan (Republiek China) en Suid-Korea, 'n belangrike finansiële sentrum, die grootste stedelike kleinhandelmark in die VSA asook 'n eersterangse kulturele en kreatiewe sentrum.

Sy vernaamste nywerhede is chemie, elektroniese toerusting, tekstiele, voedselverwerking, metaalverwerking, die boubedryf en die uitgewersbedryf. Maar die stad staan veral bekend as die wêreld se grootste sentrum van die lug- en ruimtevaartnywerhede, die rolprent-, televisie-, radio- en musiekbedryf. Daarnaas is ook toerisme 'n belangrike bron van inkomste.

'n Groot aantal ondernemings, banke en navorsingsinstellings het hulle hoofkwartiere in Los Angeles, waaronder bekende maatskappye van die vermaaklikheidsbedryf soos 20th Century Fox, DreamWorks SKG, Paramount Pictures, The Walt Disney Company en Warner Bros., die Academy of Motion Picture Arts and Sciences (bekend deur sy jaarlikse Oscar-toekennings), die speelgoedvervaardiger Mattel, vervaardigers van rekenaarspele soos Activision en THQ, die lug- en ruimtevaartonderneming Northrop Grumman, die ruimtevaart-konsortium Sea Launch, die olie- en gasverskaffer Unocal, die RAND Corporation ('n navorsingsinstelling vir die Amerikaanse Gewapende Magte), die ICANN (wat name en adresse op die internet beheer), die hotelgroep Hilton, die uitgewery Tokyopop en die beleggingsbestuurmaatskappy Capital Group Companies.

Lugbesoedeling

Los Angeles het sy eie tipe rookmis, 'n bruin of fotochemiese variant wat merkbaar van die befaamde grys Londense rookmis in Europa verskil – die kleur is aan stikstofdioksied (NO₂) te danke, terwyl fotochemiese reaksies tot sy ontstaan bydra.^[33] Die halfdroë klimaat, sonstraling, atmosferiese spoorgasse en die topografie van die gebied is belangrike faktore. Die hoë vlakke van lugbesoedeling in die stad is een van sy sorgwekkendste vraagstukke, aangesien die plaaslike nywerhede en motorvervoer hoë konsentrasies van osoon, stikstofoksied en koolwaterstof veroorsaak. Die lugsirkulasie in die stadsgebied word deur die bergreekse, wat dit in die noorde en ooste omring, beperk, terwyl die Stille Oseaan-seewind nouliks 'n skoonmaak-effek op groot skaal kan uitoefen nie. Die gebrek aan 'n effektiewe openbare vervoerstelsel bly een van die hoofprobleme met die bestryding van lugbesoedeling.

Motorvervaardiging – 'n historiese bedryf

In 1902 het die Auto Vehicle Company in Los Angeles die eerste motors in Kalifornië vervaardig. Die maatskappy het egter net tot 1910 bestaan, met 'n totale produksiesyfer wat 3 000 eenhede nie oorskry het nie.

In die tydperk tussen die 1940's en die 1960's het Los Angeles County motorbedryf tot die tweede grootste in die land ná Detroit gegroei. Vervaardigers soos Studebaker, Chrysler, Ford, Kaiser-Frazer, General Motors en Willys-Overland het aanlegte in Los Angeles en omgewing gevestig. Op sy hoogtepunt het die plaaslike motorbedryf met meer as 15 000 werkers hier meer as 'n halfmiljoen voertuie per jaar vervaardig. 'n Verslag in die plaaslike dagblad Los Angeles Times het in 1965 selfs daarop gewys dat Los Angeles op dié tydstip Detroit as die Verenigde State se motorhoofstad vervang het.

Weens die stygende persentasie ingevoerde motors het die plaaslike bedryf vanaf die 1970's moeilike tye beleef. Die Chrysler-aanleg in die City of Commerce was die eerste groot motorfabriek wat sy deure in 1971 om ekonomiese redes moes sluit. Geleidelik het ook ander vervaardigers produksie in die gebied gestaak. Die laaste motoraanleg – General Motors se fabriek in Van Nuys – is in 1992 gesluit.^[34]

Boukuns

Garden apartments

'n Middeldigtheid-tuinwoonstelkompleks naby Crenshaw Boulevard in South Los Angeles

Los Angeles se garden apartments of tuinwoonstelle het hulle oorsprong in 19de eeuse Britse stads- en landskapsbeplanningskonsepte wat in die vroeë 20ste eeu deur twee plaaslike stadsbeplanners, Clarence S. Stein en Henry Wright, in die Verenigde State as 'n vorm van laedigtheidbehuising toegepas is. Hulle het een van die mees kenmerkende voorbeelde van Kalifornië se binnens- en buitenshuise woon- en leefideaal geword.^[35]

Die streek se warm en sonnige klimaat was uiters geskik vir die verwesenliking van 'n behuisingsideaal waarin natuur en oop groen ruimtes sentraal gestaan het. Sorgvuldig beplande tuinwoonstelkomplekse was 'n aantreklike en bekostigbare alternatief tot laestandaardbehuising gedurende die Groot Depressie en het later, ná die VSA se toetrede tot die Tweede Wêreldoorlog, groter getalle werkers van krygstuigfabrieke asook, vanaf 1945, oorlogsveterane en hul gesinne gehuisves.

Hoofkenmerke van tuinwoonstelkomplekse in Los Angeles was die ontwikkeling van erwe as superstraatblokke, die skeiding van motor- en voetgangerlane, gestandaardiseerde tipes huise wat as lae- tot middeldigtheidsbehuising opgerig is en die klemtoon op oop ruimtes en tuinagtige landskapargitektuur.

Los Angeles Freestyle

Dit was 'n invloedryke en prominente groep van Weskus-argitekte en binnenshuise ontwerpers, onder wie Frank Gehry, Eric Moss, Brian Murphy, Thom Mayne en Michael Rotondi wat van Los Angeles Amerika se vernaamste laboratorium vir radikale ontwerpstrominge gemaak het.

In die laat 1970's het die argitek Frank Gehry, 'n boorling van Kanada, met die renovasie van 'n ou woonhuis 'n argitektoniese en ontwerprewolusie begin toe hy – in plaas van konvensionele boumateriale – met staaldraadhekke en sinkplate geëksperimenteer het. Gehry se opgeknapte huis was nie soseer die beginpunt van 'n nuwe ontwerpskool nie, maar eerder die aanleiding en voorbeeld vir 'n hele reeks ongewone kleurryke en ietwat anargistieste ontwerpstyle wat onder meer van punk-estetiek gebruik gemaak het en waarna as "nuwe golf" (new wave) verwys is. Alhoewel dit sekere ooreenkomste toon met die Memphis-styl, is dit 'n styl wat eie is aan Kalifornië en aangepas by dié deelstaat se leefstyl en klimaat.

Een van die bekendste voorbeelde vir dié styl is die Petal House, 'n ou woonhuis waarvan die dak opgeknap en op 'n ongewone manier van binne na buite gekeer is soos oop blomblare om plek te skep vir 'n jacuzzi-swembad en 'n reeks kubiese ateljees wat met piramides bekroon is.^[37]

Vervoer

Historiese ontwikkeling

Die hoofdepot van *Pacific Electric* in 1910

*Pacific Electric* se befaamde "rooi waens" (*Red Cars*) is gereed om op 'n skrootwerf vernietig te word

Die eerste gemeganiseerde openbare vervoerstelsels in Los Angeles en sy omgewing het in die tweede helfte van die 19de eeu ontstaan. Soos in ander groot Amerikaanse stede het hierdie stelsels op spoorgebonde voertuie gebaseer. Die eerste perdetremlyn, wat oor 'n afstand van twee en 'n half myl tussen die Old Plaza en 6de Straat geloop het, is in 1874 geopen. Later is kabeltreine en die eerste eenvoudige elektriese trems ingevoer – interessant genoeg dikwels danksy die insiatief van eiendomsontwikkelaars wat belangstellendes na nuwe huise in voorstedelike gebiede wou lok. Maar sonder 'n gesonde ekonomiese basis het hierdie vroeë treinstelsels vinnig in tegniese en finansiële moeilikhede beland.

Eers in die 1880's het Frank Sprague 'n meer gesofistikeerde tremstelsel ontwikkel wat binnekort die belangrikste openbare vervoermiddel vir die hele Los Angeles County geword het. Omstreeks 1900 het 'n aantal nedersettings in Suid-Kalifornië oor elektriese tremstelsels beskik. Hulle is aangevul deur treinlyne wat die middestad van Los Angeles met voorstede en aangrensende nedersettings verbind het. Ondanks hulle gewildheid by die publiek was die bou en onderhoud van elektriese treine baie kapitaalintensief sodat maatskappye dikwels deur bankrotskap bedreig is. Toe een van hierdie ondernemings in finansiële moeilikhede beland het, het Henry E. Huntington, die neef en erfgenaam van South Pacific Railroad se president Collis P. Huntington, sy kans gegryp en aandele gekoop. Nadat hy nie toegelaat is om ná die afsterwe van sy oom in 1900 die pos van president te oorneem nie, het Henry E. Huntington hom op eiendomme en die ontwikkeling van Suid-Kalifornië se vervoerstelsel toegespits. In 1901 is sy befaamde Pacific Electric Railroad Company, meestal kort PE genoem, geïnkorporeer. In die volgende nege jaar het Huntington sy treinnetwerk stelselmatig uitgebou: nuwe lyne is gebou, nuwe spoorwegmaatskappye geïnkorporeer en bestaande lyne van mededingers oorgeneem.

Net soos ander Amerikaanse tremlyn-eienaars het ook Huntington sy vervoerstelsel ingespan om eiendomme te bemark en winsgewend te maak. So het hy op groot skaal bougrond buite Los Angeles gekoop en vervolgens tremlyne laat bou wat die behuisingsprojekte met die middestad verbind het. Vir Huntington was dit duidelik dat die bou van nuwe lyne die ontwikkeling van woonbuurte steeds moes voorspring. Indien vervoermiddels nie al klaar sou wees wanneer die eerste belangstellende kopers sou opdaag nie, sou hulle liewer huise in 'n gebied met ontwikkelde vervoerinfrastruktuur koop. En al het Huntington aansienlike verliese in die vervoerbedryf gely, het hy nogal miljoene met sy eiendomme verdien.

Ná 'n bouprogram, wat nege jaar sou voortduur, en pogings van Southern Pacific om die beheer oor PE te kry, het Huntington die meeste van sy aandele aan sy mededinger verkoop. Met hierdie samesmelting het die twee groot vervoermaatskappye ontstaan wat die spoorwegbedryf in Los Angeles en sy omgewing in die volgende jare sou oorheers. PE is nou as 'n dogtermaatskappy van Southern Pacific bestuur en het nog oor enkele plaaslike tremlyne beskik, maar hom andersins op die bedryf van sneltreindienste tussen Los Angeles en ander nedersettings in Suid-Kalifornië toegespits. In sy beste tye het PE 1 164 myl se elektriese spoorlyne in vier counties beheer en was sodoende die grootste elektriese spoormaatskappy ter wêreld.^[38]

As deel van die ooreenkoms met Southern Pacific het Huntington die volledige beheer oor die Los Angeles Railway Company (LARY) gekry, 'n smalspoorstelsel wat die meeste van Los Angeles se tremlyne bedryf – en negentig persent van alle spoorpassasiers in die stad vervoer het. Beide, PE en LARY, het 'n beslissende rol by die vinnige groei van Los Angeles in die laat 19de en vroeë 20ste eeu gespeel. Die groot stroom immigrante het hulle veral in voorstedelike gebiede gevestig.

Die agteruitgang van spoorgebonde openbare vervoer in die 1940's word deur sommige outeurs as 'n sameswering van die motor- en oliebedryf, veral General Motors (GM), beskryf. LARY is in 1944 as deel van Henry E. Huntington se boedel aan American City Lines, 'n dogtermaatskappy van National City Lines, verkoop. Groot ondernemings uit die motorbedryf soos GM, Standard Oil of California, Firestone Tire and Rubber Company, Phillips Petroleum Company en Mack Truck het oor 'n minderheid aandele in National City Lines beskik, en daar is onmiddellik begin om trem- met buslyne te vervang.^[39]

In voorstedelike gebiede van Suid-Kalifornië het motorbusse die oorspronklike tremlyne egter al twee dekades vroeër, vanaf 1921, begin vervang. So het ook LARY se bestuurders reeds in 1940, vier jaar voordat die onderneming verkoop is, besluit om hul trems ten gunste van busse uit te faseer. Hierdie proses is vanweë die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog en die gepaardgaande tekort aan gom en ruolie vertraag. Pendelaars het al jare vroeër begin om die voorkeur aan privaat motors te gee, en die persentasie was groter hoe verder hul voorstedelike woonbuurte van die middestad af geleë was. In die eerste drie dekades van die 20ste eeu was daar steeds besware oor die gehalte van openbare vervoerdienste, hoë tariewe en stampvol trems en treine. So is tremmaatskappye daarvan beskuldig dat hulle te weinig waens ingespan het om hul bedryf meer winsgewend te maak. Nuwe lyne dwarsdeur die stad is nie gebou nie en yl bevolkte voorstedelike gebiede is nie by die spoornetwerk ingesluit nie. Terwyl veiligheidstandaarde verlaag is, was daar ook beskuldigings van korrupsie.

Die sukses van motors as belangrikste vervoermiddels was daarnaas nou verbonde met sosio-ekonomiese faktore en die destydse stadsbeplanning. Ouer metropolitaanse gebiede in die ooste van die Verenigde State, maar ook San Francisco in Noord-Kalifornië, het 'n meer gesentraliseerde groeipatroon van voorstede getoon wat rondom die middestad ontstaan het. Daarenteen het Los Angeles eers relatief laat tot 'n groter metropool begin ontwikkel – en dit was nooit 'n mekka vir voetgangers nie. Weens die gebrek aan natuurlike grense soos riviere en berge kon die stadsgebied steeds verder uitbrei om as hoogs gedesentraliseerde ekonomie op motors te steun. Ander Amerikaanse metropole het uiteindelik dieselfde pad geloop, met die verskil dat dié proses hier eers ná die Tweede Wêreldoorlog begin het.

In Los Angeles was trems en motors aanvanklik mededingers aangesien daar nie ruimte vir albei was nie. Die stadsregering het met streng wette gereageer en in 1920 'n verbod op parkering in die middestad geplaas, maar moes dit ná proteste en ekonomiese druk van burgers herroep. Strate in Los Angeles is verbreed om die groter getal motors te kan hanteer. Verkeersopeenhopings was steeds 'n groot vraagstuk. Groter mobiliteit danksy die besit van motors het die verskuiwing van baie geriewe na die voorstede moontlik gemaak waar hulle gemaklik bereik kon word en waar parkeerplekke volop was. Nuwe snelweë het die verskillende voorstedelike gebiede met mekaar verbind.

Die bou van 'n uitgebreide moltreinstelsel was 'n tweede opsie. So het Pacific Electric in 1926 met die bou van 'n sodanige stelsel begin. In die 1920's en 1930's het steeds meer belangegroepe hulle ten gunste van 'n moltreinnetwek uitgespreek, maar finansiële oorwegings was die hoofrede vir die besluit om nie met die bou daarvan voort te gaan nie. Die bevolkingsdigtheid van Los Angeles was te laag om moltreine ekonomies vatbaar te maak sodat hulle, in teenstelling met snelweë, van subsidies afhanklik sou gewees het.

Huidige situasie

Los Angeles se interstedelike vervoernetwerk dien as 'n gewestelike, nasionale en internasionale spil vir die vervoer van passasiers en goedere. Dit sluit die Verenigde State se grootste hawekompleks, 'n uitgebreide spoorinfrastruktuur vir passasiers- en vragtreine, talle lughawens en 'n uitgebreide padnetwerk in.

Vir doeltreffende binnestedelike vervoer in die metropolitaanse gebied van Los Angeles is daar 'n netwerk van snelweë, paaie, buslyne, trein- en moltreinlyne. Hoë volumes verkeer veroorsaak nogtans verkeersopeenhopings en gepaardgaande vertragings vir pendelaars.

Padvervoer

Los Angeles beskik oor 'n eersterangse netwerk van snelpaaie wat die stad met alle ander Amerikaanse metropole verbind. Die vernaamste snelweë en grootpaaie sluit in: Interstate 5 wat in suidelike rigting deur San Diego tot by Tijuana in Meksiko loop en daarna in noordelike rigting deur Sacramento, Portland en Seattle tot by die Kanadese grens loop; Interstate 10, die suidelikste Interstate Highway in die VSA wat in oos-westelike rigting van kus tot kus deur onder meer Phoenix in Arizona tot by Jacksonville in Florida loop; die Interstate 15 wat Los Angeles met Las Vegas in Nevada en Salt Lake City in Utah verbind; die Interstate 40 wat onder meer deur Oklahoma City en Memphis loop; en die U.S. Route 101 wat na die Sentrale Kusgebied van Kalifornië, San Francisco, die Redwood Empire en die kusgebied van die deelstate Oregon en Washington loop. Die Pacific Coast Highway (State Highway 1) verbind Los Angeles in noordelike rigting met kusstede soos Santa Barbara en San Francisco.

Lugvervoer

Los Angeles-lughawe ("LAX") se bekende *Theme Building*

Die Internasionale Lughawe van Los Angeles (LAX) is in Westchester, 'n suidwestelike stadsbuurt sowat 26 kilometer van die middestad, geleë. Met meer as 74 miljoen passasiers in 2015 is dit die vierde besigste lughawe ter wêreld.^[40]

Die lughawe is volgens 'n besluit van Los Angeles se stadsraad in die laat 1920's gebou en het eers in die laat 1940's by Burbank-lughawe verbygesteek om Los Angeles se grootste lughawe te word. Tegelykertyd is die naam in 1949 na Los Angeles International Airport gewysig. In 1958 het die argitekte-ateljee Pereira & Luckman die opdrag gekry om die lughawe volgens die vereistes van die nuwe stralertydperk uit te brei. Daar is voorsiening gemaak vir 'n massiewe reeks terminaalgeboue en parkeerplekke in die sentrale gedeelte van die lughaweterrein wat deur 'n sentrale koepel van staal en glas met mekaar verbind sou word.

Dié bouplan is egter nooit ten volle uitgevoer nie en in plaas van die beplande koepel is in 1961 die kenmerkende wit Theme Building opgerig. Die gebou, wat ook 'n restaurant huisves, herinner aan 'n "vlieënde piering" wat op sy vier bene geland het en is deur die stadsraad in 1992 as 'n kulturele en historiese monument aangewys.

Alhoewel LAX verreweg die grootste lughawe in die metropolitaanse gebied van Los Angeles is, word die gebied vanweë sy groot oppervlak deur 'n bykomende stelsel van kleiner lughawens bedien wat dikwels nader aan belangrike toeristetrekpleisters geleë is. Hollywood en Griffith Park kan byvoorbeeld maklik deur die nabygeleë Bob Hope-lughawe in Burbank bedien word, terwyl Disneyland, die Honda Center, die Angel-stadion in Anaheim en ander besienswaardighede in Orange County deur die plaaslike John Wayne-lughawe bereik kan word.

Bestemmings langs die kus soos Palos Verdes en Huntington Beach is naby Long Beach se lughawe geleë, terwyl die groter nedersettings van die Inland Empire, Riverside en San Bernardino deur die Internasionale Los Angeles-Ontario-lughawe bedien word.^[41] Die stedelike lughawe van Santa Monica, Zampernini Field-lughawe in Torrance en Van Nuys-lughawe is veral vir kleiner privaat vliegtuie van belang.

Openbare vervoer

Ondanks die groot oppervlakte van die stad is openbare vervoer tans nog swak ontwikkel. Daar is net vier moltreinlyne wat in 2000 ingewy is en die sowat 200 buslyne is ongeag hul uitgebreide netwerk vanweë hul relatief lae spoed meestal geen alternatief nie.^[42] Tremlyndienste is in 1963 gestaak.

Die Los Angeles County Metropolitan Transportation Authority (Metro), wat die openbare vervoer in die Distrik van Los Angeles beheer, is egter tans besig om die bus- en stadstreinnetwerk uit te brei; die Eastside-uitbreiding is in 2009 voltooi en bied 'n regstreekse stadstreinverbinding tussen East Los Angeles en die San Gabriel Valley. 28 nuwe Metro Rapid-buslyne het reistye vanaf 2009 met sowat 25 persent verminder en die snelbusnetwerk verbind met sy totale lengte van 400 myl 34 stede en 11 nie-geïnkorporeerde nedersettings in Los Angeles County met mekaar.^[43]

Metro vervoer daagliks sowat 1,7 miljoen pendelaars op sy bus-, moltrein- en ligte spoorweglyne. Die busnetwerk is met 1,4 miljoen passasiers per dag die tweede besigste in die Verenigde State. In 2005 het sowat 'n tiende van alle pendelaars in Los Angeles gebruik gemaak van openbare vervoermiddels.

Los Angeles is nog steeds 'n belangrike spoorwegsentrum vir plaaslike en transkontinentale spoorweë, terwyl Los Angeles se Pasifiese seehawe in San Pedrobaai oor die grootste houerterminaal in Noord-Amerika beskik. Interstedelike treindienste onder beheer van Amtrak verbind Los Angeles met ander metropole en stede. Union Station, die hoofstasie van Los Angeles, is net noord van die middestad geleë.

Na Union Station, wat in Mei 1939 geopen is, word dikwels as die "Laaste van die Groot Spoorwegstasies" verwys wat in die Verenigde State opgerig is. Die stasie is deur die argitekte Donald B. en John Parkinson bewustelik in 'n soort Neogotiese boustyl met elemente van Spaanse sendingstasie-, Moorse en Streamline Moderne-boukuns ontwerp wat met die "brutale realisme" van treinstasies aan die Amerikaanse Ooskus sou kontrasteer.^[44]^[45] Sy massiewe, ryk versierde wagkamer met sy groot vensters, wat die Kaliforniese lig laat binnestroom, herinner met sy ligte styl, aardkleure en versierpatrone wat aan Indiaanse voorbeelde ontleen is, in baie opsigte aan 'n kerkskip. Nogtans is dit kleiner as vergelykbare union stations in ander Amerikaanse metropole.

Vandag is Union Station 'n belangrike terminus en tussenstasie vir nasionale en Kaliforniese Amtrak-passasierstreine, Metrolink se pendelaarstreine en ligte spoorlyne. Union Station dien daarnaas ook as busstasie vir 'n aantal buslyne.

Hawefasiliteite

Die seehawe van Los Angeles in San Pedro is die grootste in die Verenigde State ten opsigte van vraghouervolume en vragwaarde. In die kalenderjaar 2015 is 8,1 miljoen twintig-voet-ekwivalente eenhede (TEU) se vrag gehanteer. As die leidende poort vir handel tussen die VSA en Asië beskik die hawe oor 'n hoogs moderne houerterminaal; die grootste werkmag van gekwalifiseerde hawearbeiders; stoorgeriewe en bergplek wat in alle behoeftes van vragrederye kan voorsien; die grootste en nuutste vloot van vragvoertuie in die hele VSA asook gereelde spoorverbindings na die belangste vragspilpunte dwarsoor die land wat maklike en vinnige toegang tot die nasionale mark verseker.^[46]

Vermaak- en mediabedryf

Die rolprentbedryf

Die *Hollywood Sign* is in 1923 as 'n soort aanplakbord vir erwe opgerig. Die oorspronklike letters is van hout gemaak en in 2010 op 'n openbare veiling verkoop. Hulle is deur bladmetaal-letters vervang

Die vroeëre *May Company*-afdelingswinkel op Wilshire Boulevard, ontwerp in die Art Deco-Streamline Moderne-styl en geleë teen die westelike eindpunt van die *Miracle Mile*, het later deel uitgemaak van die *Los Angeles County Museum* se kampus. Dit is herontwikkel om 'n rolprentmuseum te huisves, *The Academy Museum of Motion Pictures*, wat sy deure in 2019 sal open

Hollywood, 'n stadswyk van Los Angeles, het lankal 'n sinoniem vir die Amerikaanse rolprentbedryf (die "droommasjien") geword. Die plek is op 1 Februarie 1887 deur die Wilcox-gesin gestig en het vroeër bekend gestaan vir sy Presbiteriaanse kerk, die grootste in die land. Oorspronklik was Hollywood sowat dertien kilometer van Los Angeles af geleë, en die vinnige groei het eers met die oprigting van die eerste rolprentateljee deur David Horsley se Nestor Company in 1911 begin. Die ateljee huisves nou 'n museum en vertoon 'n versameling van voorwerpe uit die tydperk van die stomfilm.

In 1911 het 'n verdere vyftien onafhanklike filmateljees (Independents) van New York, die destydse sentrum van die rolprentbedryf, na Los Angeles verhuis. Hulle is veral deur die aangename klimaat en die langer dae gelok – destyds was daar nog geen kunslig beskikbaar nie en rolprente is dus buite of in ateljees met 'n glasdak geskiet. Daarnaas het die groot afstand van New York ook teen voordeel van kleiner filmmaatskappye gestrek, wat nie by die magtige, New York-gebaseerde Motion Pictures Patents Company (MPPC) wou aansluit nie en as gevolg hiervan met hoë boetes en lisensiegelde bedreig is.

Die nuwe filmbedryf het vinnig gegroei en sy ekonomiese sukses het welvaart vir die stad gebring. Talle regisseurs en produsente soos Cecil B. DeMille, Samuel Goldwyn, Jesse L. Lasky en Adolph Zukor het kantore in Hollywood geopen. Maar eers met David Griffith se epiese stomfilm The Birth of A Nation (1915) het die bedryf tot 'n selfstandige nywerheid met sy eie tegnieke en spesialisering ontwikkel. Teen hierdie tyd was baie kleiner maatskappye besig om bankrot te gaan of is deur groter filmateljees oorgeneem, wat hulle in die dertigerjare byna almal in voorstede soos Culver City, Burbank of West Los Angeles gevestig het. Paramount Pictures was die enigste groot rolprentateljee wat in Hollywood aangebly het.

Die nuwe wetgewing teen kartelle (deur die sogenaamde Paramount-wet van die jaar 1948 is filmateljees onder meer gedwing om van hulle rolprentteaters ontslae te raak), die groei van die buitelandse filmnywerhede ná die Tweede Wêreldoorlog en veral die gewildheid van televisie het tot die ekonomiese agteruitgang van Los Angeles se filmbedryf in die vyftigerjare gelei, en eers in die 1970's en 1980's het die rolprentnywerheid danksy regisseurs soos Steven Spielberg en George Lucas 'n nuwe opswaai beleef. Hulle het die konsep van die trefferrolprent (Engels: blockbuster) ontwikkel – monumentale filmproduksies, wat met hulle spesiale effekte talle besoekers na die rolprentteaters gelok het. Danksy hierdie konsep het Hollywood die sinoniem van die Amerikaanse rolprentbedryf met sy professionele en vermaaklike rolprentproduksies gebly, wat op bekende akteurs en 'n gelukkige slot steun.

Gedrukte media

Los Angeles se openbare biblioteek – een van die grootstes ter wêreld met ses miljoen boekdele in sy magasyne – is in die finansiële distrik geleë

Die belangrikste dag- en weekblaaie, wat in Los Angeles uitgegee word, is die Los Angeles Times, La Opinión ('n Spaansmedium-koerant), L.A. Weekly, L.A. City Beat, Los Angeles Business Journal, Los Angeles Daily Journal, Variety, Los Angeles Downtown News, Daily News, Daily Breeze en Long Beach Press-Telegram. Verskeie immigrante-gemeenskappe beskik oor hul eie media. So word sedert 1984 'n weekblad vir immigrante uit die Verenigde Koninkryk, The British Weekly, met 'n weeklikse sirkulasie van sowat 30 000 in Los Angeles en Orange County in Santa Monica gepubliseer.^[47]

Die Los Angeles Times is een van die nasionale dagblaaie in die VSA en met 'n sirkulasiesyfer van byna een miljoen eksemplare per dag ook die tweede grootste koerant in die land na The New York Times. Die Los Angeles Times het as Los Angeles Daily Times vir die eerste keer op 4 Desember 1881 verskyn, maar het kort daarna bankrot gegaan. Eers die befaamde uitgewer Harrison Gray Otis het daarin geslaag om van die nuusblad onder sy huidige naam 'n groot sukses te maak.

Die LA Times was aanvanklik eerder 'n konserwatiewe koerant wat die Republikeinse Party gesteun het, en Otis se mediaveldtog teen die vakbonde het op 1 Oktober 1910 tot 'n bomaanslag gelei waarin 21 mense gedood en die redaksiekantore volledig verwoes is. In 1917 is Otis as uitgewer deur sy skoonseun Harry Chandler opgevolg. Die Chandler-dinastie het die LA Times vervolgens tot die 1980's oorheers. Onder hul bestuur het die nuusblad reeds in die 1960's begin om meer liberale standpunte in te neem.

In 2000 is die nuusblad deur die Tribune Company oorgeneem, een van die grootste media-ondernemings in die VSA. Die publikasie van die laaste mededingende dagblad op die plaaslike mark, die Los Angeles Herald Examiner, is in 1989 gestaak. Nogtans was daar teen die begin van die 21ste eeu 'n daling in die LA Times se sirkulasiesyfer. Desondanks het die Times lankal 'n reputasie as een van die leidende Amerikaanse dagblaaie opgebou en het net in 2004 vyf Pulitzerprystoekennings gewen. Slegs die New York Times het in hierdie opsig nog beter gevaar.

Kultuur

Los Angeles het meer museums en teaters as enige ander Amerikaanse stad,^[49] terwyl die gesiene dagblad New York Times Los Angeles se Filharmoniese Orkes (Los Angeles Philharmonic, of kort LA Phil genoem) as die "belangrikste" in die Verenigde State beskryf het.^[50]

Die futuristiese Walt Disney Concert Hall is volgens 'n ontwerp van die bekende Kanadees-Amerikaanse argitek Frank Gehry gebou en op 23 Oktober 2003 ingewy. Die konsertgebou het danksy 'n vennootskap van Los Angeles County en privaat borge soos onder meer Lillian Disney (1899–1997) en ander lede van die Disney-familie ontstaan en huisves die Filharmoniese Orkes van Los Angeles onder leiding van Gustavo Dudamel en die LA Master Chorals.

Die Theater District langs die Broadway staan bekend vir sy pragtige rolprentteaters. Die Bradbury Building, wat in 1893 opgerig is, pronk met sy sonverligte atrium en stylvolle tralies van smeedyster om sy balkonne. In 1982 is die Bradbury net soos die nabygeleë rolprentteater Million Dollar Theater uit die jaar 1918 as argitektoniese agtergrond vir die Britse regisseur Ridley Scott se wetenskapsfiksie-rolprent Blade Runner gebruik. Die eerste rolprentteater van die Verenigde State, die Electric Theatre wat in 1902 geopen is, is in Los Angeles geleë.

Ander ekstravagante rolprentteaters sluit die Los Angeles Theater, wat in 1931 binne 'n tydperk van slegs 90 dae vir die première van Charlie Chaplin se City Lights opgerig is, en die Orpheum in, 'n pragtige voorbeeld van die Neorenaissance-boustyl met breë trappe en elegante ligkrone.

Die Hollywood Bowl, 'n natuurlike amfiteater, is in die heuwellandskap buite Los Angeles geleë en huisves die Filharmoniese Orkes van Los Angeles en die Hollywood Bowl-orkes. Kunstenaars soos die Beatles, Frank Sinatra en Mikhail Baryshnikov het al hier opgetree.

Museums

Los Angeles beskik oor 'n groot aantal beduidende museums soos die History Center of the California Historical Society, die Armand Hammer Museum of Art and Cultural Center, die Southwest Museum met sy versameling van Eerste Nasies-kuns, die J. Paul Getty Museum en die Los Angeles County Museum of Art (LACMA).

Die Museum of Contemporary Art (MOCA) is in 1986 op die Grand Avenue se California Plaza geopen. Die gebouekompleks, 'n speelse ontwerp met rooierige, geometriese blokke, is deur die Japannese argitek Arata Isozaki geskep wat na die gebou as "'n klein dorp in die vallei van wolkekrabbers" verwys het. Die museum vertoon 'n indrukwekkende versameling van skilderye en beelde van Franz Kline, Mark Rothko, Robert Rauschenberg, Claes Oldenburg en Antoni Tapies.

Die Santa Monica Museum of Art in die voorstad Santa Monica lok kunsliefhebbers met sy versameling van eietydse kuns. Die Getty Museum, 'n instelling van wêreldfaam, is in Brentwood geleë, 'n distrik van West Los Angeles in die Santa Monica-berge. Die sentrum huisves sedert 1997 die J. Paul Getty Museum en ander wetenskaplike instellings soos die Getty Conservation Institute wat veral restourasiewerk doen, en die Getty Leadership Institute, 'n opleidingsentrum vir vakpersoneel van musea.

Die miljardêr J. Paul Getty se persoonlike versameling van sowat 50 000 kunswerke, waaronder veral klassieke kuns soos beeldhouwerke, skilderye, tekeninge, manuskripte en foto's, word in die J. Paul Getty Museum vertoon wat vrye toegang aan besoekers bied.

Die gebouekompleks is deur die Amerikaanse argitek Richard Meier ontwerp en in die tydperk tussen 1991 en 1997 opgerig.

Groen ruimtes

Griffith Park

Griffith Park, geleë in die Hollywood Hills net noord van die stadsbuurt Los Feliz, is die tiende grootste Amerikaanse park in munisipale besit en een van die mees uitgestrekte stedelike parke in Noord-Amerika met 'n oppervlakte van meer as 4 300 akkers en landskapsvorme wat van sagte groen velde en heuwels tot ruwe berghellings strek. Die park, wat oorspronklik deel uitgemaak het van die landgoed Rancho Los Feliz, is genoem na sy vroeëre eienaar, "kolonel" Griffith J. Griffith, 'n Walliese nyweraar en filantroop.^[51] In 1896 het Griffith vyf vierkante myl se grond op sy landgoed aan die inwoners van Los Angeles (of, soos hy dit gestel het, die stad se plain people^[52]) bemaak. Die park is danksy verdere grondskenkings, munisipale grondaankope en privaat grond, wat in die publieke domein geval het, uitgebrei tot sy huidige grootte.

Tans is sommige van Los Angeles se besienswaardighede in Griffith Park geleë: Los Angeles se diere- en botaniese tuin, die Griffith-sterrewag, die Hollywood-kenteken, die opelugteater The Greek Theatre, die Autrey-museum van die Amerikaanse Weste, die spoorwegmuseum Travel Town Museum en Sunset Ranch Hollywood.

Los Angeles se dieretuin en botaniese tuin

Los Angeles Zoo and Botanical Gardens is in 1966 op 'n perseel van 133 akkers in Griffith Park gevestig. Tans word in die dieretuin 1 100 diere van meer as 250 spesies aangehou, insluitende 29 wat as bedreig beskou word. Die botaniese tuin se versamelings sluit verskeie plantetuine in waar meer as 7 400 plante van meer as 800 spesies besigtig kan word.

Die dieretuin, wat jaarliks meer as 1,5 miljoen besoekers lok, word deur bestuur deur sy eienaar, die Stad Los Angeles. Belangrike afdelings sluit in LAIR (met lewende amfibieë, werwelloses en reptiele), olifante van Asië, die Campo-Gorillareservaat, die Tom Mankiewicz Conservation Carousel en die nuwe uitstalling oor die "Reënwoude van die Amerikas".

Die dieretuin is daarnaas aktief betrokke by die bewaring van Kaliforniese kondors, alhoewel hulle nie in die tuin vertoon word nie. Hierdie inheemse roofvoël is van uitwissing bedreig nadat meedoënlose jag op hom gemaak is met loodkoeëls en vergiftigde karkasse, terwyl ook kragleidings en die organochloorproduk DDT hul tol geëis het. Eers in die laat 1990's is enkeles vrygelaat om weer hul plek in hul natuurlike habitat, die klowe van die Grand Canyon, in te neem.^[53]